Ο θεατρικός Καμύ

αλμπέρ καμυ Facebook Twitter
Τα τέσσερα θεατρικά έργα που έγραψε και που παρουσιάστηκαν στη σκηνή όσο ο ίδιος ζούσε έτυχαν μέτριας υποδοχής, τόσο από το κοινό όσο και από την κριτική. Φωτ.: Getty Images/Ideal Image
0



Ο ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ
είναι από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Το μυθιστόρημά του Η πανούκλα, που εκδόθηκε το 1947, θεωρείται ως το σημαντικότερο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό μυθιστόρημα. Ο Καμύ δεν ήταν βέβαια μόνο συγγραφέας. Ήταν και δημοσιογράφος. Ήταν και φιλόσοφος-στοχαστής, πολύ επιδραστικός με την πάροδο του χρόνου, ίσως γιατί οι ιδέες του είναι ανθρωποκεντρικές και ουμανιστικές, σε σύγκριση με τον κυνισμό του σύγχρονού του Ζαν-Πολ Σαρτρ. Ήταν επίσης θεατρικός συγγραφέας.

Στο θέατρο ο Αλμπέρ Καμύ δεν ευτύχησε όπως στην πεζογραφία. Τα τέσσερα θεατρικά έργα που έγραψε και που παρουσιάστηκαν στη σκηνή όσο ο ίδιος ζούσε (σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1960) έτυχαν μέτριας υποδοχής, τόσο από το κοινό όσο και από την κριτική.

Ιδιαίτερα το τελευταίο του έργο Κατάσταση Πολιορκίας, του οποίου η πρεμιέρα έγινε στις 27 Οκτωβρίου 1948, αποδείχτηκε φιάσκο. Μόνο είκοσι παραστάσεις, παρόλο που τη σκηνοθεσία υπέγραφε ο μεγάλος Γάλλος θεατράνθρωπος Ζαν-Λουί Μπαρό, τα σκηνικά και τα κοστούμια ο ζωγράφος Μπαλτίς, τη μουσική ο συνθέτης Άρθουρ Χόνεγκερ και μια all star διανομή, που περιελάμβανε τη Μαντλέν Ρενό, τον Πιερ Μπρασέρ, τη Μαρία Καζαρές, μεγάλο έρωτα του Καμύ, τον ίδιον τον Μπαρό, τον μίμο Μαρσέλ Μαρσό.

Ο σύγχρονος αναγνώστης πρέπει να ξέρει ότι ο κόσμος του Αλμπέρ Καμύ είναι ενιαίος. Πεζογραφία, δοκίμια, θεατρικά έργα επικοινωνούν μεταξύ τους, το ένα υπάρχει γιατί υπάρχει το άλλο, το ένα βρίσκεται μέσα στο άλλο, όπως στα κινέζικα κουτιά ή στις ρώσικες κούκλες.

Ο ίδιος ο Καμύ αναθεωρούσε διαρκώς τα θεατρικά έργα του, ίσως για να τα φέρει πιο κοντά στη σύγχρονη θεατρική τραγωδία, ίσως πάλι γιατί έβλεπε ότι δεν «λειτουργούν» στη σκηνή και στην πλατεία των θεάτρων.

Αλλά εξήντα και πλέον χρόνια μετά τον βίαιο θάνατο του συγγραφέα, αυτά τα θεατρικά έργα του εξακολουθούν να παίζονται και να εκτιμώνται πολύ περισσότερο από ό,τι στην εποχή τους, να έχουν περισσότερο κοινό, να έλκουν περισσότερους σκηνοθέτες∙ ίσως γιατί το θέατρο των ημερών μας είναι περισσότερο αντιθεατρικό παρά θεατρικό, με όρους παράδοσης.

θεατρικά καμύ
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Αλμπέρ Καμύ, Τα θεατρικά: Καλιγούλας - Η παρεξήγηση - Οι δίκαιοι - Κατάσταση πολιορκίας,  Μτφρ.: Ρίτα Κολαΐτη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Σελ.: 600

Ο σύγχρονος αναγνώστης πρέπει να ξέρει ότι ο κόσμος του Αλμπέρ Καμύ είναι ενιαίος. Πεζογραφία, δοκίμια, θεατρικά έργα επικοινωνούν μεταξύ τους, το ένα υπάρχει γιατί υπάρχει το άλλο, το ένα βρίσκεται μέσα στο άλλο, όπως στα κινέζικα κουτιά ή στις ρώσικες κούκλες.

Στους Δίκαιους θα βρούμε τον Επαναστατημένο Άνθρωπο. Στον Καλιγούλα θα βρούμε τον Μύθο του Σίσυφου και τον Ξένο. Στην Κατάσταση Πολιορκίας θα βρούμε την Πανούκλα. Στην Παρεξήγηση θα βρούμε τον Ξένο ή την Πτώση.

Καταλαβαίνουμε έτσι πολύ καλά τις εκδόσεις Καστανιώτη, τον βασικό εκδότη των έργων του Καμύ στα ελληνικά, που αποφάσισαν να εκδώσουν τα θεατρικά του άπαντα. Συνένωσαν σ’ έναν τόμο τις τέσσερις αυτοτελείς εκδόσεις με τα τέσσερα έργα του, μαζί με όλο το συνοδευτικό υλικό, το ιστορικό των παραστάσεων, τις κριτικές των εφημερίδων και των περιοδικών, κείμενα του Καμύ γραμμένα ειδικά για τα έργα αυτά κ.λπ.

Αυτή η πλούσια έκδοση με τα θεατρικά κείμενα και τα κριτικά και δραματουργικά δοκίμια μάς δίνει κλειδιά για να δούμε καλύτερα το σύμπαν του Καμύ. Μας δίνει επίσης κλειδιά για να καταλάβουμε το πώς σκεφτόταν και τι ήθελε ο κόσμος στα πρώτα χρόνια αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τι θεωρούσε ωραίο και τι άσχημο. Να δούμε τα νέα αισθητικά ρεύματα (ο Καμύ ανήκε και δεν ανήκε στο «παράλογο»), την παραγωγή ιδεών, τις αντιπαραθέσεις και τα νέα προτάγματα σε σχέση με τη δημοκρατία, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τη βία, την επανάσταση, την τρομοκρατία, που αποτελούν θεματικές δεξαμενές για τη λογοτεχνία και τον στοχασμό.

Η έμπειρη μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη, που παλιότερα είχε μεταφράσει τη βιογραφία του Καμύ από τον Ολιβιέ Τοντ (επίσης στις εκδόσεις Καστανιώτη), έφερε σε πέρας με μεγάλη μαεστρία αυτό το δύσκολο έργο. Δεν χρησιμοποιώ τυχαία τη λέξη μαεστρία.

Σ’αυτό το βιβλίο των 600 σελίδων βρίσκουμε δύο γλώσσες: αυτή του θεατρικού δράματος κι αυτή του δοκιμίου και της δοκιμιακής πρόζας. Αλλά και μέσα στη γλώσσα του δράματος υπάρχουν οι υπο-γλώσσες. Αυτή των Ρωμαίων στον Καλιγούλα, των ηρώων του αστυνομικού δελτίου στην Παρεξήγηση, των Ρώσων αναρχικών στους Δίκαιους, των Ισπανών του μεσαιωνικού Κάδιθ στην Κατάσταση πολιορκίας.

Τα θεατρικά έργα γράφονται για τη σκηνή, εκεί ολοκληρώνονται. Αλλά όπως συμβαίνει με  μεγάλα θεατρικά κείμενα του παρελθόντος, τα θεατρικά του Καμύ διαβάζονται και ως αναγνώσματα. Το δοκίμασα με την Παρεξήγηση, που είναι το πιο αγαπημένο μου από τα τέσσερα. Η ανάγνωσή του με καθήλωσε και ξέχασα ότι αυτό που διάβαζα ήταν θεατρικό.

Σ’ ένα πανδοχείο, κάπου στην κεντρική Ευρώπη, η πανδοχέας και η κόρη της σκοτώνουν τους πελάτες τους για να τους πάρουν τα λεφτά. Ένας από τους ταξιδιώτες που δολοφονούν είναι ο γιος και ο αδελφός αντίστοιχα που δεν μπόρεσαν να τον αναγνωρίσουν επειδή έλειπε πολλά χρόνια. Αυτή είναι η «παρεξήγηση» του τίτλου.

Πρόκειται για ένα σκοτεινό έργο, που κινείται στα όρια της τραγωδίας. Ο ίδιος ο Καμύ είχε γράψει ότι με το έργο αυτό επιχείρησε να επαναλάβει «σε μια σύγχρονη μυθοπλασία την αρχαία θεματολογία της Μοίρας». Αλλά όταν το έργο τελειώνει καταλαβαίνουμε ότι ο Καμύ δεν συνηγορεί υπέρ της άκριτης υποταγής στη Μοίρα. Μας λέει ότι πρέπει να λέμε ποιοι είμαστε, να μη σιωπούμε για την ταυτότητά μας, γιατί αλλιώς θα ζήσουμε στη δυστυχία και θα πεθάνουμε μόνοι.

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στις 24 Ιουνίου 1944, αλλά ο Καμύ το επεξεργαζόταν συνέχεια, έως και το 1958, όπως άλλωστε έκανε με όλα τα θεατρικά. Τον ρόλο της κόρης έπαιζε η Μαρία Καζαρές, νεαρή Ισπανίδα ηθοποιός, στη γοητεία της οποίας ο Καμύ υπέκυψε αμέσως.

Ο Καλιγούλας, το πρώτο θεατρικό του Καμύ, που ο συγγραφέας επεξεργαζόταν συνέχεια από το 1939 έως και το 1958, πρωτοπαρουσιάστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1945 με τον Ζεράρ Φιλίπ στον κεντρικό ρόλο του αυτοκράτορα-δήμιου. Όταν ο Καμύ έγραφε το έργο, σχεδίαζε να παίξει ο ίδιος τον Ρωμαίο αυτοκράτορα. Το ανέκδοτο λέει ότι ο συγγραφέας είχε δύο γάτες, που τη μία την έλεγε Κάλι και την άλλη Γούλα. Στο οπισθόφυλλο της έκδοσης του Gallimard με το κείμενο του έργου, ο Καμύ είχε γράψει ότι ο Καλιγούλας μάς λέει ότι δεν μπορείς να είσαι ελεύθερος ενάντια στους άλλους ανθρώπους.

Το έργο οι Δίκαιοι πρωτοπαρουσιάστηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1949. Η Μαρία Καζαρές έπαιζε εδώ, και πάλι, κεντρικό ρόλο. Ο Καμύ εμπνέεται από πραγματικό γεγονός: τον Φεβρουάριο του 1905 στη Μόσχα, τρομοκράτες που ανήκαν στο Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα οργάνωσαν μία βομβιστική επίθεση εναντίον του Μεγάλου Δούκα Σεργκέι, θείου του Τσάρου. Ο Καμύ διατηρεί στους Δίκαιους τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα, αλλά δεν κάνει μια ιστορική τοιχογραφία. Το θέμα του ήταν να δείξει πώς «το μίσος που βάραινε τούτες τις σπάνιες ψυχές σαν μια αφόρητη οδύνη έγινε ένα βολικό σύστημα». Τα θέματα της τρομοκρατίας, της εκτέλεσης ως πράξης δικαιοσύνης κ.λπ. κάνουν το έργο αυτό επίκαιρο.

Ας θυμηθούμε ότι το 2016 οι Δίκαιοι μαζί με κείμενα του καταδικασμένου τρομοκράτη Σάββα Ξηρού παρουσιάστηκαν σε ενιαία παράσταση με τίτλο Ισορροπία του Νας στο Εθνικό Θέατρο της Αθήνας.

Τέλος, η Κατάσταση Πολιορκίας ήταν παραγγελία του Ζαν-Λουί Μπαρό στον Καμύ, μετά τη μεγάλη επιτυχία του μυθιστορήματός του Η πανούκλα. Το έργο, «μια επιδημία πανούκλας σ’ ένα ονειρικό Κάδιθ», δεν είχε επιτυχία, όπως είδαμε. Πάντως το έργο αυτό βρίσκεται πιο κοντά στην τραγωδία. Η πανούκλα προσωποποιείται – τον ρόλο έπαιζε ο Πιερ Μπερτέν, ενώ τα χορικά αποτελούν εξαιρετικές λυρικές σελίδες, πλημμυρισμένες από τη συγκίνηση που βρίσκουμε στα αφηγήματα των συλλογών «Καλοκαίρι» και «Γάμοι».  

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Από τον Μαλακάση στον Σεφέρη, τον Καμύ και τη γενιά του '30 μέσα από την αφήγηση της Λητώς Κατακουζηνού

Προδημοσίευση / Ο Σεφέρης, ο Καμύ και η γενιά του '30 μέσα από την αφήγηση της Λητώς Κατακουζηνού

Αποσπάσματα από την επανέκδοση του βιβλίου «Άγγελος Κατακουζηνός, ο Βαλής μου» της Λητώς Κατακουζηνού, όπου ξεδιπλώνεται η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας μέσα από προσωπικές αφηγήσεις.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ευκλείδης Τσακαλώτος: Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές, ακόμα κι αν αυτό ακούγεται σαν τετραγωνισμός του κύκλου!

Βιβλίο / Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές στην αριστερά»

Μια πολιτική κουβέντα «εφ’ όλης της ύλης» με τον βουλευτή της Νέας Αριστεράς, πανεπιστημιακό και πρώην υπουργό Οικονομικών στο στούντιο της LiFO με αφορμή το «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία», το τρίτο του συγγραφικό πόνημα τα τελευταία χρόνια.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Έχει πέσει στα χέρια σας καμπίσιο κόμικ;

Βιβλίο / Έχει πέσει στα χέρια σας καμπίσιο κόμικ;

Όταν υπάρχει θέληση, πείσμα και μεράκι, η περιφέρεια «τα σπάει». Ο Μέλανδρος Γκανάς, «ψυχή» των Εκδόσεων του Κάμπου, μιλά για το σπιρτόζικο εκδοτικό πολυ-εγχείρημα από τη Λάρισα που αγαπά τα κόμικς και ό,τι σχετίζεται με αυτά, με αφορμή την επέτειο των 15 χρόνων τους.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ