Είχε κατορθώσει με το ιδιότυπο και σοβαρό έργο της να κάνει μεγάλο όνομα στην Γαλλία η Angélique Ionatos, ηχογραφώντας και κυκλοφορώντας εκεί περισσότερα από 20 άλμπουμ – από το 1972, όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην δισκογραφία, μέχρι και το 2015.
Βραβευμένη από το ξεκίνημα της διαδρομής της, από την Académie Charles Cros, η Α. Ionatos μπόρεσε να δημιουργήσει μιαν «εικόνα» για την ελληνική μελοποιημένη ποίηση, εντελώς προσωπική, που εκτιμήθηκε πολύ μέσα στις δεκαετίες, βασικά από ένα μυημένο κοινό και την κριτική, προσφέροντας περαιτέρω αξέχαστα live και στην Ελλάδα, την οποία επισκεπτόταν ανά διαστήματα.
Είχε συνεργαστεί, φυσικά, και με Έλληνες μουσικούς και τραγουδοποιούς η Angélique Ionatos, αν και ποτέ ένα δικό της άλμπουμ δεν τυπώθηκε από ελληνική εταιρεία. Φυσικά, κάποιες «εισαγωγές» στην ακμή τής εποχής τού CD (τέλη 90s-αρχές 00s) υπήρξαν, αλλά γενικά θα λέγαμε πως το έργο της δεν πέρασε ποτέ, πιο πλατιά, στην χώρα μας, παραμένοντας εν πολλοίς άγνωστο.
Σίγουρα οι μελοποιήσεις τής A.Ionatos δεν είναι πάντα ή συχνά προφανείς, δεν είναι από αυτές που θα γίνονταν «επιτυχίες», μπαίνοντας στα στόματα πολλών, αλλά από την άλλη έχουν τον τρόπο να χτίζουν πολύ ειδικές ατμόσφαιρες, εντός των οποίων ο ποιητικός λόγος πλέει «καθαρός», δίχως υποστυλώματα.
Γεννημένη το 1954 στην Αθήνα ως Αγγελική Ιωαννάτου και μεγαλωμένη στον Πειραιά, η νεαρή τραγουδοποιός, το 1969, θα μεταναστεύσει μαζί με την οικογένειά της στην Λιέγη, ξεκινώντας από εκεί, από το Βέλγιο, σιγά-σιγά την διαδρομή της – στην αρχή μαζί με τον αδελφό της Φώτη (Photis Ionatos).
Ο Φώτης Ιωαννάτος, γεννημένος το 1950, ασχολείται κι αυτός, από μικρός, με τη μουσική, με τα ροκ συγκροτήματα, και το καλοκαίρι του ’67 φαίνεται να παίζει κιθάρα σε κάποιους Fables (μαζί και ο τραγουδιστής Φώτης Φραγκιάς, αργότερα στους Fantastic, που ηχογράφησαν το άγνωστο, αλλά πολύ συμπαθητικό «Κορίτσι του δάσους»).
Angélique και Photis Ionatos ηχογραφούν και κυκλοφορούν το 1972 τον πρώτο μεγάλο δίσκο τους, στην γαλλική εταιρεία Arc En Ciel, που είχε τίτλο “Résurrection / Ανάσταση”. Το άλμπουμ, που είναι χαρακτηριστικό τού political folk κλίματος της περιόδου, με αναφορές στον Martin Luther King (“I have a dream”) και γενικότερα στην έννοια της «ελευθερίας» είναι πολύ καλό, με περιεχόμενο ουσιαστικά τραγούδια (κι ένα instrumental), στα γαλλικά και τ’ αγγλικά. Δεν ήταν τυχαίο, φυσικά, πως το μοναδικό ελληνόφωνο τραγούδι τού LP είχε τίτλο “Liberté / Elevtheria”, περιγράφοντας μ’ έναν ποιητικό τρόπο αυτήν ακριβώς την έλλειψη (της ελευθερίας) στην Ελλάδα της δικτατορίας.
Είναι η εποχή όπου οι Angélique και Photis Ionatos εμφανίζονται στην γαλλόφωνη τηλεόραση, δίνοντας περαιτέρω πολλές συναυλίες, σε διάφορους χώρους, πάντα με αφορμές κοινωνικοπολιτικές.
Το 1975 τα δύο αδέλφια κυκλοφορούν το δεύτερο άλμπουμ τους στην εταιρεία Polydor, που έχει ως τίτλο τα ονόματά τους, “Angélique & Photis Ionatos”. Και αυτό το LP είναι πολύ καλό (και με ελληνικά λόγια ανάμεσα), δείχνοντας το πραγματικά σπουδαίο ταλέντο τους, όπως και τον συγκινητικό μα αγέρωχο τρόπο μέσω του οποίου προσέγγιζαν, από μακριά, τον τόπο που γεννήθηκαν. Τραγούδια σαν το “Prends ton courage et continue”, για παράδειγμα, είναι σίγουρο πως μπορεί να θέλξουν ακόμη και σήμερα...
Το 1979 έχει έρθει η ώρα ώστε ο Photis και η Angélique Ionatos να ακολουθήσουν, πλέον, ξεχωριστές διαδρομές. Ο πρώτος θα κυκλοφορήσει (στο Βέλγιο) το πολύ καλό folk-progressive LP “Chante Kavafis Elytis Ritsos” [Private Pressing] με μελοποιήσεις ποιημάτων Ελλήνων ποιητών, ενώ και η Angélique, στον ίδιο δρόμο, θα τυπώσει (στην Γαλλία), το άλμπουμ “I Palami sou” [Arc En Ciel], με μελοποιήσεις ποιημάτων των Μανώλη Αναγνωστάκη, Οδυσσέα Ελύτη, Δημήτρη Μορτόγια και Κ.Π. Καβάφη, τραγουδισμένων στην γλώσσα μας.
Στις 18 Οκτωβρίου 1979 ανακοινώνεται από την Σουηδική Ακαδημία η βράβευση του Οδυσσέα Ελύτη, με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Για τους Έλληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού, τραγουδοποιούς και άλλους, ήταν μιαν αφορμή εκείνη, ώστε να φέρουν σ’ επαφή το ευρωπαϊκό κοινό με την νεότερη ελληνική ποίηση. Η Angélique Ionatos μετέτρεψε εκείνη την αφορμή-ανάγκη σε σκοπό της ζωής της – καθώς σχεδόν σε κάθε δίσκο της, από ’κει και πέρα, θα πρωταγωνιστούσε ο ελληνικός ποιητικός λόγος, μέσα από πολύ ιδιαίτερες έως και ιδιόμορφες μελοποιήσεις, στις οποίες ανακατεύονταν «έντεχνα», «προχωρημένα», παραδοσιακά (ελληνικά) και αγγλοσαξονικά «μπαλαντικά» στοιχεία.
Το επόμενο άλμπουμ της είχε τίτλο «Το Δάσος Των Ανθρώπων / La Forêt des Hommes» [Arc En Ciel, 1981] και σ’ εκείνο περιλαμβάνονταν μελοποιήσεις ποιημάτων των Γιάννη Ρίτσου, Οδυσσέα Ελύτη (από την συλλογή «Μαρία Νεφέλη») και Κ.Π. Καβάφη.
Ειδικά με τον λόγο τού Ο. Ελύτη η Angélique Ionatos αρχίζει να αποκτά μια μεγαλύτερη μελοποιητική οικειότητα, δημιουργώντας, στην πράξη, πολύ αξιοπρόσεκτα τραγούδια, παράξενα, με «περίεργες» αλλαγές και με πολύ ιδιαίτερη ενορχηστρωτική κάλυψη, από ακορντεόν, κοντραμπάσο, σαξόφωνα, βιολοντσέλο, όμποε, φλάουτα, κρουστά, κιθάρες. Η φωνή της σταθερή, στιβαρή και «άκαμπτη», χωρίς να υποκύπτει σε συναισθηματικές ευκολίες, αποδεικνύεται ιδανική στην μη-αλλοίωση του ποιητικού λόγου. Τα τραγούδια «Λόγος περί αγνότητος», «Κάθε φεγγάρι ομολογεί», «Δάσος των ανθρώπων» και «Οι ποιητές» (όλα από την «Μαρία Νεφέλη») είναι από τα ωραιότερα του άλμπουμ.
Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη πρωταγωνιστεί και στα δύο επόμενα άλμπουμ της, “O Hélios O Héliatoras” [Arc En Ciel, 1983] και “Marie des Brumes” [Auvidis Tempo, 1984], στο οποίο συνεργάζεται με τον τραγουδιστή Σπύρο Σακκά και τον αρχιμουσικό-ενορχηστρωτή Αλέξανδρο Μυράτ (ζωντανή ηχογράφηση από το παρισινό Théâtre De La Ville). Στο πρώτο άλμπουμ η Angélique Ionatos διασκευάζει με έμπνευση, ανάμεσα σε διάφορα πρωτότυπα, την «Μαϊμού» του Διονύση Σαββόπουλου και το παραδοσιακό «Ο Μενούσης», καταγράφοντας μιαν ευρύτερη επαφή της με την ελληνική μουσική πραγματικότητα, ενώ στο δεύτερο δίνει ένα σύνθετο και κάπως «βαρύ» έργο, πάλι με βάση την «Μαρία Νεφέλη», που ισορροπεί μεταξύ «σύγχρονων κλασικών», folk και «έντεχνων» ηχοχρωμάτων.
Σίγουρα οι μελοποιήσεις τής A.Ionatos δεν είναι πάντα ή συχνά προφανείς, δεν είναι από αυτές που θα γίνονταν «επιτυχίες», μπαίνοντας στα στόματα πολλών, αλλά από την άλλη έχουν τον τρόπο να χτίζουν πολύ ειδικές ατμόσφαιρες, εντός των οποίων ο ποιητικός λόγος πλέει «καθαρός», δίχως υποστυλώματα.
Στο “Le Monogramme” [Auvidis] του 1988 η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη («Το Μονόγραμμα») είναι ξανά παρούσα, προφανώς. Στο άλμπουμ αυτό η Angélique Ionatos συναντά ξανά τον αδελφό της Φώτη, στην δισκογραφία, ο οποίος τραγουδά (βαρύτονος), ενώ υπάρχει και μπάσος τραγουδιστής (Damien Robillot), με τις ενορχηστρώσεις να είναι λιτές, «βαριές» έως και πένθιμες (υπακούοντας στο κέλευσμα της ερωτικής τραγωδίας, που περιγράφεται στην συγκεκριμένη ποιητική σύνθεση). Πολύ υποβλητική μελοποίηση, εντελώς έξω από τα καθιερωμένα και τότε αναμενόμενα.
Και στην δεκαετία του ’90 ο Οδυσσέας Ελύτης πρωταγωνιστεί στις μελοποιήσεις και τα συνθετικά ενδιαφέροντα τής Angélique Ionatos, είτε με την ποίησή του είτε με τις αποδόσεις-μεταφράσεις του. Κατ’ αρχάς στο άλμπουμ “Sappho De Mytilene” [Auvidis Tempo, 1991], την συνεργασία τής Α. Ionatos με την Νένα Βενετσάνου. Εδώ ακούμε μελοποιημένα ποιήματα της Σαπφούς, σε ανασυνθέσεις και αποδόσεις του Ο. Ελύτη. Έπειτα στο άλμπουμ “O Erotas” [Auvidis Tempo, 1992], εκεί όπου ποιήματα του Ο. Ελύτη, συνυπάρχουν με ποιήματα της Σαπφούς, του Κώστα Καρυωτάκη («Μυγδαλιά») και του Ιάκωβου Καμπανέλλη («Άσμα Ασμάτων»). Φυσικά το τελευταίο αφορά στην διασκευή του κλασικού τραγουδιού του Μίκη Θεοδωράκη από το «Μαουτχάουζεν».
Μάλιστα, το 1994, η Angélique Ionatos θα ηχογραφούσε ένα ολόκληρο άλμπουμ, με πρωτότυπα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, σε ποίηση Δήμητρας Μαντά, που είχε τίτλο “Mia Thalassa / Μια Θάλασσα” [Auvidis Tempo]. Το έργο είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, τον Ιούνιο του 1988, από τον ίδιον τον Μίκη Θεοδωράκη, με ερμηνευτές τους Πέτρο Πανδή και Σοφία Μιχαηλίδου, αλλά η A. Ionatos ήταν η πρώτη που το δισκογράφησε, με Γάλλους μουσικούς (ανάμεσά τους κι ένα πολύ μεγάλο όνομα της τζαζ, ο κοντραμπασίστας Renaud Garcia-Fons).
Η καινούρια δεκαετία, εκείνη του 2000, βρίσκει την Angélique Ionatos σε μια κορύφωση, θα λέγαμε, της διαδρομής της. Την έχουν ανακαλύψει πλέον αρκετοί και στην Ελλάδα, τα καινούρια CD της εισάγονται από την Ankh Productions (εταιρεία παραγωγής και διανομών), τα παλαιά βινύλιά της, με τον ερχομό του eBay είναι εύκολο πια να εντοπιστούν, ενώ το 2001 (3 Ιουλίου) θα εμφανισθεί και στην Ρωμαϊκή Αγορά (μαζί με την Πορτογαλίδα Mísia) στο πλαίσιο του Ελληνικού Φεστιβάλ, αποδίδοντας τραγούδια των Μίκη Θεοδωράκη, Ελένης Καραΐνδρου κ.ά.
Είχε προηγηθεί ένα από τα ωραιότερα άλμπουμ της, το “D'un Bleu Tres Noir” [Naïve, 2000], με τις μελοποιήσεις ποιημάτων των Κ.Π. Καβάφη, Κώστα Βάρναλη, Οδυσσέα Ελύτη, Μίλτου Σαχτούρη, Δημήτρη Μορτόγια και Νίκου Χουλιαρά. Ανάμεσα, επίσης, «Η άρια της Ρόζας» (Ελένη Καραΐνδρου-Χριστόφορος Χριστοφής) και «Το τραγούδι της λίμνης» (Ελένη Καραΐνδρου-Αρλέτα). Αριστοτεχνικός ο τρόπος, που παρατάσσονται εδώ ποικίλα μουσικά στοιχεία: από Astor Piazzolla και κλασικό «έντεχνο» τραγούδι, μέχρι δυναμικά rock passages (παρότι απουσιάζουν εντελώς τα ηλεκτρικά όργανα) και «μουσική δωματίου».
Ακολουθεί ένα ακόμη μοναδικό CD, το “Canta Frida Kahlo” [Naïve, 2003], στο οποίο η Angélique Ionatos ερμηνεύει ποιητικά αποσπάσματα από το ημερολόγιο τής Μεξικάνας ζωγράφου Φρίντα Κάλο, μελοποιημένα από τον πιανίστα Christian Boissel. Το βιολί, το μπαντονεόν, η τρομπέτα, το πιάνο και η τούμπα προσφέρουν τα βασικά χρώματα σ’ αυτό το άλμπουμ, το οποίο συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο λυρικών και των πιο κομψά εκφραστικών, που ηχογράφησε ποτέ η εξαίρετη τραγουδοποιός.
Στο ίδιο υψηλό επίπεδο κινείται και το “Eros Y Muerte” [Naïve, 2007], στο οποίο η Angélique Ionatos επανέρχεται στο κλασικό δικό της ρεπερτόριο, μελοποιώντας ποιήματα των Κωστή Παλαμά, Κώστα Καρυωτάκη και κυρίως, αυτή τη φορά, του Pablo Neruda. Η φωνή της βρίσκεται στην καλύτερη φάση της, οι συνθέσεις της έχουν βρει νέα πεδία για να αναπτυχθούν, μέσα στον δημιουργικό πλαίσιο, που επέφερε η έκρηξη του ethnic, οι ενορχηστρώσεις των συνεργατών της (εδώ του βιολιστή Michael Nick) είναι πάντα πολύ προσεγμένες, και πάντα ακουστικές, χωρίς ποτέ να καταφεύγουν σε τετριμμένα σχήματα και «ευκολίες». Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο το γεγονός πως κάθε επόμενο άλμπουμ τής Angélique Ionatos μοιάζει να είναι ωραιότερο από το προηγούμενό του.
Και κάπως έτσι το 2009 θα κυκλοφορήσει το νέο CD / DVD της με τον τρίγλωσσο τίτλο “Comme Un Jardin La Nuit / Νυχτερινός Κήπος / Like A Garden At Night” [Accords Croisés / Siviana] στο οποίο συνεργάζεται με την νεαρότερη τραγουδοποιό Κατερίνα Φωτεινάκη (Katerina Fotinaki). Ξανά Οδυσσέας Ελύτης, μα και «Κέλομαί σε Γογγύλα» (Μάνος Χατζιδάκις – Σαπφώ), και «Ξενιτεμένο μου πουλί», και «Η ποντικίνα» (το «έκτο τραγούδι» από τα «έξι τραγούδια για ποντίκια» των Γιώργου Κουρουπού – Περικλή Κοροβέση) και άλλα διάφορα. Μάλιστα εκείνο το καλοκαίρι, του 2009, το άλμπουμ θα παρουσιαστεί σε συναυλίες στην Ερμούπολη, στην Νάξο, ίσως και αλλού.
Το 2011, τον Νοέμβριο, Angélique Ionatos και Κατερίνα Φωτεινάκη θα τραγουδήσουν στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, μα και στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, σε μια παράσταση με τίτλο «Οδυσσέας Ελύτης, ο μελοποιημένος ποιητής», με αφορμή τα 100 χρόνια, τότε, από την γέννηση του Ο. Ελύτη.
Και πάλι οι δυο τους (Α. Ionatos - Κ. Φωτεινάκη) θα μας επισκεφθούν το 2014 (Ιούνιος), όταν με νέο πρόγραμμα («Κι αν το δέντρο καίγεται...») θα εμφανισθούν στον Κήπο του Μεγάρου, παρουσιάζοντας μελοποιημένα ποιήματα των Ο. Ελύτη, Κ. Παλαμά, Δ. Μορτόγια, Δ. Καψάλη, καθώς και τραγούδια των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκι.
Το 2015 ήταν η χρονιά του τελευταίου άλμπουμ τής Angélique Ionatos, που είχε τίτλο “Reste La Lumière / Μένει το Φως” [Ici D'Ailleurs]. Και σ’ αυτόν τον δίσκο οι Έλληνες ποιητές (Ο. Ελύτης, Κ. Καρυωτάκης, Δ. Μορτόγιας. Δ. Καψάλης, Γ. Ρίτσος) έχουν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Πάντα τραγουδώντας τους στην ελληνική γλώσσα, και πάντα μελοποιώντας τους μ’ έναν τρόπο τελείως προσωπικό και εν πολλοίς ανεπανάληπτο. Το άλμπουμ αυτό είναι συγκλονιστικό, αποτυπώνοντας με τον καλύτερο τρόπο την δημιουργική ωριμότητα μιας μεγάλης τραγουδοποιού.
Το 2016 (Ιούνιος) σε μια νέα επίσκεψή της στην Ελλάδα, η Angélique Ionatos θα τραγουδήσει στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, μα και στην Πάτρα, έχοντας μαζί της τους Gaspar Claus, βιολοντσέλο και Κατερίνα Φωτεινάκη, φωνή, κιθάρα. Τότε είχε πει:
«Οι ποιητές είναι εξόριστοι. Στον κόσμο μας, που είναι υποταγμένος στη νέα βαρβαρότητα της πλουτοκρατίας, οφείλουμε να τους αναζητήσουμε, για να ξαναβρούμε με μιας την μνήμη και την ουτοπία. Εκείνοι επαγρυπνούν για την ανθρωπότητα. Η δική μου “όμορφη και παράξενη πατρίδα”, που έφτιαξε για τις ρίζες μου μια τόσο γόνιμη γη, με δίδαξε ότι η ποίηση πάντοτε τρέφει το τραγούδι. Και αυτό το τραγούδι μπορεί να γίνει κραυγή».
Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς (2016) η Angélique Ionatos θα εμφανιστεί στην μπουάτ Απανεμιά, στην Πλάκα και ίσως να ήταν αυτή η τελευταία εμφάνισή της στην χώρα μας...
Μέλος, για μια περίοδο, του διοικητικού συμβουλίου του πρωτοποριακού θεάτρου Théâtre de Sartrouville et des Yvelines και ακόμη μεταφράστρια ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη στην γαλλική γλώσσα (“Le Soleil Sait” στις εκδόσεις Cheyne, το 2015), η Angélique Ionatos θα φύγει από την ζωή, στην κοινότητα Lilas, λίγο έξω από το Παρίσι, την προηγούμενη Τετάρτη, στις 7 Ιουλίου, αφήνοντας πίσω της σπουδαίο έργο.
