Ο εργάτης Τζερόλαμο
'Ενα τραγούδι του Λούτσιο Ντάλλα
Giorgio Bona
Carmilla - 02.04.2022
Το τρένο για το Τορίνο φτάνει στην πλατφόρμα πέντε. Από το 1978 ταξιδεύω με αυτή τη γραμμή από την πρωτεύουσα της επαρχίας μου στην πρωτεύουσα της περιφέρειας για λόγους εργασίας.
Ανεβαίνω στο τρένο και, όπως όλοι οι εργαζόμενοι, με μάτια βαριά και νυσταγμένα, αποκοιμιέμαι. Οι πόλεις και τα χωριά διαδέχονται το ένα το άλλο πριν από τη μητρόπολη. Από το 1978 μέχρι σήμερα, υπήρξαν πολλές αλλαγές και, για να το θέσω συνοπτικά, οι μεγάλες μεταμορφώσεις δεν είναι πάντα θετικές.
Ανεβαίνω στο τρένο και ποιος ξέρει γιατί, σαράντα χρόνια μετά, μου έρχεται στο μυαλό το L' operaio Gerolamo [Ο εργάτης Τζερόλαμο -σ.σ.], ένα τραγούδι του Lucio Dalla σε στίχους του Roberto Roversi, του μεγάλου ποιητή της Μπολόνια που συνδέεται με το Gruppo 63 [λογοτεχνικό κίνημα που γεννήθηκε στο Παλέρμο το 1963 από νέους συγγραφείς και διανοούμενους επηρεασμένους από τις μαρξιστικές ιδέες και τις θεωρίες του στρουκτουραλισμού -σ.σ.].
Αυτό το τραγούδι του 1973 δεν μου φεύγει από το μυαλό παρά τα χρόνια που πέρασαν γιατί η γλώσσα του είναι αφηγηματική, αληθινή, και έχει πραγματική σχέση με μια κοινωνία όπου το άτομο δεν είναι πια συστατικό της φύσης, αλλά ένα νέο κράμα παραγωγής και τεχνολογίας, ένας ανυποψίαστος θεατής της ίδιας του της ζωής.
Εν ολίγοις: ο εργάτης Τζερόλαμο. Ο εργάτης μπροστά στα μηχανήματα της αυτοκινητοβιομηχανίας, που έφτασε στο Βορρά με μια βαλίτσα από χαρτόνι, ένας εργάτης του Νότου που ψάχνει δουλειά σε όλη την Ευρώπη, από τη Γερμανία ως τα περίχωρα του Παρισιού, κι από κει στο βιομηχανικό Τορίνο, όπου βρίσκει το θάνατο σε εργατικό ατύχημα.
Η εργασία ιδωμένη πάντα από μία σοβαρή κριτική σκοπιά απαλλαγμένη από ψευδαισθήσεις· η εργασία στο έλεος των κοινωνικών αδικιών, ενώ δέχεται και το αντίκτυπο πολλών περιβαλλοντικών καταστροφών, σημάδι των τάσεων της εποχής στην οποία ζούμε και των συνθηκών που βλέπουν την παρακμή των παραδοσιακών εργοστασίων. Αλλά και την εξασθένιση της συνδικαλιστικής σύγκρουσης που έχει πλέον μηδενιστεί.
Ο Ρομπέρτο Ροβέρσι εμπνεύστηκε πολύ από τα γεγονότα της άνοιξης του 1921, όταν οι εργάτες της Fiat και της Michelin κατέβηκαν σε απεργία στο Τορίνο μετά την ανακοίνωση της απόλυσης περισσότερων από χίλιων εργατών.
Οι βιομήχανοι απάντησαν με λουκέτο στα εργοστάσια και η εξέγερση έληξε στις αρχές Μαΐου με την ήττα των συνδικάτων και την απόλυση πάνω από 3.500 εργατών.
Ο Γκράμσι έγραψε: Οι εργαζόμενοι της FIAT επέστρεψαν στη δουλειά τους. Προδοσία; Διάψευση των επαναστατικών ιδεωδών; Οι εργάτες είναι άνθρωποι με σάρκα και οστά. Ήξεραν ότι αγωνίζονταν και αντιστέκονταν όχι μόνο για τους εαυτούς τους, όχι μόνο για τις υπόλοιπες μάζες του Τορίνο, αλλά και για ολόκληρη την ιταλική εργατική τάξη.
Τορίνο. Ένα μέρος όπου πηγαίνεις να εργαστείς, όπου ο εργάτης Τζερόλαμο συμπεριλαμβάνει όλους του εργάτες, όλους τους μετανάστες, όλη την εμμονική, απάνθρωπη εργασία, το εργοστάσιο το ίδιο, την κοινή συνισταμένη που κάποτε ήταν η ταξική πάλη. 'Οπου όλα αυτά σημαίνουν μοναξιά, περιθωριοποίηση, όλα στο όνομα της παραγωγής για τα αφεντικά. Μοναξιά που δημιουργείται από τους ρυθμούς της παραγωγής, από αυτό το πεντακέφαλο τέρας που λέγεται καπιταλισμός, αλλά και βραδινή κούραση, αγωνία, αργός θάνατος μπροστά στην τηλεόραση.
Είναι μια κατάσταση εγκλεισμού, ένα κλουβί, μια φυλακή, εργάτες στη γραμμή συναρμολόγησης, αναλώσιμοι στην παραγωγή, αριθμοί, γρανάζια του μόχθου που μπορούν να ελπίζουν μόνο σε μια σύνταξη γήρατος, αν βρεθούν ακόμη τότε υγιείς.
Ο εργάτης Τζερόλαμο δεν είναι πλέον ορατός, δεν ακούγεται πλέον, αλλά είναι ακόμη εκεί. Ενώ οι πόλεις μεταμορφώνονται, τα παλιά σπίτια με τα ωραία κάγκελα εξαφανίζονται, τα παλιά κέντρα των πόλεων γίνονται σαλόνια και οι άνθρωποι προσπαθούν να δείξουν αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε ψεύτικη ευημερία, αυτό το τρομερό όπλο του κεφαλαίου, ο εργάτης Τζερόλαμο είναι ακόμα εκεί.
Κάθε φορά που πήγαινα στο Τορίνο δεν μπορούσα να μην σκέφτομαι το τραγούδι στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού. L'operaio Gerolamo, η ιστορία του εργάτη και της απελπισμένης του ζωής, όπου τίποτα δεν φαίνεται να συμβαίνει έξω από τη δουλειά, όπως και τα αποσπάσματα του άλλου τραγουδιού που κλείνει τη συλλογή, Un'auto targata Torino, ένα ταξίδι που παρωδεί τον κλασικό μύθο της Σκύλλας και της Χάρυβδης, και γίνεται το ταξίδι από τη Σκύλλα [πόλη της Καλαβρίας -σ.σ.] στο Τορίνο, από το Νότο της γεννέτειρας ως το Τορίνο, και τη μεγάλη βιομηχανία.
Η αποσκευή με αμέτρητα πράγματα μέσα, η βαλίτσα από χαρτόνι, πάνω από χίλια χιλιόμετρα στην ατελείωτη χώρα όπου χάνεις την αίσθηση του χώρου και του χρόνου.
Η φυγή προς το Βορρά για να ανταλλάξει το δρεπάνι με ένα σφυρί και ένα κλειδί.
Έκλεισα κι εγώ τα μάτια μου όπως ο εργάτης Τζερόλαμο κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού. Κλείσε τα μάτια σου είναι ο στίχος με τον οποίο αρχίζει κάθε στροφή αυτού του τραγουδιού, λες και το να κλείσεις τα μάτια σου είναι αρκετό για να σταματήσεις μια ζωή. Το να κλείνεις τα μάτια σου είναι σαν να μην ζεις.
Ξυπνάω όταν βρίσκομαι πια σχεδόν στο Τορίνο, μπροστά από μία διαφήμιση για το νέο κινητήρα του Fiat Panda. Δεν είναι ένα αλληγορικό παραμύθι, είναι μια άποψη της πραγματικότητας μέσα από ιστορίες κοινωνικής περιθωριοποίησης, μια καταγγελία της πολιτιστικής εξαθλίωσης, που συνοδεύεται από μια συνεχή έκκληση για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ατόμου. Η περιθωριοποίηση είναι συνέπεια αυτού του παλιού προβλήματος της βιομηχανικής μηχανικής αλλοτρίωσης, η οποία σηματοδοτεί την εναλλαγή των κινήσεων και των εποχών, μια φύση σαν ελεύθερη ζώνη που απειλείται συνεχώς.
Τελευταία στάση: Τορίνο Porta Nuova. Κατεβαίνουμε. Ακόμα και οι δημόσιες συγκοινωνίες συνταυτίζονται με το πέρασμα των εποχών, και γι' αυτό είναι αναίσθητες απέναντι στην ανθρώπινη αποξένωση και τον πόνο. Το μεγάφωνο ανακοινώνει τις αφίξεις και τις αναχωρήσεις. Για ένα τρένο που φτάνει από το Νότο, υπάρχει αμέσως ένα άλλο που φεύγει.
Σήμερα, όπως και στο παρελθόν, τα παράθυρα ενός τρένου σου δίνουν την ευκαιρία να δεις ένα ξεχασμένο, παραμορφωμένο τοπίο, χωρίς ταυτότητα.
Στον όμορφο γαλάζιο ουρανό της Ιταλίας, ένα σύννεφο καπνού υψώνεται και σέρνεται μια μυρωδιά καμένου.
Οι λέξεις διασταυρώνονται εκεί όπου η πραγματικότητα είναι αυτή η αισχρή αναπαράσταση και όπου ο χρόνος σταματάει.
Και όπως λένε τα λόγια αυτού του τραγουδιού του Ρομπέρτο Ροβέρσι, αυτοί οι δυνατοί στίχοι, που δεν κάνουν καμία παραχώρηση: τούβλο στο τούβλο, έτσι καταδικάζονται οι "terroni" [υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τους κατοίκους του Νότου: "χωριάτες" -σ.σ.], να χτίσουν για τους άλλους πενήντα εκατομμύρια διαμερίσματα...
