Σάββας Κοκκινίδης
Οι Μωμόγεροι της Κοζάνης
Οι Μωμόγεροι της Κοζάνης
Ποντιακοί Θίασοι του 12ημέρου
Εκατό χρόνια πίσω, με την αμετάκλητη, πλέον, μετεγκατάσταση των Ποντίων της Μαύρης Θάλασσας στις κοινότητες της μητροπολιτικής Ελλάδας, οι Μωμόγεροι (ή Κοτσαμάνια, ή Μωμό’εροι και Μωμο’έρια) βρήκαν ρίζα κι άνθισαν στα εκκενωμένα μακεδονικά χωριά της Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1923. Ραγδαία, κατά τις μαρτυρίες των πρώτων προσφύγων, η γονιμική, ευετηριακή τελετουργία των Μωμόγερων πήρε σάρκα και οστά στις ανακαινιζόμενες κοινότητες των χωριών της Κοζάνης, με το δρώμενο να επαληθεύει έκτοτε αδιάρρηκτα την ιδιότητά του ως αναπόσπαστο στέλεχος της ποντιακής εμπειρίας και συνεκτικότητας.
Με παγανιστικές απαρχές και καταγωγή από τα ορεινά χωριά της Τραπεζούντας (ιδίως της περιοχής της Ματσούκας), ο θίασος και το χορόδραμα των Μωμόγερων διέτρεξε παραλλαγές και εξελίξεις τόσο στη μακραίωνη φαινομενικά παρουσία του στα πατρώα εδάφη του Πόντου, όσο και στη μεταφορά και διάχυσή του στις νέες πατρίδες των διωγμένων, ακρωτηριασμένων προσφυγικών πληθυσμών.
Οκτώ χωριά του νομού Κοζάνης (Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι, Κομνηνά, Πρωτοχώρι, Σκήτη και Τετράλοφος) επανεισήγαγαν και καθιέρωσαν την ευετηριακή βακχεία μεσής του χριστιανικού Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα έως Θεοφάνια), με το διήμερο –και αρχικά τριήμερο– των εορτασμών να αποτελεί την κορύφωση της κοινοτικής ομοθυμίας, ευωχίας και σαλότητας.
Οι διατριβές των λαογράφων και μελετητών των εν γένει ελληνικών φαινομένων συνιστούν συχνά, λυπηρώς, ένα ακόμη πρόσκομμα στην κατανόηση και ώριμη πρόσληψη των εν λόγω εθιμικών μορφών από κάθε ενδιαφερόμενο – στις επίσημες, δημόσιες ομιλίες και συζητήσεις περί των Μωμόγερων (και όχι μόνον, βέβαια) πρωτοστατούν συνήθως διαπιστεύσεις ελληνικότητας και αρχαϊκά φερέγγυα, ατελείς, παραπλανητικές ιδέες περί εθνών, κρατών και βιωματικότητας των κοινοτήτων, πεζοί διδακτισμοί και φοβικές παραλείψεις.
Οι Μωμόγεροι, το αυστηρά εμφυλοποιημένο αυτό δρώμενο κι ένας θίασος μέθης συνάμα, ένα πρωτεϊκό μπουλούκι διάρρηξης και ανατροπής των ταυτοτήτων με σκοπό την ανατάραξη όσο και τη συλλογική ανακούφιση της κοινότητας, χορεύεται ακριβώς όπως είναι· με τα σπίτια ανοιχτά να φιλέψουν το νέο έτος που πατά πάνω στο παλιό όσο εκείνο καίεται και ψυχορραγεί, τους χαρακτήρες πρόθυμους και ερεθισμένους να ανακατωθούν, να χλευαστούν και να ανακαινίσουν τη συνένωσή τους, την εξάρτηση και τη φιλία τους. Με τον θόρυβο να εγγίζει πάντοτε από τα μακριά τον εκστατικό ερχομό μιας νέας αλλαγής και μεταμόρφωσης.
Ευχαριστώ απ’ την καρδιά μου τα τρία χωριά της ανατροφής μου, Τορταλί, Τοψιλάρ και Πορτοράζ, όπως καταγράφηκαν και αποτυπώθηκαν σε αυτό το φωτογραφικό δοκίμιο – για τον κοινό ζήλο, τον ρυθμό, τον βρασμό και το άλμα.
Σάββας Κοκκινίδης
Δείτε ακόμα στο Αλμανάκ την προηγούμενη ανταπόκριση του Σάββα Κοκκινίδη: Βόρειο μέλημα. Οι φωτογραφίες στην Κοζάνη.
