Πριν από έναν χρόνο, ο Αλβανός καλλιτέχνης Άντριαν Πάτσι, που ζει και εργάζεται στην Ιταλία, έστησε μια εγκατάσταση στην μέση της πλατείας Βικτωρίας, με τίτλο «We Apologize».
Ο καλλιτέχνης επιδίωκε να ξανασκεφτούμε, να κοιταχτούμε και να βρούμε τους τρόπους να ζήσουμε μαζί. Αυτό μελέτησε για μήνες στην περιοχή πριν στήσει το έργο του, μιλώντας με παλιούς και νέους κατοίκους, για τη γειτονιά, τις αλλαγές τη φθορά και την επανακατοίκησή της, με στόχο να βρει ο καθένας τον ρόλο του σε μια κοινωνία συμβιωτική και ειρηνική, για να μπορέσει να κοιτάξει τον εαυτό του και τον απέναντί του χωρίς καχυποψία.
Αυτός είναι ο κόσμος του Άντριαν Πάτσι, ενός καλλιτέχνη που γεννήθηκε το 1969 στη Σκόδρα και βλέπει την ευαλωτότητα και την ευθραυστότητα του ανθρώπου ως τη βασική του συνθήκη, η οποία προσδίδει ομορφιά και αξιοπρέπεια, ταυτόχρονα με τα έργα του –βίντεο, φωτογραφία, ζωγραφική, σχέδιο, γλυπτική και εγκαταστάσεις– που διαμορφώνονται από μια συναισθηματική συμπάθεια για το άτομο.
Τα θέματα μετανάστευσης, ταυτότητας και εκτοπισμού έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στο έργο του και οι ομοεθνείς του, που έφτασαν στη χώρα μας σε συνθήκες μαζικής οικονομικής μετανάστευσης ή διωγμών –κάτι που συνέβη και στον ίδιο όταν το 1997 έφυγε με την οικογένειά του για το Μιλάνο της Ιταλίας, δραπετεύοντας από τη βία της ένοπλης εξέγερσης που τάραξε την Αλβανία εκείνη τη χρονιά–, έχουν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις αφηγήσεις του, με τις υπαρξιακές στιγμές της ανθρώπινης ζωής να μεταμορφώνονται σε εκπληκτικές και διαχρονικές εικόνες.
Τα θέματα μετανάστευσης, ταυτότητας και εκτοπισμού έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στο έργο του, και οι ομοεθνείς του που έφτασαν στη χώρα μας σε συνθήκες μαζικής οικονομικής μετανάστευσης ή διωγμών έχουν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις αφηγήσεις του, με τις υπαρξιακές στιγμές της ανθρώπινης ζωής να μεταμορφώνονται σε εκπληκτικές και διαχρονικές εικόνες.
Το τραυματικό βίωμα της εξορίας και η προβληματική ενσωμάτωση των Αλβανών προσφύγων στην Ελλάδα, οι οποίοι θεώρησαν το αλβανικό όνομά τους «προβληματικό» και το αντικατέστησαν με ελληνικό, τον οδήγησε στο έργο «Names», με το οποίο μετέτρεψε την γκαλερί Καλφαγιάν σε ένα είδος «γραφείου-υπηρεσίας» που καλούσε όσους άλλαξαν το όνομά τους να γράψουν το αρχικό τους όνομα σε ένα φύλλο χαρτί.
Η συλλογή των αλβανικών ονομάτων διήρκεσε σχεδόν έναν χρόνο, και ο Πάτσι ήθελε να φέρει τον θεατή αντιμέτωπο με τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας μέσα από την παρουσίαση γλυπτών τα οποία προσομοιάζουν σε επιτύμβιες στήλες και έφεραν εγχάρακτες επιγραφές με τα ονόματα που συλλέχθηκαν.
Πέρα από τα ζητήματα της εκτόπισης και αποσύνδεσης, πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας, στην εικαστική πρακτική του ο Πάτσι ενεργεί δημιουργώντας έναν χώρο διαλογισμού μέσα από την προσωπική και συναισθηματική συμμετοχή υπαρκτών προσώπων.
Η δεύτερη ατομική του έκθεση στην Αθήνα τιτλοφορείται «POPOLODISENZAPAROLA» (άνθρωποιχωρίςλέξεις), εγκαινιάζεται την Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2022 και θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Οκτωβρίου.
Η φράση του τίτλου προέρχεται από τη Μικαέλα, μια γυναίκα που είναι κωφή και πληκτρολόγησε κάποτε στον υπολογιστή: «POPOLODISENZAPAROLA» (άνθρωποιχωρίςλέξεις). Η έλξη και η στοργή για όλους αυτούς που ζουν σε αυτή την ένταση και την αντίφαση, η ιδέα ότι ένας από αυτούς τους ανθρώπους υπάρχει μέσα του, οδήγησε τον Πάτσι στη βεβαιότητα πως το θέμα της σχέσης ανάμεσα σε αυτό που πρέπει να εκφραστεί και αυτό που μπορεί ή δεν μπορεί να εκφραστεί, έχει ενσωματωθεί στην πρακτική του.
Στη δεύτερη αυτή ατομική έκθεσή του στην Καλφαγιάν, ο Άντριαν Πάτσι εστιάζει στη δύναμη και τον κοινωνικοπολιτικό ρόλο της «γλώσσας» με μια νέα σειρά κεραμικών γλυπτών και νέων υφαντών μάλλινων χαλιών που έχουν υφανθεί σε χειροποίητους αργαλειούς από μια κοινότητα χειροτεχνίας γυναικών που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1990 στη Σκόδρα. Η έκθεση σηματοδοτεί επίσης την πρώτη παρουσίαση ενός έργου από ξύλο που αντλεί από την παράδοση της εικονοποιίας.
Το κυρίαρχο μοτίβο στα γλυπτά και τα χαλιά παραπέμπει σε σχέδια του καλλιτέχνη που βασίζονται σε σελίδες από σημειωματάρια που ανήκαν στον Μαουρίτσιο, έναν άνδρα με σύνδρομο Άσπεργκερ, ο οποίος κρατούσε αδιάκοπα και συστηματικά χειρόγραφες σημειώσεις σε μια δική του «αινιγματική» γλώσσα. Όταν κάποτε ρωτήθηκε «γιατί γράφεις;», ο Μαουρίτσιο απάντησε: «Γράφω γιατί αυτό είναι το καθήκον μου» («Scrivo perché questo è il mio compito»).
Τα έργα του Πάτσι παρουσιάζουν ένα παλίμψηστο γραφής και δεξιοτεχνίας, μια συναρμογή σημαίνοντος και σημαινόμενου, αντικατοπτρίζοντας έναν δονούμενο χώρο γεμάτο προκλήσεις, έναν χώρο μεταξύ αυτού που λέγεται, αυτού που υπονοείται και αυτού που μερικές φορές σκοπίμως παραλείπεται.
Η πολύπλευρη εικαστική του πρακτική προσφέρει μια οπτική έκφραση που αγκαλιάζει το ανοιχτό νόημα των λέξεων, των κωδίκων και των σημείων, της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές «φωνές».
«Πάντα με ενδιέφερε να διερευνήσω τον χώρο ανάμεσα σε αυτό που θα μπορούσαμε να βιώσουμε και σε αυτό που θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, σε αυτό που θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και σε αυτό που θα μπορούσε να ειπωθεί προφορικά, σε αυτό που θα μπορούσε να ειπωθεί και σε αυτό που θα μπορούσε να γραφτεί.
Υπάρχει πάντα μια ένταση σε αυτόν τον χώρο που διέπεται από σημεία έλξης και κενά, φορτισμένος με δυνατότητες και αδυναμίες. Δουλεύοντας με τη ζωγραφική εδώ και αρκετό καιρό, έχω εξερευνήσει αυτόν τον χώρο δόνησης μεταξύ του ρητού και αυτού που παραμένει άρρητο.
Υπάρχει όμως και χώρος για το άγραφο, για το ανείπωτο ακόμα και για το αδιανόητο. Ίσως η ορθολογική σκέψη έχει τα όριά της και εκεί είναι που ενεργοποιούνται η διαίσθηση και η φαντασία.
Ταυτόχρονα υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι έκφρασης, όπου το αδιανόητο και το ανείπωτο αφήνουν ενδεχομένως τα ίχνη τους. Το ανθρώπινο σώμα, για παράδειγμα, έχει τον δικό του τρόπο έκφρασης χωρίς λόγια. Στην περίπτωση του πίνακα, η έκφραση δημιουργείται μέσα από μια πινελιά, ένα βερνίκι, μια σκιά, έναν ρυθμό. Είναι αδύνατο να κωδικοποιηθεί αυτό το είδος έκφρασης. Δεν μπορείς να το ορίσεις αλλά νιώθεις την παρουσία του» αναφέρει ο Πάτσι.
Η περιπέτεια και το ταξίδι του στον κόσμο της γλώσσας όπως εκφράζεται σε αυτή του την έρευνα και εργασία ξεκίνησε όταν τον προσκάλεσαν να επισκεφθεί τα μαθήματα σχεδίου της Κοινότητας Sant'Egidio στη Ρώμη, μιας από τις πιο «προβληματικές» συνοικίες της ιταλικής πρωτεύουσας, στο Laboratorio di Tor Bella Monaca, σε μια τάξη όπου άνθρωποι με αναπηρίες δημιουργούσαν σχέδια και πίνακες ζωγραφικής.
Ανάμεσα σε ανθρώπους περιθωριοποιημένους συνάντησε και τον Μαουρίτσιο που γέμιζε σελίδες σε σημειωματάρια με σύμβολα, όχι γράμματα, που δεν ήταν άσκοπα σχεδιάκια. «Ένα είδος ρυθμού και μια αίσθηση τάξης συνδυάζονταν με το αίνιγμα αυτών των μυστηριωδών συμβόλων τα οποία είναι αδύνατον να αποκρυπτογραφηθούν. Με γοήτευσαν αυτά τα σύμβολα. Φίλοι μου από την Κοινότητα του Sant'Egidio μου έδωσαν μερικά από τα σημειωματάρια του Μαουρίτσιο» λέει ο Πάτσι.
«Κοιτούσα διαρκώς τις σελίδες των τετραδίων του. Φυσικά, δεν μπορούσα να βγάλω νόημα. Αλλά υπήρχε η αίσθηση του επείγοντος σε αυτές τις σελίδες. Υπήρχε επίσης μια αίσθηση αυστηρότητας και επανάληψης. Η κατανόηση είναι συχνά ένας τρόπος να ασκήσουμε τη δύναμή μας πάνω σε κάτι. Το να στέκεσαι μπροστά σε αυτές τις σελίδες χωρίς να τις καταλαβαίνεις, ήταν ένας άλλος τρόπος σύνδεσης με τα ίχνη του Μαουρίτσιο, ένα μείγμα απορίας και θαυμασμού. Ήταν τόσο συγκεκριμένα και ακριβή μπροστά στα μάτια μου αλλά ταυτόχρονα τόσο μυστηριώδη και απρόσιτα».
Ο Πάτσι άρχισε να αντιγράφει τα σχέδια, επιχειρώντας έτσι να σχετιστεί μέσω της απλής χειρονομίας του σώματός του, των ματιών του και του χεριού του. Σε αυτό τον διάλογο συμμετείχε ο χρόνος, ο χρόνος των σχεδίων του συνδεόταν με τον χρόνο της γραφής του Μαουρίτσιο, ενώ εκείνος έγραφε γρήγορα και με εμμονή, ο καλλιτέχνης διαλογιζοταν αργά και προσεκτικά εξερευνώντας τη διαδικασία αυτή και χρησιμοποιώντας διαφορετικά εργαλεία και υλικά, διαφορετικά χέρια και διαφορετικούς χρόνους. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε η ιδέα για τα πρώτα ψηφιδωτά και στη συνέχεια για τα έργα με ύφανση.
Η Λέτα είναι ακόμα μια «ηρωίδα» στην αφήγηση του Πάτσι, μια γυναίκα που γνώρισε στην Αλβανία πριν από κάποια χρόνια, με καταγωγή από τα βουνά, που μετακόμισε στην πόλη μετά τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Η Λέτα οργάνωσε μια ομάδα γυναικών για να σχηματίσει μια μικρή κοινότητα που εργάζεται με μαλλί, παράγοντας χαλιά που ακολουθούν την παλιά παράδοση της τέχνης που κληρονόμησαν από τις μητέρες και τις γιαγιάδες τους. Οι χειρόγραφες σελίδες των τετραδίων του Μαουρίτσιο στα χέρια αυτών των γυναικών πήραν μια δεύτερη ζωή, από το χαρτί και το μελάνι στο μάλλινο νήμα του αργαλειού.
«Σε αυτή τη διαδικασία σχέσης και μετάφρασης δεν χρειάζεται να ορίσουμε ένα τελικό νόημα, αλλά να παραμείνουμε σε αυτήν την περιοχή των δυνατοτήτων που ξεδιπλώνονται μπροστά μας» λέει ο Πάτσι που αποκαλεί τη σειρά των έργων του «Compito» («Καθήκον»), ενθυμούμενος τα λόγια του Μαουρίτσιο, απλώς αριθμώντας τα 1,2,3 και χωρίς να γνωρίζει αν θα τα δουλεύει για δέκα ή δέκα χιλιάδες χρόνια.
Ποιος είναι ο Άντριαν Πάτσι
Αφότου εκπροσώπησε την Αλβανία στην Μπιενάλε της Βενετίας 1999 και μετά την έκθεσή του το 2005 στο MoMa PS1 στη Νέα Υόρκη, το έργο του Paci έχει παρουσιαστεί διεθνώς σε πλήθος ατομικών εκθέσεων όπως μεταξύ άλλων: Haifa Museum of Art, Ισραήλ (2022), Kunsthalle Krems, Αυστρία (2019), Εθνική Πινακοθήκη, Τίρανα (2019), Salzburger Kunstverein, Σάλτσμπουργκ, Αυστρία (2019), Museo Novecento, Φλωρεντία (2018); MAXXI, Ρώμη (2015); Musée d’Art Contemporain, Μόντρεαλ (2014), Galeries Nationales du Jeu de Paume, Παρίσι (2013); Kunsthaus Zurich (2010), Ζυρίχη; Kunstverein, Hannover (2008), Ανόβερο, CCA, Τελ Αβίβ (2008) κ.α. Έργα του βρίσκονται σε σημαντικές συλλογές Μουσείων και Ιδρυμάτων, όπως μεταξύ άλλων: Solomon Guggenheim Foundation, Νέα Υόρκη, MoMA, Νέα Υόρκη, Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη, Museum of Contemporary Art, Μαϊάμι, Centre Georges Pompidou, Παρίσι; Fondation Louis Vuitton, Παρίσι; Fundaciò La Caixa, Βαρκελώνη, Moderna Museet, Στοκχόλμη, Kunsthaus Zurich, Ζυρίχη κ.α.
Adrian Paci
POPOLODISENZAPAROLA
Kalfayan Galleries (Χάρητος 11, Κολωνάκι, Αθήνα)
Εγκαίνια: Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2022, 18:00-21:00
Διάρκεια: 7 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα 11:00-15:00, Τρίτη-Παρασκευή 11:00-19:00, Σάββατο 11:00-15:00
