Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την τέχνη του Ρομέν Γαβράς πριν από περίπου δώδεκα χρόνια, μέσα από τα βιντεοκλίπ που σκηνοθετούσε για τη M.I.A. Η σούπερ σταρ με καταγωγή από τη Σρι Λάνκα ήταν τότε στο απόγειο της δόξας της και ο Ελληνογάλλος νεαρός δημιουργός και γιος του Κώστα Γαβρά και της Μισέλ Ρέι είχε προκαλέσει αίσθηση με την επιθετική, βίαιη, βρόμικη, σοκαριστική εικονοποίηση που είχε κάνει στο «Born Free» (2010) αρχικά και στο «Bad Girls» (2012) στη συνέχεια, δύο από τα μεγαλύτερα χιτ της τραγουδίστριας – εικόνες που καταρχάς δεν θύμιζαν σε τίποτα το πολυβραβευμένο σινεμά του πατέρα του.
Γαβράς τζούνιορ και M.I.A. κάπως συνδέθηκαν τότε στο μυαλό μου με τις τόσο ταιριαστές ενέργειές τους –είχε προηγηθεί, βέβαια, το αξέχαστο κλιπ του για το «Stress» των Justice, ενώ ακολούθησαν εξίσου επιδραστικές δουλειές του για ονόματα όπως οι Jay-Ζ και Kanye West και το βραβευμένο με Χρυσό Λέοντα «Gosh» για τον Jamie XX–, ενώ η κινηματογραφική πορεία του πρώτου στη συνέχεια, με τις δύο μεγάλου μήκους ταινίες του (το «Our day will come» το 2010 και το «The world is yours», 2018), παρέμεινε πιστή στις θεματικές που φαίνονταν να τον απασχολούν: σύνορα, φυλή, εθνική ταυτότητα, μετανάστευση, ρατσισμός, αστυνομική βία, ζωή και καθημερινότητα στα προάστια. Κάθε του δουλειά, εξάλλου, αποτελεί ξεκάθαρη πολιτική δήλωση.
Κάπου-κάπου το προβοκατόρικο σερί διακοπτόταν από διαφημιστικές καμπάνιες που αναλάμβανε για μεγάλους οίκους (Dior, Louis Vuitton και Yves Saint Laurent), όπου έδειχνε μια διαφορετική, εστέτ και αισθητικά όμορφη πλευρά του, με εξίσου πανέμορφες πρωταγωνίστριες όπως η Σαρλίζ Θερόν και η Έμα Στόουν.
Τα παιδιά κάνουν γκράφιτι στους τοίχους και προσπαθούσα να σκεφτώ πώς ο βανδαλισμός θα μεταφραζόταν στο κοντινό μέλλον. Αυτό είναι το βασικό ερώτημα της ταινίας, πώς θα κάνουν το καθετί σε λίγα χρόνια από τώρα. Σήμερα, για παράδειγμα, ανεβαίνουν σε μηχανές ‒ πώς θα γίνεται αυτό στο μέλλον; Αντί για γκράφιτι στους τοίχους μπορεί να βάφουν το νερό. Οι έφηβοι θα είναι πάντα έφηβοι.
Φέτος ο Γαβράς επιστρέφει με διπλό χτύπημα. Αυτές τις μέρες το όνομά του ακούγεται παντού λόγω της τρίτης μεγάλου μήκους ταινίας του που φαίνεται πως έχει δυναμιτίσει τη Μόστρα μετά την πρεμιέρα της στο επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα του 79ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Γι’ αυτήν θα πούμε περισσότερα όταν τη δούμε στο Netflix, όπου θα κάνει την πρεμιέρα της στις 23 Σεπτεμβρίου (την ίδια μέρα θα παιχτεί και στη Στέγη σε κλειστή προβολή), ως τότε όμως, διαβάζοντας τα σχόλια του ξένου Τύπου, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για μια ταινία σαφώς επηρεασμένη από τους κώδικες και τη φόρμα της αρχαίας τραγωδίας αλλά και από τον ελληνικό Εμφύλιο ‒ είναι τοποθετημένη στα προάστια του Παρισιού που βράζουν μετά τον θάνατο ενός εφήβου από χέρι μπάτσου.
Στο ελληνικό Twitter, μάλιστα, δημιουργήθηκε το hashtag #cancel_athena από ακροδεξιούς κύκλους που καλούσαν σε μποϊκοτάρισμά της, πριν ακόμα τη δουν, μόνο και μόνο για τη χρήση του «Athena» στον τίτλο!
Εκτός αυτού, ο Γαβράς πρόκειται να ανοίξει το φετινό πολυποίκιλο πρόγραμμα της Στέγης με ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ που μας το «χρωστά» από την προηγούμενη σεζόν: ένα τρίπτυχο φουτουριστικών ταινιών μικρού μήκους, γυρισμένων σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, στο οποίο συμπαραγωγός είναι το Ίδρυμα Ωνάση. Σε αυτά συνεργάζεται με τον μουσικό παραγωγό και DJ Surkin και το αποτέλεσμα, όπως και τα παλαιότερα κλιπ του, κινείται στο μεταίχμιο της μουσικής, του σινεμά και του video art.
Ήδη έχουμε πάρει μια γεύση από τη short version του κομματιού «Neo Surf» σε ερμηνεία της 070 Shake που γυρίστηκε στην Αθήνα και είναι διαθέσιμη στο YouTube, όμως το συνολικό «Gener8ion», και οι τρεις ταινίες, θα παρουσιαστούν με τη μορφή βίντεο εγκαταστάσεων σε τρεις διαφορετικούς χώρους του Onassis Culture: στον Εκθεσιακό Χώρο -1 και στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, και στη Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
H short version του «Neo Surf»
Το «Gener8ion» είχε συμπεριληφθεί στον περσινό προγραμματισμό της Στέγης, όμως οι περιορισμοί που επέβαλε η πανδημία δεν επέτρεψαν την παρουσίασή του – γι’ αυτό και η συζήτησή μου με τον Ρομέν Γαβράς είχε γίνει πριν από αρκετούς μήνες, συγκεκριμένα λίγο πριν από τις περσινές χριστουγεννιάτικες διακοπές, συνεπώς δεν συμπεριέλαβε το κομμάτι του «Athena», «της μεγαλύτερης μέχρι τώρα ταινίας του», όπως τη χαρακτήρισε, που τότε ακόμα βρισκόταν στη διαδικασία του μοντάζ.
Να τι είπαμε εκείνο το πρωινό του Δεκεμβρίου στο τηλέφωνο, εγώ από την Αθήνα κι εκείνος από το Παρίσι.
— Το «Gener8ion» ξεκίνησε ως μουσικό πρότζεκτ με τον Surkin, σωστά;
Ακριβώς. Βασικά είναι ένα πρότζεκτ για το μέλλον, για την επερχόμενη δεκαετία του 2030, στο οποίο ο Surkin κάνει τη μουσική και εγώ το οπτικό κομμάτι. Για την ακρίβεια, τοποθετείται στο έτος 2034. Ρίχνουμε ματιές στο κοντινό μέλλον.
— Και τι είναι τελικά αυτά τα τρία φιλμ; Μικρού μήκους ταινίες; Μουσικά κλιπ; Video art; Πολυμεσικές εγκαταστάσεις; Πού θα τις κατατάσσατε;
Νομίζω πως είναι λίγο απ’ όλα. Σήμερα τα όρια για το τι είναι το καθετί στην τέχνη είναι θολά. Ο σκοπός είναι το πρότζεκτ να αποτελέσει τομή μεταξύ της ποπ κουλτούρας και της video art εγκατάστασης. Στην Αθήνα θα προβληθούν σε παγκόσμια πρεμιέρα με αυτήν τη μορφή. Στο «Neo Surf», για το οποίο συνεργαστήκαμε με το Ίδρυμα Ωνάση και το γυρίσαμε στην Αθήνα, υπάρχει η music video version που έχετε δει online αλλά και μια εντελώς διαφορετική, long format version που διαρκεί δώδεκα λεπτά και προβάλλεται σε τρεις οθόνες. Αυτή θα δείτε στη Στέγη.
— Όταν μιλήσατε με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, σας πρότεινε να γυρίσετε το «Neo Surf» στην Αθήνα. Έτσι βρεθήκατε για πρώτη φορά στην Ελλάδα για γύρισμα.
Είχαμε τη βασική ιδέα του βίντεο και η Αφροδίτη με ξενάγησε σε κάποιες τοποθεσίες της Αθήνας, συζητήσαμε για τη θάλασσα και για τη γενικότερη εμπλοκή του Ιδρύματος στο πρότζεκτ και πραγματικά με βοήθησε να θυμηθώ μέρη που υπήρχαν στις μνήμες μου, όπως το Σούνιο, απ’ όταν ήμουν μικρός και ερχόμουν στην Ελλάδα.
— Ποια ήταν η εικόνα που είχατε για την Αθήνα πριν εμπλακείτε στο πρότζεκτ; Τι θυμόσασταν;
Έρχομαι συχνά, δύο φορές τον χρόνο συνήθως, γιατί έχω οικογένεια και φίλους. Στην ταινία υπάρχουν εικόνες από τη δική μου παιδική ηλικία. Έχω πολύ έντονες μνήμες από τα λατομεία μαρμάρου που επισκεπτόμασταν, από το Σούνιο, απ’ όπου περνάγαμε συχνά, από τον Ισθμό της Κορίνθου και την τεχνητή διώρυγα που με εντυπωσίαζε κάθε φορά που την έβλεπα, επειδή είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα. Τα λατομεία μαρμάρου και η διώρυγα είναι κομμάτια του φυσικού περιβάλλοντος, φύση πειραγμένη από το ανθρώπινο χέρι.
— Γι’ αυτό σκεφτήκατε να βάψετε πράσινο το κανάλι της διώρυγας, χρησιμοποιώντας «τοξικά φύκη»;
Τα παιδιά κάνουν γκράφιτι στους τοίχους και προσπαθούσα να σκεφτώ πώς ο βανδαλισμός θα μεταφραζόταν στο κοντινό μέλλον. Αυτό είναι το βασικό ερώτημα της ταινίας, πώς θα κάνουν το καθετί σε λίγα χρόνια από τώρα. Σήμερα, για παράδειγμα, ανεβαίνουν σε μηχανές ‒ πώς θα γίνεται αυτό στο μέλλον; Αντί για γκράφιτι στους τοίχους μπορεί να βάφουν το νερό. Οι έφηβοι θα είναι πάντα έφηβοι.
— Γιατί επιλέξατε ηθοποιούς διαφορετικών φυλών;
Το μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων ετών έχει φέρει πολλούς ξένους στην Ελλάδα. Σκεφτόμουν ότι ένα παιδί από την Αφρική που ζει στην Ελλάδα μπορεί να είναι Έλληνας εθνικιστής σε δέκα χρόνια, καθώς μπορεί να έχει γεννηθεί εδώ.
— Θέλατε να κάνετε κι ένα σχόλιο για τη ρευστότητα των φύλων, παρουσιάζοντας ένα κορίτσι να βάφει με ένα lipstick ένα αγόρι;
Πιστεύω ότι στο μέλλον τα παιδιά θα είναι πολύ πιο ρευστά ως προς τη σεξουαλικότητα και το φύλο. Οι έννοιες της αρρενωπότητας, της θηλυκότητας, του machismo θα είναι διαφορετικές. Ο πυρήνας του φιλμ είναι η κλιματική αλλαγή και το τέλος του κόσμου, αλλά τα παιδιά θα είναι παιδιά, ό,τι κι αν συμβεί, όπως κι αν αποδίδεται ο πολιτισμός. Η αρρενωπότητα μπορεί να σημαίνει κάτι διαφορετικό στο μέλλον, οι καφρίλες που κάνουν τα αγόρια θα είναι διαφορετικές αλλά στην ουσία οι ίδιες: αντί να κλέβουν ένα μηχανάκι, θα πυροβολούν ένα drone. Ένα παιδί από την Αφρική θα μπορεί να είναι περήφανα Έλληνας σε δέκα χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει και με το φύλο.
— Η δεύτερη ταινία του «Gener8ion», το «Emotions», που θα προβληθεί στη Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, γυρίστηκε στη Βομβάη.
Ναι, είδαμε πολλούς διαφορετικούς χώρους προτού καταλήξουμε σε αυτόν. Εδώ εστιάζουμε στην έννοια της προοπτικής. Έχουμε τη Σαρλίζ Θερόν που περνά από διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις σε κοντινό πλάνο. Η ιδέα είναι πως ίσως σε δέκα χρόνια πολλές από τις 3D εικόνες που παράγονται στην Ινδία θα φτάσουν σε τέτοιο βαθμό τελειότητας, το CGI θα φτάσει σε τέτοιο επίπεδο συναισθηματικού ρεαλισμού, που θα μπορούμε να έχουμε μια πλήρη γκάμα συναισθηματικών διαβαθμίσεων μέσω υπολογιστή. Εμείς όμως τραβήξαμε τη Σαρλίζ να περνά από διαφορετικά συναισθήματα σε ένα μονοπλάνο.
— Δεν είναι λίγο δυστοπικό αυτό για την τέχνη του σινεμά;
Ακόμα κι αν είναι δυστοπικό, είναι πολύ ανθρώπινο.
— Έχετε συνεργαστεί ξανά με τη Σαρλίζ Θερόν, σε μια καμπάνια του Dior.
Τα πήγαμε πολύ καλά, ενδιαφέρθηκε γι’ αυτό το πρότζεκτ και σκεφτήκαμε ότι θα της ταίριαζε πολύ.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter — Το «Agatha», η τρίτη ταινία, τοποθετείται στην Αμερική. Γιατί στο Ουαϊόμινγκ;
Η ταινία αυτή μιλά για το πώς οι ιδέες γίνονται όλο και πιο ηλίθιες στην Αμερική. Όπως κάποτε πίστευαν ότι η γη είναι επίπεδη, έτσι και τώρα μια κοινότητα ανθρώπων πιστεύει ότι η γη είναι κούφια. Μπορεί όντως σε δέκα χρόνια να υπάρχει αυτή η ομάδα. Το φανταστήκαμε λοιπόν ως ένα προπαγανδιστικό βίντεο της δράσης τους.
— Το πάτε όμως λίγο παραπέρα, βάζοντας δύο αμερικανικές Πολιτείες, το Ουαϊόμινγκ και το Άινταχο, να έχουν εξεγερθεί και αποσχισθεί από τις ΗΠΑ. Θέλετε να σχολιάσετε έτσι τη γενικότερη τάση συνωμοσιολογίας και τα αντίστοιχα κινήματα, όπως το αντιεμβολιαστικό;
Γι’ αυτό φτιάξαμε επιθετικές εικόνες που θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται σε ένα βίντεο προπαγάνδας για μια ηλίθια θεωρία συνωμοσίας σαν αυτή, σαν να γίνεται από τη δική τους οπτική. Προσπαθήσαμε να μπούμε στη θέση τους.
— Τι κοινό έχουν αυτά τα τρία φιλμ που ενώνονται υπό την ομπρέλα ενός ενιαίου πρότζεκτ;
Υπάρχουν τόσο πολλές ταινίες, σειρές και βίντεο που προσπαθούν να φανταστούν το μέλλον. Σκεφτόμασταν με τον Surkin ότι θέλαμε να είναι έντονο το ποπ στοιχείο, να ανήκουν στο βασίλειο της ποπ κουλτούρας. Επίσης, όταν μιλάμε για το μέλλον, συνήθως αυτό περιλαμβάνει ρομπότ, τεχνητή νοημοσύνη και τα σχετικά. Εμείς θέλαμε να απομακρυνθούμε απ’ όλα αυτά και να δούμε το μέλλον υπό ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα: οι ιδέες θα είναι πιο ηλίθιες, πώς μπορούμε να τις σπρώξουμε στα άκρα; Λέμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι κακή, αλλά υπάρχει. Πώς θα επηρεάσει τους εφήβους; Το «Gener8ion» είναι μια διαφορετική ματιά στο μέλλον που έρχεται.
M.I.A. - Bad Girls
— Νομίζω πως αυτή η πιο ρεαλιστική προσέγγιση του μέλλοντος είναι πολύ πιο τρομακτική ως δυστοπία από τις συνήθεις, με τα ρομπότ και τον πόλεμο των μηχανών.
Ακριβώς. Συν τοις άλλοις, μπορείς έτσι να βρεις κάποια ομορφιά και ποιητικότητα σε αυτές τις πιο ρεαλιστικές εικόνες.
— Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη σειρά με την οποία προτείνετε στο κοινό να δει τις τρεις ταινίες; Στην Ελλάδα θα βρίσκονται σε τρεις διαφορετικούς χώρους και η θέασή τους θα είναι σαν κυνήγι κρυμμένου θησαυρού.
Ακόμα δεν έχω αποφασίσει. Αν έπρεπε να τις προβάλω στο ίδιο σημείο, με τη σειρά στην ίδια οθόνη, δεν θα ήξερα ποια να βάλω πρώτη.
— Υπάρχει κάποιο κομμάτι από τη φιλμογραφία του πατέρα σας που θεωρείτε ότι σας έχει επηρεάσει;
Ίσως είναι δύσκολο να πω κάτι συγκεκριμένο, είναι μια γενικότερη αίσθηση, γιατί το σπίτι μας ήταν σαν ένα μεγάλο στούντιο όπου συνέβαιναν όλα, όταν ήμουν παιδί. Κοστούμια, ηθοποιοί, μια συνολικότερη ενέργεια, πιστεύω. Νομίζω, πάντως, πως η «Κατάσταση Πολιορκίας» είναι η ταινία του που έχει επηρεάσει περισσότερο το δικό μου βλέμμα.
— Επιστρέφοντας στο «Gener8tion», μπορείτε να ονοματίσετε κάποια βασικά στοιχεία της δικής σας γενιάς;
Η γενιά μου είναι περίεργη γιατί είναι στο μεταίχμιο. Γεννήθηκα το ’81 και πρόλαβα τους υπολογιστές στο τέλος της εφηβείας μου, αλλά δεν μεγάλωσα με αυτούς. Αυτό το στοιχείο είναι που διαφοροποιεί καθοριστικά τις νεότερες γενιές. Η δική μας γενιά βρέθηκε ανάμεσα στον παλιό και στον καινούργιο κόσμο. Η δική μας γενιά επίσης δεν έχει πολλά αποθέματα ελπίδας. Βλέπεις πώς εξελίσσεται ο κόσμος, αλλά δεν βλέπεις πώς μπορεί να βελτιωθεί. Έτσι όπως το βλέπω εγώ, δεν γίνεται να βελτιωθεί με το να γίνει καλύτερος, αλλά μπορείς να βρεις ποιητικότητα στον κόσμο που σε περιβάλλει ή σε αυτόν όπου θα ζούμε στο μέλλον. Το θέμα είναι να μπορείς να εξαγάγεις αυτή την ποίηση.
— Προσπαθείτε να είστε αισιόδοξος λοιπόν.
Είναι δύσκολο. Η αισιοδοξία έρχεται από την ομορφιά, από το να βρίσκεις ομορφιά σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ακόμα κι αν αυτό σκοτεινιάζει.
— Ίσως γι’ αυτό προσπαθείτε πάντα να φτιάχνετε αισθητικά όμορφες εικόνες. Πώς βλέπετε τον εαυτό σας το 2034; Είναι πολύ κοντά, μόνο δώδεκα χρόνια απέχουμε.
Ελπίζω να είμαι πιο ήρεμος, να ζω στην Αρκαδία, να έχω ελιές και να έχω σταματήσει τα πάντα.
Gener8ion, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Εκθεσιακός Χώρος -1 & Μικρή Σκηνή & στη Μάντρα (Διονυσίου Αρεοπαγίτου 2), 22/9-23/10
Η ταινία «Athena» θα κάνει πρεμιέρα στο Netflix στις 23/9
