"Αυτό που μας συμβαίνει"
Πέντε ιστορίες για καταστροφές
Μεταξύ των δραστηριοτήτων της Διεθνούς Στέγης Συγγραφέων στη Βηρυτό στο πλαίσιο της έκθεσης "Beyrouth Livres" [19-30 Οκτωβρίου 2022], αναφέρεται και μια σημαντική εκδήλωση, η παρουσίαση του βιβλίου Ce qui nous arrive (που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Inculte): μια συλλογή πέντε κειμένων, μικρών μυθοπλασιών που μιλούν για τις καταστροφές που πλήττουν τον σύγχρονο κόσμο - καταστροφές που σήμερα αντανακλώνται στην κρίση και τη δυστυχία του Λιβάνου.
Οι συγγραφείς του Ce qui nous arrive (η Ελληνίδα Έρση Σωτηροπούλου, ο Αϊτινός Makenzy Orcel, ο Γάλλος που ζει στην Ιαπωνία Michaël Ferrier, καθώς και οι Λιβανέζοι Fawzi Zebian και Camille Ammoun) συναντήθηκαν για να μιλήσουν για το βιβλίο, στις 30 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο του "Beyrouth Livres", μετά από πρόσκληση της Διεθνούς Στέγης Συγγραφέων της Βηρυτού.
Charif Majdalani
(Πρόλογος του βιβλίου)
"Ο τίτλος αυτού του βιβλίου παραπέμπει στην ιδέα ενός συλλογικού πεπρωμένου. Είναι αυτά που συμβαίνουν στους ανθρώπους, πέρα από ηπείρους και σύνορα, και τους θέτουν σε δοκιμασία, ή θέτουν σε δοκιμασία ό, τι πολυτιμότερο έχουν κοινό, δηλαδή τον ανθρωπισμό τους. Το μικρό αυτό βιβλίο συγκεντρώνει πέντε μυθοπλασίες με θέμα τις καταστροφές που έχουν πλήξει τον κόσμο από την αρχή της χιλιετίας και οι οποίες άλλοτε είναι αποτέλεσμα των σπασμών της φύσης, και άλλοτε των ανεύθυνων ενεργειών εκείνων που κατευθύνουν τις τύχες των λαών και του πλανήτη. Από την Αϊτή μέχρι τη Φουκουσίμα, περνώντας από τη Βηρυτό και την Αθήνα, αυτές οι καταστροφές (σεισμός, έκρηξη, πυρηνικό ή οικολογικό ατύχημα, οικονομική κρίση) ξυπνούν παρόμοιο απόηχο, μιλούν για τα ίδια τραύματα και τα ίδια βάσανα, αλλά και μερικές φορές για τις ίδιες ικανότητες αναγέννησης και επανεκκίνησης. Η ιδέα για αυτή τη σεμνή ανθολογία προήλθε από τη Διεθνή Στέγη Συγγραφέων στη Βηρυτό, η οποία ακολούθως την πρότεινε σε πέντε συγγραφείς και έναν εκδότη.
Αυτή η προσέγγιση δεν γεννήθηκε από μια επιθυμία για καινοτομία, ούτε ήταν αποτέλεσμα μιας λογοτεχνικής ή εκδοτικής εκκεντρικότητας. Έρχεται ως αντίδραση στο σοκ που προκάλεσε η έκρηξη της 4ης Αυγούστου 2020 στο λιμάνι της Βηρυτού και στα επακόλουθά της, μια έκρηξη που περιείχε τα συστατικά και τη μορφή τόσο του σεισμού όσο και της ατομικής έκρηξης. Το γεγονός όμως ότι το σχέδιο για ένα τέτοιο βιβλίο ξεκίνησε από τη Βηρυτό οφείλεται στο ότι η λιβανική πρωτεύουσα και ολόκληρος ο Λίβανος βιώνουν επίσης μια οικονομική κρίση που μετατρέπεται σε κοινωνική και οικολογική καταστροφή. Για δεκαετίες ολόκληρες, αν όχι για έναν αιώνα, ο Λίβανος θεωρείτο πρότυπο, χώρα "μηνυμάτων" ή εργαστήριο διαχείρισης της κοινωνικής πολυπλοκότητας του σύγχρονου κόσμου. Στο παρελθόν, ήταν το πολιτικό της σύστημα και η διαχείριση των κοινοτικών και θρησκευτικών διαφορών που θαύμαζε ο κόσμος, καθώς και το υπερφιλελεύθερο οικονομικό της σύστημα ή η ικανότητά της να ανακάμπτει από όλα τα σκληρά χτυπήματα.
Πριν από μερικά χρόνια, ένας Γάλλος συγγραφέας που είχε προσκληθεί να φιλοξενηθεί στη Βηρυτό δήλωσε ότι αυτή η πόλη και ο Λίβανος στο σύνολό του συνόψιζαν όλα τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου, πολιτικά προβλήματα, οικολογικά προβλήματα, προβλήματα που συνδέονται με τις μεταναστεύσεις, προβλήματα του κοινοτικισμού, της αποδέσμευσης του κράτους, του ρόλου των τραπεζών, και ότι οποιαδήποτε λύση βρισκόταν στο Λίβανο σε ένα από αυτά τα ζητήματα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παράδειγμα για ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά ο Λίβανος εμφανίστηκε επίσης σταδιακά ως το πρότυπο της κακής διακυβέρνησης και ως ο τόπος όπου συμπυκνώθηκαν οι πιο ύπουλες μορφές διαφθοράς, υπεξαίρεσης του δημόσιου χρήματος και πελατειακών σχέσεων των πολιτών, πριν η λιβανέζικη άρχουσα τάξη, με την ανευθυνότητα και την ανεκτικότητά της, καταφέρει να συγκεντρώσει όλα τα συστατικά και όλες τις πιθανές παραλλαγές της καταστροφής - έκρηξη, σεισμός, οικονομική, κοινωνική και οικολογική κρίση - και να προσφέρει στον κόσμο το συμπυκνωμένο της μοντέλο.
Για τους Λιβανέζους, το να μιλούν για τη δοκιμασία τους έχει γίνει μια εξαντλητική ρουτίνα. Το να ασχολούνται οι πολίτες αυτής της χώρας με αυτά που άλλοι έχουν βιώσει ή εξακολουθούν να βιώνουν με παρόμοιο τρόπο, κάνοντας συνεχείς συγκρίσεις, μας φάνηκε συναρπαστικό και ίσως θεραπευτικό, όπως θα ήταν και μια ομαδική θεραπεία. Να μοιραστείς την ιστορία της καταστροφής και να προβληματιστείς για το πώς οι άνθρωποι διαχειρίζονται τις επιπτώσεις, τη μνήμη και το τραύμα: αυτές ήταν οι ιδέες πίσω από αυτό το βιβλίο. Ωστόσο, η γένεση του βιβλίου και του περιεχόμενού του έχουν κάτι το ρομαντικό και συνάμα λυπηρό, και από μόνα τους αφηγούνται την ιστορία της κατάρρευσης μιας χώρας, καθώς και τις διάφορες καταστροφές που γνωρίζει ο κόσμος σήμερα. Το φθινόπωρο του 2019, η Διεθνής Στέγη Συγγραφέων στη Βηρυτό ετοιμάζεται να διοργανώσει μια διαμονή στην πρωτεύουσα του Λιβάνου για την Ελληνίδα συγγραφέα Έρση Σωτηρόπουλου. Πρόκειται για μια συνηθισμένη δραστηριότητα, απ' αυτές που η ένωση διοργανώνει τακτικά τα τελευταία δέκα χρόνια. Η διαμονή αυτή, ωστόσο, ακυρώθηκε μετά την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος του Λιβάνου και τη δήμευση των περιουσιακών στοιχείων της ένωσης στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Λίγο καιρό αργότερα, η λαϊκή εξέγερση στο Λίβανο ενθάρρυνε τη διοργάνωση λογοτεχνικών συναντήσεων στη Βηρυτό, προκειμένου να καταδειχθεί μια συνέχεια της ζωής στη Χώρα των Κέδρων. Οι συναντήσεις αυτές σύντομα εμποδίστηκαν από το πρώτο παγκόσμιο κύμα του Covid-19.
Μετά την έκρηξη της 4ης Αυγούστου και χάρη στη βοήθεια που παρείχε η διεθνής κοινότητα στο Λίβανο, όπως και του Γαλλικού Ινστιτούτου προς τη Στέγη των Συγγραφέων, κινήθηκαν πάλι τα πράγματα και η τελευταία επέστρεψε σε αυτό το σχέδιο των λογοτεχνικών συναντήσεων, αλλά με πιο δραματικό τόνο αυτή τη φορά. Η ιδέα είναι τώρα να προσκαλεστούν περίπου δεκαπέντε συγγραφείς που έχουν γνωρίσει τη Βηρυτό πριν από την έκρηξη και τη Βηρυτό μετά την έκρηξη και να τους ακούσουμε να μιλούν για την πόλη. Η πρόθεση, τρομερή αλλά και συμβολική, ήταν να οργανωθούν αυτές οι συναντήσεις στους ίδιους τους χώρους όπου η Στέγη Συγγραφέων συνήθιζε να προσφέρει τις δραστηριότητές της στο κοινό, στο θέατρο, τη γκαλερί ή το μουσείο μοντέρνας τέχνης - χώροι που καταστράφηκαν όλοι από την έκρηξη. Δυστυχώς, προέκυψε ένα δεύτερο παγκόσμιο κύμα του Covid και ματαιώθηκαν πάλι τα πάντα.
Όλες οι καταστροφές σε μία. Αφήνοντας τον χρόνο να περάσει και μη θέλοντας να τα παρατήσει, η ένωση επανέλαβε την ιδέα αυτών των συναντήσεων, αλλά με πιο περιορισμένο τρόπο, και αποφάσισε να οργανώσει, το καλοκαίρι του 2021, μια σειρά συζητήσεων με μια πιο μικρή ομάδα συγγραφέων, όχι πλέον με θέμα τη Βηρυτό πριν/μετά, αλλά με θέμα την καταστροφή, στην οποία ο Λίβανος και ο κόσμος βρίσκονται κανονικά παγιδευμένοι. Μια νέα εκδήλωση του συνδρόμου του μύθου του Σίσυφου: η επιδείνωση της λιβανικής κρίσης το καλοκαίρι του 2021, η πλήρης εξαφάνιση των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας, ακυρώνουν το έργο για τέταρτη φορά. Παρ' όλα αυτά, η απόφαση παραμένει αμετάβλητη να συνεχίσουμε με κάθε μέσο αυτόν τον διάλογο για τις καταστροφές, για όλα αυτά που μας συμβαίνουν μέσα απ' αυτές και, πέρα από τις διαφορές μας, για αυτά που μας ενώνουν απέναντί τους. Χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα να συγκεντρωθούν οι συγγραφείς και φοβούμενη άλλη μια αποτυχία, η ένωση αποφάσισε να συνεχίσει αυτόν τον διάλογο εξ αποστάσεως, ζητώντας από τους πέντε συγγραφείς που αρχικά είχαν κληθεί να έρθουν και να μιλήσουν για την εμπειρία τους και να γράψουν γι' αυτήν με τη μορφή μιας μικρής μυθοπλασίας. Έτσι γεννήθηκε το παρόν βιβλίο."
Ο Charif Majdalani είναι Λιβανέζος συγγραφέας
