— Ποια είναι η ιδιαιτερότητα του κολάζ των Point Supreme;
To κολάζ των Point Supreme είναι μια μέθοδος για να συνδυάζονται πολλοί χώροι μέσα στο ίδιο έργο. Στα κτίριά μας χωράνε και συνυπάρχουν διαφορετικά κτίρια, εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι, χώροι από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με στοιχεία παραδοσιακά και σύγχρονα, αναφορές παλιές και νέες κ.λπ. Ο τρόπος που συνδυάζονται όλα τα μέρη είναι τέτοιος που τους επιτρέπει να διατηρούν ατόφιο τον χαρακτήρα τους, δηλαδή δεν υπερισχύει μία ταυτότητα. Έτσι το αποτέλεσμα είναι πλούσιο γιατί βρίσκει κανείς πολλούς διαφορετικούς κόσμους στους οποίους μπορεί να κατοικήσει ελεύθερα και ανάλογα με τη διάθεσή του, την ώρα της ημέρας, αυτό που θέλει να κάνει κ.λπ.
— Ήσασταν πρωτοπόροι ως προς τη χρήση των υπαρχόντων υλικών, κερδίζοντας διεθνή προσοχή για τη θέση και πρακτική σας. Επρόκειτο για μια ανάγκη τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης; Σήμερα παραμένει ανάγκη;
Ναι, το να χρησιμοποιούμε υπάρχοντα υλικά ήταν μια ενδιαφέρουσα επιλογή που τώρα έχει γίνει ανάγκη ακόμα περισσότερο. Σήμερα, μάλιστα, χρησιμοποιούμε υπάρχοντα κτίρια αντί να φτιάχνουμε καινούργια και γενικά χρησιμοποιούμε αυτό που μας είναι διαθέσιμο αντί να προσπαθούμε να επαναδημιουργήσουμε ένα περιβάλλον. Η κατασκευή νέων κτιρίων έχει αποδειχθεί ένας από τους πιο ζημιογόνους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας για το περιβάλλον. Την ίδια στιγμή έχει υπολογιστεί ότι τα κτίρια που υπάρχουν στον πλανήτη είναι αρκετά για να στεγάσουν κάθε άνθρωπο! Στην Ελβετία και στην Αμερική όπου διδάσκουμε συμμετέχουμε σε πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη να παραδεχτούμε και να αντιμετωπίσουμε αυτή την πλευρά του επαγγέλματός μας μέσα από την εκπαίδευση, νέες νομοθεσίες κ.λπ. Ο σκοπός δεν είναι βέβαια να πάψει εντελώς η νέα οικοδομική δραστηριότητα αλλά να μετριαστεί στις περιπτώσεις όπου όντως χρειάζεται ή όπου έχει νόημα.
Η Αθήνα θα καταντήσει πολύ βαρετή αν γεμίσει με τα ίδια γκρι, μίνιμαλ κτίρια που βλέπουμε να φυτρώνουν παντού. Πιστεύουμε στα κτίρια που μπορούν να είναι διεθνή αλλά και ελληνικά ταυτόχρονα. Άλλωστε οι ξένοι που έρχονται στην Ελλάδα εκτιμούν, αναζητούν και απολαμβάνουν την ελληνικότητα.
— Παλιές κατασκευές που άλλοτε ήταν για ξήλωμα 'ή για πέταμα γίνονται ξανά μόδα. Βλέπουμε, για παράδειγμα, τα μωσαϊκά και τους μαρμάρινους νεροχύτες να κερδίζουν ξανά τη θέση που τους αξίζει στον χώρο, συνήθως σε χρήσεις Αirbnb 'ή στην εστίαση. Πώς έγινε αυτό;
Παλιά και υπάρχοντα αντικείμενα και υλικά είναι συχνά μεγαλύτερης αξίας και καλύτερης ποιότητας από τα καινούργια. Οι άνθρωποι έχουν πλέον ευαισθητοποιηθεί και αναγνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ του ευτελούς και φτηνού και της καλής ποιότητας. Μετά την εποχή της ευφορίας και της γρήγορης μόδας, όπου όλοι απέκτησαν πρόσβαση στα πάντα, διαπιστώνουμε εύκολα ότι το φτηνό και ευτελές δεν διαρκεί, φθείρεται και αχρηστεύεται γρήγορα, σε αντίθεση με την καλή ποιότητα που, μακροπρόθεσμα, αποδεικνύεται και πιο οικονομική. Επιπλέον, στην εποχή μας δυστυχώς τα υλικά είναι ίδια παντού, δεν υπάρχει τοπικότητα, διαφορά, δεξιοτεχνία ή χειροτεχνία, οπότε αναγνωρίζουμε πιo εύκολα την ιδιαιτερότητα, την ομορφιά και την αξία σε πράγματα παλιά, μοναδικά και χειροποίητα. Στη δουλειά μας πάντα δίνουμε πρώτο λόγο σε τέτοια υλικά και αντικείμενα. Έτσι, τα κτίριά μας είναι υπεράνω της μόδας και των προσταγών της εποχής μας, και αποκτούν διαχρονικότητα.
Στο Βέλγιο κάποιοι συνεργάτες μας αρχιτέκτονες κατάφεραν να θεσπιστεί νόμος που υποχρεώνει τα νέα κτίρια να χρησιμοποιούν παλιά υλικά σε ένα ποσοστό, καθώς και να αποξηλώνονται τα υλικά από κτίρια προς κατεδάφιση. Αυτά τα υλικά κατόπιν καταλογοποιούνται και γίνονται διαθέσιμα προς πώληση στο διαδίκτυο ώστε να είναι εύκολη η χρήση τους σε νέες κατασκευές. Άρα η διαδικασία συστηματικοποιείται και στο τέλος είναι όλοι κερδισμένοι. Άλλα γραφεία νοικιάζουν αποθήκες και παράγουν μόνα τους τα οικοδομικά υλικά που θα χρησιμοποιήσουν.
— Μοιραστείτε μαζί μας μια εικόνα και ένα συναίσθημα από τις εξερευνήσεις σας στις μάντρες της Αθήνας. Για διάφορους λόγους, στο μυαλό μου αυτή η εξερεύνηση φαντάζει σαν αυτές τις αναπάντεχες συγκινήσεις που σύντομα θα εκλείψουν.
Δυστυχώς ναι, κάποιες από τις αγαπημένες μας μάντρες έχουν κλείσει. Έχουν δημοσιευτεί άρθρα στο εξωτερικό για τις επισκέψεις μας στις μάντρες της Αθήνας και έχουμε μιλήσει εκτενώς γι’ αυτές. Η εμπειρία ήταν για εμάς μαγική. Βρίσκεις εκεί χειροποίητες πόρτες, νιπτήρες, μπαλκόνια και μαρμάρινα θραύσματα από παλιά κτίρια που σήμερα θα ήταν πολύ ακριβό και συχνά αδύνατο να κατασκευάσουμε. Οι δυνατότητες ενός κτιρίου απογειώνονται με την ενσωμάτωση τέτοιων αναπάντεχων θραυσμάτων και τα κτίρια αποκτούν μια άλλη σχέση και συνέχεια με την πόλη γύρω τους.
— Οι συνθήκες στον τρόπο που ζούμε στην Αθήνα αλλάζουν. Πώς θα μπορούσαν να μείνουν οι ίδιες, με το real estate να θυμίζει Άγρια Δύση, τη σχετική επενδυτική δραστηριότητα να είναι στα ύψη και το πρόταγμα της βιωσιμότητας να είναι ακόμα υπό διαμόρφωση; Σε αυτό το τοπίο πώς αλλάζει ο σχεδιασμός των Point Supreme; Τι κρατάτε και τι αλλάζετε από την πρακτική σας;
Πιστεύουμε στα κτίρια με ποιότητα, ταυτότητα, φαντασία. Στις μέρες μας, δυστυχώς, γίνονται έργα συχνά με στόχο μόνο το βραχυπρόθεσμο κέρδος, τον εντυπωσιασμό, με επιρροές ξένες και καμία ελληνικότητα, χωρίς αληθινό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο-χρήστη. Η Αθήνα θα καταντήσει πολύ βαρετή αν γεμίσει με τα ίδια γκρι, μίνιμαλ κτίρια που βλέπουμε να φυτρώνουν παντού. Πιστεύουμε στα κτίρια που μπορούν να είναι διεθνή αλλά και ελληνικά ταυτόχρονα. Άλλωστε οι ξένοι που έρχονται στην Ελλάδα εκτιμούν, αναζητούν και απολαμβάνουν την ελληνικότητα. Υπό αυτές τις συνθήκες, που σχεδόν ό,τι χτίζεται είναι ιδιωτικό, αυτόνομο, αφορά τους λίγους και προωθεί την «πολυτελή απομόνωση», στη δουλειά μας δίνουμε πολλή σημασία στη σχέση με το εκτός: το περιβάλλον, τη γειτονιά, τον δημόσιο χώρο και τελικά την κοινή εμπειρία, είτε σχεδιάζουμε ένα ξενοδοχείο, είτε ένα σπίτι, είτε ένα κτίριο γραφείων.
Για παράδειγμα, στη νέα Αρχιτεκτονική Σχολή της Μασσαλίας που θα εγκαινιαστεί τον Σεπτέμβρη ο λόγος που κερδίσαμε τον διαγωνισμό ήταν γιατί καταφέραμε να αρθρώσουμε όλο το πρόγραμμα (τις λειτουργίες) γύρω από διαφορετικού τύπου υπαίθριους χώρους, όπως ένα κεντρικό αίθριο, ένα υπαίθριο εργαστήριο, βεράντες, κοινόχρηστα μπαλκόνια, γέφυρες, κήπους, ταράτσες κ.λπ. Επίσης, πιστεύουμε και ενθαρρύνουμε τον συνδυασμό λειτουργιών, η οποία πάλι ενθαρρύνει τη συνύπαρξη. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλά κτίρια πλέον όπου συνυπάρχουν πολλές διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Για παράδειγμα, επισκεφτήκαμε ένα παλιό κτίριο στη Ζυρίχη που ανακαινίστηκε και φιλοξενεί τώρα σύγχρονα διαμερίσματα, κοινωνική κατοικία, έναν πολιτιστικό χώρο, εστιατόριο και καφέ, σινεμά, χώρους εργασίας κ.λπ. Έτσι, οι κάτοικοι αναμειγνύονται με άλλους πολίτες, οι οποίοι έχουν πρόσβαση σε αυτό το ωραίο και δραστήριο κτίριο, που είναι κυρίως ένα κτίριο κατοικιών ‒ πάλι βγαίνουν όλοι κερδισμένοι.
— Τι είναι, τελικά, η βιωσιμότητα επί της ουσίας; Για εσάς ως γραφείο, σε επίπεδο κτιρίου αλλά και πόλης;
Η βιωσιμότητα είναι μια κατάσταση οικονομίας και οικολογίας, αφορά τον άνθρωπο και το περιβάλλον ταυτόχρονα, και μακροπρόθεσμα. Κατά μία έννοια είναι η «ιστορική οικονομία». Η ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, για παράδειγμα, ήταν βιώσιμη, αφού είχε ανθρώπινη κλίμακα, ντόπια υλικά, λιτότητα, οικονομία, εργονομία, πυκνότητα και συνυπήρχε με το περιβάλλον της. Υπήρχε η συνέχεια και η διαδραστικότητα του μέσα και του έξω, το μέσα μπορούσε να είναι μικρό γιατί το συμπλήρωνε το έξω. Στα παλιά αθηναϊκά σπίτια υπήρχε η κεντρική αυλή που λειτουργούσε ως καθιστικό. Μιλώντας για τη σημερινή Αθήνα, βιώσιμη πρακτική θα ήταν η επανάχρηση και επικαιροποίηση των υφιστάμενων κτιρίων και η βελτιστοποίηση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Ως γραφείο, θεωρούμε την επανάχρηση συχνά ανώτερη της νέας αρχιτεκτονικής και περισσότερο ικανή να δώσει ένα πλούσιο αποτέλεσμα. Συχνά έχουμε δουλέψει προς αυτή την κατεύθυνση.
— Ας αλλάξουμε χώρο και κλίμακα, πάμε στον δημόσιο χώρο. Πάντα αναρωτιόμουν αν οι μελέτες σας ήταν κυρίως μια άσκηση-τροφή για σκέψη 'ή ένα πραγματικό σας όραμα προς υλοποίηση. Τι σκέφτονται οι ώριμοι Point Supreme σήμερα σε σχέση με την εποχή του Athens Heaven και της πλατείας Κοτζιά, έργων που με δική σας πρωτοβουλία σχεδιάσατε, και της αποβάθρας του Φαλήρου, την οποία προτείνατε στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος;
Οι μελέτες για την Αθήνα και τον δημόσιο χώρο ήταν ταυτόχρονα τροφή για σκέψη και πραγματικό όραμα προς υλοποίηση. Βέβαια, οι προτάσεις διαφέρουν, υπάρχουν κάποιες πολεοδομικές μελέτες μεγάλης κλίμακας που εξ ορισμού δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν άμεσα, όμως η πρόθεση που υποδεικνύουν είναι κυριολεκτική. Για παράδειγμα, το Athens Heaven δεν πρότεινε κυριολεκτικά το γκρέμισμα μέρους της πόλης για να προστεθεί φύση αλλά την ιδέα να αυξηθεί θεαματικά η παρουσία της φύσης μεταξύ Ακρόπολης και της ακτογραμμής. Πολλές από τις προτάσεις όμως μπορούν να υλοποιηθούν κυριολεκτικά και άμεσα. Μία από αυτές είναι η προβλήτα του Φαλήρου μπροστά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, την οποία ακόμα και σήμερα χαρακτηρίζουν πρωτοποριακή στις σχολές και τα γραφεία του εξωτερικού με τα οποία συνεργαζόμαστε. Στο Φάληρο, όπως και σε πολλές από τις προτάσεις μας για την Αθήνα, υπάρχουν και προγραμματικές προτάσεις, π.χ. η ιδέα να επεκταθεί η δημόσια αστική συγκοινωνία στο νερό, όπως συμβαίνει σε πόλεις του εξωτερικού, για παράδειγμα με water taxis, την τοποθέτηση ενός φεριμπότ για διάφορα events κ.λπ. Πρόκειται για προτάσεις που αφορούν την επέκταση του δημόσιου χώρου και της κοινής ζωής μας στην πόλη.
— Ας μιλήσουμε για το έργο σας. Πιστεύετε ότι προωθείτε κάτι το διαφορετικό; Πόσο αντέχουμε στην Αθήνα να υποστηρίξουμε, πόσο μάλλον να διεκδικήσουμε, το μη οικείο;
Αντιμετωπίζουμε το κτίριο και τον χώρο όχι μόνο ως αντικείμενο και ως εικόνα αλλά περισσότερο ως εμπειρία. Στο κέντρο του έργου μας είναι ο χρήστης και τα συναίσθηματά του, η καθημερινότητά του, οι μικρές στιγμές της ζωής του. Πιστεύουμε στους μη τυποποιημένους χώρους, σε χώρους μοναδικούς, με ψυχή, που δημιουργούν σχέσεις με τους κατοίκους, που δεν είναι βουβοί και χωρίς ερεθίσματα, χώροι προσωπικοί και εμπειριακοί. Στην Αθήνα ειδικά, όπου τα κτίρια είναι συχνά κουρασμένα ή αδιάφορα, η ανάγκη για τέτοιους χώρους είναι ακόμα περισσότερο έντονη και η απόλαυσή τους ακόμα μεγαλύτερη.
Το παράδοξο είναι ότι πιστεύουμε πως η δουλειά μας είναι πιο οικεία από τους συνηθισμένους χώρους που βιώνουμε καθημερινά. Είναι οι σύγχρονοι χώροι της καθημερινότητας που έχουν γίνει μη οικείοι, απλώς έχουμε συνηθίσει να κινούμαστε μέσα σε αυτούς. Οι χώροι που σχεδιάζουμε είναι γεμάτοι στοιχεία που μπορεί ο χρήστης να οικειοποιηθεί, να χρησιμοποιήσει με διάφορους τρόπους, να σχετιστεί μαζί τους κ.λπ. Άλλωστε στη δουλειά μας υπάρχουν οι δύο αντιθετικές κλίμακες ταυτόχρονα: η πόλη και το σπίτι. Το ένα αναζωπυρώνει το άλλο, τα σπίτια μας προωθούν την κοινωνικότητα που συχνά βρίσκουμε στην πόλη, ενώ στην πόλη προτείνουμε επεμβάσεις που προσθέτουν οικειότητα και ταυτότητα.
Aυτές τις ημέρες κυκλοφόρησε ένα τεύχος του σημαντικού ιαπωνικού περιοδικού «a+u» (architecture + urbanism) αφιερωμένο ολόκληρο στους Point Supreme. Eίναι η πρώτη φορά που αφιερώνεται σε Έλληνες αρχιτέκτονες ‒ μας έλεγαν οι εκδότες πως βρίσκουν πολύ ενδιαφέρον το ότι το έργο μας είναι διαφορετικό σε παγκόσμιο επίπεδο, ταυτόχρονα ελληνικό και διεθνές. Η εικόνα από το σπίτι στα Πετράλωνα που επέλεξαν για το εξώφυλλο θεώρησαν ότι προβάλλει την οικειότητα που χαρακτηρίζει τη δουλειά μας, μια εικόνα ταυτόχρονα άγνωστη αλλά και αναγνωρίσιμη ως δουλειά των Point Supreme.
— Θα κλείσω με μια τελευταία ερώτηση. Στην Αθήνα δεν είναι λίγοι οι κάτοικοι που γκρινιάζουν για την ασχήμια της πόλης. Τι είναι αυτό που διαμορφώνει την αισθητική των ανθρώπων; Γνωρίζει το κοινό από αρχιτεκτονική, έχουμε να κάνουμε με ένα φυσικό ένστικτο που μας κάνει να αναζητάμε το ωραίο 'ή δεν ισχύει τίποτε από αυτά;
Η Αθήνα συχνά θεωρείται άσχημη ‒ πιστεύουμε πως αυτό έχει να κάνει με την έλλειψη φροντίδας. Σημαντικά στοιχεία της ομορφιάς είναι η αγάπη, η φροντίδα και η καθαριότητα, χαρακτηριστικά που συχνά λείπουν από την πόλη μας και τον κοινό μας χώρο. Γι’ αυτό, όταν βλέπουμε την πόλη από μακριά, για παράδειγμα από ψηλά, συχνά αυτή η εντύπωση αντιστρέφεται. Η αισθητική των ανθρώπων συχνά επηρεάζεται δραστικά από την αγάπη που έχει κανείς γι’ αυτό που βλέπει. Πιστεύουμε ότι η γνώση της αρχιτεκτονικής και του ωραίου υπάρχει έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους και πράγματι είναι ενστικτώδης. Όλοι οι άνθρωποι αναζητούν και απολαμβάνουν το ωραίο και αυτό έχει να κάνει καταρχάς με το φροντισμένο και το καθαρό. Μιλώντας για την αρχιτεκτονική και την πόλη, όλοι απολαμβάνουν χώρους που έχουν γίνει με σεβασμό προς τον άνθρωπο, που τον εξυπηρετούν και τον ξεκουράζουν, που τον φέρνουν σε επαφή με τους άλλους, που είναι σε αρμονία με τη φύση και τον πλούτο της.
Architecture Design Map 5: The Green Issue
Η συλλεκτική έκδοση της LiFO σε συνεργασία με το Archisearch.gr και την Design Ambassador.
