Το «πέτρινο καράβι» του Γιάννη Ρίτσου, το «Περιώνυμον Άστυ» του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’, η βυζαντινή Καστροπολιτεία της Μονεμβασίας, πριν αποτελέσει πόλο έλξης για Έλληνες και ξένους επισκέπτες, ούσα πανέμορφη, υπήρξε ο γενέθλιος τόπος ενός μυθικού κρασιού, του Μονεμβασία-Malvasia.
«Η κυριαρχία του ελληνικού κρασιού Μονεμβασία-Malvasia στις ξένες αγορές της Ανατολής και της Δύσης κράτησε πέντε ολόκληρους αιώνες: άρχισε να παράγεται πριν από τον 13ο αιώνα στη βυζαντινή Μονεμβασιά. Κανένα άλλο κρασί δεν απόχτησε τόση φήμη κατά τον Μεσαίωνα αλλά και την Αναγέννηση και κανένα όνομα κρασιού από τότε μέχρι σήμερα δεν έχει τόσο ενδιαφέρουσα ιστορία», γράφει η Σταυρούλα Κουράκου, πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Αμπέλου και Οίνου.
Το 1214 συναντάμε την πρώτη σχετική μαρτυρία, καθώς ο μητροπολίτης Εφέσου Νικόλαος Μεσαρίτης αναφέρει ότι ο περίφημος για την ποιότητά του Μονεμβάσιος οίνος προσφερόταν σε μεγάλη αφθονία στο αυτοκρατορικό τραπέζι της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης («ο Μονεμβάσιος εις πλησμονήν ημίν εκιρνάτο).
Το μυθικό κρασί που αγάπησαν αυτοκράτορες και κουρσάροι, συγγραφείς και ζωγράφοι, το συναντάμε και στα δημοτικά μας τραγούδια: «Φέρτε κρασί της Μαλβασιάς, κρασί της Μοναβασίας, που πίνουνε οι άρρωστοι και βρίσκουν την υγειά τους».
Στις πλαγιές του Πάρνωνα (Μαλεβός) καλλιεργούνταν τοπικές ποικίλες σταφυλιών, με κυριότερη τη Μονεμβασιά, από τις οποίες παραγόταν γλυκός λιαστός οίνος, ο Μονεμβάσιος ή Μονεμβασιώτης ή Μονεμβασία. Καθώς η Μονεμβασιά ήταν κέντρο ανεφοδιασμού των διερχόμενων πλοίων από Ανατολή και Δύση, οι Μονεμβασιώτες εμπορεύονταν το κρασί, το οποίο οι Βενετοί και Γενουάτες έμποροι πωλούσαν με το όνομα «Malvasia». Κατά τον 14ο αιώνα μεγάλες ποσότητες Μαλβαζία εξάγονταν από τη Μονεμβασιά μέσω των νησιών της Πάρου/Κυκλάδων και της Κρήτης (Candia).
Το 1514 η διοίκηση της Βενετίας χορήγησε σε είκοσι καταστηματάρχες άδεια να ανοίξουν μαγαζιά στην πόλη για να πουλούν αποκλειστικά κρασί Μαλβαζία. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα το κρασί Μαλβαζία ήταν τόσο διαδεδομένο μεταξύ των Βενετών εμπόρων, που ονόμασαν τα οινοπωλεία τους «Malvasie».
Η φήμη του Μαλβαζία απλώνεται παντού, όλοι μιλούν γι' αυτόν. «Να με πνίξετε σ’ ένα βαρέλι με κρασί Μαλβαζία», θα ζητήσει ο Γεώργιος Πλανταγενέτης, δούκας του Κλάρενς, στον «Ριχάρδο ΙΙΙ» του Σαίξπηρ (1592-1594). Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι θα αποκτήσει τον δικό του μικρό αμπελώνα με Μαλβαζία στο Μιλάνο, ενώ ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι καλλιεργούσε Μαλβαζία στην Carpera της Σαρδηνίας. Ο νομπελίστας συγγραφέας Τόμας Μαν φέρνει από το κελάρι δύο φιάλες Μαλβαζία στο έργο του «Buddenbrooks». Ο Μαρτίνος Λούθηρος αναφέρεται συχνά στον Μαλβαζία, όπως και ο Αλέξανδρος Δουμάς και ο Γκι ντε Μοπασάν. Ο Τζουζέπε Βέρντι ήταν, επίσης, πολύ καλός φίλος του Μαλβαζία.
Το μυθικό κρασί που αγάπησαν αυτοκράτορες και κουρσάροι, συγγραφείς και ζωγράφοι, το συναντάμε και στα δημοτικά μας τραγούδια: «Φέρτε κρασί της Μαλβασιάς, κρασί της Μοναβασίας, που πίνουνε οι άρρωστοι και βρίσκουν την υγειά τους».
Η Μονεμβασιά θα πέσει στα χέρια των Τούρκων τον 16ο αιώνα, οι κάτοικοι θα φύγουν, τα αμπέλια θα καταστραφούν… Ο Μονεμβασίτης οίνος θα εκλείψει, η παραγωγή του Malvasia, όμως, θα συνεχιστεί στις Κυκλάδες και στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη. Μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα θα ταξιδέψει σε όλες τις αγορές της Ανατολής και της Δύσης, σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας.
Σήμερα, η καλλιέργεια των σταφυλιών Malvasia διαφόρων τύπων και η παραγωγή κρασιού Malvasia εκτός από τη Μεσόγειο και την Ευρώπη (Κροατία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) έχει εξαπλωθεί σε χώρες όπως οι ΗΠΑ (Καλιφόρνια, Αριζόνα, Νέο Μεξικό), η Αργεντινή, η Βραζιλία και η Αυστραλία.
Το όνομα Μαλβαζία έχει χρησιμοποιηθεί για διάφορες ποικιλίες αμπέλου καθώς και παρόμοια κρασιά, συχνά πολύ διαφορετικά από το αρχικό κρασί της Μονεμβασιάς. Το γεγονός αυτό πυροδότησε την παραγωγή του Μαλβαζία σε πολλές περιοχές, χτίζοντας τον δικό του μύθο για την ποικιλία και τον οίνο, ενίοτε με διαφωνίες σχετικά με την προέλευση της ποικιλίας, την αυθεντικότητά της, ακόμη και την επιστημονική τεκμηρίωση.
Στην Ελλάδα η αναβίωση του Μαλβαζία ξεκίνησε στη Μονεμβασιά από τις αρχές του 21ου αιώνα, όταν ο Γιώργος και η Έλλη Τσιμπίδη, με τη στήριξη της δρ. Σταυρούλας Κουράκου και τη συμβολή του Ινστιτούτου Οίνου και των Γεωπονικών Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, έφεραν και πάλι μετά από πέντε αιώνες το μυθικό γλυκό κρασί από λιαστά σταφύλια –ΠΟΠ Μονεμβασία-Malvasia από το 2010– στο «Υπερνεφελές Κάστρο». Σήμερα στην Ελλάδα παράγονται τέσσερις ΠΟΠ Malvasia οίνοι: στη Μονεμβασιά, στην Πάρο και στην Κρήτη (Χάνδακας-Candia, Σητεία).
Έχοντας ως αφορμή τον στίχο του Μονεμβασιώτη ποιητή Γιάννη Ρίτσου «Και τι ήταν; Αντεστραμμένος χρόνος;», πραγματοποιήθηκε στις 9-11 Ιουνίου 2023 το «Malvasia Festival Monemvasia», το πρώτο διεθνές φεστιβάλ Μαλβαζία με έδρα τη Μονεμβασιά, σηματοδοτώντας την επιστροφή στον γενέθλιο τόπο τού πιο φημισμένου κρασιού της ιστορίας.
Το φεστιβάλ αποτελεί μέρος του Έργου Διακρατικής Συνεργασίας –ανάμεσα στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Κροατία– με τίτλο «The Malvasia Myth», που προωθεί τη δικτύωση, τη συνεργασία και την ανάδειξη των περιοχών παραγωγής Μαλβαζία οίνου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, δηλαδή την ιστορία, την παράδοση, τη φύση, τη γαστρονομία και τον πολιτισμό.
Στόχος είναι η μελέτη και καταγραφή των ιστοριών από όλες τις περιοχές παραγωγής Μαλβαζία, χτίζοντας ένα συνολικό αφήγημα, έναν «μύθο» για την ιστορία και τον πολιτισμό του Μαλβαζία οίνου, με σύγχρονο τρόπο και ματιά, δημιουργώντας ένα νέο «cultural brand» για τη μυθική διαδρομή του οίνου, για τη διαφορετική εμπειρία που προσφέρει κάθε περιοχή παραγωγής και για την πολιτιστική αξία των «Δρόμων κρασιού του Μαλβαζία».
Για τρεις μέρες το κάστρο της Μονεμβασιάς αλλά και το ομώνυμο χωριό ήταν γεμάτα από ένα πολύχρωμο πλήθος. Ντόπιοι, καλεσμένοι του φεστιβάλ αλλά και τουρίστες αγκάλιασαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις πολλές και ποικιλόμορφες εκδηλώσεις. Περιηγήσεις στο Κάστρο, δρώμενα, συναυλίες, γευστικές δοκιμές Μαλβαζία οίνου από οινοποιεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, παρουσίαση του έργου «Γαστρονομικοί προορισμοί» αλλά και γευσιγνωσία τοπικών προϊόντων, ήταν μερικά μόνο από όσα επιφύλαξε το φεστιβάλ σε όσους το παρακολούθησαν.
Η ημερίδα «Εμπειρίες Μαλβαζία του κόσμου», με τη συμμετοχή επιστημόνων και ειδικών από περιοχές παραγωγής Μαλβαζία οίνου στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Κροατία, τράβηξε την προσοχή όποιων επιθυμούσαν να μάθουν περισσότερες πληροφορίες για τις εμπειρίες και τις πρακτικές όσων ασχολούνται με τον οίνο αλλά και την ανάδειξη και προβολή του μύθου του.
Ξεχωριστή στιγμή ήταν το masterclass που πραγματοποιήθηκε από τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Οινοχόων, Ανδρέα Ματθίδη, ο οποίος παρουσίασε αναλυτικά 14 οίνους Μαλβαζία από τις τέσσερις χώρες που συμμετείχαν στο φεστιβάλ.
Τέλος, με ιδιαίτερη συγκινησιακή φόρτιση έγινε η πρώτη επίσημη παρουσίαση του κύκνειου άσματος της μεγάλης κυρίας του ελληνικού κρασιού, Σταυρούλας Κουράκου, «MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα». Η «κυρά των αμπελιών», η συμβολή της οποίας υπήρξε ανεκτίμητη και καθοριστική στην αναβίωση του Μονεμβασία-Malvasia, αν και δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση, ήταν από τα πρόσωπα που σφράγισαν το «Malvasia Festival Monemvasia».
