Στο Βυζαντινό Μουσείο από τις 27 Σεπτεμβρίου η έκθεση «Ars Theatralis: Από τα θέατρα στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο» παρουσιάζει τον αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη που συστήνεται στο ευρύ κοινό μέσα από το έργο του, το οποίο μετρά 60 χρόνια, 26 θέατρα και μερικά από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας.
Ο Μάνος Περράκης, μια αξιοσέβαστη προσωπικότητα στον χώρο του θεάτρου και της αρχιτεκτονικής, είναι ο άνθρωπος που με τη δουλειά του διαμόρφωσε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε παραστάσεις στην Ελλάδα, κληροδοτώντας μας στο τόσο εφήμερο περιβάλλον των θεατρικών παραστάσεων και του ίχνους που αφήνουν πίσω τους ένα έργο μόνιμο και πρωτοποριακό που φωτίζει τη δημιουργική διαδικασία της γέννησης μιας θεατρικής σκηνής.
Από το πλούσιο αρχείο του, που ανήκει πλέον στο Μουσείο Μπενάκη, εκτίθενται σχέδια, σκίτσα, μακέτες, αφίσες, προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφικό υλικό. Για πρώτη φορά, όμως, έρχεται στο φως της δημοσιότητας και μέρος της πλούσιας προσωπικής συλλογής τέχνης του αρχιτέκτονα. Πρόκειται για έργα που πάντα πλαισίωναν τους χώρους και τη ζωή του, φιλοτεχνημένα από φίλους με τους οποίους συνομιλούσε, και συνομιλεί, δημιουργικά.
Ενώ σε όλη τη συζήτησή μας ο Μάνος Περράκης θυμάται με μεγάλη αγάπη και συναισθηματική φόρτιση τους ανθρώπους με τους οποίους συνδέθηκε και δούλεψε, μου αποκαλύπτει ότι με τα έργα του από ένα σημείο και μετά αποκτά μια ψυχρή σχέση. Αυτή πιθανώς η στάση είναι μια άμυνα απέναντι σε διάφορες αλλοιώσεις που συμβαίνουν μέσα στα χρόνια, κάτι πολύ συνηθισμένο, ειδικά σε θεατρικούς χώρους.
Ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τριανταφύλλου, επί σειρά ετών στενός συνεργάτης του και συντονιστής της έκθεσης, λέει ότι αυτή η έκθεση είναι ελκυστική όχι μόνο για τους αρχιτέκτονες αλλά και για ένα ευρύτερο κοινό που αγαπά το θέατρο. «Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει και να απολαύσει υψηλής ποιότητας σχέδια και φωτογραφίες των θεάτρων που προβάλλονται όχι όπως έχουμε συνηθίσει, άδεια από κόσμο, προσκαλώντας μας σε μια διαδρομή από το σχεδιαστήριο του αρχιτέκτονα στη θεατρική αίθουσα».
Μας υποδέχεται η Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτων μουσειολόγος και επιμελήτρια της έκθεσης, που επισημαίνει ότι ο Μάνος Περράκης είναι ο μόνος στην Ελλάδα που εξειδικεύτηκε στον σχεδιασμό των θεάτρων. «Ήρθε στον δρόμο του αυτή η εξειδίκευση και πορεύθηκε μαζί της πολύ συνειδητά», λέει. «Δημιούργησε τη ζωή και το γραφείο του, φτιάχνοντας γύρω του μια ασπίδα φίλων με τους οποίους συμπορευόταν, ανθρώπους του πνεύματος που ζωγράφιζαν, έκαναν μουσική, σκηνογραφούσαν και σκηνοθετούσαν, τροφοδοτώντας έτσι έναν κύκλο ζωής. Κάθε φορά στις εκθέσεις προσπαθώ να βρω το παραδειγματικό ενδιαφέρον – στην περίπτωση του Περράκη βλέπουμε τη σημασία τού να ορίζεις το φιλικό και συνεργατικό σου περιβάλλον με ποιότητες που εμπλουτίζουν τη δουλειά σου.
Αποφασίσαμε σε αυτή την έκθεση να κοιτάξουμε ένα τεράστιο υλικό, να βρούμε πώς θα ενώσουμε τα διαφορετικά κομμάτια για να δούμε με ποιον τρόπο εξελίσσονται από έργο σε έργο αυτές οι ποιότητες, αυτές οι δυο ατμόσφαιρες που προσπαθήσαμε να ισορροπήσουμε και ήταν κυρίαρχες στη ζωή του, το σχεδιαστήριο και η σκηνή του θεάτρου. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν ο πρώτος που έκανε θέατρο black box στην Ελλάδα».
«Νιώθω ότι στη ζωή μου πορεύτηκα με πολλή συνείδηση και πολλή αφοσίωση και ό,τι έκανα ήταν καλό. Αισθάνομαι ότι έχω ολοκληρώσει αυτό που έχω κάνει», λέει ο Μάνος Περράκης, ένας άνθρωπος σεμνός και ήρεμος που δεν του αρέσει να περιαυτολογεί και αυτή είναι μια σφραγίδα της παρουσίας του στον κόσμο, για τον οποίο θα συζητήσουμε στη συνέχεια.
«Συμπτωματικά ξεκίνησα να σχεδιάζω θέατρα – ήταν και όλος ο κύκλος που δημιουργήθηκε τριγύρω που με έβαλε σε αυτό το πνεύμα. Ο κύκλος των ηθοποιών βασικά, η επιρροή του Θεάτρου Τέχνης ακόμα και στις καλοκαιρινές μας διακοπές, π.χ. ο Διονύσης Φωτόπουλος έπαιξε πολύ σπουδαίο ρόλο στη ζωή μου. Η ατμόσφαιρα γύρω μου ήταν πολύ καθοριστική. Οι μουσικοί έπαιξαν σπουδαίο ρόλο, η σχέση μου με τον Χατζιδάκι – έφτιαξα το σπίτι του, το θέατρο που δεν λειτούργησε ποτέ, κοντά του ήταν ο Αντωνίου. Η σχέση μου με τον Μίκη ήταν επίσης μεγάλη και σημαντική. Το έφερε και η τύχη, ήταν παρέα μου ο Χρήστος Λεοντής, πήγαμε μαζί σχολείο. Όλους τους μουσικούς με τους οποίους έχω σχέση τους γνώρισα από τα νεανικά μου χρόνια».
Ο Μάνος Περράκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1937. Όταν ήταν παιδί πήγαινε με το ποδήλατό του κάθε μέρα στην Κνωσό, εμπειρία που θυμάται καθαρά, σαν χθες, και τον επηρέασε ανεξίτηλα. «Όλη η ιστορία ξεκινά από την Κνωσό», μου λέει. «Πήγαινα σχεδόν καθημερινά, είχα μια περίεργη μανία και παρακολουθούσα τους ζωγράφους που δούλευαν στις αναστηλώσεις. Εκεί γνώρισα τον Θωμά Φανουράκη που δούλευε στις τοιχογραφίες και τον ζωγράφο Νίκο Φωτάκη. Με έπιασε κι εμένα μανία να ζωγραφίζω και έδωσα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Τα παράτησα όμως γιατί η επιθυμία της μάνας μου ήταν να σπουδάσω ένα "επάγγελμα"».
Ακολουθώντας την επιθυμία της μητέρας του, έφυγε από την Ελλάδα για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Βιέννη κι εκεί βρέθηκε στην Ακαδημία Εφαρμοσμένων Τεχνών. Όταν έφτασε, δεν ήξερε καν γερμανικά και συνάντησε μια πόλη που έβγαινε διαλυμένη από τον πόλεμο, σε άθλια κατάσταση. «Η σπιτονοικοκυρά μου, να σκεφτείτε, είχε νοικιάσει όλα τα δωμάτια και ζούσε στο μπάνιο. Είχε βάλει μια σανίδα στην μπανιέρα κι αυτό ήταν το κρεβάτι της. Ήταν μια αρχόντισσα, ζούσε πολύ φτωχά, αλλά αγόραζε τις ακριβότερες κρέμες», λέει. Στη Βιέννη ο Μάνος Περράκης έμεινε έξι χρόνια, δούλεψε σκληρά και ζούσε σε φοβερή ανέχεια. Τελείωσε με άριστα τις σπουδές του, αλλά ήταν αλλοδαπός, έτσι δεν πήρε το χρηματικό βραβείο της αριστείας, όμως κέρδισε μια υποτροφία για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Παρίσι.
Μια μέρα πριν φύγει για την Πόλη του Φωτός καθόταν με τη γυναίκα του στην Πλάκα, στους Αέρηδες. «Γυρνάω και της λέω "δεν πάω πουθενά"», θυμάται. «Για χατίρι της Ακρόπολης, αλλά και γιατί θα κάνω αυτό το σπίτι που βλέπεις εκεί απέναντι γραφείο μου. Από εκείνη τη μέρα άρχισα να "κυνηγάω" τον άνθρωπο που ζούσε εκεί, γίναμε φίλοι και μετά από χρόνια μού το έδωσε, το ανακαίνισα και το έκανα γραφείο. Έζησα εκεί 25 χρόνια». Το γραφείο του Μάνου Περράκη είχε θρυλική φήμη, ήταν ένα χώρος όχι μόνο δημιουργίας και ανταλλαγής ιδεών αλλά και μια κυψέλη, τόπος συνάντησης καλλιτεχνών και διανοουμένων με μια ολόκληρη εποχή, ένα πνευματικό «σαλόνι» που όμοιό του δεν υπήρχε.
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα από τη Βιέννη, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, δούλεψε στο γραφείο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου που είχε γνωρίσει στη Σουηδία, όταν εκείνος δούλευε για τον διαγωνισμό του Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας. Θαυμαστής της δουλειάς του, έμεινε κοντά του για δύο χρόνια, κάνοντας διάφορες επιβλέψεις, όπως αυτή του Ωδείου Αθηνών, του Ερυθρού Σταυρού που χτιζόταν τότε. «Με τον Δεσποτόπουλο μας συνέδεσε μια βαθιά φιλία μέχρι τον θάνατό του και δεν έπαψα ποτέ να συνεργάζομαι μαζί του. Με επηρέασε πολύ και στην υπόθεση του θεάτρου, είχε μεγάλη γνώση σε ό,τι αφορά το ευρωπαϊκό θέατρο, τα κτίρια. Ήταν ένας δάσκαλος με μεγάλο ήθος».
Από την εποχή της Βιέννης το θέατρο ενδιέφερε τον Μάνο Περράκη, «είχα δει, θυμάμαι, Ιονέσκο, τις "Καρέκλες", σε μια αίθουσα μια σταλιά με άλλα δέκα άτομα», λέει. Την ίδια εποχή η γυναίκα του σπούδαζε ηθοποιός στο Εθνικό Θέατρο κι έτσι γνώρισε τον σκηνοθέτη Τάκη Μουζενίδη, ενώ άρχισε να συνδέεται με ανθρώπους του θεάτρου που ξεκινούσαν την ίδια εποχή, τον Διονύση Φωτόπουλο και τον Σπύρο Ευαγγελάτο, με τους οποίους αντάλλασσε ιδέες και απόψεις.
«Εκείνη την εποχή», λέει, «είχα μια μανία και κυκλοφορούσα με ένα μέτρο στην τσέπη, θέλοντας να επιβεβαιώνω τις απορίες μου με τις διαστάσεις. Θυμάμαι, μια φορά κατέβηκα στο Υπόγειο του Κουν από την πίσω πόρτα και άρχισα να μετράω. Μπήκε ο Μίμης Κουγιουμτζής και έβαλε τις φωνές, ποιος είμαι και τι κάνω, και βγήκε και ο Κουν και πιάσαμε την κουβέντα. Του είπα ότι ήμουν αρχιτέκτονας, αλλά δεν έδειξε παραπέρα ενδιαφέρον». Με τον Κουν θα συνεργάζονταν πολύ αργότερα, όμως όλα ξεκίνησαν από τον Αλέξη Μινωτή, που έπαιξε σοβαρό ρόλο στην εξέλιξη της πορείας του.
«Ήταν η χρονιά που είχε πεθάνει η Παξινού και ο Μινωτής ένιωθε τον εαυτό του ακρωτηριασμένο κυριολεκτικά», θυμάται. «Ήταν καθημερινά στο γραφείο μου. Εκεί δεν σταματούσε να μιλά για το κρητικό θέατρο. Με έβαλε σε αυτό το παιχνίδι και ξεκινήσαμε την Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης, εγώ, ο Μινωτής και ο Κλώνης, και αρχίσαμε τις πρώτες επαφές με τους Κρητικούς. Ο Κατράκης ήταν στα μαχαίρια με τον Μινωτή και ανέλαβα να τους συμφιλιώσω, και έγινε κι αυτό. Κατεβήκαμε να κάνουμε τα θέατρα της Κρήτης, έναν οργανισμό στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι νομοί με έδρα τα Χανιά. Έγινε πρώτα το θέατρο των Χανίων, ακολούθησε του Ρεθύμνου και μετά τα άλλα. Ήταν μια φοβερή εμπειρία, άφησα το γραφείο εδώ και τους ακολούθησα, και αυτή ήταν η πρώτη μου άμεση σχέση με την κατασκευή του θεάτρου και με το όλο πράγμα. Χάρη σε αυτήν τη δουλειά μας γνωρίστηκα καλύτερα και με τον Μάνο Χατζιδάκι και με τον Κουν και με όλον αυτόν τον κύκλο».
Το πρώτο θέατρο που έφτιαξε στην Αθήνα ήταν η Νέα Σκηνή του Εθνικού θεάτρου το 1970, με ένθερμο υποστηρικτή της πρωτοποριακής ιδέας του τον Τάκη Μουζενίδη. «Με φώναξαν να διαρρυθμίσω τα καθίσματα αρχικά και από εκεί το σχέδιο εξελίχθηκε σε θέατρο, αυτή ήταν η αρχή της αρχιτεκτονικής μου καριέρας στο θέατρο» λέει, ενώ, πίσω στην έκθεση έχουμε σκύψει πάνω από τα σχέδια αυτά, τα οποία βλέπουμε ότι δίνουν τη δυνατότητα να αλλάζει διάταξη η αίθουσα και οι θέσεις των θεατών με δώδεκα διαφορετικούς τρόπους. Η Νέα Σκηνή, ένα έργο που δεν υπάρχει πια μετά την ανακαίνιση του Εθνικού Θεάτρου, βρισκόταν στη νοτιοανατολική πλευρά του κτιρίου Τσίλερ και δεν είναι λίγοι οι θεατές που θυμούνται ακόμα και σήμερα τις μεταμορφώσεις του χώρου για τις ανάγκες κάθε παράστασης.
Ακολούθησαν άλλα τριάντα περίπου θέατρα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όμως πριν από αυτά του ζητώ να μοιραστεί μαζί μας την ιστορία του Πλωτού Θεάτρου, μιας ιδέας που σφηνώθηκε στο μυαλό του όταν βρισκόταν με τον Μινωτή στην Κρήτη.
«Οι Κρητικοί είχαν καράβια και είχα την ιδέα να μετατρέψω ένα παροπλισμένο πλοίο σε πλωτό θέατρο που θα ταξίδευε από νησί σε νησί με τον θίασο για να κάνει παραστάσεις ή να παίρνει μέρος στα φεστιβάλ που γίνονταν στη Μεσόγειο. Σχεδίασα τις μετατροπές, οι καμπίνες θα ήταν καμαρίνια, θα είχε εργαστήρια, φουαγέ και πλήρη εξοπλισμό. Οι Κρητικοί είχαν αποφασίσει να υλοποιήσουν την ιδέα, αλλά η Μελίνα, όταν της είπα το σχέδιο, ήθελε να το αφήσω για να το κάνουν όταν θα γίνονταν κυβέρνηση. Έγινε η Μελίνα υπουργός, αλλά ο Ντασέν ήθελε να κάνει τα περιφερειακά θέατρα. Έτσι τίποτε από όσα σχεδιάσαμε δεν προχώρησε», λέει.
Ένα άλλο θέατρο, που δεν υπάρχει ίχνος του πια, είναι αυτό που σχεδίασαν με τον Μάνο Χατζιδάκι, με τον οποίο γνωρίστηκαν το 1974 και συνδέθηκαν με βαθιά φιλία μέχρι τον θάνατό του. Ο Μάνος Περράκης, εκτός από το σπίτι του Χατζιδάκι, σχεδίασε και ένα θέατρο που ήθελε να κάνει στην πλατεία Σταδίου. «Ήταν ένα θέατρο πολύ ενδιαφέρον, υψηλού γούστου. Σκεφθείτε, τα έπιπλα ήταν από καρυδιά ελληνική. Ο Μάνος είχε μια τσάντα από μαλακό δέρμα και από αυτό ήθελε να γίνουν τα καθίσματα. Ψάξαμε και το βρήκαμε στη Φλωρεντία και φτιάξαμε έτσι τα καθίσματα. Είχε ολοκληρωθεί το έργο, μάλιστα στο φουαγέ θα γινόταν μια έκθεση με έργα του Μόραλη. Είχαμε φτάσει στο σημείο και βάζαμε τα καρφιά για να κρεμαστούν τα έργα. Και τότε τον φώναξε ο Τσάτσος, που ήταν υπουργός Πολιτισμού. Του είπε "όλα αυτά που χρόνια λες στον καφενέ έλα να μας τα πεις επισήμως". Και ο Μάνος ανέλαβε τη Λυρική Σκηνή. Ήρθε στον Μαγεμένο Αυλό, όπου τον περιμέναμε, και μας είπε "τέλος". Το τι απέγιναν τα καθίσματα και όλα όσα είχαμε φτιάξει δεν έχω ιδέα, δεν έμαθα ποτέ. Χάθηκαν τα πάντα, όλα αυτά τα χειροποίητα και καταπληκτικά πράγματα».
Για τον Μάνο Περράκη υπάρχει κάτι στο θέατρο που είναι γεγονός: εντελώς διαφορετικά σχεδιάζονται τα θέατρα που είναι για το κοινό, εκεί όπου υπάρχει μια δημόσια σχέση, για παράδειγμα στο Εθνικό. Εκεί το σχέδιο θα γίνει έτσι που να μπορεί να δουλέψει κάθε σκηνοθέτης, θα είναι ένας χώρος που ανταποκρίνεται σε όλες τις τάσεις. «Υπάρχουν και θέατρα που είναι για έναν άνθρωπο με όραμα. Πρόκειται για εντελώς προσωπικά και ιδιωτικά θέατρα και αυτά, για να τα σχεδιάσεις, πρέπει να ζήσεις και να μάθεις τον άνθρωπο, να καταλάβεις τι θέλει και να το πραγματώσεις».
Ένα από τα θέατρα που δεν θα μπορούσε να λείπει από τη συζήτησή μας είναι το Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου. Σε αυτό, όπως και στην Επίδαυρο, ο θεατής μπαίνει από την πίσω πλευρά της σκηνής, περνά το φουαγέ, συναντά το σκηνικό, που είναι από χαρτόνια και λινάτσες, απλά υλικά· το απομυθοποιεί σχεδόν, έρχεται σε επαφή με την "κουζίνα του θεάτρου" πρώτα και έπειτα φτάνει στη θέση του. Όταν σβήνουν τα φώτα και αρχίζει η παράσταση, συντελείται το θαύμα. Η λινάτσα γίνεται μετάξι και αρχίζει το παραμύθι αυτού του μαγικού κόσμου των μεταμορφώσεων. Η ιστορία του θεάτρου της Φρυνίχου είναι πολύ ενδιαφέρουσα: ξεκινά από τη γνωριμία του Περράκη με την Άννα Γουλανδρή-Χορν που έψαχνε ένα θέατρο για τον Δημήτρη Χορν. Μετά από πολλές προσπάθειες, βρήκαν τον χώρο στην οδό Φρυνίχου, που ανήκε στην Εθνική Πινακοθήκη.
Η μελέτη προχωρούσε και μετά από 52 συμβούλια ο Μάνος Περράκης έπεισε τους ανθρώπους της Πινακοθήκης να δώσουν τον χώρο στον Χορν, για να κάνει το θέατρό του. Φυσικά, λογάριαζαν χωρίς τον Χορν, που καθόλου δεν του άρεσε η ιδέα να κλειστεί σε ένα θέατρο, και το σχέδιο, μετά από τρία χρόνια, εγκαταλείφθηκε. Πολύ στενοχωρημένος, μια μέρα στην Επίδαυρο, στο δρομάκι που πήγαινε από τα καμαρίνια προς το θέατρο, συναντά τον Κουν με τον Γιώργο Λαζάνη. «Μπας και θέλετε ένα θέατρο;» ρώτησε τον Κουν που έψαχνε ήδη χώρο και έτσι πήγαν στην Πινακοθήκη την επομένη, αφήνοντας κατάπληκτο τον διευθυντή της Δημήτρη Παπαστάμο, που είπε στον Περράκη: «Εσύ δεν παίζεσαι. Τη μια μου φέρνεις τον Χορν, τώρα μου φέρνεις τον Κουν». Έτσι ξεκίνησε το Θέατρο Τέχνης. Στον Κουν άρεσε πολύ το όνομα του δρόμου, αλλά εκεί ήταν και το μέρος που πρωτοείδε Καραγκιόζη στην Ελλάδα, όταν ήρθε από την Κωνσταντινούπολη.
«Ο Κουν ήρθε στην Επίδαυρο και άρχισαν τα σκίτσα του θεάτρου. Δούλευα σκηνοθετώντας κατά κάποιον τρόπο τον Κουν, σκεφτόμουν δηλαδή τι θα κάνει στη μία ή την άλλη περίπτωση. Υπήρξε ένα πλέγμα προβληματισμών, μια ζύμωση διαρκής. Όμως, στα εγκαίνια της Φρυνίχου ο Κουν μου είπε: "Μάνο, δεν θα ανεβάσω ποτέ εδώ παράσταση, γιατί έχω συνηθίσει το χαμηλό ταβάνι. Θα πρέπει να ξαναρχίσω από την αρχή"».
Ενώ σε όλη τη συζήτησή μας ο Μάνος Περράκης θυμάται με μεγάλη αγάπη και συναισθηματική φόρτιση τους ανθρώπους με τους οποίους συνδέθηκε και δούλεψε, μου αποκαλύπτει ότι με τα έργα του από ένα σημείο και μετά αποκτά μια ψυχρή σχέση. Πιθανώς αυτή η στάση είναι μια άμυνα απέναντι σε διάφορες αλλοιώσεις που συμβαίνουν μέσα στα χρόνια, κάτι πολύ συνηθισμένο ειδικά σε θεατρικούς χώρους. Μέσα στους χώρους του Βυζαντινού Μουσείου όπου θα πραγματοποιηθεί η έκθεση δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι είναι ο αρχιτέκτων της επέκτασης και της ανάπλασης του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, που συνδέεται με την ιστορική έπαυλη «Ιλίσσια» της Δούκισσας της Πλακεντίας, και αυτή η δουλειά είναι ακόμα ένα λαμπρό δείγμα αρμονικής σύνδεσης του παλιού με το καινούργιο, χαρακτηριστικό κάθε εργασίας του.
Μια τέτοια περίπτωση είναι ο καταπληκτικός χώρος της Ειρήνης Παππά «Σχολείον», που σήμερα στεγάζει τη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Η Ειρήνη Παππά τον βρήκε και του ζήτησε να ασχοληθεί με αυτό, ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα 5.000 τετραγωνικών μέτρων που είχε ξεκινήσει ως νοσοκομείο, στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε και αργότερα λειτούργησε ως εργοστάσιο. Η Παππά ήθελε να φτιάξει ένα συγκρότημα όπου θα μπορούσε κανείς να σπουδάσει θέατρο και χορό και να μάθει «την τέχνη της τέχνης του».
«Με την Ειρήνη γίναμε πολύ φίλοι», λέει ο κ. Περράκης, «ήταν ένας ντόμπρος άνθρωπος που εκτίμησα πολύ, έκρυβε το "μικρό Ειρηνάκι" για να μην το αγγίξει κανείς, γιατί σε αυτό είχε να δώσει λόγο μονάχα, όπως έλεγε. Αρχίσαμε να δουλεύουμε για το Σχολείον και εκείνη την εποχή ξεκίνησε μια ομοσπονδία θα έλεγα, που είχαν κάνει η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα, για να κάνουν αντίστοιχα σχολεία όπου θα μπορούσαν να φοιτήσουν ηθοποιοί αλλά και άλλοι που τους ενδιέφερε η τέχνη του θεάτρου. Αυτό το κοινό θεατρικό σχολείο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, αλλά εμείς κάναμε πολλές συζητήσεις και σε συνεργασία με τους Ιταλούς και τους Ισπανούς φτιάξαμε στην Ιταλία το Θέατρο του Ήλιου και το Περιστρεφόμενο Θέατρο και ένα ακόμα στη Βαλένθια, στην Ισπανία. Από αυτά λειτούργησε το Περιστρεφόμενο – όταν άρχισαν οι εργασίες για την κατασκευή του Θεάτρου του Ήλιου, οι εκσκαφείς έπεσαν σε αρχαία, σε έναν βωμό, και το έργο σταμάτησε. Στη Βαλένθια είχαμε φτάσει μέχρι τις άδειες, αλλά πέσαμε σε έναν βούρκο και οι εργασίες σταμάτησαν αναγκαστικά.
Αεικίνητος, μέχρι το 2010, που έκλεισε το γραφείο του, ο Μάνος Περράκης σχεδίαζε θέατρα, εκτός από την Αθήνα, και στην περιφέρεια. Έφτιαξε τη Μικρή Επίδαυρο και το Θέατρο της Γης στη Θεσσαλονίκη, το θέατρο στην Ορεστιάδα, στη Μάνη, το μουσείο και το θεατράκι του Τσόκλη στην Τήνο, το θέατρο στην Κέρκυρα. Οι άνθρωποι της τέχνης θεωρούσαν το γραφείο του έναν χώρο τέχνης και από εκεί πέρασε όλη η πνευματική Αθήνα. «Γι' αυτό λυπάμαι που δεν υπάρχει πια» εξομολογείται για έναν χώρο στον οποίο πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του και που δυστυχώς καταστράφηκε στον σεισμό του 1999.
Οπότε, μπορεί να θεωρηθεί ως δώρο προς τους επισκέπτες της έκθεσης η δημιουργία της αίθουσας με τίτλο «Το σύμπαν χαρισματικών συνομιλητών», στην οποία εκτίθενται έργα και συλλεκτικά αντικείμενα από το γραφείο του, που αποκαλύπτουν τις επιρροές του και τις σχέσεις του με τους ανθρώπους γύρω από τα έργα του. Φωτογραφίες και μια συλλογή αρχιτεκτονικών εργαλείων, έργα τέχνης και παρτιτούρες που υπογράφουν φίλοι του δημιουργοί βρίσκονται δίπλα στον κεντρικό εκθεσιακό χώρο και ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζει το εικονογραφημένο χρονολόγιο των έργων, προγράμματα θεατρικών παραστάσεων, μετάλλια και πλακέτες βράβευσης, το χρυσό κόσμημα, σχεδιασμένο από τον οίκο Φανουράκη, που απεικονίζει το θέατρο Σαγούντο στη Βαλένθια, το κινούμενο πορτρέτο του από τη σειρά της ζωντανής ζωγραφικής του Κώστα Τσόκλη, που εκτέθηκε το 1986 στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Φεύγοντας από την έκθεση με τα κεκλιμένα σχεδιαστήρια και τις αρχιτεκτονικές μακέτες θεάτρων, από μόνες τους έργα τέχνης, δεν μπορεί να μη σκεφτεί κάποιος τον διάλογο που ανοίγει αυτή η έκθεση με ένα ολόκληρο σύμπαν που είναι φτιαγμένο με ταλέντο, όραμα, μόχθο, ένα σύμπαν ανθρωποκεντρικό, αλληλεπίδρασης, που καθόρισαν η μαθητεία, η ανταλλαγή ιδεών και η φιλία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η περίπτωση του Μάνου Περράκη είναι μοναδική στην ιστορία και της αρχιτεκτονικής και των θεάτρων στην Ελλάδα.
Ars theatralis: Από τα θέατρα στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο
Στις αίθουσες των περιοδικών εκθέσεων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, Βασιλίσσης Σοφίας 22, Αθήνα
Η έκθεση συνδιοργανώνεται με το Μουσείο Μπενάκη.
Διάρκεια: 28 Σεπτεμβρίου 2023 - 28 Ιανουαρίου 2024
Επιμέλεια έκθεσης: Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτων μουσειολόγος
Συντονισμός: Γιώργος Τριανταφύλλου, αρχιτέκτων
Την έκθεση συνοδεύει σχετικός κατάλογος που επιμελείται ο ομότιμος καθηγητής, αρχιτέκτων Δημήτρης Φιλιππίδης.
