ΟΣΟ ΖΟΥΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ο Βασίλης εργαζόταν σε διάφορες υψηλόβαθμες θέσεις σε φαρμακευτικές εταιρείες. Η Ναυσικά, η σύζυγός του, είναι καρδιολόγος και είχε το δικό της ιατρείο στο Δήλεσι της Βοιωτίας.
Εδώ και εννέα χρόνια το ζευγάρι έχει εγκατασταθεί στο Βέλγιο. Η Ναυσικά είναι σήμερα διευθύντρια καρδιολογικής κλινικής σε νοσοκομείο της Λιέγης και ο Βασίλης, μαζί με άλλους επαγγελματίες του χώρου του, δημιούργησε μια εταιρεία που ειδικεύεται στο medical recruiting.
Αναλαμβάνουν δηλαδή να βρουν εργασία στο εξωτερικό σε γιατρούς, νοσηλευτές και άλλους επαγγελματίες υγείας που αναζητούν υψηλότερους μισθούς και καλύτερες συνθήκες εργασίας: «Είναι μια υπόθεση που την έχω ζήσει στο πετσί μου», λέει στη LiFO. «Ξέρω πόσο πολύτιμη είναι η βοήθεια και η υποστήριξη σε αυτές τις περιπτώσεις. Αλλάζεις τη ζωή σου. Έτσι, σήμερα κάνω αυτό που λίγα χρόνια πριν έκαναν κάποιοι άλλοι για μένα και την οικογένειά μου. Άλλαξαν τη ζωή μου με τις καλύτερες προϋποθέσεις», αναφέρει.
Κάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι είμαστε ένας κρίκος του συστήματος του brain drain των γιατρών και να μας κατηγορήσουν γι’ αυτό. Τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι επιστήμονες που είναι αποφασισμένοι να φύγουν, θα το κάνουν. Γιατί ψάχνουν καλύτερη εκπαίδευση, καριέρα και αξιοπρεπείς μισθούς. Εκεί εμπλέκομαι εγώ. Τους βοηθάω να αλλάξουν τη ζωή τους
Η ιστορία τους είναι μια μικρογραφία της δυναμικής που έχει πάρει το brain drain των επαγγελματιών υγείας για τη χώρα μας και αναδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο γιατί οι γιατροί φεύγουν από την Ελλάδα.
Οι χαμηλοί μισθοί τροφοδοτούν το medical brain drain
Ο συνομιλητής μας ισχυρίζεται ότι «το ενδιαφέρον των γιατρών για μια καλά αμειβόμενη θέση σε κάποιο νοσοκομείο ή άλλη δομή υγείας στη βόρεια και την κεντρική Ευρώπη ανατροφοδοτείται συνεχώς». Δεν έχουμε κανέναν λόγο να μην τον πιστέψουμε. Οι απολαβές των γιατρών στην Ελλάδα βρίσκονται στον πάτο, αφού δεν πλησιάζουν καν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Στην ευρωπαϊκή κατάταξη μόνο οι Βούλγαροι γιατροί αμείβονται με μικρότερα ποσά σε σχέση με τους Έλληνες. Ακόμη και στη Ρουμανία, μια χώρα με πολύ πιο χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης από την Ελλάδα, οι γιατροί προπορεύονται μισθολογικά σε σχέση με τους γιατρούς στην Ελλάδα. Εδώ και μία τετραετία τουλάχιστον λαμβάνουν διπλάσιους μισθούς από τους γιατρούς που εργάζονται στο ελληνικό Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Η απόφαση της μετανάστευσης
Λίγο πριν από την οικονομική κρίση, η Ναυσικά και ο Βασίλης μετακόμισαν με τα δύο τους παιδιά στο Δήλεσι, στη Βοιωτία. Το εξοχικό που υπήρχε εκεί ανακαινίστηκε και έγινε μόνιμη κατοικία της οικογένειας. Το σχέδιο της Ναυσικάς ήταν να ανοίξει εκεί το δικό της ιατρείο.
Καρδιολόγος τότε στα πρώτα της βήματα, επέλεξε ένα μικρό μέρος ευελπιστώντας ότι σιγά σιγά θα αποκτήσει πελατεία, καθώς σε ένα μικρότερο μέρος τα πράγματα είναι πάντα πιο εύκολα για έναν νέο γιατρό. Έτσι και έγινε.
Το νέο ξεκίνημα όμως του ζευγαριού έγινε όταν η χώρα έμπαινε στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Ο Βασίλης έχασε τη δουλειά του και το ιατρείο της Ναυσικάς, η οποία είναι συμβεβλημένη με τον ΕΟΠΥΥ, τα έφερνε ίσα βάρκα ίσα γιαλό, αφού «στο τέλος έπρεπε να πληρώνει κι από πάνω», λέει χαρακτηριστικά ο Βασίλης.
Το ποτήρι ξεχείλισε σε ανύποπτο χρόνο, μέσα σε ένα μαγαζί με σχολικά είδη. «Όταν η πεντάχρονη κόρη μου με ρωτούσε ξανά και ξανά: Μπαμπά, μπορώ να πάρω κάτι ή είναι ακριβό και δεν πρέπει;».
Το συναίσθημα εκείνης της στιγμής έκανε την απόφαση για τη μετεγκατάσταση σε άλλη χώρα, για ένα νέο ξεκίνημα, να φαντάζει μονόδρομος. Το μαγικό εισιτήριο ήταν το πτυχίο Ιατρικής και η ειδίκευση της Ναυσικάς στην καρδιολογία:
«Βρήκαμε από κάποιον γνωστό μια εταιρεία που έκανε recruiting. Πρόκειται για τις εταιρείες που αναλαμβάνουν να αναζητήσουν ιατρικό στην προκειμένη περίπτωση προσωπικό για να στελεχώσουν νοσοκομεία στην Ευρώπη αλλά και σε τρίτες χώρες. Μετά τη συνέντευξη που κανονίστηκε από την εταιρεία με τη διοίκηση, έγινα πολύ γρήγορα δεκτή σε νοσοκομείο της Λιέγης. Ο μισθός μου αρχικά δεν ήταν πολύ μεγάλος. Ακόμη και τότε, όμως, ήταν κατά πολύ υψηλότερος σε σχέση με τους μισθούς των γιατρών στην Ελλάδα».
Το ζευγάρι γνώριζε ότι υπήρχε άμεση προοπτική οι απολαβές να είναι ακόμη μεγαλύτερες. Όπως και έγινε. Σήμερα η Ναυσικά αμείβεται με υπερπολλαπλάσιο μισθό από έναν γιατρό με θέση διευθυντή στο ΕΣΥ.
To medical recruiting
Τα πρώτα δύο χρόνια, ο Βασίλης αφοσιώθηκε στο μεγάλωμα των παιδιών, που τότε ήταν πολύ μικρά. «Ήμουν δίπλα στα παιδιά μου. Όταν εγκατασταθήκαμε στη Λιέγη, η κόρη μου ήταν στην πρώτη δημοτικού και έπρεπε να προσαρμοστεί σε ένα γαλλικό σχολείο και ο γιος μου ξεκινούσε το νηπιαγωγείο.
Στη συνέχεια η προσωπική του εμπειρία έγινε ο οδηγός για μια νέα επαγγελματική καριέρα. Ο Βασίλης μαζί με μία ομάδα ανθρώπων που προέρχονταν από τον χώρο της υγείας δημιούργησαν μια εταιρεία health recruiting και σήμερα διευκολύνει εκείνος τους γιατρούς που θέλουν να φύγουν, αναλαμβάνοντας όλη τη γραφειοκρατική διαδικασία που απαιτεί μια τέτοια απόφαση και ενημερώνοντας τους εκάστοτε ενδιαφερόμενους για τις θέσεις που υπάρχουν σε νοσοκομεία της Ευρώπης και αλλού.
Η μετεγκατάσταση της/του γιατρού υποστηρίζεται από την εταιρεία από το Α ως το Ω, όπως μας λέει, φροντίζοντας για καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας με προοπτική καριέρας και υποστηρίζοντας τους γιατρούς σε όλα τα βήματα της εγκατάστασης μέχρι και την εύρεση μόνιμης κατοικίας. «Είναι μια υπόθεση που την έχω ζήσει στο πετσί μου. Τη βλέπω ανθρώπινα. Θέλω να διευκολύνω αυτούς τους ανθρώπους που θέλουν να κάνουν μια νέα αρχή, όπως κάποιοι άλλοι πριν από μερικά χρόνια βοήθησαν εμένα. Κάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι είμαστε ένας κρίκος του συστήματος του brain drain των γιατρών και να μας κατηγορήσουν γι’ αυτό. Τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Οι επιστήμονες που είναι αποφασισμένοι να φύγουν, θα το κάνουν. Γιατί ψάχνουν καλύτερη εκπαίδευση, καριέρα και αξιοπρεπείς μισθούς. Εκεί εμπλέκομαι εγώ. Τους βοηθάω να αλλάξουν τη ζωή τους», υποστηρίζει ο Βασίλης.
Περιζήτητοι οι Έλληνες γιατροί
Η μεγάλη φυγή των επαγγελματιών υγείας ξεκίνησε μετά τις περικοπές των πρώτων μνημονίων, αλλά φαίνεται να βαίνει αμείωτη και σήμερα. Ο Βασίλης και οι συνεργάτες του προετοιμάζουν το έδαφος για μια νέα καριέρα για τους γιατρούς όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στη Σαουδική Αραβία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η εταιρεία τους έχει διεθνές προφίλ και απευθύνεται και σε ξένους γιατρούς, εκτός Ελλάδας, όπως Πορτογάλους, Ισπανούς, Ιταλούς, Ρουμάνους και Βούλγαρους: «Μετά τον διπλασιασμό σχεδόν των μισθών στη Ρουμανία, το κύμα μετανάστευσης των Ρουμάνων έχει περιοριστεί. Ωστόσο, κάποιοι που αναζητούν ακόμη καλύτερες απολαβές αναζητούν την τύχη τους σε άλλες χώρες», λέει.
Υποστηρίζει ότι οι Έλληνες γιατροί έχουν καλή φήμη στο εξωτερικό, γι’ αυτό και αν εκδηλώσουν την επιθυμία να φύγουν, θα τα καταφέρουν να γίνουν δεκτοί σε κάποιο νοσοκομείο ή άλλη δομή υγείας με πολύ καλές απολαβές, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από 12 έως 20 χιλιάδες ευρώ, ανάλογα με την εμπειρία και την ειδικότητά τους και να φτάσουν ακόμη και τις 30 ή 40 χιλιάδες. Και είναι πάρα πολλοί αυτοί που έχουν καταφέρει να βρίσκονται σήμερα σε υψηλόβαθμα πόστα δομών υγείας ανά την Ευρώπη.
Περιζήτητες ειδικότητες, όπως λέει, δεν υπάρχουν, υπό την έννοια ότι στην Ευρώπη αναζητούνται γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων, με τους αναισθησιολόγους και τους παθολόγους να έχουν το προβάδισμα: «Αυτήν τη στιγμή στο Βέλγιο υπάρχει μεγάλη ζήτηση για γυναίκες γυναικολόγους, λόγω του έντονου μουσουλμανικού στοιχείου. Οι γυναίκες θέλουν να εξετάζονται μόνο από γυναίκες, για ευνόητους λόγους που σχετίζονται με την πολιτισμική αντίληψη των μουσουλμάνων». Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι η αναζήτηση περιορίζεται σε συγκεκριμένες ειδικότητες: «Υπάρχουν ανάγκες για κάλυψη θέσεων γενικών γιατρών στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, καρδιολόγων, ΩΡΛ χειρουργών και γηριάτρων, καθώς ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνάει και έχει συγκεκριμένες ανάγκες περίθαλψης και φροντίδας».
Άνθρωπος της ίδιας εταιρείας μάς λέει ότι οι γιατροί που «παίρνουν των ομματιών τους» διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: «Νεαροί γιατροί που μόλις έχουν αποφοιτήσει και αναζητούν να κάνουν ειδικότητα στο εξωτερικό. Ή έχουν πάρει ειδικευση και αναζητούν εμπειρία και χρήματα και επιστημονική εξέλιξη. Σαραντάρηδες που έχουν ήδη οικογένεια και ψάχνουν υψηλότερες απολαβές και ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους. Αλλά και γιατροί που βρίσκονται στη δύση της καριέρας τους, οι οποίοι θέλουν να κολλήσουν κάποια ένσημα και να βγάλουν κάποια χρήματα», αναφέρει. Και προσθέτει: «Στον κλάδο των γιατρών, λόγω της φύσεως του επαγγέλματος και της υψηλής εξειδίκευσης, ανέκαθεν υπήρχε κινητικότητα». Όποια και αν είναι η στόχευση, «στο βάθος πάντα βρίσκεται και ο οικονομικός παράγοντας, αφού στην Ελλάδα τίθεται για πολλούς θέμα επιβίωσης», αναφέρει.
Αμείωτο το ενδιαφέρον για το εξωτερικό
Οι συνομιλητές μας ισχυρίζονται ότι «είναι πολλοί οι γιατροί που δεν θα έφευγαν στο εξωτερικό εάν στην Ελλάδα είχαν καλύτερους μισθούς. Πολλοί μπαίνουν στη διαδικασία εκόντες άκοντες», λένε. «Όταν ξεκινήσαμε αυτήν τη δουλειά και εμείς αναρωτιόμασταν πόσο θα διαρκέσει αυτή η μετακίνηση. Η απάντηση είναι ότι δεν σταματάει. Δεν έχει μειωθεί το ενδιαφέρον», λένε.
Ρωτάμε τους δύο συνεργάτες πόσοι είναι οι γιατροί στους οποίους παρείχαν υπηρεσίες: «Την τρέχουσα χρονιά υπήρξε ενδιαφέρον τουλάχιστον από 100 γιατρούς», μας λένε.
Το heath recruiting, κοινώς εύρεση εργασίας στο εξωτερικό για επαγγελματίες υγείας, είναι μια επαγγελματική δραστηριότητα η οποία βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη: «Δεν είμαστε η μοναδική εταιρεία. Άλλες στοχεύουν σε γερμανόφωνες χώρες, άλλες σε γαλλόφωνες και κάποιες άλλες και σε χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης», λένε.
Ο συνεργάτης του Βασίλη μάς εξηγεί ότι μία από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες, που έχει έναν ρόλο «ομπρέλας», διοργανώνει σε μεγάλες πόλεις στην Ευρώπη ενημερωτικά συνέδρια. Στην Ελλάδα γίνονται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Εκεί μαζεύονται όλες οι εταιρείες recruiting, έχουν το stand τους και περνάνε οι γιατροί αναλόγως με τη χώρα που τους ενδιαφέρει.
Οι αριθμοί του medical brain drain
Ακριβής αριθμός των γιατρών που έχουν μετακινηθεί στο εξωτερικό δεν υπάρχει. Από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο ανέφεραν στη LiFO ότι από την έναρξη της οικονομικής κρίσης και μετά υπολογίζεται ότι έχουν μεταναστεύσει περισσότεροι από 18.000 γιατροί. Ο αριθμός, όπως μας είπαν, μεταβάλλεται συνεχώς: «Κυμαίνεται από 18 με 19 χιλιάδες και μπορεί να φτάνει μέχρι τους 20 χιλιάδες γιατρούς».
Μία άλλη εικόνα δίνουν τα στοιχεία της έρευνας υγειονομικής μετανάστευσης του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σύμφωνα μ’ αυτά τα στοιχεία, ο αριθμός των εκπαιδευμένων στην Ελλάδα ιατρών με δικαίωμα άσκησης του επαγγέλματος σε χώρες του εξωτερικού (foreign stock of doctors trained in Greece) αυξήθηκε κατά 85,6%.
Η επεξεργασία των στοιχείων του ΟΑΣΑ πραγματοποιήθηκε από το Κέντρο Έρευνας & Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας [ΚΕΠΥ] και περιλαμβάνεται στη μελέτη του ΚΕΠΥ που έχει ως αντικείμενο την εξέλιξη του υγειονομικού προσωπικού στα νοσοκομεία του ΕΣΥ πριν από και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Όπως καταγράφεται στη μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2023 με συντονιστές τον Ηλία Κονδύλη, αν. καθηγητή, και τον Αλέξη Μπένο, ομότιμο καθηγητή στο Τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ, από τα στοιχεία του ΟΟΣΑ καταδεικνύεται ότι «κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, 3.137 απόφοιτοι ελληνικών ιατρικών σχολών μετανάστευσαν στο εξωτερικό προς αναζήτηση εργασίας. Ο συνολικός αριθμός αποφοίτων ελληνικών ιατρικών σχολών που εργάζονται στο εξωτερικό το 2019 ξεπέρασε τους 6.800». Στη μελέτη αναφέρεται ακόμη ότι οι ρυθμοί αύξησης της ιατρικής μετανάστευσης, πάντα βάσει των στοιχείων του ΟΟΣΑ, φαίνεται να σταθεροποιούνται από το 2017 και μετά, ενώ οι πιο προσφιλείς χώρες υποδοχής των αποφοίτων ελληνικών ιατρικών σχολών είναι κατά σειρά η Γερμανία, το Ην. Βασίλειο, οι ΗΠΑ, η Σουηδία, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ελβετία.
Ωστόσο, οι μελετητές σημειώνουν ότι «ακριβή και αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με τη μετακίνηση Ελλήνων γιατρών και νοσηλευτριών/των στο εξωτερικό δεν είναι διαθέσιμα. Διάφορες μελέτες κατά το παρελθόν έχουν εκτιμήσει ότι την περίοδο της οικονομικής κρίσης 4.000 έως και 17.500 Έλληνες ιατροί αναζήτησαν εργασία στο εξωτερικό, με κύρια αιτία μετακίνησής τους την αναζήτηση υψηλότερων μισθών, καλύτερων συνθηκών εργασίας και περισσότερων ευκαιριών επαγγελματικής/επιστημονικής εξέλιξης».
Οι εκτιμήσεις αυτές, όπως λένε, υπερβαίνουν κατά πολύ τη φυγή των 3.137 αποφοίτων ελληνικών ιατρικών σχολών στο εξωτερικό την περίοδο 2009-19 την οποία καταγράφει η δική τους μελέτη. Για τους μελετητές, ο σημαντικότερος λόγος της απόκλισης αυτής είναι το γεγονός ότι η παρούσα έκθεση καταγράφει τη «φυγή ιατρικών εγκεφάλων» (medical brain drain), τη μετανάστευση δηλαδή μόνο των εκπαιδευμένων στην Ελλάδα ιατρών προς το εξωτερικό, ενώ οι προηγούμενες μελέτες μάλλον εκτιμούν την «κυκλοφορία ιατρικών εγκεφάλων» (medical brain circulation), τη συνεχή μετακίνηση δηλαδή ελληνικής καταγωγής ιατρών (ανεξαρτήτως της χώρας αρχικής εκπαίδευσής τους) στις χώρες του εξωτερικού.
Άλλη πιθανή εξήγηση για τη μεγάλη απόκλιση της καταγεγραμμένης μετακίνησης Ελλήνων γιατρών στο εξωτερικό μεταξύ της μελέτης του ΚΕΠΥ και παλαιότερων εκτιμήσεων, είναι, όπως αναφέρουν από το ΚΕΠΥ, «το γεγονός ότι οι τελευταίες μάλλον υπερεκτιμούν τη μετανάστευση γιατρών, καθώς βασίζονται στα στοιχεία έκδοσης πιστοποιητικών ορθής άσκησης ιατρικού επαγγέλματος (certificates of good standing) από τους ελληνικούς ιατρικούς συλλόγους. Τα συγκεκριμένα πιστοποιητικά αποτελούν προϋπόθεση για την εγγραφή ελληνικής καταγωγής ιατρών σε ιατρικούς συλλόγους του εξωτερικού, δεν συνεπάγονται όμως και αυταπόδεικτα ότι οι γιατροί που τα αιτήθηκαν έκαναν χρήση αυτών».
Σε κάθε περίπτωση και παρά την απόκλιση που υπάρχει στον προσδιορισμό των μεγεθών που αφορούν το medical brain drain, το φαινόμενο είναι πραγματικό και η αιμορραγία συνεχίζεται. Το επιβεβαιώνουν άλλωστε οι επαγγελματίες που ασχολούνται με το medical recruiting, οι οποίοι λειτουργούν στο πεδίο της διαδικασίας αυτής.
Στη μελέτη του ΚΕΠΥ καταγράφεται η αναφορά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος, όπως σημειώνουν, ανέφερε σε ανύποπτο χρόνο και πολύ πριν από την εκδήλωση της πανδημίας COVID-19 ότι η «καρδιά των συστημάτων υγείας είναι το ανθρώπινο δυναμικό τους» και ότι «η επάρκεια υγειονομικού προσωπικού σε μία χώρα σώζει ανθρώπινες ζωές».
Τι γίνεται όμως στην Ελλάδα; Τι έκανε η κυβέρνηση για την επάρκεια του υγειονομικού προσωπικού και την ανάταξη του Εθνικού Συστήματος Υγείας που υποσχόταν ότι θα γίνει μετά την πανδημία; Ποιες είναι οι θεσμικές αλλαγές που προώθησε και τι αλλάζουν στη δομική λειτουργία του ΕΣΥ; Ποιες είναι οι επιπτώσεις που θα έχουν στους πολίτες; Ποια είναι τα μεγάλα και επείγοντα προβλήματα που αναζητούν λύσεις στη δημόσια υγεία; Τι πρέπει να αλλάξει;
H LiFO αναζήτησε τις απαντήσεις και τις επόμενες μέρες θα τις αναδείξει με αναλυτικές πληροφορίες, στοιχεία, έρευνα και μαρτυρίες.
