ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΤΟΥ κορωνοϊού, το «ερώτημα του ενός εκατομμυρίου», που δεν έχει απαντηθεί ακόμα με σαφήνεια, είναι από πού προήλθε ο ιός SARS-CoV-2, ο οποίος την προκάλεσε. Μονάχα υποθέσεις υπάρχουν, και αυτές συχνά εξελίσσονται σε θεωρίες συνωμοσίας. Έχοντας αυτήν τη δυσάρεστη εμπειρία νωπή από την πρόσφατη πανδημία του Covid-19, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) καταστρώνει ένα πλάνο για τον εντοπισμό της προέλευσης νέων και αναδυόμενων (παλαιότερων) παθογόνων που απειλούν την υγεία. Σε αυτή την προσπάθεια συνεργάζεται με την Επιστημονική Συμβουλευτική Ομάδα για την Προέλευση Νέων Παθογόνων (SAGO). Ο στόχος είναι να καλυφθεί το κενό που υπάρχει στη διερεύνηση και την πληροφόρηση των πολιτών αναφορικά με το «πώς» και το «από πού» προέρχεται ένα βακτήριο, ένας ιός, ένας επικίνδυνος μικροοργανισμός που προκαλούν σποραδικά ή μαζικά κρούσματα.
Όπως μας έχουν διδάξει οι έως τώρα επιδημικές εξάρσεις και πανδημίες, η υγεία των ανθρώπων αλλά και των διαφόρων ειδών της πανίδας απειλείται από τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νέων και παλαιών παθογόνων. Στα τελευταία περιλαμβάνονται οι ιοί Ebola, Nipah και Lassa, η γρίπη των πτηνών και η ευλογιά των πιθήκων (mpox). Λόγος γίνεται επίσης και για παθογόνα με επιδημική και πανδημική δυναμική, όπως τα νέα στελέχη των ιών γρίπης, ο MERS-CoV, ο SARS-CoV-1 και ο SARS-CoV-2. Το ζητούμενο είναι να μεγιστοποιήσουμε τη δυνατότητα πρόληψης και όταν αυτή καθίσταται αδύνατη, να μπορούμε να περιορίσουμε τις επιδημικές εξάρσεις, παρέχοντας ταυτόχρονα εμπεριστατωμένες απαντήσεις που ο παγκόσμιος πληθυσμός ζητά, τόσο σε επίπεδο επιστήμης όσο και σε επίπεδο ηθικής και οικονομίας.
Το παγκόσμιο πλάνο που καταστρώνει ο ΠΟΥ καθοδηγεί τα κράτη στο πώς θα οργανώσουν τις προτεινόμενες μελέτες, πώς θα κάνουν επιτήρηση και πώς θα ενισχύσουν τους κανονισμούς βιοασφάλειας.
Το πλάνο του ΠΟΥ περιλαμβάνει επιστημονικές έρευνες σε έξι τεχνικά επίπεδα. Πρώτα απ’ όλα, πραγματοποιείται η πρώιμη αναζήτηση των πρώτων ταυτοποιημένων κρουσμάτων ή της πρώτης συρροής κρουσμάτων κατά την έναρξη της επιδημικής έξαρσης, ώστε να συλλεχθούν δείγματα στην πηγή, προκειμένου να γίνει η πληρέστερη περιγραφή των χαρακτηριστικών του παθογόνου. Ακολουθούν οι μελέτες σε ανθρώπους για να γίνει κατανοητή η επιδημιολογία της νόσου και να καταστεί δυνατή η έγκαιρη επιτήρηση συνδρόμων σχετιζόμενων με το νέο παθογόνο. Σειρά έχουν οι μελέτες αλληλεπίδρασης ανθρώπων και ζώων προκειμένου να εντοπιστούν οι δεξαμενές των παθογόνων στο ζωικό βασίλειο, οι ενδιάμεσοι ξενιστές και οι αντίστροφες ζωονόσοι. Στη συνέχεια γίνονται μελέτες για τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση των διαβιβαστών, δηλαδή των εντόμων που μεταφέρουν το παθογόνο και μολύνουν ανθρώπους μέσω τσιμπήματος. Ακολουθούν μελέτες γενωμικής και φυλογενετικής, προκειμένου να ταυτοποιηθούν τα προγονικά στελέχη και να καταγραφεί η εξέλιξη των χαρακτηριστικών του παθογόνου στην πορεία του χρόνου. Το πλάνο κλείνει με τις μελέτες βιοασφάλειας που καθορίζουν κατά πόσο έχει υπάρξει διαφυγή παθογόνων από ένα εργαστήριο, όπως εικάζεται ότι συνέβη με τον Covid-19.
Το παγκόσμιο πλάνο που καταστρώνει ο ΠΟΥ καθοδηγεί τα κράτη στο πώς θα οργανώσουν τις προτεινόμενες μελέτες, πώς θα κάνουν επιτήρηση και πώς θα ενισχύσουν τους κανονισμούς βιοασφάλειας. Κομβικό ρόλο διαδραματίζουν η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να χαραχτούν τα επόμενα βήματα. Όπως γνωρίζουμε, στην πρόσφατη πανδημία χάθηκε πολύτιμος χρόνος κατά την εμφάνιση των πρώτων συρροών κρουσμάτων στη Γουχάν της Κίνας, καθώς η ασιατική χώρα δεν φημίζεται για την ανοιχτή πολιτική της ούτε για την επικοινωνία της με τον υπόλοιπο κόσμο. Η ανταλλαγή των πληροφοριών με απόλυτη διαφάνεια είναι βασικό προαπαιτούμενο στον όλο σχεδιασμό. Κατανοώντας πότε, πού, πώς και γιατί επιδημικές εξάρσεις και πανδημίες ξεκινούν, μπορούμε να προλάβουμε ανάλογες μελλοντικές καταστάσεις», επισημαίνει ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. Ο ΠΟΥ, τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας και έναν χρόνο μετά τη λήξη του συναγερμού, συνεχίζει να ζητά από τις κινεζικές κυβερνητικές και υγειονομικές αρχές να μοιραστούν όλα τα δεδομένα σχετικά με την προέλευση του ιού SARS-CoV-2, ώστε να διερευνηθούν όλες οι πιθανές θεωρίες.