Μια πρόσφατη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια έκθεση συμμετοχική, η οποία φέρνει σε πρώτο πλάνο την αφροδιασπορική κοινότητα της Ελλάδας και είναι σχεδιασμένη από, για και μαζί με πάνω από τριάντα μέλη της κοινότητας, πραγματοποιείται, δε, σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA σε επιμέλεια της Σοφίας Χανδακά, επιμελήτριας του Τμήματος Πολιτισμών του Κόσμου του Μουσείου Μπενάκη, και του Μιχάλη Αφολαγιάν, ιδρυτή του Πολιτιστικού Κέντρου ΑΝΑΣΑ.
Η έκθεση, ως αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας και χάρη στη δημιουργία νέου περιεχομένου, παρουσιάζει τον πλούτο της αφρικανικής, και παναφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν. Πρεσβεύει την καθολική αλήθεια ότι τα αντικείμενα μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες που μας ενδυναμώνουν και βοηθούν να χτίσουμε ισχυρές κοινότητες.
Πολλά από τα αντικείμενα ανήκουν στην κατηγορία “made for market”, δηλαδή είναι έργα τέχνης που τα έφτιαχναν ταλαντούχοι δημιουργοί και τεχνίτες για την ανερχόμενη αγορά συλλεκτών στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Το σύνολο των αντικειμένων και των μαρτυριών, που αποτελεί τον πυρήνα της έκθεσης, πλαισιώνεται από τριάντα και πλέον δράσεις, εκδηλώσεις, περφόρμανς, ξεναγήσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, εργαστήρια, συζητήσεις αλλά και μια «αναδυόμενη» (pop-up) έκθεση καλλιτεχνών αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» προβάλλει τα πολιτιστικά δικαιώματα των ανθρώπων μεταναστευτικής προέλευσης και δίνει χώρο σε κοινότητες αφρικανικής κληρονομιάς. Στους χώρους της έκθεσης επιχειρείται να γεφυρωθούν πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και να τεθούν «δύσκολα» θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη μαυρότητα, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.
«Είναι μια συλλογή που έχει δωριστεί στο Μουσείο Μπενάκη από την Κόνι Φίλλιπσον στη μνήμη του Ελληνοκαναδού συζύγου της Τζον, ο οποίος ήταν γεωλόγος με βάση την Κένυα και ζούσε και εργαζόταν σε πολλές χώρες της Αφρικής τη δεκαετία του ’60 και μετά», λέει η Σοφία Χανδακά. «Ο Φίλλιπσον ήταν ένας άνθρωπος των γραμμάτων που αντιλαμβανόταν πολύ το ανθρώπινο στοιχείο στους αφρικανικούς πολιτισμούς και είχε συλλέξει αντικείμενα από χώρες της Αφρικής λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος, όχι ως επένδυση, για να ζει ανάμεσά τους. Μάλιστα, είχε μία ακόμα μεγαλύτερη συλλογή που εκλάπη από το σπίτι του στο Μετς και κατά τη δεκαετία του ’90 δημιούργησε εξαρχής την παρούσα συλλογή, κυρίως χάρη σε πωλητές και μαγαζιά του Καμερούν.
Πολλά από τα αντικείμενα ανήκουν στην κατηγορία “made for market”, δηλαδή είναι έργα τέχνης που τα έφτιαχναν ταλαντούχοι δημιουργοί και τεχνίτες για την ανερχόμενη αγορά συλλεκτών στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Είχε σημειώσει τις λεπτομέρειες απόκτησής τους σε ένα τετράδιο, το οποίο εκτίθεται μαζί με άλλα προσωπικά του αντικείμενα. Τα αντικείμενα αυτά και οι ιστορίες τους αναφέρονται στις τρίγλωσσες λεζάντες της έκθεσης, έχουν απασχολήσει τους ειδικούς και η ιστορική τους αξία αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο, παρά τα ζητήματα αυθεντικότητας. Είναι αντίγραφα; Είναι οι σκιές τους; Είναι ουσιαστικά ένας καθρέφτης του ενδιαφέροντος που υπήρχε ήδη στη Δύση μετά τη δεκαετία του 1960, οπότε άρχισαν να δημιουργούνται τα ανεξάρτητα αφρικανικά κράτη κατά την αποαποικιοποίηση.
Τα περισσότερα αντικείμενα προέρχονται από τα Grassfields του Καμερούν και από τη Νιγηρία, αρκετά είναι απ’ την Κένυα, κυρίως τα κεραμικά, και υπάρχουν και αρκετά ξυλόγλυπτα τμήματα από πόρτες (Swahili). Επιλέξαμε να εκθέσουμε σχεδόν όλη τη συλλογή και να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα σαν δωμάτια εμπειριών, ώστε ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται τα διαφορετικά αφηγήματα που δημιουργούν οι επιμελητές και πώς αυτά επηρεάζουν την πρόσληψη των αντικειμένων αφρικανικής τέχνης, κάτι που έχει επίσης απασχολήσει τους ειδικούς, αφού η αφρικανική τέχνη άργησε να πάρει θέση στα μουσεία τέχνης.
Λέμε ότι αυτό που θα δείτε δεν είναι μια έκθεση αφρικανικής τέχνης. Η ουσία του εγχειρήματος είναι να χρησιμοποιούμε τα αντικείμενα ως μεσάζοντες για να ακούσουμε τις ιστορίες ανθρώπων και να δημιουργήσουμε νέα γνώση, πολύ διαφορετική, σε σχέση με αυτά ή με αφορμή αυτά, σε άμεση συνεργασία με πολλά μέλη της αφροδιασπορικής κοινότητας, κυρίως της Αθήνας, πρώτης και δεύτερης γενιάς, που είτε γνωρίζουν συγκεκριμένα, είτε θυμούνται, είτε νιώθουν πράγματα σε σχέση με αυτά τα αντικείμενα, άρα μας τα παρουσιάζουν μέσα από τη δική τους σκοπιά».
«Είμαι ιδρυτής και διαχειριστής του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμού ΑΝΑΣΑ, το οποίο ξεκίνησε ως μια άτυπη ομάδα το 2006 και πήρε νομική μορφή το 2011», λέει ο Μιχάλης Αφολαγιάν. «Σκοπός και στόχος του ήταν ο διαπολιτισμικός διάλογος και η ενδυνάμωση των αφροδιασπορικών κοινοτήτων της πρώτης και της δεύτερης γενιάς με όχημα την τέχνη και τον πολιτισμό. Συνεργαζόμαστε με άτυπες ομάδες, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές, και προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε και να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά της αφροδιασπορικής κοινότητας που υπάρχει σε μεγάλα νούμερα στην Αθήνα. Οι διάφορες πολιτιστικές δράσεις μάς έφεραν σε ένα σημείο που πια μας καλούνε φορείς και οργανισμοί για συνεργασίες. Σε μία από αυτές τις συνεργασίες, λοιπόν, συναντηθήκαμε με τη Σοφία και άρχισα να της εξιστορώ την ιστορία του πολιτιστικού κέντρου, κι εκείνη μου είπε για τα εκθέματα, έτσι ξεκίνησε αυτή η συνεργασία.
Μου είπε για όλη την προσπάθεια των μουσείων ανά την Ευρώπη να βρουν έναν τρόπο ώστε να μην έχει απρόσωπο χαρακτήρα το μουσείο αλλά να μπορεί να είναι ένας φορέας που έχει μια παρουσία κοινωνικά. Και επειδή ασχολιόμουν αρκετά με τις παραστατικές τέχνες και με την τέχνη της αφήγησης και της προφορικής παράδοσης, κατεξοχήν χαρακτηριστικά της αφρικανικής παράδοσης, είπαμε να κάνουμε κάτι που το συναντάμε πάρα πολύ στο θέατρο όταν ένας ηθοποιός πιάνει ένα αντικείμενο στα χέρια του, αυτό το αντικείμενο φέρει μια μνήμη και μπορεί να πει μια ιστορία γι’ αυτό.
Αρκετά επηρεασμένοι από ρεύματα όπως τα black studies και τα arts and humanities που γενικότερα έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία 15-20 χρόνια, θελήσαμε να δημιουργήσουμε αυτούς τους χώρους της συνάντησης, οπότε αυτό είναι μια αφορμή και για την αφροδιασπορική κοινότητα να συναντηθεί, να δει τον εαυτό της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Οπότε αυτή η έκθεση είναι για εμάς, ως πολιτιστικό κέντρο, ένα όνειρο ζωής που εμφανίστηκε ως μια λύση, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να προτείνουμε τελικά τους τρόπους που μπορεί αυτό να γίνει και πολιτιστικά. Οπότε βλέπουμε την τέχνη ως όχημα και ως ένα μέσο πολιτιστικού ακτιβισμού.
Ξεκινάμε με αφετηρία την αφροδιασπορά, αλλά το θέμα είναι γενικά η διασπορά. Καλούμαστε, με αφορμή αυτή την έκθεση, να θυμηθούμε την ανάγκη του ανθρώπου για ένα καλύτερο αύριο, αυτού που αναγκάζεται να μετακινηθεί και τελικά χτίζει έναν ολόκληρο δρόμο μέσα σε αντίξοες συνθήκες. Γιατί οι άνθρωποι πάντα θα θέλουν ένα καλύτερο αύριο και προσπαθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο να το πετύχουν, σεβόμενοι την κοινωνία, σεβόμενοι τους νόμους, κάνοντας προσπάθεια αυτός ο τόπος στον οποίο ζούμε να πάει μπροστά, γιατί εννοείται ότι το συμφέρον είναι αμοιβαίο.
Βλέπουμε ότι πάντα το πρόβλημα της μνήμης είναι μεγάλο, ο κόσμος ξεχνάει εύκολα και πρέπει με κάθε τρόπο να θυμίζουμε ότι έχουν γίνει κάποια πράγματα και πάμε προς τα μπροστά, αλλά δεν πρέπει να αφήνουμε τα ζιζάνια στον κήπο να μεγαλώσουν και τελικά να τον καταλάβουν και να μην επιτρέψουν στα όμορφα λουλούδια να ανθίσουν και να βγάλουν καρπούς. Κάνουμε μια προσπάθεια να ενδυναμώσουμε την αφροδιασπορική κοινότητα, ιδιαίτερα τους νέους που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον ποικιλόμορφο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν θέμα με τη διαφορετικότητα, αλλά υπάρχουν και άνθρωποι που έχουν και αυτό πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει, όταν όμως σταματήσουν η συζήτηση, ο διάλογος και η υπεράσπιση, εκεί θα έχουμε πράγματι θέμα. Θυμίζουμε στους ανθρώπους που ανήκουν στη νέα γενιά τι σημαίνει ο ενεργός πολίτης.
Ο ενεργός πολίτης δεν έχει να κάνει με κόμματα, πρέπει να ενεργοποιείται προκειμένου να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για τη ζωή του και κατ’ επέκταση για την κοινωνία στην οποία ζει. Όταν είμαστε ενεργοί πολίτες μπορούμε να ασκήσουμε πιέσεις, να αλλάξουμε τα πράγματα, να διαμορφώσουμε την κοινωνία έτσι όπως δομείται στο εδώ και τώρα. Αν δεν μπαίνουμε εμείς σε αυτήν τη διαδικασία, μπαίνουν άλλοι και πλαισιώνουν και διαμορφώνουν τον χώρο μας και τον κόσμο μας με τη δική τους ατζέντα. Κι αυτό έχει μια προβληματική: σήμερα είναι πιο αναγκαίο από ποτέ να βγουν αφηγήματα που να ενισχύουν και να ενδυναμώνουν τελικά την κοινωνία των πολιτών. Tο power to the people το ξεχνάμε γιατί αλλάζουν συνεχώς οι εποχές και οι ανάγκες».
«Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια αμφίδρομη έκθεση με δύο αναγνώσεις: ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει να την ακολουθήσει πηγαίνοντας από τους ανθρώπους στα αντικείμενα ή από τα αντικείμενα στους ανθρώπους.
«Ο τρόπος παρουσίασης της έκθεσης έχει αρκετά το χειροποίητο, το grassroots και το προφορικό στοιχείο, και πάλι ανάλογα με τον χώρο όπου μπαίνεις», λέει η Σοφία, «είναι απολύτως ανθρωποκεντρική. Από το δωμάτιο των θαυμάτων περνάς στο δωμάτιο με ιστορίες ανθρώπων, και από εκεί στο δωμάτιο με τις σκιές, για να καταλήξεις μετά το “πέρασμα” στον δημόσιο χώρο στο εδώ και τώρα της αφροδιασπορικής παρουσίας στο ελληνικό συγκείμενο, με αναφορά στους Έλληνες της Αφρικής. Επίσης, παρουσιάζουμε μια πρώτη καταγραφή, ένα χρονολόγιο της αφροδιασπορικής παρουσίας από τα ’60s μέχρι σήμερα, το οποίο έγινε σε συνεργασία με το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών».
Η Νίκη Εβμπουομάν, ασκούμενη, μέλος της ομάδας, προσθέτει: «Eίμαι intern στην επιμελητική ομάδα του πρότζεκτ. Aυτή η έκθεση είναι σημαντική γιατί αντανακλά την ελληνική πραγματικότητα της μαύρης παρουσίας και ταυτόχρονα δίνει χώρο σε άτομα όπως ο πατέρας μου, που δεν θα ερχόταν σε αυτή την έκθεση, να έρθει και να δει πώς αντανακλάται η παρουσία του μέσα στους τέσσερις τοίχους ενός μουσείου. Τα μουσεία δεν είναι ανοιχτά σε κοινότητες, δεν είναι κάτι που μπαίνει στην καθημερινότητα του κόσμου. Πιστεύω ότι είναι μια πρώτη προσπάθεια όχι απαραίτητα να αποδείξουμε ότι υπάρχουμε, γιατί αυτό θα έπρεπε είναι δεδομένο, αλλά δεν είναι δεδομένο στους χώρους της ελληνικής πραγματικότητας, όπου κινούμαι. Ωστόσο, η απόδειξη κρύβει και αγώνα, ο οποίος δεν θα έπρεπε να είναι μόνο δικός μας.
Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η έννοια της διαφορετικότητας που έχει ενταχθεί στην πολιτική και κοινωνική σκηνή, με την οποία εγώ προβληματίζομαι, γιατί η ερώτηση είναι ποιον προβάλλουμε ως διαφορετικό και γιατί. Και ο Έλληνας είναι διαφορετικός στη Γαλλία ή στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, έτσι δεν είναι; Εννοείται ότι γίνεται αναφορά σε αυτήν τη λέξη, γιατί συγκεκριμένες κοινότητες δεν έχουν τα δικαιώματα που θα έπρεπε. Σε κάθε περίπτωση, με το που βάζεις αυτό το στίγμα αρχίζεις να τον διαφοροποιείς από τη νόρμα».
Ο Άντυ Εντόμουανταγκμπον, πρώην Γενικός Γραμματέας της Νιγηριανής Κοινότητας, είναι από τους παρουσιαστές-μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής και μιλάει για ένα από τα αντικείμενα της έκθεσης. «Μιλάω για μια χάλκινη πίπα. Αυτό είναι το αντικείμενο που επέλεξα γιατί είναι πολύτιμο, δεν σπάει, δεν σκουριάζει, δεν χάνει την αξία του. Στα χωριά και στις πόλεις χάλκινη πίπα κάπνιζαν οι ευγενείς· έβαζαν τον καπνό από πάνω και στο κάτω μέρος είχε ένα γυάλινο μέρος με βραστό νερό. Η ξύλινη πίπα είναι πιο μικρή και την καπνίζουν και γυναίκες. Είχα ρωτήσει τη μαμά μου “γιατί καπνίζεις, όταν μόνο οι άντρες καπνίζουν;” και μου είχε πει “δεν είναι ότι αγαπώ το κάπνισμα αλλά ο καπνός βοηθάει, είναι φάρμακο, τον βάζω στο στόμα μου, αλλά επειδή δεν θέλω να τον καταπιώ, προτιμώ να τον καπνίζω σε αυτή την ξύλινη πίπα”. Η ξύλινη πίπα είναι φτηνή και όλοι οι άνθρωποι μπορούν να την αγοράσουν. Τη χάλκινη πρέπει να την κάνεις παραγγελία να σου τη φτιάξουν τεχνίτες και επειδή έχει ειδικό σχέδιο κοστίζει πολλά, αλλά διαρκεί για πάντα».
Η Ρεν Λίντα Νιόνγκο, πρόεδρος της κοινότητας του Κονγκό-Μπραζαβίλ στην Ελλάδα, επιλέγει να μιλήσει για μια ξύλινη ζωόμορφη μάσκα. «Όταν την είδα, θυμήθηκα τι συμβολίζει: την τιμωρία που επιβαλλόταν σε όσα παιδιά πήγαιναν τότε σχολείο και τολμούσαν να μιλήσουν τη μητρική τους γλώσσα ή άλλες τοπικές διαλέκτους, γιατί στο σχολείο επιτρεπόταν να μιλάμε μόνο γαλλικά. Ήταν μια τιμωρία τραυματική. Σήμερα πολλά παιδιά δεν ξέρουν να μιλάνε τη μητρική τους γλώσσα ούτε μέσα στο ίδιο τους το σπίτι».
Οι δίδυμες Ειρήνη και η Σοφία Ουκπεμπόρ, που αφηγούνται την ιστορία τους στην έκθεση, έχουν καταγωγή από τη Νιγηρία, αλλά είναι γέννημα-θρέμμα Αθήνας. Έχουν το κομμωτήριο Hairdresser Stylist στην Κυψέλη και το eshop mycurls.gr που ειδικεύεται στα αφρικανικά χτενίσματα και στα κουρέματα για σγουρά μαλλιά. «Εκτός από την αφρικανική κουλτούρα, ασχολούμαστε και με την ελληνική», λένε. «Στο e-shop μας μπορεί να βρει κανείς προϊόντα για σγουρά και για σπαστά μαλλιά. Έχουμε ελληνική παιδεία και από μικρές ασχολούμασταν με το μπάσκετ, έχουμε παίξει σε αρκετές ομάδες, σταματήσαμε στα 22». Η Ειρήνη σπούδασε μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και ασχολείται και με αυτό, και η Σοφία σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων στα ΤΕΙ Πειραιά και τώρα ασχολείται με τη δική της επιχείρηση.
Παράλληλα, τρέχουν το Afroarab, ένα pop up με αφροαιγυπτιακό φαγητό στο οποίο μαγειρεύουν φαγητό της πατρίδας τους δυο μαμάδες. «Η μητέρα της κολλητής μου είναι από την Αίγυπτο», λέει η Ειρήνη, «και η δική μου είναι από τη Νιγηρία, και επειδή και οι δυο παραπονιούνταν –η μαμά μου επειδή πάντα δούλευε πολύ και έχει κουραστεί και η μαμά της φίλης μου επειδή ήταν πάντα νοικοκυρά στο σπίτι και βαριόταν– σκεφτήκαμε να φτιάξουμε το Afroarab. Ουσιαστικά πηγαίνουμε σε διάφορα φεστιβάλ και σερβίρουμε φαγητά από τη Νιγηρία και την Αίγυπτο. Και πηγαίνει πολύ καλά, γιατί στον κόσμο φαίνεται ως κάτι καινούργιο και θέλει να το δοκιμάσει. Αυτό μας έχει ανοίξει πόρτες γιατί μας καλούνε από το ένα φεστιβάλ στο άλλο. Το 90% των πελατών μας είναι Έλληνες, το 10% είναι Αφρικανοί. Το ίδιο και στα κομμωτήρια, το πρώτο το ανοίξαμε στην Κυψέλη το 2020 μέσω χρηματοδότησης από τον ΟΑΕΔ, μας βοήθησε το ελληνικό κράτος. Αυτό που μάθαμε είναι ότι πρέπει να ψάχνεις ευκαιρίες. Είναι δύσκολη χώρα η Ελλάδα, αλλά αν επιμένεις να χτυπάς μια πόρτα, κάποια στιγμή θα ανοίξει. Είσαι χαμένος μόνο όταν σταματάς να προσπαθείς».
Ο Μαχμούντ Αμπντελρασούλ είναι επίσης γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αθήνα, με καταγωγή από το Σουδάν. Είναι γιατρός, ειδικευόμενος καρδιολόγος, και ενεργός ακτιβιστής σε κοινωνικά θέματα. Και η δική του ιστορία ακούγεται στην έκθεση. «Ο πατέρας μου ήρθε στην Ελλάδα το 1975 ως φοιτητής της Ιατρικής Αθηνών και έπειτα συνέχισε τη ζωή του εδώ», λέει. Κι εγώ μπήκα στην Ιατρική Αθηνών, αλλά η ιστορία δεν είναι μόνο χαρούμενη, στο ενδιάμεσο υπάρχει το χάος: τα προβλήματα που μπορεί να βιώσει κάποιος μετανάστης, οι δυσκολίες, οι αλλαγές όλες αυτές τις δεκαετίες στην Ελλάδα, τα έγγραφα, το πώς άλλαξε ο όρος “μετανάστης” από δεκαετία σε δεκαετία –ήταν άλλο στη δεκαετία του ’80, άλλο του ’90, άλλο το 2000, και άλλο κατά την προσφυγική κρίση του 2015 και μετά–, το πώς βλέπει η απλή κοινωνία τον ξένο, που ουσιαστικά τον βαφτίζει, γενικά, ξένο. Το ότι είσαι γιατρός μετράει, την ιδιότητα την αναγνωρίζουν τα άτομα, δεν υπάρχει αμφισβήτηση στο θέμα αυτό.
Στην εποχή του πατέρα μου, από τη μια υπήρχε μεγαλύτερη ανοχή γιατί από το Σουδάν υπήρχαν μόνο δέκα-δώδεκα άτομα το έτος, και συνολικά υπήρχαν γύρω στα 30 άτομα από ξένες χώρες σε μια σχολή. Όταν μπήκα εγώ στο πανεπιστήμιο, στο έτος μου ήμουν ο μόνος από Αφρική. Οι παλιότερες γενιές, επειδή δεν είχαν πρόσβαση στα έγγραφα ούτε στις πολιτογραφήσεις κ.λπ., όταν τέλειωναν τη σχολή αποκλείονταν από το δημόσιο σύστημα υγείας, άρα έπρεπε να επιλέξουν από νωρίς το ιδιωτικό επάγγελμα, τις ιδιωτικές κλινικές, ή να ανοίξουν ιδιωτικά ιατρεία. Ως δεύτερη γενιά πλέον μπορείς να έχεις κάποια πράγματα τα οποία είναι αυτονόητα, μετά από αγώνα ουσιαστικά, εμένα δεν μου χαρίστηκε κάτι. Όταν τέλειωσα τη σχολή είχε βγει ένας νόμος που έλεγε “οποιοσδήποτε είναι μετανάστης δεν μπορεί να κάνει ειδικότητα στην Ελλάδα”, μολονότι είχα πάει σχολείο και πανεπιστήμιο εδώ – μέχρι τότε ήμουν με άδειες παραμονής. Φαντάσου ότι από το 1991 που περίμενα να πάρω την άδεια παραμονής, και ήμουν στην πρώτη δημοτικού, την πήρα τον Οκτώβρη του 2014».
Οι αρχιτέκτονες DECA Architecture (https://deca.gr) συνέβαλαν καθοριστικά στη διαδικασία σχεδιασμού της έκθεσης, στην απόδοση του concept, στη ροή των αφηγημάτων και στην αισθητική της μουσειακής εμπειρίας. Όπως ισχύει για όλες τις ομάδες ανθρώπων που συνδημιούργησαν το περιεχόμενο της έκθεσης, η παρέμβασή τους είναι ένα βασικό στοιχείο της ταυτότητας του έργου.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση εδώ
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
