Η βάση του τα τελευταία 50 χρόνια είναι στην Αμερική. Γεννήθηκε στην Πόλη, μεγάλωσε στην Αθήνα, ζει στη Νέα Υόρκη. Ξεκίνησε σπουδές Διεθνών Σχέσεων στο περίφημο Yale τέλη δεκαετίας του '60 για να κάνει το χατίρι στη μητέρα του, αλλά σύντομα τον κέρδισε το μεράκι του, το θέατρο. Όχι μόνο άρχισε να παίζει αλλά έπεισε τη διοίκηση του πανεπιστημίου να δημιουργήσει ειδικό τμήμα σπουδών. Πέρασε στο απαιτητικό μεταπτυχιακό Yale School of Drama από το οποίο έχουν αποφοιτήσει και μερικοί από τους διασημότερους Αμερικανούς ηθοποιούς και θεατρανθρώπους, δούλεψε στις νεοϋορκέζικες σκηνές ως ηθοποιός και σκηνοθέτης και δίδαξε στο New York University, μέχρι που τα παράτησε όλα για να ιδρύσει το Ελληνικό Θέατρο της Νέας Υόρκης, ανεβάζοντας ελληνικά έργα, κλασικά και σύγχρονα, για την ελληνοαμερικανική κοινότητα αλλά και για τους Αμερικανούς θεατρόφιλους.
Εδώ και 5 χρόνια, κάθε καλοκαίρι, ανεβάζει στον προαύλιο χώρο του Παλιού Πανεπιστημίου στην Πλάκα τον μονόλογο «Σωκράτης» στα αγγλικά, προσελκύοντας χιλιάδες ξένους επισκέπτες αλλά και Έλληνες. Με τον ίδιο μονόλογο έχει ταξιδέψει, παρουσιάζοντάς τον, σε κάθε γωνιά της γης, σε πανεπιστήμια, σχολεία, φεστιβάλ. Την Τετάρτη το βράδυ το ίδιο θα κάνει και στο θέατρο του Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδος, αυτήν τη φορά στα ελληνικά, και τα έσοδα θα διατεθούν για την ενίσχυση των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας Νεογνών των Ελληνικών Κρατικών Νοσοκομείων.
Με λυπεί το γεγονός ότι έχει χαθεί η ποίηση και μουσικότητα. Αυτά τα έργα ήταν όπερα, ήταν χορός, ήταν τραγούδι. Πού είναι όλα αυτά; Θυμάμαι μια παράσταση πολύ αμφιλεγόμενη, την «Άλκηστη» του Χουβαρδά, το 1983, που κάηκε η μισή Επίδαυρος. Αποτέλεσε στροφή, που εμένα με συγκίνησε πάρα πολύ. Για πρώτη φορά το μισό θέατρο έβλεπε αρχαίο δράμα με στυλ και διαστάσεις ευρωπαϊκές και αμερικανικές, δηλαδή παγκόσμιες, και το άλλο μισό καιγόταν, με τη Συνοδινού να έχει ανέβει στην ορχήστρα, προσπαθώντας να σταματήσει την παράσταση.
—Όταν φύγατε νέος από την Ελλάδα, είχατε στόχο να σπουδάσετε αμερικανικό θέατρο;
Ήμουν μοναχογιός και η μάνα μου έλεγε «θα γίνει δικηγόρος ή γιατρός». Τελικά, πήγα στην Αμερική με σκοπό να σπουδάσω Πολιτικές Επιστήμες. Ένα-δυο χρόνια μετά, έβγαλα το απωθημένο μου. Ως μαθητής στο Κολέγιο Αθηνών είχα σπουδαίους καθηγητές και δύο πράγματα είχαν αφήσει πάνω μου το ίχνος τους: ένας υπέροχος καθηγητής Ιστορίας, ο Καλοκαιρινός, και η Παξινού, που ήρθε και μας δίδαξε «Οιδίποδα». Αξέχαστη εμπειρία! Αυτά τα κουβάλαγα μέσα μου... Άρχισα να παίζω θέατρο στο Yale ως φοιτητής και δημιούργησα το πρώτο undergraduate major στο drama. Υπήρχε και το μεταπτυχιακό τμήμα, στο οποίο συνέχισα.
—Ιδιαίτερα δύσκολο να σε δεχτούν, τις τελευταίες, τουλάχιστον, δεκαετίες.
Από τον καιρό το δικό μου ήταν δύσκολο να μπεις. Αποτελεί δημιούργημα του Ρόμπερτ Μπρούστιν, που ανέβασε το επίπεδό του. Ήταν ήδη διάσημο γιατί δίδασκαν εκεί ο Λι Στράσμπεργκ, η Στέλλα Άντλερ και ο Νίκος Ψαχαρόπουλος ο Έλληνας που ίδρυσε το διασημότερο καλοκαιρινό θέατρο στο Williamstown. Παντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Δάσκαλός μου και αργότερα συνεργάτης μου στο NYU. Σπουδαίος δάσκαλος!
—Είναι αλήθεια ότι η πλειονότητα των αποφοίτων του Yale καταλήγουν ακαδημαϊκοί και όχι ηθοποιοί;
Καταρχάς, μόλις το 15% των ηθοποιών που είναι μέλη σωματείων δουλεύουν. Νομίζω ότι το Yale έχει βγάλει μεγάλο ποσοστό επαγγελματιών. Και δεν εννοώ τα μεγάλα ονόματα, όπως η Μέριλ Στριπ ή η Σιγκούρνι Γουίβερ. Η Μέριλ ήταν δύο χρόνια μικρότερή μου, την είχα σκηνοθετήσει το καλοκαίρι του 1971 σε θέατρο στο Βερμόντ, στο Green Mountain Guild, και της συνέστησα να έρθει στο Yale. Μπήκε όταν εγώ ήμουν τριτοετής και ήταν συμμαθήτρια με την τότε σύζυγό μου. Αλλά, βέβαια, δεν είναι τυχαία η Μέριλ. Ήταν καλλονή αλλά είχε και μυαλό, το βλέπετε και σήμερα, από τη στάση της. Στα είκοσί της ήταν σαν 35άρα ώριμη ηθοποιός. Το Yale δεν της έδωσε τίποτα. Με το που τέλειωσε έπαιξε αμέσως στο Shakespeare in the Park την Κατερίνα από τη «Στρίγγλα που έγινε αρνάκι» με τον Ραούλ Τζούλια, επίσης στο «Χάπι Εντ» του Μπρεχτ, όπου αντικατέστησε σε μία βδομάδα την προηγούμενη ηθοποιό, καθώς είναι και υψίφωνος. Πάντως, πολλοί που πέρασαν από το Yale έγιναν σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι, συγγραφείς, κριτικοί. Πάρα πολλοί μανατζάρουν μεγάλα θέατρα. Ένας λόγος που πολλοί γίνονται ακαδημαϊκοί είναι γιατί υπάρχει μια παιδεία. Εγώ, που κάνω πάρα πολλά πράγματα, και είναι ύβρις εκ μέρους μου να τολμάω να κάνω τον Σωκράτη σοβαρά και όχι ως ψυχαγωγία, είναι γιατί έχω πίσω μου ένα Κολέγιο και ένα Yale.
—Φαντάζομαι ότι η προφορά σας θα ήταν εμπόδιο να παίξετε πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Είχα προφορά και αυτό ήταν μια απογοήτευση. Έκανα οντισιόν, αλλά με ζητούσαν περισσότερο για διαφημιστικά. Δεν ήθελα, όμως, να γίνω διάσημος. Για 4 χρόνια όλοι οι απόφοιτοι δουλεύαμε ως ηθοποιοί, σκηνοθέτες, διδάσκαμε σε σεμινάρια. Μέχρι που έρχεται η πρόταση να διδάξω στο NYU, όπου δίδασκε και η Ολυμπία Δουκάκη. Ήμουν 29 χρονών όταν με προσέλαβαν, το '76-'77, και έμεινα εκεί 6 χρόνια. Αλλά ήθελα να κάνω κάτι ανάλογο με αυτό που έκανε ο ο Τζόζεφ Παπ, ο διαολεμένος αυτός παραγωγός που ίδρυσε το Shakespeare in the Park, και είπα «γιατί όχι Greeks in the Park;». Νόμιζα ότι θα με βοηθούσε η ελληνική κοινότητα.
—Και δεν ενδιαφέρθηκε κανείς...
Περισσότερο με βοήθησαν η αμερικανική κυβέρνηση και οι Εβραίοι παρά οι Έλληνες. Όχι ότι δεν ήρθαν να δουν παραστάσεις μου, αλλά να υποστηρίξουν τέχνη, επικοινωνία και μόρφωση... τίποτα! Ίδρυσα το Ελληνικό Θέατρο, που διήρκεσε από το 1979 μέχρι το 1986, αλλά λόγω των φορολογικών μέτρων του Ρίγκαν έκλεισε, μαζί με πάρα πολλά θέατρα. Ο Ρίγκαν «σκότωσε» περί τα 500 θέατρα. Δεν είχαμε να πληρώνουμε το ενοίκιο και γίναμε «περιπατητικοί». Η Μελίνα, που μου είπε «είσαι το μοναδικό ελληνικό επαγγελματικό θέατρο στον κόσμο», προσπάθησε να με βοηθήσει, αλλά μπήκαν στη μέση τα πολιτικά, όπως πάντα...
—Στα ελληνικά ή στα αγγλικά ήταν το Ελληνικό Θέατρο;
Δίγλωσσο, με ρεπερτόριο κλασικό. Αγγλικά στο Μανχάταν και ελληνικά όταν πηγαίναμε στην Αστόρια − κάναμε και παιδικό θέατρο σε δύο γλώσσες. Με τον Αλέξανδρο Μυλωνά κάναμε «Όρνιθες» και με τον Νίκο Κέπρο και την Ολυμπία Δουκάκη «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Ερχόντουσαν ο Καζάν και η Θεώνη Όλντριτζ κι έβλεπαν πρόβες. Πήγα στο Λα Μάμα, που ήταν το σπίτι μου, και εκεί έφερα το 1992 ως παραγωγός τον Χουβαρδά –φίλο, που τον αγαπώ− και τον Φωτόπουλο και κάναμε την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» στα αγγλικά και στα αρχαία ελληνικά.
—Έχετε πάρει ένα ΕΜΜΥ.
Όντως, για ένα ντοκιμαντέρ στο οποίο συμμετείχα ως executive producer. Είχα κάνει με τους ηθοποιούς μου εκπαιδευτικά σεμινάρια γλώσσας και με κάλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος να συνεργαστούμε. Σε ό,τι έχει να κάνει με γλώσσα και πολιτισμό, καλώς ή κακώς, η Αρχιεπισκοπή είναι ο πιο δυνατός οργανισμός − φυσικά, άλλο η παιδεία και άλλο η θρησκεία. Με φώναξε και μου ζήτησε να διευθύνω την Επικοινωνία. Δέχτηκα με έναν όρο, να κάνουμε μια σειρά ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων τα μισά θα ήταν secular, «λαϊκά» και εκπαιδευτικά. Έτσι, έκανα 70 ντοκιμαντέρ − τα 13 ήταν talk shows με διάσημους Έλληνες της Αμερικής. Τώρα θέλω να κάνω τον Μπρουμίδη, τον Έλληνα ιταλικής καταγωγής που ζωγράφισε το Καπιτώλιο.
—Πώς βλέπετε το ελληνικό θέατρο; Νιώθετε κι εσείς ότι κυριαρχεί ο σκηνοθέτης και ότι συχνά ο λόγος παίζει δευτερεύοντα ρόλο;
Το έχω προσέξει αυτό και γι' αυτό βοηθώ παιδιά που φεύγουν στην Αμερική. Εγώ, αν αναγνωρίστηκα, ήταν γιατί είχα σπουδαίους δασκάλους που μου έμαθαν να μιλάω, να τελειώνω τις φράσεις μου. Υπάρχουν, βέβαια, καμιά δεκαριά ηθοποιοί που χαίρεσαι να τους ακούς.
—Σας ενδιαφέρει η ελληνική τραγωδία και η εξέλιξή της;
Έχω μεγάλο παράπονο. Με λυπεί το γεγονός ότι έχει χαθεί η ποίηση και μουσικότητα. Αυτά τα έργα ήταν όπερα, ήταν χορός, ήταν τραγούδι. Πού είναι όλα αυτά; Θυμάμαι μια παράσταση πολύ αμφιλεγόμενη, την «Άλκηστη» του Χουβαρδά, το 1983, που κάηκε η μισή Επίδαυρος. Αποτέλεσε στροφή, που εμένα με συγκίνησε πάρα πολύ. Για πρώτη φορά το μισό θέατρο έβλεπε αρχαίο δράμα με στυλ και διαστάσεις ευρωπαϊκές και αμερικανικές, δηλαδή παγκόσμιες, και το άλλο μισό καιγόταν, με τη Συνοδινού να έχει ανέβει στην ορχήστρα, προσπαθώντας να σταματήσει την παράσταση. Ανήκουστο! Συνέχισαν έπειτα από λίγο, αλλά οι κριτικοί ξέσκισαν τον Χουβαρδά.
—Μιλήστε μου για την παράστασή σας για τον Σωκράτη.
Είναι μια παράσταση με τον τρόπο που οι συνάδελφοί μου κι εγώ αντιμετωπίζουμε την ελληνική λογοτεχνία και όχι μόνο τα θεατρικά έργα, αφού τα τελευταία 15 χρόνια η δουλειά μας επικεντρώνεται στον Όμηρο, στον Καβάφη, στον Μακρυγιάννη, στον Σωκράτη και στην «Πολιτεία», που γράφω τώρα. Οι παραστάσεις είναι στα ελληνικά και στα αγγλικά, γιατί οι ελληνικές κοινότητες δεν είναι απαραίτητα ελληνόφωνες. Όλα ξεκίνησαν το 2001, που ήταν «Έτος Σωκράτης» της Ουνέσκο. Μου ζήτησαν να κάνω μια δραματοποιημένη ανάγνωση στην Αστόρια. Το έκανα και με αυτή την αφορμή ξαναδιάβασα το κείμενο και το ξαναερωτεύτηκα! Πήγα στον φίλο μου τον Σκιπιτάρη −άλλος ένας Έλληνας ηθοποιός και σκηνοθέτης στη Νέα Υόρκη−, που ήταν ο αρχικός σκηνοθέτης της παράστασης, ο οποίος έφερε την ιδέα της μάσκας.
—Την ανεβάζεται κάθε καλοκαίρι στα αγγλικά στο Παλιό Πανεπιστήμιο, αλλά την έχετε πάει παντού.
Έχει φτάσει στις 400 παραστάσεις σε σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, φεστιβάλ. Μόλις γύρισα από τη Μόσχα, όπου την παρουσίασα στα ελληνικά, με ρώσικους υπέρτιτλους, σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο, ένα μεγάλο θέατρο και ένα σχολείο. Τους υπέρτιτλους τους δουλεύω πάντα ο ίδιος μαζί με τους μεταφραστές.
—Αλλάζει κάτι όταν παίζετε στα αγγλικά απ' ό,τι όταν παίζετε στα ελληνικά;
Κάποιοι ήχοι που βγαίνουν από μέσα μου και κάποιες πτυχές διαφέρουν από τα ελληνικά.
—Ετοιμάζετε μια παράσταση με τους Μαορί.
Βρισκόμουν στη Νέα Ζηλανδία με τον «Σωκράτη», σε πανεπιστήμιο του Όκλαντ, και στη συζήτηση που πάντα ακολουθεί ως μέρος της παράστασης, βασισμένη στη σωκρατική διαλεκτική, κατά την οποία εξετάζουμε άμεσα θέματα προσωπικής και κοινωνικής ηθικής, αλλά και πολιτικής, πώς δηλαδή η σωκρατική σκέψη και πράξη μπορεί να είναι χρήσιμη στη σημερινή ζωή, έφερα παραδείγματα από τον τρόπο συμπεριφοράς των Μαορί. Ανάμεσα στο κοινό ήταν και απόγονοι Μαορί που πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης και συγκινήθηκαν. Ορισμένοι που σώθηκαν παντρεύτηκαν ντόπιες, Κρητικοπούλες. Παιδί τέτοιας περίπτωσης ήταν ο Μάνος Νέιθαν, ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της Νέας Ζηλανδίας, από μάνα Ελληνίδα. Έκανα ένα masterclass κι εκείνοι οργάνωσαν μια τελετή κατά την οποία αναγόρευσαν εμένα και τον Σωκράτη τιμητικά «Μαορί». Έκλαιγα σαν παιδί. Και ερωτεύτηκα ό,τι είδα: έναν συντονισμό χορού-μουσικής, μια γλύκα, μια αρμονικότητα, μια πειθαρχία λόγου που δεν είχα ξαναδεί ποτέ μου! Τους είπα ότι έπρεπε να παντρέψουμε τα δύο και τους πρότεινα τις «Βάκχες», που είναι όλα όσα συμβαίνουν σήμερα. Η καταπάτηση των δικαιωμάτων των Μαορί από τους Ευρωπαίους αιώνες τώρα! Δύο χρόνια το ετοιμάζω, αλλά ακόμα δεν είχαμε τα χρήματα να το ολοκληρώσουμε.
—Έργο ζωής.
Όπως και η «Πολιτεία». Ένα καταπληκτικό κείμενο, το οποίο από τη μια θεωρείται το πιο απολυταρχικό και από την άλλη όχι. Εγώ είμαι από αυτή την πλευρά. Παράλληλα, συνεχίζουμε τα τραγουδίσματα του Ομήρου. Συμμετοχικά τραγουδίσματα ολόκληρης της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας» από 500 άτομα, ο ένας μετά τον άλλον, επί 15 ώρες. Το έχουμε κάνει στη Βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια, στο Πολ Γκέτι στο Λος Άντζελες, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου, στην Ουρουγουάη με τη συμμετοχή προέδρων, για να αναφερθώ σε μερικές περιπτώσεις.
—Θέλετε να προσθέσετε κάτι ακόμα σε σχέση με τον «Σωκράτη»;
Είναι ένα έργο με χιούμορ, όπως τον βλέπουμε εγώ και οι συνεργάτες μου: ο Σωκράτης ως αλογόμυγα στον πισινό των συμπολιτών του. Είναι τρελός, είναι αλαζόνας, είναι τσαχπίνης, είναι γλυκός, είναι όλα αυτά που έκαναν τη μισή Αθήνα να τον λατρεύει και την άλλη μισή να τον μισεί. Το έργο είναι φτιαγμένο έτσι, ώστε να μπορούν να έρθουν και παιδιά.
Info:
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ
Γραβιάς 6, Αγία Παρασκευή
Είσοδος 10 ευρώ
Τετάρτη, 9 Μαρτίου στις 20.00
