— Τι ακριβώς περιλαμβάνει η έκθεση «εmotions - Ένας κόσμος συναισθημάτων», ποια ήταν η κεντρική ιδέα πίσω από αυτήν και ποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει;
Ιστορίες ανθρώπων και θεών, υπέροχα ειπωμένες. Ιστορίες για συναισθήματα ακραία και συγκρουόμενα, καθημερινά και απογειωτικά, ταπεινά και αφόρητα, μέσα από αντικείμενα υψηλής τέχνης που σου κόβουν την ανάσα, και άλλοτε, λιγότερο θεαματικά, που σε αιφνιδιάζουν και σε συγκινούν. Ιστορίες που έρχονται από παλιά, για να μας μιλήσουν για το τώρα. Κάποιοι θεωρούν ότι ο κόσμος της αρχαιότητας είναι ο κόσμος της απόλυτης λογικής και του μέτρου. Με τα 129 εκθέματα που προέρχονται από τα πιο γνωστά μουσεία διεθνώς –από το Λούβρο ως εκείνα του Βατικανού και το Βρετανικό– και άλλα πολλά ελληνικά, η έκθεση φωτίζει εκείνον τον κόσμο που μένει ενίοτε στην αφάνεια: τον κόσμο της οργής, της θλίψης, του έρωτα, της προσμονής, του νόστου, της στοργής και του οίκτου. Η έκθεση αποτελεί προϊόν ερευνητικής εργασίας του καθηγητή Άγγελου Χανιώτη, ενός εκ των επιμελητών της πλέον, του Νίκου Καλτσά και του Ιωάννη Μυλωνόπουλου, ενώ με τον ερχομό της στην Αθήνα, ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης, Δημήτρης Παντερμαλής, έκανε τα «εmotions» να αναπνεύσουν αλλιώτικα μέσα στο σπουδαίο αυτό μουσείο. Νιώθω ότι αυτή η έκθεση μας θυμίζει πως οι απεικονίσεις στα αγγεία, στα γλυπτά και στα ανάγλυφα είναι η αποκρυστάλλωση ενός τρόπου να ζεις και να σκέφτεσαι, ενός τρόπου που άλλαξε τη ροή της Ιστορίας. Επιστρέφουμε σ' αυτόν όχι για να πάρουμε έτοιμα διδάγματα –κάτι που απεχθάνεται η ιστορική έρευνα– αλλά για να αφουγκραστούμε κάτι από τις κυρίαρχες ιδέες της εποχής και να δούμε τις συγγένειες.
— Τι παρατηρούμε και τι αποκομίζουμε εστιάζοντας στον συναισθηματικό κόσμο των αρχαίων;
Δεν μπορώ παρά να σας πω τι παρατηρώ και τι αποκομίζω η ίδια ως μη ειδικός στο θέμα του αρχαίου κόσμου. Ευτυχώς, η εμπειρία που προκύπτει από την επαφή μας με τον πολιτισμό και την τέχνη μπορεί να είναι τόσο συλλογική όσο και βαθιά προσωπική. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι περιδιαβαίνοντας την έκθεση «εmotions», οι αρχαίοι Έλληνες γίνονται πιο «ανθρώπινοι» στα μάτια μας, για να μην πω περισσότερο «άνθρωποι». Δεν είναι πια μια ιδέα που αντιστοιχεί σε ένα σύνολο ομοιογενές. Γίνονται πρόσωπα, με ιστορίες ξεχωριστές. Ναι, αναρωτιόμαστε κιόλας. Είναι τα συναισθήματα ίδια σε όλες τις εποχές; Αλλάζουν μέσα στις ιστορικές περιόδους; Παραμένουν αναλλοίωτα από περιοχή σε περιοχή; Και πόσα από αυτά επιβιώνουν ως τις μέρες μας σε μια εναλλακτική «θεωρία της εξέλιξης»;
Νιώθω ότι αυτή η έκθεση μας θυμίζει πως οι απεικονίσεις στα αγγεία, στα γλυπτά και στα ανάγλυφα είναι η αποκρυστάλλωση ενός τρόπου να ζεις και να σκέφτεσαι, ενός τρόπου που άλλαξε τη ροή της Ιστορίας. Επιστρέφουμε σ' αυτόν όχι για να πάρουμε έτοιμα διδάγματα –κάτι που απεχθάνεται η ιστορική έρευνα– αλλά για να αφουγκραστούμε κάτι από τις κυρίαρχες ιδέες της εποχής και να δούμε τις συγγένειες.
— Η έκθεση είχε πρωτοπαρουσιαστεί τον Μάρτιο στο Ίδρυμα Ωνάση της Νέας Υόρκης. Τι ανταπόκριση συνάντησε εκεί από ΜΜΕ και κοινό και πώς προέκυψε η «μεταφορά» της στην Αθήνα; Ισχύει ότι ήταν, ουσιαστικά, «λαϊκή απαίτηση»;
Οι χιλιάδες επισκέπτες στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, στην καρδιά του Μανχάταν, δεν είναι μόνο στατιστικό ζήτημα. Επιτρέψτε μου να το χαρακτηρίσω ευκαιρία για περηφάνια και χαρά, για όλους όσοι κουβαλάμε αυτήν τη χώρα μέσα μας. Το ίδιο ισχύει και για τον γενικότερο αντίκτυπο σε αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, που δίνουν σταθερό «παρών» στις δράσεις του Onassis Cultural Center. «Αλλάζει την αντίληψή μας για το παρελθόν, το φέρνει στο παρόν και το κάνει δικό μας» έγραψε ενδεικτικά ο Χόλαντ Κότερ στους «New York Times». Σαφώς και τα απίστευτα πολλά μηνύματα που δεχτήκαμε έδειχναν τον δρόμο για μια πιθανή μεταφορά της έκθεσης στην Ελλάδα. Η απόφαση να παρουσιάσουμε στο ελληνικό κοινό μία πλευρά του έργου που πραγματοποιεί το Ίδρυμα Ωνάση στο εξωτερικό άπτεται της υποχρέωσης και της επιθυμίας μας να δείξουμε «εδώ» ποια Ελλάδα επιλέγουμε να προβάλουμε, όταν αναφερόμαστε στην πολιτιστική μας κληρονομιά «εκεί», εκτός των συνόρων. Θα ήθελα όμως να σταθώ στo γεγονός ότι ο ρόλος του Ιδρύματος σε αυτό που ονομάζεται «πολιτιστική διπλωματία» για τη χώρα μας είναι ευρύς και ουσιαστικός και αφορά μια συνολική στρατηγική για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού και της θετικής Ελλάδας. Το Ίδρυμα Ωνάση, εδώ και 42 χρόνια, στηρίζει έδρες Ελληνικών Σπουδών σε περισσότερα από 100 πανεπιστήμια σε 40 χώρες: από την Οξφόρδη έως τη Χάιφα, από την Αλεξάνδρεια έως το Ιλινόις των ΗΠΑ, από τα Βαλκάνια έως τη Λατινική Αμερική. Παράλληλα, ενισχύει κλασικά σχολεία δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, καλύπτοντας τη διδασκαλία της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής φιλολογίας, λογοτεχνίας, ιστορίας, φιλοσοφίας και της αρχαιολογίας.
Συμπληρωματική ψηφίδα σε όλες αυτές τις δράσεις είναι η διαχείριση του πολιτιστικού πλούτου στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη και στο Αρχείο Καβάφη με όρους ανοιχτής πρόσβασης και με τη χρήση της τεχνολογίας, η οποία βοηθά να φτάσει παντού η ανεκτίμητη γνώση με τρόπο εύληπτο και με όρους επίσης σύγχρονους. Αλλά για να επιστρέψουμε εκεί απ' όπου ξεκίνησε αυτή η συναρπαστική περιπέτεια των «Συναισθημάτων», το Θυγατρικό Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης μετρά, σε περίπου 17 χρόνια λειτουργίας, 18 εκθέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που προσεγγίζουν την αρχαιότητα με σημερινούς όρους και απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Ταυτόχρονα, προσφέρουν την ευκαιρία σε νέους Έλληνες σκηνοθέτες, ηθοποιούς και εικαστικούς καλλιτέχνες να προβάλλουν νέες οπτικές πάνω στο κλασικό υλικό. Αυτή την εικόνα προάγει το Θυγατρικό της Νέας Υόρκης και με τις μέχρι σήμερα 1.740 σεμιναριακές διαλέξεις, αγγίζοντας χιλιάδες φοιτητές στη Βόρεια και στη Νότια Αμερική. Και είμαστε παρόντες, όχι μόνο ως οικονομικοί υποστηρικτές αλλά και ως συνεργάτες, συμπράττοντες για την παραγωγή περιεχομένου, για τη σύναψη σχέσεων με διάρκεια, για τη διαμόρφωση συνθηκών που θα επιτρέψουν στις ανθρωπιστικές επιστήμες να ενισχύσουν τον ρόλο τους στο σκληρό περιβάλλον των καιρών μας. Για να επιστρέψω, όμως, στην αφορμή της κουβέντας μας, ο λόγος που έφερε τα «Συναισθήματα» έως εδώ ίσως να ήταν καθαρά συναισθηματικός. Νιώσαμε ότι έπρεπε να συμβεί, και συνέβη.
— Ποια από τα εκθέματα θα ξεχωρίζατε και γιατί; Ποια σας συγκινούν περισσότερο προσωπικά;
Ένα μικρό αγγείο, όπου ένας Σάτυρος κρατάει στην αγκαλιά του έναν σατυρίσκο-βρέφος και τον ποτίζει με ένα θήλαστρο. Όμορφη εικόνα πατρικής τρυφερότητας. Και μετά, καθώς βαδίζω κυκλικά στην έκθεση, στέκομαι πάντα μπροστά στο μαρμάρινο ανάγλυφο από το Σαραπείο Θεσσαλονίκης, όπου απεικονίζονται δύο αντικριστά αυτιά. Από πάνω τους κρέμονται κλαδιά κληματαριάς με φύλλα και καρπούς και, σύμφωνα με την επιγραφή, η Αγκίς αφιερώνει το ανάγλυφο στον Διόνυσο, ύστερα από τάμα της, επειδή εισάκουσε την προσευχή της. Οι θεοί στην ελληνική αρχαιότητα δεν μπορούσαν να είναι «πανταχού παρόντες». Τα δύο αυτιά, λοιπόν, δηλώνουν την απόλυτη παρουσία, την απόλυτη προσοχή του θεού στην έκκληση του θνητού. Λίγα βήματα μετά, η επιτύμβια στήλη-αποκάλυψη από τον Λόγγο της Έδεσσας, καθώς είναι αφιερωμένη στο γουρούνι που έχασε ο ιδιοκτήτης του σε τροχαίο! Θα διαβάσετε, μάλιστα, αυτό το συγκινητικό επίγραμμα: «Εγώ, ο Χοίρος, αγαπητός σε όλους, τετράποδος νιος, είμαι θαμμένος εδώ. Άφησα τη γη της Δαλματίας, όταν με έκαναν δώρο. Πάτησα το Δυρράχιο και πόθησα την Απολλωνία, και με τα πόδια μου γύρισα όλη τη Γη, μόνος κι ακαταμάχητος. Τώρα όμως άφησα το φως εξαιτίας της βίας του τροχού. Λαχταρώντας να δω την Ημαθία και το άρμα της φαλλοφορίας, τώρα βρίσκομαι θαμμένος εδώ, χωρίς να έχει φτάσει η ώρα μου για να πεθάνω». Θλίψη και χαμόγελο, μαζί. Και, τέλος, ένας κρατήρας από το Μουσείο Μονάχου, στη μία πλευρά του οποίου αναπαρίστανται επεισόδια από τον μύθο της Μήδειας. Ο επισκέπτης γίνεται μάρτυρας της δύναμης των συναισθημάτων, καθώς η Μήδεια, παρακινημένη από διάθεση εκδίκησης, επιθυμία και αγάπη, αντιδρά με θυμό και τρέλα, αρπάζει ένα από τα παιδιά της για να το σκοτώσει, ενώ ο άλλος της γιος περιμένει τη σειρά του.
— Πώς, κατά τη γνώμη σας, σε καιρούς ύφεσης θα μπορούσε να ενισχυθεί και να προαχθεί εντός αλλά και εκτός συνόρων η εγχώρια πολιτιστική παραγωγή και ποιες προσπάθειες καταβάλλουν στον τομέα αυτόν το Ίδρυμα Ωνάση και η Στέγη;
Αναρωτιέμαι αν, μιλώντας για πολιτισμό, έχουμε πάντα στον νου μας ότι είναι κάτι μεγαλύτερο και ευρύτερο από τις τέχνες. Και δεν αναφέρομαι στο γενικό «είναι θέμα πολιτισμού». Όχι. Αναφέρομαι στο οικοσύστημα του πολιτισμού, που περιλαμβάνει τους καλλιτέχνες, τους επαγγελματίες που εργάζονται στον χώρο και το δυνάμει κοινό. Ένα οικοσύστημα που με τη σειρά του ανήκει σε ένα μεγαλύτερο, εκείνο της κοινωνίας. Επιτρέψτε μου, όμως, να προσθέσω ένα ερώτημα, παρά μια ακόμη απάντηση. Πώς θα ενισχυθεί και θα προαχθεί η δυνατότητα του κοινού να απολαμβάνει και να συμμετέχει στον αφυπνιστικό και παρήγορο μαζί κόσμο του πολιτισμού; Δεν αναφέρομαι σε φτηνά και ακριβά εισιτήρια. Αυτό λύνεται και γίνεται. Αναφέρομαι στο δικαίωμα των πολλών να αισθάνονται ότι αυτό που κάνουμε τους αφορά. Και εκεί, οι προσπάθειες που καταβάλλουμε στο Ίδρυμα Ωνάση, στη Στέγη, στο Onassis Cultural Center της Νέας Υόρκης, και όπου είμαστε παρόντες, είναι συνεχείς και στοχευμένες. Σκεφτόμαστε και λειτουργούμε με το αξίωμα ότι ο πολιτισμός, για να υπάρχει και να αφορά τους πολλούς, πέραν των έτσι κι αλλιώς προσηλυτισμένων, πρέπει να είναι συνδεδεμένος με την παιδεία. Φυσικά, δεν είναι απλό, ούτε περιγράφεται με οδηγίες χρήσης. Η πολιτιστική παραγωγή δεν είναι ανεξάρτητη από την υπόλοιπη ζωή. Η αποσπασματική προσέγγιση του πολιτισμού, σαν να μην ανήκει σε ένα ευρύτερο περιβάλλον, σκοτώνει τη συνάφεια και τη σύνδεσή του με τις ζωές μας. Θέλουμε να ενισχύσουμε την πολιτιστική παραγωγή εντός και εκτός συνόρων; Ας ξεκινήσουμε αναγνωρίζοντας ότι το αξίζει, εξηγώντας –όχι με υψωμένο το δάχτυλο του σοφού– ότι αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνον εμάς που τα λέμε και τα ζούμε. Ας υποστηρίξουμε δηλαδή τη δημοκρατική σχέση ανάμεσα στον πολιτισμό και στον άνθρωπο.
— Με ποιον τρόπο κατάφερε, λέτε, η Στέγη να κάνει τη διαφορά στα ελληνικά πολιτιστικά πράγματα, παραμένοντας, μάλιστα, ένας εύρωστος οικονομικά οργανισμός; Ήταν το χρήμα, οι ιδέες, το όραμα, η οξυδέρκεια, οι άνθρωποι, η διάθεση ή τι άλλο;
Πάντα οι άνθρωποι κάνουν τη διαφορά. Η σκέψη του Ιδρύματος Ωνάση, όταν αποφάσισε να δημιουργήσει τη Στέγη, ήταν ξεκάθαρη αλλά και εξελίξιμη, σαφής ως προς το περιεχόμενο αλλά και ανοιχτή για να λειτουργήσουμε όσοι αποτελέσαμε την ομάδα της. Εκείνο που διακρίνω σε όλους μας είναι η φόρα, η ορμή, το εσωτερικό κίνητρο που σε κάνει να αντλείς ευχαρίστηση από τη δουλειά σου. Η ομάδα της Στέγης είναι δεμένη, δυνατή και σπάνια. Κυκλοφορεί και συνομιλεί. Επιθυμεί την έκπληξη, το μη αναμενόμενο. Ζει την πόλη και το κέντρο της αλλά και τον κόσμο ολόκληρο σαν να είναι η μεγάλη γειτονιά μας. Μας ενδιαφέρουν εκείνοι που δεν έχουν φτάσει ακόμη έως τη Στέγη και ψάχνουμε τρόπους για να συναντηθούν οι δρόμοι μας. Δεν κρατάμε το ιερό δισκοπότηρο της ποιότητας, ούτε διδάσκουμε τη μία και μοναδική καλλιτεχνική αλήθεια. Θέλουμε να παίρνουμε μέρος στη συζήτηση για τα μικρά και τα μεγάλα που απασχολούν όλους μας. Θέλουμε να είμαστε συνδετικός κρίκος για πρόσωπα και ιδέες, να χτίζουμε σχέσεις και να παίρνουμε ρίσκα. Μαθαίνουμε ακόμη από τις νίκες, τα λάθη, τις παραλείψεις και τα τραύματά μας, επειδή έτσι νιώθουμε ότι βρισκόμαστε μόλις στην αρχή. Επενδύουμε σε ένα νέο κοινό που διψά να δει όσα συμβαίνουν «εκεί έξω» αλλά και να νιώσει περήφανο με όσα ταξιδεύουν στον κόσμο ξεκινώντας από εδώ. Η Στέγη εντάχθηκε στην Αθήνα με αποστολή την υποστήριξη του σύγχρονου πολιτισμού και των Ελλήνων δημιουργών, τις διεθνείς συνεργασίες, την εκπαίδευση με άξονα την τέχνη και τη σύνδεσή της με την κοινωνία. Ως κλειδιά παραμένουν για εμάς οι λέξεις Έλληνες - Σύγχρονος πολιτισμός - Εξωστρέφεια - Συνεργασίες - Εκπαίδευση. Ευτυχώς, υπάρχουν οι ιδιωτικοί οικονομικοί πόροι που εξασφαλίζει το Ίδρυμα Ωνάση μέσα από την επιχειρηματική του δράση, ώστε να προσπαθούμε να κάνουμε εκείνο που κρίνουμε καλύτερο, να εργαζόμαστε απολαμβάνοντας τη δουλειά μας και να μπορούμε να ονειρευόμαστε, να σχεδιάζουμε, να υλοποιούμε και να το μοιραζόμαστε. Σας φαίνονται πολλά όλα αυτά; Ναι, είναι. Δεν τα καταφέρνουμε όλα, ούτε πάντα. Αλλά εργαζόμαστε για τις επιθυμίες μας. Άλλωστε, μιλάμε με αφορμή τα «Συναισθήματα». Και τα ισχυρά συναισθήματα είναι η πιο ωραία, η πλέον κινητήριος δύναμη.
— Τι θα απαντούσατε στις κριτικές περί «ιδρυματοποίησης» ή «ποδηγέτησης» της τέχνης από τα μεγάλα καλλιτεχνικά ιδρύματα; Πόσο... κατεστημένο νιώθετε προσωπικά;
Όσο αλλάζω και θέλω να αλλάξω τον κόσμο γύρω μου, όσο ανησυχώ μην τυχόν γίνω ένα κατεστημένο σαν αυτό που έμαθα να μην αποδέχομαι, δεν το νιώθω. Ναι, όταν αντικρίζω τους εφήβους που συχνάζουν στη Στέγη, αγωνιώ για το τι είναι η δική μου γενιά για εκείνους. Αλλά και αυτή την αγωνία παρήγορη τη βλέπω. Δεν υπάρχουν βεβαιότητες για κανέναν και για τίποτα. Όσο για τα περί «ιδρυματοποίησης» της τέχνης, θα σας πω αυτό που λέω πάντα. Ανήκω σε εκείνους που θέλουν τα αγαθά της παιδείας, του πολιτισμού και της υγείας να τα παρέχει η πολιτεία. Και αυτή η άποψη επικρατεί συνολικά στο Ίδρυμα Ωνάση. Ο ρόλος μας είναι υποστηρικτικός και κοινωφελής. Και, πιστέψτε με, επιτυχία για εμάς, όταν υποστηρίζουμε κάποιον, είναι το να μη μας χρειάζεται στο μέλλον. Γι' αυτό μιλάμε για απελευθέρωση δυνάμεων και όχι για ελεημοσύνη. Όσο για την τέχνη, όταν είναι αληθινή και συνομιλεί ουσιαστικά με τον καιρό και την εποχή της, δεν κινδυνεύει. Κίνδυνος είναι η ύπνωση, η αφέλεια, η ουδετερότητα, η προχειρότητα, η μισαλλοδοξία και η στενότητα του νου.
Info:
«εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων»
Τρίτη, 18 Ιουλίου - Κυριακή, 19 Νοεμβρίου 2017
Μουσείο Ακρόπολης
Διονυσίου Αρεοπαγίτου 15
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα
8:00-16:00, Τρίτη-Πέμπτη 8:00- 20:00, Παρασκευή
8:00-22:00, Σάββατο-Κυριακή 8:00-20:00
www.theacropolismuseum.gr/ www.onassis.org
Tο άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
