Τα γραφεία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής βρίσκονται σε ένα επιβλητικό κτίριο στο Upper East Side του Μανχάταν στη Νέα Υόρκη. Ένας μικρός ναός, μια μεγάλη τραπεζαρία, αμέτρητες βιβλιοθήκες με ιστορικούς εκκλησιαστικούς τόμους αλλά και εντυπωσιακά έπιπλα που διακοσμούν τους δαιδαλώδεις χώρους κεντρίζουν το βλέμμα μου καθώς ανεβαίνω στον τελευταίο όροφο. Σκοπός της επίσκεψης είναι η συνάντηση με τον άνθρωπο που ηγείται της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής που περιλαμβάνει 540 ενορίες, 800 ιερείς και περίπου 1,5 εκατομμύριο πιστούς.
Πρόκειται για έναν ιεράρχη που χάρη στις τολμηρές ενέργειές του θεωρείται πρωτοπόρος, ανοιχτόμυαλος, προοδευτικός αλλά και μια έλλογη φωνή στην Ελληνική Εκκλησία. Ενδεικτικά, έχει λάβει μέρος σε διαδηλώσεις του Black Lives Μatter για τον φόνο του Τζορτζ Φλόιντ, πήρε θέση από την αρχή υπέρ της επιστήμης στη διάρκεια της πανδημίας, κλείνοντας τις εκκλησίες, δέχτηκε ομοφοβικές επιθέσεις επειδή βάφτισε τα παιδιά ενός γκέι ζευγαριού στη Γλυφάδα, ενώ δεν δίστασε να καταδικάσει απερίφραστα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, λέγοντας ότι η ευθύνη για την αιματοχυσία βαραίνει τους ώμους του Βλαντίμιρ Πούτιν. Από το 2019 που ενθρονίστηκε προκρίνει διαρκώς αντισυμβατικές δράσεις και συμβολικές κινήσεις, ενώ πολλές πρωτοβουλίες ή θέσεις του προκαλούν σχόλια, άλλοτε θετικά και άλλοτε επικριτικά, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Δεν μπορούμε να ανάγουμε τη σεξουαλική συμπεριφορά και την ερωτική ζωή του καθενός στο μοναδικό κριτήριο είτε για να τον αποδεχθούμε είτε για να τον απορρίψουμε. Αυτά είναι πρωτόγνωρα πράγματα και θα έλεγα ότι στην Ελλάδα είναι απόρροια ενός εισαγόμενου δυτικού πουριτανισμού.
Όση ώρα συζητώ μαζί του αντιλαμβάνομαι ότι ο προκαθήμενος της Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής πιστεύει βαθιά στις θεμελιώδεις ελευθερίες του ανθρώπου, δεν του αρέσουν τα υπονοούμενα και οι κακεντρέχειες, θεωρεί ότι η θρησκεία από τη φύση της είναι «ακτιβιστική» και οραματίζεται έναν διαφορετικό εκκλησιαστικό λόγο που τους συμπεριλαμβάνει όλους, χωρίς διακρίσεις. Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας είναι προσιτός, χαλαρός και φιλικός, ενώ στο γραφείο του, ανάμεσα σε μια πλειάδα βυζαντινών εικόνων, δεσπόζει ένα πορτρέτο του οικουμενικού Πατριάρχη, Βαρθολομαίου.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ανοίγει τα χαρτιά του και μιλά για την ανάγκη εκσυγχρονισμού της Εκκλησίας και σχολιάζει τις απόψεις ιερωμένων που αντιτάχθηκαν στο νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο. Επίσης, απαντά στην κριτική που του ασκείται από μερίδα του ομογενειακού Τύπου, αναφέρεται στον χωρισμό κράτους - Εκκλησίας, προβάλλοντας το επιτυχημένο παράδειγμα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής, και παίρνει θέση για τις διαμαρτυρίες που αφορούσαν το έργο με τη ροζ σημαία της εικαστικού Γ. Λαλέ, το οποίο εκτέθηκε στο Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης. Τέλος, περιγράφει ποιος είναι ο πραγματικά πλούσιος στην εποχή μας, πώς θα δικαιολογούσε σε έναν νέο το αν έχει νόημα να πιστεύεις στις μέρες μας και εξηγεί γιατί βρίσκεται πιο κοντά στο «πίστευε και μη, ερεύνα».
— Τι εποχή είναι αυτή που ζούμε;
Διανύουμε μια περίοδο ραγδαίων μετατοπίσεων σε όλα τα επίπεδα. Ξέρετε, με εντυπωσιάζει το ότι στις μέρες μας υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να μην ξέρουν πράγματα που έχουν στοιχειώδη σχέση με τη φύση ή δεν γνωρίζουν καν πώς να διαχειριστούν την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι όλα στην εποχή μας εξελίσσονται με απίστευτη ταχύτητα, σε τέτοιο σημείο που ακόμα και η Εκκλησία δεν προλαβαίνει να μιλήσει για τις εξελίξεις αυτές. Βέβαια, απ’ τη φύση της κάθε θρησκεία, επειδή αποτελεί έναν συντηρητικό οργανισμό, κινείται και μετασχηματίζεται με αργό ρυθμό. Πάντως, επειδή η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσεται ραγδαία, το μόνο σίγουρο είναι ότι βαδίζουμε σε αχαρτογράφητα νερά. Και φαίνεται ότι η τεχνολογία δεν περιμένει κανέναν.
— Υπάρχει χώρος για εκσυγχρονισμό στην Εκκλησία;
Στη διάρκεια των ετών η Εκκλησία έχει αλλάξει και πρέπει να πούμε ότι έχει εξελιχθεί. Προφανώς, αυτό που δεν μπορεί να επηρεαστεί είναι οι αρχές της Πίστης. Όλα τα άλλα, ωστόσο, μπορούν να εκσυγχρονιστούν. Αναμφίβολα, κάποιοι, ακόμα και στο άκουσμα της λέξης «αλλαγή», αναστατώνονται. Πρεσβεύω ότι η άσκηση των θρησκευτικών μας καθηκόντων δεν μπορεί να απειληθεί, απλώς προσαρμόζεται. Αλλάζεις, δηλαδή, τον τρόπο που εκφράζεται η αλήθεια του Ευαγγελίου. Αυτοπεποίθηση και τόλμη χρειάζεται απ’ τους ιερωμένους προκειμένου σε κάθε περίοδο να μιλάμε τη γλώσσα και τους κώδικες επικοινωνίας της εκάστοτε εποχής. Διαφορετικά, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να περιθωριοποιούμε την Εκκλησία και να θέτουμε τους εαυτούς μας εκτός κοινωνίας. Αναλογιστείτε ότι σήμερα το 70% των γάμων στις Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται με μη ορθοδόξους και σε πολλές περιπτώσεις μη χριστιανούς. Άρα, αν υιοθετήσουμε μια νοοτροπία αποκλεισμού, κάθε έτος το ποίμνιό μας θα λιγοστεύει. Η Εκκλησία, όμως, πάντα αγκάλιαζε και θα αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους. Όλοι είναι αποδεκτοί και ευπρόσδεκτοι.
— Σας ασκήθηκε έντονη κριτική επειδή κάνατε την πρώτη βάφτιση παιδιών ομόφυλου ζευγαριού στην Ελλάδα. Μετά απ’ όλα αυτά που γράφτηκαν και ακούστηκαν, έχετε μετανιώσει;
Καταρχάς, να διευκρινίσουμε, επειδή και αυτό παρερμηνεύθηκε, ότι μιλάμε για τελετή βάφτισης και όχι γάμου. Όταν μου ζήτησαν οι γονείς να βαφτίσω τα παιδιά τους, όπως όφειλα να πράξω, δέχθηκα με μεγάλη χαρά. Άλλωστε, οι ανάδοχοι ήταν ορθόδοξοι και δεν είχα κανέναν απολύτως λόγο να αρνηθώ. Αυτό το καινοφανές επιχείρημα και πραγματικά απίστευτο κριτήριο που χρησιμοποιούν κάποιοι, ότι δηλαδή πρέπει να διαχωρίζουμε τους ανθρώπους με βάση την ερωτική τους ζωή, δεν είναι Ορθοδοξία, δεν λογίζεται καν ως μια ανθρώπινη στάση. Δεν μπορούμε να ανάγουμε τη σεξουαλική συμπεριφορά και την ερωτική ζωή του καθενός στο μοναδικό κριτήριο είτε για να τον αποδεχθούμε είτε για να τον απορρίψουμε. Αυτά είναι πρωτόγνωρα πράγματα και θα έλεγα ότι στην Ελλάδα είναι απόρροια ενός εισαγόμενου δυτικού πουριτανισμού. Για παράδειγμα, ερμηνεύουν το προπατορικό αμάρτημα ως σεξουαλικό. Αν διαβάσετε τη «Γένεση», δεν αναφέρεται πουθενά το σεξ ούτε ότι το προπατορικό αμάρτημα είχε σχέση με «σεξουαλική» πράξη. Ουσιαστικά, δεν ήταν παρά η απόρριψη της εξουσίας του Θεού σε ηθικά ζητήματα, η παρακοή του, δηλαδή μια κακή χρήση της ελευθερίας της επιλογής. Δεν ξέρουμε καν αν ήταν μήλο, αν ήταν γενικά φρούτο, γιατί δεν έχει και σημασία. Το κίνητρο ήταν ο εγωισμός και η φιλοδοξία, ούτε το σεξ ούτε ο έρωτας. Ένα πουριτανικό κατασκεύασμα ήταν και τίποτε άλλο, που στόχευε στην ενοχοποίηση της σεξουαλικής πράξης και της ερωτικής συμπεριφοράς, και πάνω σε αυτό το ενοχικό αφήγημα, που δεν έχει καμία σχέση με τη χριστιανική διδασκαλία, επένδυσαν κάποιοι προκειμένου να ελέγχουν τους ανθρώπους, προβάλλοντας μια κληρονομημένη τιμωρία. Έτσι φτάσαμε, και στην Ελλάδα, σε αυτό το ακραίο φαινόμενο, να γίνεται η σεξουαλική συμπεριφορά ενός ανθρώπου κριτήριο για οποιαδήποτε διάκριση σε επαγγελματικό, κοινωνικό ή πολιτικό χώρο, ακόμα και μέσα στην Εκκλησία. Είναι εντελώς αντιχριστιανικό και ποτέ ο ελληνικός πολιτισμός δεν ζύγισε κανέναν άνθρωπο σύμφωνα με την ερωτική του συμπεριφορά. Πρέπει να καταδικάζουμε κάθε είδους βία, λεκτική και σωματική, και να αποδοκιμάζουμε το μίσος και την προκατάληψη που εδράζονται στη διαφορετικότητα κάθε ανθρώπου.
— Σας ενόχλησε η κριτική και όσα γράφτηκαν για το ταξίδι σας στο Άγιο Όρος και μια πιθανολογούμενη αναβολή του επειδή δεν θα γινόσασταν δεκτός;
Η κριτική μάς κάνει όλους καλύτερους και δεν με ενοχλεί. Αυτό που με στενοχώρησε είναι ότι παραποιήθηκαν τα γεγονότα, κάτι που αποτυπώνει και την πραγματική πρόθεση των ανθρώπων που διαμαρτυρήθηκαν. Αυτό που τελικά είδαμε να συμβαίνει είναι μια εκστρατεία συκοφάντησης στα όρια του κιτρινισμού. Επαναλαμβάνω, το μόνο που έκανα ήταν να βαφτίσω δυο παιδάκια. Και είναι κάτι που θα ξανακάνω, χωρίς καμία δυσκολία.
— Εξ αφορμής της ψήφισης του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο ακούσαμε εμπρηστικές δηλώσεις μητροπολιτών όπως αυτή του Μεσογαίας Νικόλαου, ο οποίος στην πολυσέλιδη εισήγησή του στη συνεδρίαση της Συνόδου της Ιεραρχίας χαρακτήρισε εκτροπή την ομοφυλοφιλία και ανέφερε ότι «το μεγαλύτερο λάθος μας θα ήταν να δεχθούμε ότι η ομοφυλοφιλική πράξη, εκτός από ψυχική διαταραχή, δεν είναι και αμαρτία». Πώς το σχολιάζετε;
Κοιτάξτε, ακούω προσεκτικά όλους τους ανθρώπους που ζητούν τη συμβουλή μου. Όμως, ούτε ψυχολόγος είμαι ούτε ψυχίατρος. Επομένως, το να βγω δημόσια και να στιγματίσω τον οποιονδήποτε δεν σας κρύβω ότι το θεωρώ φασίζον. Και οι φασίζουσες συμπεριφορές έχουν ως βάση τους την ενοχοποίηση των συμπολιτών μας για κάποιον λόγο. Το έχουμε δει ιστορικά να συμβαίνει, π.χ. με τους Ναζί. Πρόκειται για μια νοοτροπία εξαιρετικά επικίνδυνη, η οποία εκδηλώνεται σε διάφορες πτυχές. Δείτε τι συμβαίνει με την ανοδική τάση του αντισημιτισμού. Ως εκ τούτου, είναι δυνατό να δίνουμε την αίσθηση ότι η Εκκλησία ευλογεί ή συγκαλύπτει ή ανέχεται με τη σιωπή της τέτοιες συμπεριφορές; Αυτό είναι μια επάρατη ασθένεια, ένα καρκίνωμα που θα επεκταθεί και σε άλλα σημεία του σώματος. Σήμερα μπορεί να είναι Εβραίοι, αύριο οι ομοφυλόφιλοι, μεθαύριο οι μελαχρινοί, οι ξανθοί και κάποια στιγμή ο φασισμός θα χτυπήσει την πόρτα μας και θα αισθανθούμε το ψυχρό μέταλλο να κόβει τον αυχένα μας. Ειδικότερα, ο βαθμός αντισημιτισμού μιας κοινωνίας δείχνει πόσο υγιής είναι. Πρόκειται για ιδεολογίες που αιματοκύλισαν την Ευρώπη και τον κόσμο και ουδεμία σχέση μπορούν να έχουν με τη χριστιανική θεολογία, όσο κι αν ορισμένοι επιχειρούν να ενδύσουν με χριστιανικό μανδύα τις ακραίες ιδεολογικές τους φαντασιώσεις.
— Υπήρχαν, επίσης, κάποιοι μητροπολίτες που υποστήριξαν ότι πρέπει να απαγορευτεί η είσοδος στους ναούς σε όσους ψήφισαν υπέρ του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο. Αυτό πώς σας φάνηκε;
Είδατε πώς προχωράει ο καρκίνος που σας έλεγα; Βλέπετε ότι όταν κάτι το αφήνεις πάει παρακάτω; Το απόστημα πρέπει να κοπεί και να βάλουμε ένα όριο, διότι είναι πολύ πιθανό ως κοινωνία να κινδυνεύσουμε. Είναι ξεκάθαρο, λοιπόν, ότι στην Εκκλησία δεν χωρούν φασίζουσες συμπεριφορές.
— Αντιδράσεις υπήρξαν και για τις δηλώσεις σας στη συνάντηση που είχατε με τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, περί διαχωρισμού κράτους - Εκκλησίας.
Αρχικά, να σας πω ότι δέχθηκα με χαρά την επίσκεψη του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ, όπως κάνω πάντα και με άλλους πολιτικούς αρχηγούς που με επισκέπτονται απ’ την πατρίδα μας. Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση προσπαθώ να εστιάζω σε κοινά σημεία ενδιαφέροντος. Ο λόγος της Εκκλησίας πρέπει να είναι ενωτικός και δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να πορευόμαστε με την παλαιά νοοτροπία ότι η Εκκλησία δεν έχει σχέση με τον κομμουνισμό. Αυτά είναι εντελώς παρωχημένα. Όπως αντιλαμβάνεστε, με τον κ. Κουτσούμπα δεν θα συζητούσαμε για θεολογικά ζητήματα· προτίμησα να αναπτύξω θέματα που έχουν σχέση με την κοινωνική αλληλεγγύη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη. Επ’ αυτών των θεμάτων μάλιστα μιλάμε την ίδια γλώσσα με την αριστερά, αφού συμπίπτουμε ως προς την ανθρωπιστική μας προσέγγιση. Του είπα ότι το μυστικό της επιτυχίας της αρχιεπισκοπής μας είναι η ουσιαστική και όχι διακοσμητική συμμετοχή του λαού στη λήψη αποφάσεων και σε όλα τα όργανα ελέγχου διοικητικού και οικονομικού. Αυτά είναι χρήσιμα γιατί δεν ακολουθούν την πεπατημένη ότι ο λαϊκός είναι απλώς ο πιστός που ακολουθεί τυφλά τις εντολές της εκκλησιαστικής ηγεσίας αλλά έχει ενεργό ρόλο και γίνεται σεβαστός σε όλα τα όργανα διοίκησης και είναι η Εκκλησία, κλήρος και λαός. Στην Αμερική η αρχιεπισκοπή δεν έχει ενορίες με τη δομή που συναντάμε στην Ελλάδα. Εδώ υπάρχουν κοινότητες όπου ο λαϊκός έχει απόλυτη συμμετοχή, δικαίωμα ψήφου και αποφασίζει για τη διοίκηση και την οικονομική διαχείριση σε όλα τα επίπεδα της εκκλησιαστικής οργάνωσης. Προφανώς και δεν συνέστησα στην Ελλάδα να ακολουθήσει το δικό μας παράδειγμα. Απλώς κατέθεσα την εμπειρία μας, η οποία μπορεί να φανεί χρήσιμη ως μια απόδειξη ότι θα μπορούσαν Εκκλησία και κράτος να είναι πλήρως διαχωρισμένα, χωρίς να επηρεάζεται η πρόοδος και η ευημερία της Εκκλησίας.
— Για κάποιους στην ομογένεια είστε persona non grata. Πώς το εξηγείτε;
Θα ήταν περίεργο να εκτίθεμαι στη δημόσια σφαίρα και να με συμπαθούν οι πάντες. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι ευχαριστημένοι μαζί μου και άλλες φορές μού κάνουν καλοπροαίρετη κριτική και άλλες κακοπροαίρετη, ή μια κριτική που εκπορεύεται από ιδιοτελή συμφέροντα. Ομολογώ, πάντως, ότι δεν έχω σκοπό να παραδοθώ στα συμφέροντα αυτά και στις σκοπιμότητες που είναι εντελώς ξένες με τις αρχές της Εκκλησίας. Συγχρόνως, δεν έχω σκοπό να γίνω όργανο συμφερόντων, γι’ αυτό υφίσταμαι και τις συνέπειες. Πάντως, είναι λίγοι αυτοί που αναφέρετε και έχουν στραμμένα τα ηχεία κυρίως προς την Ελλάδα. Μιλάμε για συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια διαφορετική εικόνα απ’ αυτή που βλέπει κάποιος που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από την περίοδο της πανδημίας, επειδή είχα πάρει θέση υπέρ της επιστήμης, διακινούνταν fake news. Αυτό που είχα τονίσει τότε ήταν ότι έπρεπε να ακολουθήσουμε ένα υγειονομικό πρωτόκολλο. Κλείσαμε μόνοι μας τις εκκλησίες, δεν περιμέναμε να μας το πει το κράτος, κάναμε σύσταση στους πιστούς να φορούν μάσκες, μέσω εγκυκλίου τούς προτρέψαμε να εμβολιαστούν, ενώ τονίσαμε ότι ένας χώρος μπορεί να είναι ιερός, δεν σημαίνει όμως ότι είναι και αποστειρωμένος. Όπως αντιλαμβάνεστε, έχω ενοχλήσει κάποιους συντηρητικούς κύκλους που εμφορούνται από το πνεύμα και το ήθος των αντιεμβολιαστών και μπορείτε να κατανοήσετε γιατί εκδηλώνονται ανάλογες αντιδράσεις.
— Πώς είδατε την έκθεση της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ στο Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης, που προκάλεσε θύελλα πολιτικών αντιδράσεων λόγω του έργου της με τη ροζ σημαία, μέσω του οποίου προσπάθησε να δώσει μια συμβολική διάσταση στις ολοένα συχνότερες γυναικοκτονίες;
Επισκέφθηκα το Γενικό Προξενείο και είδα το έργο, το οποίο, δεν σας κρύβω, ότι ούτε με ενόχλησε ούτε το εξέλαβα ως προσβολή της ελληνικής σημαίας. Άλλωστε, σε περίοπτη θέση του Προεδρικού Μεγάρου, προσιτή στο κοινό, βρίσκεται ο πίνακας «Έξοδος», που επίσης έχει την ελληνική σημαία, του καταξιωμένου καλλιτέχνη Χρήστου Μποκόρου, αλλά δεν έχει ενοχλήσει. Προφανώς και δεν είμαι κριτικός της τέχνης, αλλά είμαι σίγουρος ότι ούτε ο Γενικός Πρόξενος, Ντίνος Κωνσταντίνου, έχει μειωμένο αισθητήριο ως προς τα εθνικά μας σύμβολα. Κακώς δημιουργήθηκαν όλος αυτός ο θόρυβος και ο ντόρος. Εκ των υστέρων νομίζω ότι και το υπουργείο Εξωτερικών το αντιλήφθηκε και επιδίωξε να πέσουν οι τόνοι.
— Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
Γεννήθηκα στο Μακροχώρι Κωνσταντινουπόλεως και μεγάλωσα σε ένα πολυπολιτισμικό και πολυγλωσσικό περιβάλλον. Μια επώδυνη στιγμή που δεν λησμονώ είναι ο ξεριζωμός μας από την Πόλη, όταν η κατάσταση είχε γίνει αφόρητη για τους Έλληνες. Ήμασταν μια πολύ φτωχή οικογένεια. Όταν ήρθαμε στην Ελλάδα έπρεπε να ξαναστήσουμε από την αρχή το νοικοκυριό μας. Θυμάμαι τους γονείς μου, οι οποίοι έπρεπε να δουλεύουν ατελείωτες ώρες σε μια χώρα που δεν την ήξεραν καλά, παλεύοντας να μεγαλώσουν εμένα και τα αδέλφια μου. Τουλάχιστον, έζησα σε μια εποχή που είχαμε άμεση επαφή με τη φύση, και απέκτησα ισχυρές φιλίες επειδή τότε μπορούσες να αφιερώνεις περισσότερο χρόνο στις παρέες σου. Ουσιαστικά, ήταν σημαντική η σχέση μας με τον άλλο, η επαφή, η σωματική έκφραση του συναισθήματος. Πάντοτε με γοήτευαν η Θεολογία και η Βυζαντινή Ιστορία. Έτσι, αποφοίτησα από τη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης το 1991 και δύο χρόνια αργότερα ολοκλήρωσα τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Βόννης. Εκεί γνώρισα τον Μητροπολίτη Γερμανίας Αυγουστίνο, ο οποίος είναι και ο άνθρωπος που με το παράδειγμά του με ενέπνευσε να υπηρετήσω την Εκκλησία. Φυσικά, ο άλλος ευεργέτης μου είναι ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος.
— Στα δύσκολα ερωτήματα της ζωής, μήπως η θρησκεία είναι η εύκολη απάντηση;
Εύκολες απαντήσεις δεν υπάρχουν. Εξαρτάται από μας, από τη διάθεση που έχουμε. Ο χριστιανισμός μάς θυμίζει ότι πολλές από τις απαντήσεις μπορούμε να τις βρούμε στην αγάπη. Είναι ο μόνος σύνδεσμος με την τελειότητα. Και το λέω επειδή οι άνθρωποι σήμερα επιδιώκουν να τους χορηγείται ένα χάπι για τα πάντα. Φοβούνται τον πόνο. Ωστόσο, ο πόνος συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλη την πορεία της επίγειας ζωής του. Ο φόβος, ο πόνος και ο θάνατος αφορούν και τον πρώτο και τον έσχατο. Επομένως, χωρίς αγάπη δεν μπορείς να ανακαλύψεις την πληρότητα. Διαφορετικά, γινόμαστε δυστυχισμένοι, απομονωμένοι και ανίκανοι να συνυπάρξουμε με τους άλλους.
— Αν ένας νέος σάς ρωτούσε γιατί να πιστεύει στις μέρες μας, τι θα του απαντούσατε;
Θα του έλεγα αρχικά ότι κανείς δεν έχει την υποχρέωση να πιστεύει. Και στη συνέχεια θα του υπενθύμιζα ότι επειδή η φύση απεχθάνεται το κενό, αν δεν πιστέψει στον Θεό, κάτι άλλο θα εμφιλοχωρήσει σε αυτό το κενό το οποίο όμως δεν θα τον κάνει ευτυχισμένο, διότι πάντα κάτι θα του λείπει. Όπως έχετε καταλάβει πάντως από τη συζήτησή μας, δεν είμαι υπέρ της τυφλής πιστής αλλά της συνειδητής.
— Στους ηττημένους της ζωής τι απαντάτε;
Το να είναι κάποιος απογοητευμένος ή πληγωμένος το καταλαβαίνω. Αλλά ηττημένος δεν πρέπει να αισθάνεται. Η πίστη στον Θεό είναι μια δίοδος που θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει τις δυσκολίες.
— Ποιο είναι το κέρδος από τα πάθη του ανθρώπου;
Για μένα τα πάθη είναι σαν τις πληγές που αφήνουν τα σημάδια τους στο σώμα μας. Όσο περισσότερες πληγές έχεις, τόσο πιο σκληρά έχεις παλέψει, τόσο περισσότερη εμπειρία έχεις που αποτυπώνει το αγωνιστικό σου φρόνημα. Ηττημένος είναι αυτός που εγκαταλείπει και υποκύπτει στις πληγές του, όχι αυτός που συνεχίζει και μαθαίνει από τα λάθη του. Ο αναστοχασμός μέσα από τη μετάνοια, τη συγχώρεση και την εξομολόγηση είναι για την Εκκλησία σύμφυτος με την ύπαρξή της. Για παράδειγμα, επειδή διανύουμε μέρες Πάσχα, ίσως κάποιοι να μην πέτυχαν στη νηστεία όσα θα επιθυμούσαν, ίσως κάποιοι να μη νήστεψαν καθόλου. Όμως η μετοχή μας στην πασχαλινή τράπεζα δεν καθορίζεται από την ποσότητα ή την ποιότητα των τροφών που καταναλώσαμε. Το εισιτήριο της μετοχής στην «τράπεζα της πίστεως» τιμάται μάλλον από την ποιότητα της φιλανθρωπίας και την ποσότητα της αγάπης προς κάθε συνάνθρωπο.
— Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο πραγματικά πλούσιος στην εποχή μας;
Πολύ ωραία ερώτηση. Όπου ο θησαυρός εκεί και η καρδιά, λένε τα ευαγγελικά μας αναγνώσματα. Ο καθένας ας δώσει την απάντηση στον εαυτό του για το πού είναι τοποθετημένος ο θησαυρός της καρδιάς του – στις καταθέσεις, στα σπίτια, στα αυτοκίνητα, στον υλικό κόσμο; Μάλλον όχι. Διότι, όπως λέει σοφά και ο λαός μας, πιο πολλά σού δίνει ο φτωχός παρά ο πλούσιος. Κι αυτό, στη γενική του εικόνα, αποτυπώνει ότι εκείνος που πραγματικά τα χρήματα δεν του λένε κάτι είναι ο αληθινά πλούσιος. Θυμάμαι πάντα το λαξευμένο ρητό που υπάρχει σε πολλά σπίτια της Ανατολής: «Σήμερα εμού, αύριον ετέρου και ουδέποτε τινός». Στον βίο μας είμαστε διαχειριστές και όχι ιδιοκτήτες. Ο νεωτερικός άνθρωπος του δυτικού κόσμου μετέτρεψε τον ατομισμό του σε ιδεολογία και ταύτισε την ευτυχία με την επιτυχία, τον πλούτο και την ύλη σε κάθε της μορφή. Άξιοι θαυμασμού δεν είναι οι ισχυροί, οι λαμπεροί, οι «influencers», αυτοί που φαίνονται και κάνουν θόρυβο, αλλά οι σιωπηλοί και οι αφανείς. Είναι εκείνοι που προσφέρουν με ανιδιοτέλεια και πάθος για το κοινό καλό.
— Είστε πιο κοντά στο «πίστευε και μη, ερεύνα» ή στο «πίστευε και μη ερεύνα»;
Αυτή η ρήση δεν υπάρχει σε κανένα εδάφιο της Αγίας Γραφής. Είναι λαϊκή έκφραση η οποία δεν με εκφράζει και η χρήση της δεν έχει σχέση με τη χριστιανική διδασκαλία. Εμένα, πάντως, μου αρέσει να τα ερευνώ όλα και μάλιστα πάρα πολύ.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Να έχεις βρει την ισορροπία σου, να είσαι καλά με τον εαυτό σου αλλά και τους γύρω σου. Και πιστεύω ότι αυτό επιτυγχάνεται όταν έχεις καταφέρει να είσαι χρήσιμος στο κοινωνικό σύνολο. Η ολοκλήρωση της ανάπτυξής μας συμβαίνει όταν εφαρμόζουμε τις αρετές της υπομονής, της ανεκτικότητας, της ταπεινοφροσύνης, της γενναιοδωρίας και της συγχώρεσης.
