ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ, αλλά το 1/3 του συνόλου της παγκόσμιας περιβαλλοντικής μόλυνσης προέρχεται από την καλλιέργεια, την παραγωγή, την επεξεργασία και τη μεταφορά της τροφής, ανθρώπινης και ζωικής! Πώς όμως φτάσαμε μέχρι εδώ τα τελευταία 200 χρόνια, ώστε να χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε από την αρχή το διατροφικό μας σύστημα για να μην επιβαρύνει τη Γη μας, που από μπλε πλανήτης έγινε… μπλε κάδος;
Από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος πάνω στη Γη η συλλογή και η μεταποίηση της τροφής αποτελούσαν σημαντικό μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας και απορροφούσαν ένα σημαντικό μέρος, αν όχι το σημαντικότερο, των φυσικών πόρων (κυρίως του νερού και του εδάφους). Έγραψα πιο πάνω «φτάσαμε ως εδώ», αλλά μάλλον πρέπει να εξηγήσω γιατί υπάρχει λόγος να αλλάξει το διατροφικό μας σύστημα, χωρίς καταστροφολογίες, μια που φύσει και θέσει είμαι αισιόδοξη για το μέλλον. Ο κυρίαρχος λόγος, λοιπόν, είναι η βιομηχανοποίηση της τροφής, αιτία και αποτέλεσμα 1.002 ακόμα κακών μαντάτων για το περιβάλλον. Ένα-δυο νούμερα μας δείχνουν τι σημαίνει βιομηχανική παραγωγή της τροφής: κάθε χρόνο 80 δισ. (ναι, δισ.) ζώα εκτρέφονται και θανατώνονται, όπως και γύρω στα 50-160 δισ. ψάρια υδατοκαλλιέργειας (ΟΗΕ). Τα περισσότερα ζώα διαβιούν, θρέφονται και πεθαίνουν σε άθλιες συνθήκες, αναμφισβήτητο και κινηματογραφημένο γεγονός που ευαισθητοποίησε μια ολόκληρη γενιά η οποία σιχάθηκε το κρέας και έφυγε τρέχοντας προς τον χορτοφαγικό τρόπο διατροφής (στη Μ. Βρετανία π.χ. μόνο ο αριθμός των βίγκαν τετραπλασιάστηκε το διάστημα 2014-2019). Μέχρι πρόσφατα το αρνάκι του Πάσχα δεν αηδίαζε και πολλούς (αν κρίνουμε από το έθιμο που ακόμα καλά κρατεί), ίσως γιατί το τρώγαμε μία φορά τον χρόνο και ποτέ δεν βλέπαμε στο YouTube το σφάξιμό του. Δεν ήταν δική μας δουλειά, ήταν δουλειά του κτηνοτρόφου και του χασάπη και αυτοί ήξεραν πού να τα βοσκήσουν, πώς να τα μεγαλώσουν για να είναι νόστιμα (βασικά, αφήνοντάς τα να βόσκουν στην ησυχία τους) αλλά και πώς και πόσα να σφάξουν.
Έχουμε όλοι «δακρύσει» από ευχαρίστηση τρώγοντας ένα φρεσκοψαρεμένο ψάρι, άγρια ραδίκια, μαζεύοντας μανιτάρια ή φτιάχνοντας τις δικές μας ελιές, απολαμβάνοντας το πρώτο ντοματίνι από τη γλάστρα μας, κόβοντας ένα σύκο σε μια ερημιά το καλοκαίρι. Η χαρά που νιώθουμε είμαι βέβαιη ότι πηγάζει από αυτήν τη σύντομη σύνδεση με το όλον. Όπως και η λύπη όταν πετάμε ωμό ή, ακόμα χειρότερα, το μαγειρεμένο φαγητό στα σκουπίδια.
Θα μου επιτρέψουν οι χορτοφάγοι που επιλέγουν μπέργκερ από γενετικά τροποποιημένο «κρέας» σε εργαστήρια να ρίξω μια σκέψη ότι και αυτή η πρόσφατη τεχνολογικά «εξελιγμένη» βιομηχανοποίησή της τροφής μας δεν λύνει το παγκόσμιο διατροφικό πρόβλημα. Είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα νέο τρόφιμο που ήδη παράγεται βιομηχανικά με κυρίαρχο στόχο όχι την παράλληλη ευζωία των ζωντανών ή την προστασία των πόρων του πλανήτη και την εξασφάλιση των οικονομιών κλίμακας (μεγάλες ποσότητες / χαμηλή τιμή /μεγάλα ποσοστά κέρδους για τον παραγωγό, συν παγκόσμια διανομή και κατανάλωση). Να μην παρεξηγηθώ: δεν είναι ότι ως παμφάγο δεν συμπαθώ τους χορτοφάγους ή τους βίγκαν, αντίθετα και τους αγαπώ και τους συγχαίρω γιατί μας κούνησαν το δάχτυλο πριν από μια πεντηκονταετία (βλ. χίπηδες), θυμίζοντάς μας έτσι ότι «είμαστε αυτό που τρώμε». Η τροφή μας ανέκαθεν δεν μας έδειχνε το προσωπικό επίπεδο πολιτισμού, περιβαλλοντικής ευαισθησίας και της κοινωνικής συνειδητότητάς μας;
Πώς, άραγε, πιστέψαμε ότι η τροφή μπορεί να ακολουθήσει τα ίδια οικονομικά μοντέλα, όπως όλα τα άλλα καταναλωτικά προϊόντα της σύγχρονης ζωής; Και πώς ξεχάσαμε στην πορεία τις ιδιαιτερότητές της, ότι δηλαδή αυτό που βάζουμε στο στόμα μας όχι μόνο μας θρέφει και μας ευχαριστεί αλλά και μας φέρνει σε επαφή με το περιβάλλον, ευαισθητοποιώντας μας αυτόματα προς οτιδήποτε υπάρχει στη φύση; Έχουμε όλοι «δακρύσει» από ευχαρίστηση τρώγοντας ένα φρεσκοψαρεμένο ψάρι, άγρια ραδίκια, μαζεύοντας μανιτάρια ή φτιάχνοντας τις δικές μας ελιές, απολαμβάνοντας το πρώτο ντοματίνι από τη γλάστρα μας, κόβοντας ένα σύκο σε μια ερημιά το καλοκαίρι. Η χαρά που νιώθουμε είμαι βέβαιη ότι πηγάζει από αυτήν τη σύντομη σύνδεση με το όλον. Όπως και η λύπη όταν πετάμε ωμό ή, ακόμα χειρότερα, το μαγειρεμένο φαγητό στα σκουπίδια.
Όμως κάποιοι λίγοι ακόμα καλλιεργούμε τη φύση με ευλάβεια και προτιμάμε το αγνό, νόστιμο και θρεπτικό φαγητό. Υποδειγματικοί σεφ και σπιτικοί μάγειρες ακόμα ψωνίζουν επιλεκτικά και μαγειρεύουν αποφεύγοντας κάθε σπατάλη, όπως έκανε ανέκαθεν ο άνθρωπος, βελτιώνοντας ηθελημένα ή άθελά του τα πράγματα. Αυτού του είδους το φαγητό (πολύ κοντά στις βάσεις της ελληνικής παραδοσιακής κουζίνας) είναι γραμμένο, βλέπετε, στον σκληρό δίσκο μας μετά από αιώνες καθημερινής εξάσκησης και πρακτικής και ελπίζω να μη διαγραφεί μέχρι να προοδεύσουμε και να φτάσουμε σε ηπιότερες, μικρότερες και έξυπνες καλλιέργειες θρεπτικής τροφής, έχοντας παράλληλα μειώσει το αποτύπωμά μας στο περιβάλλον.
Ουφ! Εγώ μπορώ να κάνω κάτι;
Και ναι και όχι. Σε προσωπικό επίπεδο, ναι, μπορούμε να συμβάλουμε στη μείωση της περιβαλλοντικής μόλυνσης, αλλά ελάχιστα. Το mega-θέμα αυτό μόνο σε κρατικό και παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να επιλυθεί πλέον και αυτό ακριβώς προσπαθούν στις συνόδους κορυφής οι ηγέτες, άλλοτε περισσότερο απογοητευτικά (Παρίσι) και άλλοτε λιγότερο (Γλασκώβη). Κάθε χώρα καλείται μέχρι το 2030 να έχει μειώσει τις εκπομπές ρύπων, το ενεργειακό αποτύπωμα, να αυξήσει τη βιολογική καλλιέργεια και να συνδέσει τη τροφή με φυσικότερες μεθόδους καλλιέργειας (farm to fork).
Αλλά κάθε μικρή προσωπική προσπάθεια μετράει και, το κυριότερο, μας εισάγει σε έναν νέο τρόπο αντίληψης για το καθημερινό μας φαγητό που ίσως αλλάξει τις προτιμήσεις και τη ζήτηση τα χρόνια που έρχονται. Ουτοπία; Μπορεί… Αλλά και ποιος θα πίστευε πριν από μια δεκαετία ότι θα μπορούσε να παραχθεί μια προσομοίωση κρέατος (που μοιάζει με κιμά ή μπριζόλα) σε ένα εργαστήριο; Ή ότι το 59% των υδάτινων πόρων της χαριτωμένης Ολλανδίας θα ήταν επιβαρυμένο με βλαβερές και τοξικές ουσίες από τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούν, μια και είναι από τις πλέον προηγμένες χώρες στη βιομηχανική παραγωγή τροφίμων; Όλα τα στοιχεία δείχνουν την ανάγκη αλλαγής του διατροφικού μας μοντέλου, που πάει χέρι-χέρι με την υγεία μας και τη σωτηρία του πλανήτη.
Εμείς στην Ελλάδα, πάλι καλά, δεν έχουμε τόσο βαριές βιομηχανίες τροφίμων ούτε αμέτρητες μονάδες βιομηχανικής εκτροφής ζωντανών και, φυσικά, λιγότερες εντατικές αγροτικές καλλιέργειες (αρκετές όμως, ώστε να προτιμούμε τα βιολογικά προϊόντα). Διάβασα όμως κάτι τις προάλλες γι’ «αυτή την απατηλή εικόνα αγνότητας που προσφέρει το όμορφο μεσογειακό τοπίο». Είναι, ναι, πανέμορφο, έγραφε ο συγγραφέας, αλλά δυστυχώς και πολύ επιβαρυμένο. Από παράδοση μπορεί να γνωρίζουμε την αξία της φυσικής και αγνής τροφής, τα οφέλη του ελαιόλαδου και των βοτάνων μας, τη θρεπτική αξία των λαχανικών, του κρέατος άπαξ της εβδομάδας και του ψαριού δις της εβδομάδας μαζί με τα όσπρια, αφού η μαμά ή γιαγιά, ανάλογα με την ηλικία, μας πιπίλαγαν το μυαλό για να φάμε «καλά», αλλά πόσο και πόσοι τα εφαρμόζουμε; Τα νούμερα επιβεβαιώνουν το αντίθετο, δυστυχώς, τόσο για την υγεία μας όσο και για την υγεία του πλανήτη μας. Έτσι, λοιπόν, ας καλωσορίσουμε με λίγες εύκολες καθημερινές πρακτικές το 2022 και αισιοδοξία ότι πολιτικοί και πολίτες θα αλλάξουν τη διατροφική μας κατάσταση προς το καλύτερο.
1.
Αγοράζουμε λαχανικά, φρούτα και κρέας βιολογικής καλλιέργειας και εκτροφής. Όχι ότι τα βιολογικής καλλιέργειας δεν έχουν λιπάσματα. Υπάρχουν βιολογικά λιπάσματα που υποτίθεται ότι σέβονται το περιβάλλον. (Αν θες 100% αγνότητα, πρέπει να στραφείς στη βιοδυναμική καλλιέργεια ή να καλλιεργήσεις μόνος ή με φίλους μέρος της τροφής σου, ώστε να είσαι σίγουρος.) Στην Αμερική η προτίμηση σε βιολογικά τρόφιμα, πάντως, πενταπλασιάστηκε το διάστημα 2005-2020, στην Ευρώπη επίσης (αν και το ποσοστό των βιολογικών καλλιεργήσιμων εκτάσεων παραμένει εντυπωσιακά μικρό). Λέμε όχι σε οτιδήποτε μεταλλαγμένο (προσοχή στις ετικέτες του σταρένιου αλευριού και της σόγιας) ή γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο.
2.
Χρησιμοποιούμε χύτρες ταχύτητας και γάστρες όχι μόνο επειδή κάνουν το φαγητό πεντανόστιμο αλλά και για σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας στην παρασκευή του, των οσπρίων και του σκληρού μοσχαρίσιου κρέατος ιδιαίτερα. Προσπαθούμε να τρώμε όμως και περισσότερα ωμά σαλατικά όπως και ακατέργαστα τρόφιμα (όπως οι ξηροί καρποί, τα λαχανικά και τα φρούτα).
3.
Χρησιμοποιούμε τον ήλιο για να φτιάξουμε τη βάση για παγωμένο τσάι (ένα φακελάκι τσάι σε ένα λίτρο νερό για 1-2 ώρες στον ήλιο, ανάλογα με το πόσο δυνατό το θέλουμε) αντί στον βραστήρα. Το ίδιο και για να πικλάρουμε εποχικά λαχανικά, να κάνουμε λικέρ με φρούτα κ.λπ. Όσο καίει ο φούρνος βάζουμε δύο φαγητά αντί για ένα και παράλληλα φρυγανίζουμε ψωμί που περίσσεψε για φρυγανιές και κρουτόν, ξηρούς καρπούς, λαχανικά για υγιεινά σνακ κ.λπ.
4.
Δεν πετάμε τίποτα. Αγοράζουμε ολόκληρο το κοτόπουλο ή το ψάρι και τα μαγειρεύουμε ολόκληρα, αποφεύγοντας τα φιλεταρισμένα που είναι και ακριβότερα και συνήθως προϊόντα εντατικής εκτροφής. Ψάρι από τον ψαρά και κρέας από τον κρεοπώλη που θα σας τα ετοιμάσουν όπως τους τα ζητήσετε και θα σας δώσουν και τα κόκαλα να κάνετε τους ωραίους σας ζωμούς και να νοστιμίσετε τις σούπες σας, αντί να αγοράζετε κύβους. Πετάμε μέρος της φυσικής τροφής που περίσσεψε στο κοντινό χωράφι/οικόπεδο/κάδο κομπόστ, όπως φλούδες, καφέ του φίλτρου, φύλλα τσαγιού και ορισμένα αποφάγια. Όταν αγοράζουμε μια ολόκληρη φραντζόλα ψωμί, την κόβουμε στη μέση και σε φέτες και καταψύχουμε τη μισή για τοστ, κρουτόν, ταραμοσαλάτες κ.λπ.
5.
Καλλιεργούμε μέρος της τροφής μας οι ίδιοι, ανάλογα με τη διάθεση αλλά και με τη ποσότητα του χώματος που έχουμε στο μπαλκόνι, τη βεράντα, τον κήπο ή τον κοινόχρηστο χώρο της πολυκατοικίας, βάζοντας στο κόλπο γείτονες και φίλους. Μπορεί να φαίνεται ασήμαντο, αλλά ένα γλαστράκι δενδρολίβανο στο μπαλκόνι ή στο περβάζι αρωματίζει πολλά φαγητά, γίνεται σταθμός ανεφοδιασμού για τις μέλισσες στον αστικό ιστό και σε κάνει κατά ένα χιλιοστό πιο αυτάρκη διατροφικά. Άλλα δέκα χιλιοστά διατροφικής επάρκειας (λέμε τώρα…) κερδίζεις αν φυτέψεις μια λεμονιά ή πορτοκαλιά στον κοινόχρηστο χώρο, δύο ντοματίνια και ένα μαρούλι στη γλάστρα. Τέλος, είσαι άξιος θαυμασμού αν ξεκινήσεις κοτέτσι στο εξοχικό ή αν νοικιάσεις έναν χώρο για να καλλιεργείς μόνος ή με παρέα όλα τα λαχανικά σου. Η FarmaMoo, όχι πολύ μακριά από την Αθήνα, σου νοικιάζει ένα μικρό ή μεγαλύτερο χωράφι και σε βοηθάει να μάθεις να καλλιεργείς μέρος της τροφής σου.
6.
Εξοικονομούμε νερό για το πλύσιμο των λαχανικών και φρούτων: καλύτερα μία ώρα μούλιασμα σε κρύο νερό στον νεροχύτη τα μαρούλια με 3-4 σταγόνες ξίδι παρά πλύσιμο πέντε λεπτά κάτω από τρεχούμενο νερό. Αφήνουμε στο νερό για τουλάχιστον μία ώρα τα καρότα (και όλες τις ρίζες), το μπρόκολο, το λάχανο και το κουνουπίδι τώρα τον χειμώνα και τις ντομάτες το καλοκαίρι και γενικά όλα τα λαχανικά που δεν είναι βιολογικής καλλιέργειας.
7.
Λειτουργούμε το πλυντήριο πιάτων στο βραδινό τιμολόγιο. Περπατάμε προς τις πλησιέστερες βιολογικές ή υπαίθριες αγορές αντί να πάμε με το αυτοκίνητο. Απορρίπτουμε προϊόντα που έφτασαν σ’ εμάς από μακρινές χώρες με αεροπλάνο και μέσα σε container. Ό,τι καίει ρεύμα και ταξιδεύει επιβαρύνει τον πλανήτη και φυσικά αφαιρεί νοστιμιά, θρεπτικότητα και φρεσκάδα από το πιάτο μας.
8.
Επιμένουμε οι σακούλες για τα ψώνια να είναι βαμβακερές και πλενόμενες αντί για πλαστικές ή πολλαπλών χρήσεων. Αποφεύγουμε προϊόντα που είναι χιλιοδιπλωμένα και χιλιοσυσκευασμένα. Μαθαίνουμε να συντηρούμε τα τρόφιμα σωστά και αμέσως μόλις τα προμηθευτούμε για να έχουμε όσο το δυνατό λιγότερες απώλειες. Ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουμε τα φυλλώδη λαχανικά είναι να τα τυλίξουμε σε πάνινες υγρές πετσέτες και να τις βάλουμε στην ειδική θέση του ψυγείου μας.
9.
Αγοράζουμε προϊόντα του τόπου μας και των κοντινών περιοχών. Μαθαίνουμε τις βασικές συνταγές της παραδοσιακής μας κουζίνας που χρησιμοποιεί κυρίως οικονομικά, πολλά και διαφορετικά και εποχικά τρόφιμα. Αποφεύγουμε τις παραγγελίες του φαγητού που χρησιμοποιούν τόνους πλαστικού κάθε χρόνο, μαθαίνουμε να μαγειρεύουμε οι ίδιοι το φαγητό μας, όπως μας αρέσει, όποτε μας αρέσει, παρέα με όποιους μας αρέσουν. Καλωσορίζουμε στο τραπέζι μια ποικιλία εποχικών λαχανικών και φρούτων, αποφεύγοντας τη μονοτονία του καθημερινού φαγητού (που συνήθως οδηγεί… στο βραδινό ντιλίβερι!), βοηθώντας έτσι τη συνέχιση της βιοποικιλότητας. Ρωτάμε και πειραματιζόμαστε με πρωτότυπες τοπικές και εποχικές τροφές. Δεν σνομπάρουμε τα μικρά ψαράκια, έχουν νοστιμότερο ψαχνό από τα μεγαλύτερα και είναι λιγότερο επιβαρυμένα με πλαστικά μικροσωματίδια.
10.
Αποφεύγουμε τα εισαγόμενα και εξωτικά φρούτα, προτιμάμε π.χ. μπανάνες, αβοκάντο και παπάγιες Κρήτης και όχι από χώρες που έφτασαν στην Ελλάδα με το αεροπλάνο. Συζητάμε με τους παραγωγούς, τους αγρότες και τους ψαράδες ρωτώντας τους για όλα αυτά που μας απασχολούν αλλά και για συνταγές και τρόπους μαγειρέματος τροφίμων που δεν γνωρίζουμε. Οι πιο υπεύθυνοι είναι και οι πιο πειστικοί και τα προϊόντα τους πιο νόστιμα.
Mπορούμε όλοι «να το ρίξουμε στην παλαβή» ή να προσπαθήσουμε να κατευθύνουμε την τροφή μας, τη θρέψη και την απόλαυσή μας προς τα εκεί που θέλουμε, προς τα εκεί που αξίζει, σώζοντας έτσι στη διαδρομή αυτή (τον λιγότερο ταξιδεμένο δρόμο) όχι μόνο τη συνείδησή μας αλλά και τον πλανήτη. Μας.
