Μεταμορφώνεται σταδιακά η Αθήνα σε μια τουριστική Disneyland; Είναι δείγμα ανάπτυξης τα τραπεζοκαθίσματα που «πνίγουν» τους δρόμους της πόλης; Πόσα ξενοδοχεία και Airbnb αντέχουν οι γειτονιές της Αθήνας; Και τι σημαίνει αυτό για τους μόνιμους κατοίκους; Εδώ και αρκετά χρόνια ο τουρισμός έχει μεταμορφώσει πολλές περιοχές της πόλης, επηρεάζει τις εμπορικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες και αλλάζει την καθημερινότητα σε ολόκληρες συνοικίες. Μια εξ αυτών είναι και η πλατεία Αγίας Ειρήνης.
Οι παλαιότεροι κάτοικοι θα σου πουν ότι «κάποτε ήταν μία από τις πιο όμορφες πλατείες της Αθήνας και του ευρύτερου κέντρου, αφού υπήρχαν πολλά μαγαζιά με υφάσματα και νεοκλασικές αρχοντικές κατοικίες». Πράγματι, σήμερα τίποτα δεν θυμίζει εκείνη τη low profile ενέργεια της παλιάς Αθήνας. Περπατώντας κατά μήκος της πλατείας Αγίας Ειρήνης, διαπιστώνεις ότι αυτό που τη χαρακτηρίζει πλέον είναι η υπερσυγκέντρωση επιχειρήσεων, η άναρχη και χωρίς όρια ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων και η εμφανής συρρίκνωση του ελεύθερου χώρου.
Περπατώντας κατά μήκος της πλατείας Αγίας Ειρήνης, διαπιστώνεις ότι αυτό που τη χαρακτηρίζει πλέον είναι η υπερσυγκέντρωση επιχειρήσεων, η άναρχη και χωρίς όρια ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων και η εμφανής συρρίκνωση του ελεύθερου χώρου.
Ο υπερτουρισμός και η αλματώδης αύξηση των επισκεπτών, η οικονομία της ψηφιακής πλατφόρμας, η εύκολη μετακίνηση και το Airbnb καθώς και η ανάγκη για νέες «πιάτσες» διασκέδασης έχουν οδηγήσει σε μια νέα κατάσταση όπου πολλά σημεία του κέντρου, όπως η πλατεία Αγίας Ειρήνης, αντιμετωπίζονται μόνον ως πεδίο αναψυχής και όχι ως τόποι κατοίκησης. Φυσικά, αυτό έχει ως συνέπεια τον εκτοπισμό των παλαιότερων κατοίκων και την οικονομική εκμετάλλευση των ιδιόκτητων διαμερισμάτων, σε μια Αθήνα η οποία έχει γίνει βασικός τουριστικός προορισμός για τους ξένους επισκέπτες, χωρίς πλέον να αποτελεί μια ενδιάμεση ολιγοήμερη στάση στο ταξίδι τους προς τα νησιά.
Το σπίτι της ζωγράφου και κόρης του κορυφαίου Έλληνα πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη, Ευφροσύνης, έχει πανοραμική θέα στην πλατεία Αγίας Ειρήνης. Νέα πολυτελή ξενοδοχεία, all day bars, καφετέριες, φαγάδικα για κάθε γούστο, ανακαινίσεις, ηχορύπανση, κατάληψη κοινόχρηστων χώρων, το ακανθώδες θέμα της παράνομης στάθμευσης, τα δεκάδες παρκαρισμένα μηχανάκια, μια ατελείωτη οχλαγωγία, η απουσία πάρκινγκ και η συσσώρευση σκουπιδιών συνθέτουν το σκηνικό ανομίας και απελπισίας που κυριαρχεί στη συγκεκριμένη περιοχή.
«Κατοικώ στην καρδιά του αθηναϊκού κέντρου εδώ και περίπου 20 χρόνια και όταν πρωτοήρθα η πλατεία δεν είχε αποκτήσει τη σημερινή της μορφή. Μάλιστα, τότε επικρατούσε φόβος, το βράδυ γινόταν διακίνηση ναρκωτικών και το τοπίο που είχε δημιουργηθεί ήταν τραγικό. Ήταν ακόμα κάπως κακόφημη, αφιλόξενη και σκοτεινή τα βράδια, με ελάχιστα μαγαζιά στα πέριξ της. Η οικονομική κρίση τα συμπαρέσυρε όλα και τότε ήταν που ξεκίνησαν κάποια πρώτα σημάδια μετασχηματισμού της πλατείας. Ήταν μια ήσυχη γειτονιά. Αν θυμάμαι καλά, μόνο δύο μαγαζιά λειτουργούσαν, ενώ οι περισσότεροι ήταν μόνιμοι κάτοικοι και όχι τουρίστες.
»Έκτοτε, παρακολουθούμε μια συνεχή επέκταση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που αφορούν την εστίαση και την αναψυχή. Μια άνευ όρων εμπορευματοποίηση των πάντων, αγέλες τουριστών και μια ανεξέλεγκτη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Συγχρόνως, παραδοσιακά μαγαζιά χάνουν τον χαρακτήρα τους, η ομογενοποίηση κυριαρχεί, τα λουλουδάδικα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, ενώ το πρόβλημα του κυκλοφοριακού έχει επιδεινωθεί δραματικά.
»Την ίδια στιγμή κυριαρχεί ένας ατελείωτος θόρυβος. Η φασαρία και τα πολλά ντεσιμπέλ συμπληρώνουν την εικόνα της αθηναϊκής διασκέδασης. Προφανώς, ο τουρισμός κάνει καλό στην πόλη και στην οικονομία και σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι είναι κακό να υπάρχει μια τουριστική ζωντάνια. Αλλά είναι άλλο να είσαι πόλη τουριστών και άλλο μια ξεκάθαρα τουριστική πόλη. Αυτή η κατάσταση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αδιαφορίας απέναντι στον πολίτη και στον μόνιμο κάτοικο. Επίσης, η διαρκής κατασκευή ξενοδοχείων είναι και η αιτία που γίνονται συνεχώς έργα αποχέτευσης και τα πεζοδρόμια είναι πάντοτε, σ’ ένα μεγάλο μέρος της πλατείας, κακοτράχαλα και διαλυμένα. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν αναζωογονείς τις περιοχές καταστρέφοντάς τες. Η διαρκής μεταβολή του ιστορικού κέντρου αλλοιώνει τον παραδοσιακό χαρακτήρα εμβληματικών γειτονιών της Αθήνας».
Για την Ευφροσύνη Δοξιάδη το χειρότερο όλων, όμως, είναι η πυρκαγιά που ξέσπασε στο ιστορικό κτίριο του Αιολίς. «Δυστυχώς, λίγο καιρό πριν κάηκε ένα από τα πιο ξεχωριστά κτίρια, που ήταν ακριβώς δίπλα στο διαμέρισμά μου. Το γεγονός ότι το κτίριο πήρε φωτιά προκαλεί πολλές απορίες. Το συγκεκριμένο οίκημα είχε ανάμεσα στα κεραμίδια του ποσότητες αμιάντου. Αμέτρητες φορές είχαμε επικοινωνήσει με την πολεοδομία και τον δήμο για να τις αφαιρέσουν, αλλά δεν είχε γίνει τίποτα, ώσπου μια μέρα το είδαμε να καίγεται. Αντιλαμβάνεστε το πρόβλημα για τους κατοίκους της περιοχής, αφού ο αμίαντος προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα. Ίσως οι αντιδράσεις μας και η επιμονή μας ότι η επισκευή του έπρεπε να γίνει με ειδικό συνεργείο να επηρέασε την τύχη του κτιρίου, παρόλο που ως καμένο δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα. Επί τέσσερις μέρες καιγόταν αυτό το οικοδόμημα».
Η παράνομη επέκταση των τραπεζοκαθισμάτων, το κύμα τουριστών και η πίεση στις υποδομές δημιουργούν ένα πολυσύνθετο πρόβλημα. Πώς επιδρά στην καθημερινότητά μας η τουριστική άνθηση και πώς τη διαμορφώνει;
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Στάθης Καλύβας, δηλώνει λάτρης της Αθήνας και έχει επιλέξει να ζει σ’ ένα διαμέρισμα της οδού Αιόλου. Στη συζήτησή μας αναφέρεται στην άνοδο και την πτώση της πλατείας Αγίας Ειρήνης και επισημαίνει: «Ανάμεσα στα στοιχεία που καθιστούν την Ελλάδα ευλογημένο τόπο είναι και η αίσθηση της ισορροπίας και του μέτρου. Η έκφρασή της στον δημόσιο χώρο της πόλης βασίζεται στη συνύπαρξη πολλών και διαφορετικών ανθρώπων σε ένα περιβάλλον που καταφέρνει να είναι ζωντανό και ταυτόχρονα ήσυχο, εμπορικό δίχως να είναι εμπορευματοποιημένο. Κάπως έτσι ήταν ως πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια η πλατεία Αγίας Ειρήνης και ως πρόσφατα η οδός Αιόλου.
» Πλέον, η πλατεία έχει πάψει να υφίσταται, καθώς έχει καταληφθεί ολόκληρη από τα τραπεζοκαθίσματα εστιατορίων και μπαρ, ενώ η κατάληψη της Αιόλου ολοκληρώνεται με γοργούς ρυθμούς, από την Ερμού ως την Ευριπίδου. Οι επιχειρήσεις εστίασης και τα ξενοδοχεία δεν καταλαμβάνουν απλά τον πεζόδρομο, αλλά εγκαθιστούν βαριές και μόνιμες σιδηροκατασκευές και κιγκλιδώματα, βιδωμένα πάνω στα μάρμαρα, για να οριοθετήσουν την έκταση που ελέγχουν. Πρόκειται για βάναυση καταπάτηση του δημόσιου χώρου».
Όσον αφορά τις συνέπειες αυτής της κατάστασης, δηλώνει: «Όπως είναι φυσικό, οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί αλλοιώνουν τον χαρακτήρα των επιχειρήσεων προς το χειρότερο. Είναι χαρακτηριστικό πως τη θέση του πρώτου εστιατορίου που άνοιξε στην Αιόλου, του αγαπημένου Mama Roux, καταλαμβάνουν χαμηλής ποιότητας εστιατόρια για τουρίστες με μενού-φωτογραφίες, «Greek moussaka» και την τσίκνα να καλύπτει τα πάντα. Παρά τα συμπληρωματικά προγράμματα αποκομιδής απορριμμάτων και τις γενναίες προσπάθειες του προσωπικού του δήμου, τα σκουπίδια συσσωρεύονται.
»Τα μπαρ ανταγωνίζονται μεταξύ τους ποιο θα βάλει πιο δυνατά τη μουσική και μαζί με τα νεόκοπα roof bar που ξεπετάγονται σαν τα μανιτάρια, παράγουν μια εκκωφαντική ηχορύπανση. Αρκεί να περιηγηθεί κανείς στις πλατφόρμες κρατήσεων των ξενοδοχείων για να διαπιστώσει πως ο θόρυβος είναι το βασικό πρόβλημα που αναφέρουν οι τουρίστες. Το κοινό που προσελκύει το υποβαθμισμένο αυτό περιβάλλον είναι, όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, αντίστοιχης ποιότητας. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν αναπόφευκτη. Κατέστη δυνατή γιατί οι υπεύθυνες αρχές που έπρεπε να θέσουν όρια αδιαφόρησαν. Τους λόγους μόνο να τους υποθέσει μπορεί κανείς».
O Γιώργος Πανόπουλος, δημοσιογράφος και ψυχοθεραπευτής, κατοικεί εδώ και πολλά χρόνια στην πλατεία Αγίας Ειρήνης. Ανατρέχοντας στα παιδικά του χρόνια, θυμάται: «Από το παράθυρο της κρεβατοκάμαρας της μαμάς και του μπαμπά χάζευα την Ακρόπολη ανάμεσα σε ταράτσες, κεραίες τηλεοράσεων, μπουγάδες και γλάστρες. Θυμάμαι μικρός που με έφερνε η μαμά μου για βόλτα στο κέντρο, Κατράντζος, Μινιόν, Κλαουδάτος, Λαμπρόπουλος. Η βόλτα τέλειωνε με λουκουμάδες στον Κρίνο. Η ορατή μου πόλη. Κι ύστερα τα πανηγύρια στην Αιόλου ανήμερα της Αγίας Ειρήνης – πάγκοι με πλανόδιους, γλειφιτζούρια κοκοράκι ή μήλο, παιχνίδια, ρούχα, θρησκευτικές εικόνες, κόσμος, γιορτή.
» Ανέβηκα στα βόρεια ως εξόριστος για επαγγελματικούς λόγους και ασυνείδητα για να επιθυμήσω με ένταση ό,τι αγαπάω. Ο κύκλος μακριά από το κέντρο έκλεισε και εδώ και μια δεκαετία περίπου ζω στην πλατεία της Αγίας Ειρήνης. Βλέπω την Ακρόπολη από τη δική μου κρεβατοκάμαρα πια, είμαι οριστικά μεγάλος. Όταν επέστρεψα ενθουσιασμένος, η πλατεία της Αγίας Ειρήνης ήταν ήδη μόδα. Είχαν ανοίξει καφέ, εστιατόρια, μπαρ, αγόρια και κορίτσια σουλατσάριζαν σαν κινούμενα έργα τέχνης. Άνοιγα τα παράθυρα κι έμπαιναν στα δωμάτια οι ήχοι της πόλης, φωνές και μουσικές. Ήμουνα στο κέντρο».
Πώς σχολιάζει, όμως, την αλλαγή φυσιογνωμίας της πλατείας; «Στη διάρκεια του lockdown η έρημη πλατεία, οι άδειοι δρόμοι, η Αιόλου, η Κολοκοτρώνη, η Μητροπόλεως, η Αθηνάς, το Μοναστηράκι απέκτησαν μεταφυσική αύρα. Κι ύστερα ήρθαν οι τουρίστες. Και τα Airbnb. Ο ήχος από τα ροδάκια στις βαλίτσες πάνω στα πλακόστρωτα έγινε ο χαρακτηριστικός ήχος του κέντρου. Ναι, όλα τα παλιά νεοκλασικά σπίτια που ρημαγμένα περίμεναν ανάσταση επέστρεψαν στη ζωή. Όμως όλα μετατράπηκαν σε Airbnb και ξενοδοχεία με τον ίδιο τρόπο που κάποτε άνοιγαν μαζικά βίντεο κλαμπ κι ύστερα πιτσαρίες, μετά παγωμένο γιαούρτι και τελευταία street food. Το κέντρο μεταμορφώνεται σε μια τουριστική Disneyland χωρίς τη μαγεία του Disney.
» Τραπέζια και καθίσματα που ανάμεσά τους πρέπει να κάνεις σλάλομ για να περάσεις, παρκαρισμένα αυτοκίνητα και μηχανάκια σε όλους τους πεζόδρομους, ξεχαρβαλωμένα πεζοδρόμια, δρόμοι με μπαλώματα, η πλατεία με τσιμέντο τόπους τόπους, τα ενοίκια στον Θεό. Μουσική πάνω στη μουσική πάνω στη μουσική, τουρίστες κι άλλοι τουρίστες, η Αθήνα προορισμός και όχι στάση για τα νησιά. Και οι Αθηναίοι, υπό πίεση, φεύγουν όλο και μακρύτερα. Αυτό δεν είναι το κέντρο που ξέρω. Δεν μου αρέσει αυτή η νέα αθηναϊκή μέρα που προβάλλει. Δεν μπορώ να κρατήσω το βλέμμα μου ασυννέφιαστο όταν η πραγματικότητα στο κέντρο γίνεται κάθε μέρα πιο ξένη, χωρίς να μιλάμε ανοιχτά για αυτό που συμβαίνει».
«Η Δημοτική Αστυνομία κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα με τα περιορισμένα μέσα που διαθέτει προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα», αναφέρει ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Αστυνομίας και Κοινόχρηστων Χώρων, Βασίλης Κορομάντζος, όταν του αναφέρω τα παράπονα των κατοίκων. Και προσθέτει: «Θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα, κλιμάκια της Δημοτικής Αστυνομίας έχουν πραγματοποιήσει 43 ελέγχους στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος επί της πλατείας Αγίας Ειρήνης, και στην Αιόλου πέριξ της πλατείας Αγίας Ειρήνης. Και από τους ανωτέρω ελέγχους έχουν συνταχθεί 25 εκθέσεις ελέγχου κατάληψης κοινόχρηστου χώρου, έχουν αποσταλεί 20 εντολές άρσης αυθαίρετης κατάληψης κοινόχρηστου χώρου, έχουν πραγματοποιηθεί 3 επιχειρήσεις απομάκρυνσης τραπεζοκαθισμάτων από τον κοινόχρηστο χώρο χωρίς την απαιτούμενη άδεια από τις αντίστοιχες επιχειρήσεις, έχουν πραγματοποιηθεί 17 έλεγχοι που αφορούν τη μέτρηση της επαναλαμβανόμενης ηχοστάθμης και έχουν προκύψει 5 εκθέσεις προφορικής μήνυσης. Επίσης, πραγματοποιήθηκε συνάντηση με ιδιοκτήτες ξενοδοχείων και τουριστικών καταλυμάτων της περιοχής που εξέθεσαν τα προβλήματά τους από τη λειτουργία των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος της περιοχής, αλλά και ξεχωριστή συνάντηση με καταστηματάρχες στους οποίους επισημάνθηκε ότι ο δήμος θα προστατεύσει με κάθε πρόσφορο μέσο την ησυχία των περιοίκων και με συνεχείς ελέγχους θα παρακολουθεί τη νόμιμη λειτουργία των καταστημάτων τους».
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
