Όταν έφτασα ένα χειμωνιάτικο πρωινό του Γενάρη στον λόφο του Γεροβουνού, στους πρόποδες της Πάρνηθας, είχε συννεφιά, έβρεχε και φυσούσε. Ανοίγοντας τη σιδερένια πόρτα οι χρωματιστές σφαίρες των Αιολικών Σινιάλων του Τάκι ξεχώριζαν μέσα στο γκρίζο τοπίο, καθώς στριφογυρνούσαν, όπως και το επιβλητικό Gong που παρουσιάστηκε στο Κάσελ, στην documenta 14.
Οι συνορεύουσες περιοχές, Ζεφύρι, Μενίδι και Άγιοι Ανάργυροι, δεν μπορούν να προϊδεάσουν τον επισκέπτη ότι εδώ υπάρχει το ίδρυμα, το ατελιέ και το σπίτι ενός από τους σημαντικότερους εν ζωή καλλιτέχνες της σύγχρονης γλυπτικής παγκοσμίως κι ότι τα έργα που υπάρχουν σε όλους τους χώρους, εσωτερικούς και εξωτερικούς, είναι όμοια με αυτά που εκτίθενται στις μόνιμες συλλογές των σπουδαιότερων μουσείων του κόσμου, όπως το Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, το ΜoΜΑ της Νέας Υόρκης, η συλλογή Ντε Μενίλ στο Χιούστον και η Tate του Λονδίνου.
Ο Τάκις προσέγγισε μέσα από τα έργα του αυτό που σήμερα ονομάζεται «διεπιστημονικότητα» στην τέχνη σπάζοντας τα συμβατικά σύνορα μεταξύ διαφορετικών τομέων μελέτης, όπως η τέχνη, η επιστήμη, η μηχανική, η ποίηση, η ιστορία και η μουσική. Είναι ένας καλλιτέχνης που αντλούσε έμπνευση από την τεχνολογία και τα υλικά που είχε γύρω του.
Ο Τάκις, που σήμερα είναι 94 ετών, ζει πλέον μόνιμα εδώ. Δεν ξέρω βέβαια κατά πόσο θα του άρεσε ο χαρακτηρισμός «μόνιμη κατοικία», μια και ο ίδιος υπήρξε μια ζωή πολίτης του κόσμου. Κατά καιρούς έχει ζήσει στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, τη Ρώμη. Για μερικά χρόνια μάλιστα ζούσε και σε δωμάτια ξενοδοχείων όπως το Χίλτον και η Μεγάλη Βρετανία της Αθήνας αλλά και σε θρυλικό ξενοδοχείο του Παρισιού.
Εδώ όμως, στο Γεροβουνό, ή αλλιώς το Ιερό Βουνό, αφού κατά πολλούς αυτή ήταν η παλιά ονομασία αυτού του σημείου ξεχωριστής γεωγραφικής θέσης, που έχει ύψος 175 μέτρων ενώ είναι 19 μέτρα ψηλότερο από αυτό της Ακρόπολης, επέλεξε να χτίσει το «βασίλειό» του αγοράζοντας αρχικά μια έκταση περίπου 10 στρεμμάτων το 1964, μαζί με την πρώην γυναίκα του και επίσης διεθνούς βεληνεκούς καλλιτέχνιδα Liliane Lijn.
Ο χώρος στεγάζει από τα μέσα της δεκαετίας του '80 το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (Κ.Ε.Τ.Ε.), το ίδρυμα που δημιούργησε ο ίδιος και από το οποίο έχουν περάσει σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Φρανσουά Μιτεράν, η Μελίνα Μερκούρη, ο Αλέξανδρος Ιόλας αλλά και πολλοί άλλοι άνθρωποι του πνεύματος, συλλέκτες και διευθυντές μουσείων.
Τελευταία στον χώρο μπαινοβγαίνουν και επιμελητές από την Tate Modern του Λονδίνου, μια και φέτος τον Ιούνιο διοργανώνεται εκεί μια έκθεση με αντιπροσωπευτικά έργα του γλύπτη από την έρευνά του για τον μαγνητισμό, το φως και τον ήχο. Μάλιστα πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι μετά την Tate η έκθεση θα ταξιδέψει στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Βαρκελώνης (MACBA) αλλά και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Ανάμεσα λοιπόν στην κατάφυτη με ελαιόδεντρα, κυπαρίσσια, ελιές, πεύκα, πορτοκαλιές, λεμονιές και δάφνες έκταση, που φύτεψε ο ίδιος ο Τάκις, μετατρέποντας τον άνυδρο λόφο σε μια πράσινη όαση, ξεπροβάλλουν εκτός από τα υπαίθρια γλυπτά και διάφορα λευκά κτίσματα που αρχικά, βλέποντάς τα, δεν καταλαβαίνεις αν συνδέονται μεταξύ τους ή όχι. Από το χαμηλότερο σημείο μέχρι την κορυφή του λόφου, το «σπίτι» αναπτύσσεται σε ολόκληρο το κτήμα μέσα από διάσπαρτα κτίσματα που μοιάζουν με λευκά κομμάτια παζλ. Από τη μια μεριά το ατελιέ, το γραφείο και το αρχείο του καλλιτέχνη και από την άλλη αποθηκευτικοί χώροι ή guest rooms.
Σε ένα από αυτά, στο «meeting point» όπως το αποκαλούν οι άνθρωποι που εργάζονται στο ίδρυμα, μας υποδέχεται η κ. Μένια Κούλη, η Διευθύντρια Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων, μαζί με την κυρία Λεμονιά που ετοιμάζει το μεσημεριανό του Τάκι. Πρόκειται στην ουσία για έναν χώρο που λειτουργεί ως τόπος συνάντησης αλλά και κουζίνα. «Σήμερα του φτιάχνω αρακά» θα πει η κ. Λεμονιά.
Μετράω τουλάχιστον τέσσερα μεταλλικά τασάκια πάνω σε ένα μεγάλο οβάλ τραπέζι. «Τα τασάκια τα έχει φτιάξει ο ίδιος ο Τάκις και πρέπει να σας πω ότι καπνίζει ακόμα αρειμανίως» μας πληροφορεί η κ. Κούλη καθώς καθόμαστε στα μεταλλικά καθίσματα που υπάρχουν γύρω από το τραπέζι που έχει επίσης σχεδιάσει ο ίδιος, όπως και τα φωτιστικά που κρέμονται πάνω από τον πάγκο της κουζίνας αλλά και τους κίτρινους μαγνητικούς τοίχους που υπάρχουν πίσω από το τραπέζι και ανήκουν στη σειρά Magnetic Wall - The 4th Dimension.
Η κ. Λεμονιά είναι μια πολύ ευγενική φυσιογνωμία που εκπέμπει ηρεμία. Εργάζεται εδώ και 44 χρόνια ως οικονόμος του χώρου και αν και έχει συνταξιοδοτηθεί, εξακολουθεί να έρχεται κάθε πρωί στο Γεροβουνό για να μαγειρέψει για τον Τάκι. «Είναι πολύ προσεκτικός με τη διατροφή του. Του αρέσουν τα κλασσικά πιάτα της μεσογειακής κουζίνας αλλά και η ωμοφαγία» λέει η κ. Λεμονιά η οποία ξέρει και του φτιάχνει ακόμα και το αγαπημένο του ταρτάρ που του θυμίζει τα χρόνια που ζούσε στο Παρίσι.
Έξω η βροχή έχει σταματήσει και για λίγο αχνοφαίνονται κάποιες ακτίδες ηλίου. Αν και ο Τάκις δεν κάνει πλέον δημόσιες εμφανίσεις και δεν έχω την τύχη να τον γνωρίσω, ωστόσο τον φαντάζομαι να βγαίνει από το δωμάτιό του για να «φάει», όπως συνηθίζει να λέει, από την ενέργεια του ήλιου, κάνοντας ηλιακή γιόγκα – ένα είδος γιόγκα που έχει επινοήσει ο ίδιος κατά την οποία ο ασκούμενος, κοιτάζοντας προς την κατεύθυνση του ήλιου, εισπνέει το φάσμα του ήλιου όσο το δυνατόν πιο αργά. «Το ιδανικό είναι η κοιλιά να είναι εκτεθειμένη στον ήλιο κατά τη διάρκεια της άσκησης» σημειώνει στο εγχειρίδιο χρήσης.
«Σε πρόσφατη συζήτησή μας μου είπε πως ο Ήλιος είναι ο Θεός. Το ατελιέ του και το μουσείο είναι χτισμένα μετά από μελέτη σχετική με την κατεύθυνση του ήλιου τον χειμώνα και το καλοκαίρι. Τον έχει απασχολήσει πολύ η δύναμη του ηλίου, έχει μελετήσει σε βάθος άλλωστε τον αιγυπτιακό πολιτισμό που έχει ως βάση του τον θεό Ήλιο» λέει η κ. Κούλη.
Το «Θέατρο» στη δεξιά μεριά της έκτασης του Γεροβουνού δίνει μια πλήρη εικόνα των έργων του Τάκι. Εδώ υπάρχουν πολλά πρωτότυπα και έργα μεγάλους μεγέθους όπως εκείνα που παρουσιάστηκαν στην έκθεση που του έγινε στο Palais de Tokyo στο Παρίσι, πριν από λίγα χρόνια.
Ο Αλέξανδρος Αντωνόπουλος, υπεύθυνος ανάπτυξης του ιδρύματος, αναλαμβάνει να μου κάνει την ξενάγηση στον χώρο που στέγαζε παλιότερα το σπίτι του Τάκι και που έχει μετατραπεί σε μουσείο –καθώς ο ίδιος έχει πλέον περιοριστεί να ζει σε έναν μικρότερο χώρο–, στο ατελιέ του αλλά και στους κήπους που λειτουργούν ως υπαίθρια γλυπτοθήκη.
Στον ισόγειο χώρο του μουσείου με τα μαρμάρινα δάπεδα βρίσκονται από τα πρώτα έργα του καλλιτέχνη, οι προτομές από γύψο και γλυπτά από σφυρήλατο σίδηρο εμπνευσμένα από τον αιγυπτιακό πολιτισμό και την αρχαία Ελλάδα μέχρι τα περίφημα «κινητικά γλυπτά», τα μουσικά έργα, τα τηλε-γλυπτά, οι μαγνητικοί τοίχοι, τα καντράν αλλά και τα ερωτικά γλυπτά.
Έργο ορόσημο αυτής της σειράς θεωρείται ο Σεβαστιανός. Πρόκειται για ένα γλυπτό από χυτευτό μπρούτζο, στον κορμό του οποίου κρύβονται μαγνήτες οι οποίοι έλκουν επιχρυσωμένες βελόνες που συμβολίζουν βέλη, ενώ χαρακτηριστικό του έργου αυτού είναι η στύση. Πολλοί λένε ότι είναι ένα από το ωραιότερα γυμνά στην ιστορία της γλυπτικής του 20ού αιώνα.
Το πιο πρόσφατο έργο πάντως του Τάκι είναι το The Mirror of my Soul ή Hommage à John Lennon, ένα έργο που δημιούργησε το 2017. Το έργο, που είναι προφανώς αφιερωμένο στον Τζον Λένον, ο οποίος υπήρξε θαυμαστής του και συλλέκτης των έργων του, είναι ένα τραπέζι με μαγνήτες και ίσως το μόνο που έχει μια γυαλάδα και όχι εκείνη τη γνωστή ματ αίσθηση που έχουν όλα τα έργα του Τάκι. Μάλιστα στο αρχείο του ιδρύματος υπάρχει συνέντευξη του Τζον Λένον στο περιοδικό Rolling Stone, στο οποίο δηλώνει ότι τη Γιόκο Όνο τη γνώρισε σε έκθεση του Τάκι.
Σημειωτέων ότι στη μόνιμη συλλογή του ιδρύματος υπάρχουν και έργα άλλων καλλιτεχνών Ελλήνων και ξένων, όπως της Niki de Saint Phalle, του Roy Lichtenstein, του Χρήστου Τζίβελου, του Μίνου Αργυράκη.
Στον πάνω όροφο του μουσείου, με τα ξύλινα πατώματα και το όμορφο πιάνο με ουρά που υπάρχει στην κεντρική αίθουσα, μπορεί κανείς να δει και την απεριόριστη θέα της Αθήνας: από τον Λυκαβηττό και την Ακρόπολη μέχρι τον Πειραιά και τη Σαλαμίνα.
Από εδώ βλέπει κανείς και τους κήπους με σχεδόν όλες οι σειρές Σινιάλων που έχει δημιουργήσει ο Τάκις, τα Αιολικά, τα Λουλούδια αλλά και τα ηλεκτρικά βαρέλια. Αυτά τα τελευταία δεν τα θεωρεί έργα. «Είναι, θα λέγαμε, μια επινόηση του καλλιτέχνη για την οποία μάλιστα βραβεύτηκε το 2001 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και πιο συγκεκριμένα από το Τμήμα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ουσιαστικά η ηλιακή ενέργεια αποθηκεύεται σε μια μπαταρία που βρίσκεται μέσα στο βαρέλι και μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια. Με βάση τη μελέτη του, ένα μικρό σπίτι 50-60 τ.μ. μπορεί να καλυφθεί και να αυτονομηθεί ηλεκτρικά με την αρωγή αυτών των βαρελιών.
Τα βαρέλια έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Είναι το αντικείμενο που έχει συνδεθεί όσο κανένα άλλο με το πετρέλαιο για το οποίο έχουν γίνει πολλοί πόλεμοι. Ο Τάκις λοιπόν θέλει να δείξει ότι μέσα από ένα βαρέλι μπορεί να παραχθεί κάτι πολύ καλό και θετικό. Άλλωστε στο Μαγνητικό του Μανιφέστο το 1960 αναφέρει ότι "θα ήθελα να δω όλες τις πυρηνικές βόμβες του κόσμου να μετατρέπονται σε γλυπτά"» εξηγεί ο κ. Αντωνόπουλος.
Ο Τάκις προσέγγισε μέσα από τα έργα του αυτό που σήμερα ονομάζεται «διεπιστημονικότητα» στην τέχνη, σπάζοντας τα συμβατικά σύνορα μεταξύ διαφορετικών τομέων μελέτης, όπως η τέχνη, η επιστήμη, η μηχανική, η ποίηση, η ιστορία και η μουσική. Είναι ένας καλλιτέχνης που αντλούσε έμπνευση από την τεχνολογία και τα υλικά που είχε γύρω του. Στα έργα του χρησιμοποιεί κεραίες από ραδιόφωνα και ραντάρ, ηλεκτρικά φώτα, λυγισμένα καρφιά και σκραπ.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το 1968 έλαβε υποτροφία από το Κέντρο Προηγμένων Οπτικών Σπουδών του Πανεπιστημίου MIT ως επισκέπτης ερευνητής. Η έρευνά του πάνω στο Υγρό που αιωρείται εξαιτίας ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσής του για τα Υδρομαγνητικά Γλυπτά, μερικά από τα οποία υπάρχουν στο μουσείο του.
Παρόλες τις εφευρέσεις και τις έρευνές που έκανε, υπήρξε αυτοδίδακτος εκ πεποιθήσεως και δεν πήρε ποτέ κανένα πτυχίο. «Δεν έχει σπουδάσει πουθενά και τίποτα, ωστόσο πρόσφατα απέκτησε διδακτορικό» λέει ο κ. Αντωνόπουλος, ο οποίος μου εξηγεί ότι με αφορμή την ανακύρηξή του πριν από λίγες μέρες σε Επίτιμο Διδάκτορα της ΑΣΚΤ, έλαβε και το απαραίτητο διδακτορικό από τη σχολή.
Info
Το Takis Foundation είναι επισκέψιμο για το κοινό καθημερινές και Σαββατοκύριακα με ραντεβού.
Υπάρχουν ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα ειδικά διαμορφωμένα τόσο για μικρούς όσο και για μεγάλους.
Ο επισκέπτης μπορεί να δει έργα από όλη την καλλιτεχνική πορεία του καλλιτέχνη, στο μουσείο και στους κήπους, να επισκεφτεί το ατελιέ του Τάκι και το «Θέατρο».
