Με το Δ.Σ. του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ) συναντηθήκαμε για να μιλήσουμε για το τι σημαίνει να είσαι ηθοποιός στην Ελλάδα σήμερα. Ηθοποιός δεν είναι μόνο λάμψη, αναγνωρισιμότητα, μεγάλες αμοιβές και άνθρωπος ταγμένος στην τέχνη ‒ είναι κι αυτά, αλλά ακόμα περισσότερο «δύσκολες, έως αφόρητες συνθήκες εργασίας, ανεργία, άγχος για το αύριο, απλήρωτες πρόβες, μισθοί πείνας, εκμετάλλευση».
Η πανδημία και η καραντίνα έκαναν ακόμα πιο δύσκολη την κατάσταση. Με τα θέατρα κλειστά για σχεδόν έναν χρόνο και τον καλλιτεχνικό κλάδο να είναι από αυτούς που έχουν πληγεί περισσότερο, ήρθε στην επιφάνεια όλη η παθογένεια δεκαετιών. Η κατάρρευση της εργασίας, η ευκαιρία (και ο ελεύθερος χρόνος) για ενδοσκόπηση και η δοκιμασία των τελευταία μηνών που έφερε πολλούς ανθρώπους στα όριά τους ήταν η αφορμή για να γίνουν αποκαλύψεις που ίσως να μην γίνονταν σε διαφορετικές συνθήκες.
Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε τις αφηγήσεις θαρραλέων ανθρώπων που με κάθε κόστος αναφέρουν πράγματα τα οποία πολλοί γνώριζαν, αλλά είχαν επιλέξει να μη μιλήσουν γι' αυτά. Ή φοβούνταν. Κάποιοι δεν μιλούσαν γιατί θεωρούσαν την κατάσταση δεδομένη, «τα θεωρούσαμε κάτι σύνηθες, αναπόφευκτα, αν θέλαμε να έχουμε δουλειά», όπως λέει μία από τις κυρίες της συνέντευξης.
Στη συζήτηση συμμετείχαν οι ηθοποιοί Σπύρος Μπιμπίλας (πρόεδρος του ΣΕΗ), Άρης Λάσκος (γενικός γραμματέας) και οι κυρίες Τζένη Διαγούπη, Σάρα Γανωτή και Μυρτώ Γκόνη, μέλη του σωματείου.
— Το ΣΕΗ δεν ακουγόταν και πολύ μέχρι να ξεκινήσει η πανδημία. Τι είναι αυτό που το έκανε να οργανωθεί και να ξεκινήσει διεκδικήσεις;
Άρης Λάσκος: Το σωματείο έχει αλλάξει από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, συγκεκριμένα άλλαξε η διοίκηση. Με τη νέα διοίκηση, λοιπόν, των τελευταίων έξι μηνών, έχει μεγαλώσει πάρα πολύ. Βρήκε τον ρόλο του, έχει γίνει αυτό που πρέπει να είναι.
Σπύρος Μπιμπίλας: Ο κόσμος, λόγω του κορωνοϊού και της επαγγελματικής ανασφάλειας, βρέθηκε σε απελπισία και στις εκλογές που έγιναν μέσα στην πανδημία ξαναγύρισε στο σωματείο. Υπήρξε και το σύνθημά μας για αποκομματικοποίηση του σωματείου, που έκανε πλήθος ηθοποιών να γραφτεί, ιδιαίτερα τους νέους. Είχε δημιουργηθεί το «support art workers», μια κίνηση μέσα από τη νεολαία, και κάποιοι από τους παλαιότερους την πλησιάσαμε, είπαμε «παιδιά, για να δημιουργηθεί ένα ισχυρό σωματείο, ελάτε, μπας και το αλλάξουμε, μπας και διορθωθεί». Με μεγάλη συγκίνηση λέω ότι αυτά τα νέα παιδιά μάς άκουσαν, ανταποκρίθηκαν και γράφτηκαν και, όσο προχωράει ο καιρός, γράφονται οι πάντες, παλιοί και νέοι.
Το θέατρο έχει γίνει μια πασαρέλα ματαιοδοξίας και ναρκισσισμού που δεν έχει καμία σχέση με την ουσία της τέχνης μας, τη στιγμή που άνθρωποι έχουν φτύσει αίμα για να διδάσκουν και να διδάσκονται. Πλέον δεν υπάρχουν εργασιακά δικαιώματα. Και φτάνουμε στις παρενοχλήσεις και στην κακή συμπεριφορά, γιατί δεν υπάρχει οποιοδήποτε όριο στο οτιδήποτε.
— Υπήρξαν και διεκδικήσεις στον δρόμο, κάτι που προσωπικά δεν θυμάμαι να έχει ξαναγίνει από ηθοποιούς.
Σάρα Γανωτή: Είχαμε ξαναβγεί στον δρόμο, και παλιότερα και πρόσφατα. Πάντα έβγαιναν οι ηθοποιοί στον δρόμο για να διεκδικήσουν, αλλά το έκαναν με αιτήματα πολύ περιορισμένα, με ζητήματα που μπορεί να αφορούσαν τον κόσμο γενικά, όχι μόνο τους ηθοποιούς, και πάντα κάτω από μια συγκεκριμένη κομματική ταμπέλα.
Σ.Μ.: Επειδή ήμουν παιδί που μπήκε στο σωματείο μετά τη δικτατορία, να τονίσω ότι εκείνη την εποχή οι σπουδαίοι ηθοποιοί πρωτοστατούσαν στις διαδηλώσεις. Βρέθηκα δίπλα στη Χρονοπούλου και την Τζένη Καρέζη, ανθρώπους πολύ μεγάλου βεληνεκούς, οι οποίοι πρωτοστατούσαν σε διαδηλώσεις που ήταν κυρίως πολιτικού χαρακτήρα, όχι τόσο εργασιακού. Σήμερα, αυτό είναι κάτι που ακόμα το ζητάμε, να μπουν μπροστά και οι πρώτοι για τα δικαιώματα των δεύτερων.
Μυρτώ Γκόνη: Νομίζω ότι η τεράστια διαφορά με τον κορωνοϊό είναι ότι αφορά όλους τους ηθοποιούς, ανεξαρτήτως τάξης, μεγέθους και αναγνωρισιμότητας. Έκλεισαν τα θέατρα και αυτό τους επηρέασε όλους, οπότε για πρώτη φορά συσπειρώθηκαν ηθοποιοί από διαφορετικές γενιές, με διαφορετικές ανάγκες ή στόχους. Έτσι ξεκίνησε να παίρνει η μπάλα ένα-ένα τα θέματα και να έρχονται όλα στο τραπέζι. Κι αυτό που έχει ξεσπάσει τις τελευταίες μέρες από κει ξεκίνησε, γιατί για πρώτη φορά κοιταχτήκαμε και είπαμε: «Τι θα κάνουμε με τη δουλειά που έχει φτάσει στο απροχώρητο με πολλούς τρόπους, όχι μόνο οικονομικά και εργασιακά;».
Α.Λ.: Είναι και η πρώτη φορά που όλα τα καλλιτεχνικά σωματεία συσπειρώθηκαν τόσο πολύ. Μέχρι τώρα είχαμε συνήθως συμμαχίες δύο τριών σωματείων, αλλά αυτό που έγινε στις 7 Μαΐου, με 3.000 καλλιτέχνες στο Σύνταγμα, δεν είχε ξαναγίνει. Και ήταν απ' όλα τα σωματεία, από τους κουκλοπαίχτες και την τέχνη του δρόμου μέχρι και το σωματείο ηθοποιών. Αυτό έχει συσπειρώσει και την ομοσπονδία, έτσι γίνονται πολύ συχνά τηλεδιασκέψεις, καλούμε ο ένας τον άλλο και τα e-mails φεύγουν προς όλα τα σωματεία, δεν είναι πλέον δουλειά μόνο του σωματείου ηθοποιών. Το σωματείο ηθοποιών έχει πιο πολύ κόσμο και αφορά πιο πολλούς επαγγελματίες, είναι το πιο ισχυρό, αλλά έχει να κάνει με ένα συνολικό πράγμα πια, των εργαζόμενων στην τέχνη.
Σ.Μ.: Και μη νομίζει ο κόσμος ότι εμείς δεν θα συνεχίσουμε τις κινητοποιήσεις ή ότι είμαστε κατά των κινητοποιήσεων, γιατί κάτι τέτοια ακούγονται από κάποιες πλευρές. Η πανδημία μάς εμποδίζουμε να βγούμε αυτήν τη στιγμή στους δρόμους να διεκδικήσουμε αυτό που μας ανήκει, αλλά, όταν τελειώσει, φαντάζομαι ότι χιλιάδες καλλιτέχνες θα είναι στους δρόμους, γιατί τότε το πρόβλημα θα είναι ακόμα μεγαλύτερο. Δεν θα υπάρχουν επιδόματα, τα μικρά θέατρα δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν. Θα έχει οξυνθεί τόσο πολύ το πρόβλημα, που αν δεν προετοιμάσουμε από τώρα για να το αντιμετωπίσουμε, είναι σίγουρο ότι θα γίνει μια έκρηξη καλλιτεχνική.
Σ.Γ.: Ακόμα και τα μεγάλα θέατρα, τα 800άρια και τα 1000άρια, θα έχουν μεγάλο θέμα. Ιστορικά, είναι η πρώτη φορά που υπάρχει τόσο μεγάλο ζήτημα όσον αφορά τα θέατρα και τη δουλειά μας. Και μέσα στην κρίση εργαζόντουσαν κάποιοι και μάλιστα πάρα πολύ καλά ‒ βέβαια, κάποιοι αμείβονταν εξαιρετικά και οι υπόλοιποι λιμοκτονούσαν. Είναι η πρώτη φορά που υπάρχει μια απίστευτη ισότητα. Μπορεί να φιμώθηκε ο πολιτισμός, αλλά είμαστε όλοι ίσοι.
Σ.Μ.: Ο πολιτισμός δεν μπορεί να φιμώνεται, γιατί, χωρίς πολιτισμό, μια χώρα δεν προχωράει. Τώρα, βέβαια, δεν προχωράει τίποτα πουθενά, γιατί ακόμα και στους πολέμους, στους παγκόσμιους, στον Εμφύλιο, το θέατρο λειτουργούσε και εμψύχωνε τον κόσμο. Τώρα δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, μας έχουν απαγορεύσει ακόμα κι αυτό, να εμψυχώσουμε τον κόσμο. Μόνο από την τηλεόραση και από τις εκπομπές θα τον εμψυχώνουμε; Η ζωντανή τέχνη πού είναι;
Τζένη Διαγούπη: Στις 7 Μαΐου, στο μεγάλο συλλαλητήριο, πήγαμε όλοι στο Σύνταγμα. Εγώ κομματική ταυτότητα δεν έχω, είμαι 45 χρονών και έλειπα από το σωματείο 14 χρόνια, οπότε, όταν πήγα στο Σύνταγμα, με είχαν διαγράψει. Το είχα αφήσει στην άκρη, είχα τη δουλειά μου στο θέατρο και στην τηλεόραση, αλλά δεν με ενδιέφερε κιόλας αυτό που αντιπροσώπευε το σωματείο. Όταν στις 7 Μαΐου πήγα στο Σύνταγμα είδα πολλούς ανθρώπους που ξέρω και ανθρώπους που λέμε «αναγνωρίσιμους», και όλοι είχαμε αποφασίσει να γυρίσουμε στο σωματείο για να γίνουμε μια γροθιά. Η τέχνη δεν πρέπει να έχει χρώματα, ούτε κόμματα. Κι αυτήν τη στιγμή νομίζω ότι αυτό έχει κερδίσει τον κόσμο, γι' αυτό το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών απασχολεί και βγαίνει παντού. Νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που η δημόσια τηλεόραση ανακοίνωσε στις ειδήσεις των 9 μια δράση που θα κάνει το σωματείο, το ότι έχει καλέσει μέλη της στο πειθαρχικό. Κάποιοι δεν ήξεραν καν ότι υπάρχει Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών ή ότι υπάρχει πειθαρχικό. Αυτό κάτι σημαίνει.
— Τι σημαίνει το πειθαρχικό; Ούτε εγώ το είχα ξανακούσει.
Σ.Μ.: Τότε που υπήρχε η άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού το πειθαρχικό σήμαινε ότι σε σταματάω και δεν μπορείς να δουλέψεις. Τώρα, επειδή έχει καταργηθεί η άδεια, το πειθαρχικό έχει συμβολικό χαρακτήρα. Δηλαδή θα κάνει συστάσεις ή θα αποβάλει από την οικογένεια των ηθοποιών κάποιον που είναι μέλος της. Δεν σημαίνει όμως ότι θα του απαγορεύσει να δουλέψει. Είναι συμβολικό αυτό που θα γίνει. Παρ' όλα αυτά, είναι ένα όργανο θεσμοθετημένο, δεν είναι κάτι παράνομο που υποκαθιστά τη Δικαιοσύνη, όπως είπαν κάποιοι νομικοί.
Σ.Γ.: Πριν από 7-8 χρόνια πάλι είχε τεθεί θέμα για δύο ανθρώπους και αφορούσε λεκτική και σωματική βία, όχι σεξουαλική παρενόχληση, αλλά, για να είμαστε όσο πιο διακριτικοί γίνεται απέναντι και στους δύο, κάναμε συστάσεις. Ο ρόλος του πειθαρχικού επί της ουσίας είναι συμβολικός, δεν είναι όπως στην Αμερική, που το σωματείο έχει σημαίνοντα ρόλο. Εκεί, χωρίς το σωματείο δεν κάνεις τίποτα, ούτε καν με ατζέντη, αν διαγραφείς, έχεις τελειώσει.
— Με τα επιδόματα τι γίνεται αυτήν τη στιγμή;
Τ.Δ.: Όλοι νομίζουν ότι οι ηθοποιοί θέλουν να ζουν με τα επιδόματα. Δεν είναι αυτός ο σκοπός μας, θέλουμε να δουλέψουμε και όχι να περιμένουμε αν θα βγει το επίδομα. Με ενοχλεί αυτό. Εμείς θέλουμε να δουλέψουμε στο θέατρο.
Σ.Μ.: Στη φάση της ανεργίας το χρειαζόμαστε, γιατί ο πολύς κόσμος νομίζει ότι οι ηθοποιοί έχουν λεφτά, κάτι που δεν ισχύει. Οι ηθοποιοί είναι εργάτες του θεάτρου, είναι 10.000 άτομα, όχι οι 500 που ξέρει ο κόσμος και που πιθανόν έχουν χρήματα στην άκρη. Όσοι είχαν αυτή την προνοητικότητα, καλώς, οι υπόλοιποι λιμοκτονούν αυτήν τη στιγμή. Τα επιδόματα, λοιπόν, βγήκαν βάσει ενός οργάνου που έγινε για άλλο λόγο, του μητρώου καλλιτεχνών του υπουργείου Πολιτισμού. Μετά αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί το μητρώο ως εργαλείο επιδοματικής πολιτικής. Όμως, δεν είχαν προλάβει να μπουν όλοι οι ηθοποιοί σε αυτό, έτσι δεν πήραν τα επιδόματα των πρώτων μηνών.
Α.Λ.: Ειδικά το καλοκαίρι δεν τα πήρε κανείς, μόνο όσοι ήταν σε αναστολή μέσω των θεάτρων τους. Κι αυτοί ήταν λίγοι, γιατί ακόμα και όσοι είχαν παραστάσεις τον χειμώνα δεν ήταν σε επιχειρήσεις με τον κατάλληλο ΚΑΔ για να βγουν σε αναστολή, έτσι έχασαν το επίδομα. Τώρα επίδομα παίρνουν μόνο όσοι είναι σε αναστολή και όσοι έχουν γραφτεί στο μητρώο. Ωστόσο, μπήκαμε στον Φλεβάρη και ακόμα δεν έχουν καταβληθεί τα χρήματα ούτε του Νοεμβρίου ούτε του Δεκεμβρίου. Και δεν έχει ανακοινωθεί τίποτα για τον Γενάρη και τον Φλεβάρη. Επίσης, μιλάμε μόνο για 534 ευρώ τον μήνα, το επίδομα του μητρώου. Αυτό δεν συνδέεται με καμία άλλη υποστήριξη, μείωση ενοικίου, αναστολή δόσεων κ.λπ.
Σ.Μ.: Αυτά τα λεφτά τα δικαιούνται όσοι γράφτηκαν στο μητρώο καλλιτεχνών, αλλά δεν είναι όλοι οι ηθοποιοί εργένηδες για να τους φτάνουν τα 534 ευρώ τον μήνα. Υπάρχουν κάποιοι με οικογένεια και με πολλά παιδιά. Αν παίρνει αυτά τα λεφτά μόνο ένας, πώς θα ζήσουν πέντε και έξι άτομα; Ούτε ο εργένης μπορεί να ζήσει με τόσα, αλλά σίγουρα δεν είναι το ίδιο ένας, που μένει μόνος του, με έξι άτομα.
— Για τους ηθοποιούς που δεν φαινόταν ότι δούλευαν, που εργάζονταν με μαύρα, τι γίνεται;
Α.Λ.: Το τυπικό είναι ότι χρειάζονται δύο χρόνια προϋπηρεσίας με πτυχίο καλλιτεχνικής ή επαγγελματικής σχολής ή τέσσερα χρόνια προϋπηρεσία. Δεν μας έχει πει το υπουργείο πώς διασταυρώνεται αυτό, θεωρητικά ό,τι δηλώσεις είσαι προς το παρόν. Όσον αφορά τη μαύρη εργασία, δεν είναι υπεύθυνοι μόνο οι εργαζόμενοι αλλά και οι εργοδότες και το κράτος που δεν φρόντισε να κάνει ελέγχους στα θέατρα, τι ώρα κάνουν πρόβα οι ηθοποιοί, πόσες ώρες και ποιος ηθοποιός έχει πληρωθεί τις πρόβες του εδώ και μία δεκαπενταετία.
Σ.Μ.: Λίγο πριν από τα μνημόνια άρχισαν να είναι χαρτιά ξεφτίλας οι συλλογικές συμβάσεις. Υπήρχαν μόνο για το Κρατικό και το Εθνικό, ενώ υπήρχαν στο ελεύθερο θέατρο κανείς δεν τις τηρούσε. Συνυπεύθυνοι είμαστε κι εμείς ‒ προσωπικά, πρόβες πληρωνόμουν μόνο όταν ξεκίνησα την καριέρα μου. Από κει και πέρα, όταν έφυγα από τα επιχορηγούμενα θέατρα και μπήκα στο εμπορικό, σταμάτησαν να πληρώνονται τις πρόβες, με αποτέλεσμα τα παιδιά στο τέλος να μην παίρνουν ούτε τους κανονικούς μισθούς και να φτάσουμε στο αίσχος κεντρικά θέατρα να δίνουν 200 και 300 ευρώ, τη στιγμή που οι πρωταγωνιστές παίρνουν 5.000 ευρώ. Και οι ίδιοι το δέχονται αυτό το αίσχος.
Μ.Γ.: Νομίζω ότι η λέξη-κλειδί είναι το «συμβολικό», αυτό μας χαρακτηρίζει σε όλα στον κλάδο μας. Είναι συμβολική η διαγραφή από το σωματείο, συμβολικό έχει καταλήξει και το σωματείο, γιατί μας έχουν ακυρώσει οποιοδήποτε δικαίωμα στην εργασία, συμβολικά και τα επιδόματα ‒είναι Φλεβάρης και δεν έχουν βάλει τα λεφτά του Νοέμβρη, οι άνθρωποι έκαναν Χριστούγεννα χωρίς ούτε ένα ευρώ‒, συμβολικές οι σχέσεις εργασίας, συμβολικές οι αμοιβές.
— Ποιος είναι ο στάνταρ μισθός, υπάρχει;
Μ.Γ.: Δεν υπάρχει, αφού δεν υπάρχει σύμβαση στο θέατρο. Σε μεγάλο κεντρικό θέατρο στην Αθήνα, σε μεγάλη παραγωγή με γνωστούς πρωταγωνιστές, έχουν πληρωθεί άνθρωποι με σάντουιτς ‒ 100 ευρώ τον μήνα και ένα σάντουιτς την ημέρα.
Σ.Μ.: Αυτό δεν γινόταν ούτε στην Κατοχή. Να σας πω, επίσης, ότι το δικό μας σωματείο, που είναι ισχυρό, είναι από τα λίγα που έχουν ταμείο αλληλοβοήθειας και αυτήν τη στιγμή έχει αναλάβει τεράστια δράση για τη συγκέντρωση χρημάτων, τροφίμων και δωροεπιταγών, βοηθώντας συνεχώς τους πληττόμενους. Αυτούς που μας ζητούν βοήθεια, γιατί δεν το κάνουν όλοι, ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος έχει τεράστιο πρόβλημα. Το σωματείο προσέχει τα γεροντάκια ηθοποιούς που βρίσκονται στα γηροκομεία, είναι ένα τεράστιο έργο αυτό. Το Ταμείο Αλληλοβοηθείας του ΣΕΗ έχει άλλο διοικητικό συμβούλιο. Οι ηθοποιοί προσπαθούν να βοηθούν το Ταμείο Αλληλοβοήθειας και να πω εδώ κάτι συγκινητικό: πολλοί παλιοί ηθοποιοί, επιφανείς, από την ώρα που άρχισε αυτή η δράση της αλληλεγγύης, συνέδραμαν και είναι προς τιμή τους, γιατί δίνουν χρήματα, βοηθάνε με κάθε τρόπο.
Α.Λ.: Για τους μισθούς έχουμε τρεις συμβάσεις, η μία είναι του Κρατικού, η άλλη του Εθνικού και πρόσφατα έγινε του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας. Ο βασικός μισθός μόνο σε αυτά είναι τα 1.112 ευρώ μεικτά. Οτιδήποτε άλλο είναι συμβολικό και ελεύθερη διαπραγμάτευση, που εσχάτως έχει να κάνει και με τους followers στο Instagram. Έχουν γίνει οντισιόν βάση των ακολούθων στο Instagram, και μάλιστα στο Εθνικό, μάλιστα ανάλογη είναι και η διαπραγματευτική σου δύναμη. Δηλαδή, αν έχεις ένα πολύ ισχυρό προφίλ, που μπορεί να κάνει πολλά στόρι, αυτό φέρνει καλύτερο συμβόλαιο και καλύτερα χρήματα. Μπαίνεις στην κατηγορία του influencer. Είσαι ηθοποιός-influencer επί πληρωμή.
Σ.Γ.: Αυτά που αναφέρουμε είναι τα κυρίαρχα και τα πιο σημαντικά, αλλά ο ρόλος του σωματείου είναι και να εκπαιδεύουμε νεότερους ηθοποιούς που έρχονται και μπαίνουν στη δουλειά.
Σ.Μ.: Το υπουργείο Πολιτισμού μάς έχει προτείνει έναν κώδικα δεοντολογίας και θα αποφασίσει το Δ.Σ. αν θα δεχτούμε να είμαστε σε μια κοινή σύσκεψη, αυτό είναι υπό συζήτηση. Κάτι άλλο που έχει πετύχει αυτήν τη στιγμή το σωματείο είναι να βρει μια λύση για το πρόβλημα με το διαδικτυακό θέατρο και τα δικαιώματα των ηθοποιών, που εμφανίστηκε τον καιρό της πανδημίας. Ήταν ένα νέο φαινόμενο κι ένα νέο πρόβλημα το διαδικτυακό θέατρο, διαφορετικό από το live streaming και από το video on demand ‒ στην αρχή θεωρήθηκε ότι θα γινόταν τσάμπα, ότι οι ηθοποιοί θα παίρνουμε 40 ευρώ. Μπήκαμε μπροστά, κάναμε έναν τεράστιο αγώνα μέσα σε δύο εβδομάδες και αναγκάσαμε τους επιχειρηματίες να υπογράψουν συμβάσεις με τον Διόνυσο, τον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, να μας δίνουν ποσοστά επί των εισπράξεων. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο επίτευγμα του σωματείου μας και βεβαίως θα προχωρήσουμε, γιατί μετά την πανδημία ο όρος είναι ότι θα πληρώνουν και την εγγραφή χωριστά, που είναι ένα ξεχωριστό δικαίωμα, και τα συγγενικά δικαιώματα και τους μισθούς των ηθοποιών. Δεν θα συνεχιστεί το αίσχος, θα μπούμε μπροστά με κάθε τρόπο. Επίσης, να πούμε ότι το κοινό δεν μπορεί να βλέπει θέατρο διαδικτυακό, να κάθεται στον καναπέ, να τρώει, να πίνει και να μιλάει στα κινητά. Αυτό δεν είναι συνθήκη θεάτρου, το θέατρο είναι κάτι ζωντανό, να βλεπόμαστε.
Α.Λ.: Είναι άλλη αίσθηση το θέατρο, δεν είναι ψηφιακό προϊόν, όπως η μουσική, ένα αρχείο που το ακούς και κατά μόνας. Εξ ορισμού το θέατρο έχει μια άλλη διαδικασία και νομίζω ότι και ο κόσμος καταλαβαίνει πως το ψηφιακό είναι υποκατάστατο, γιατί υποκατάστατο είναι αυτό που συμβαίνει. Έχω την εντύπωση ότι θα γίνει ό,τι και με το βιβλίο, που το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν υποκατέστησε το έντυπο. Σίγουρα, αυτό που λέμε και με το σωματείο είναι ότι θα ενδυναμώσει την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Σ.Γ.: Αυτό θα το δείξει και η Ιστορία, τι θα γίνει μετά τον κορωνοϊό, γιατί μπορεί ο κόσμος να ιδρυματιστεί. Αυτό είναι και ένα στοίχημα των ηθοποιών ή των παραγωγών, να κάνουν τέτοιες δουλειές, ώστε να προσελκύσουν τον κόσμο και σιγά-σιγά να φύγει ο φόβος που υπάρχει αυτήν τη στιγμή.
Μ.Γ.:Φοβάμαι μη γίνει το θέατρο είδος πολυτελείας, όπως έγιναν οι λάτρεις του βινυλίου, οι συλλέκτες, για πλούσιους και μερακλήδες, όπως ήταν σε άλλες εποχές.
Τ.Δ.: Ευελπιστούμε ότι σε αυτό θα συμβάλουν και οι παραγωγοί του θεάτρου, ότι θα βοηθήσουν κι εμάς, ώστε το κοινό να μπορέσει να μπει στο θέατρο.
Σ.Μ.: Και η πολιτεία πρέπει να συμβάλει, έχει υποχρέωση να ξαναβάλει το κοινό στο θέατρο ‒ είμαστε η χώρα που γέννησε το θέατρο, δεν θα το αφήσουμε να πεθάνει. Θα βρούμε τρόπο να πάμε εμείς στον κόσμο, γιατί είμαστε αισιόδοξοι άνθρωποι.
— Η ετεροαπασχόληση και η ανεργία στο θέατρο δεν θα ήταν λιγότερες αν υπήρχε ένας τρόπος να ελεγχθεί ο αριθμός των ηθοποιών που αποφοιτούν από τις σχολές κάθε χρόνο;
Μ.Γ.: Είναι όλο μια πυραμίδα και ξεκινάει από την εκπαίδευση. Η διάλυση του πολιτισμού έχει γίνει μεθοδικά τα τελευταία χρόνια. Οι δραματικές σχολές είναι ανεξέλεγκτες. Υπάρχουν 40 επαγγελματικές σχολές, από τις οποίες αποφοιτούν 15 με 20 άτομα τον χρόνο, χωρίς έλεγχο. Βάλε κι αυτούς που γίνονται ηθοποιοί από σεμινάρια και όσους αυτοαποκαλούνται ηθοποιοί, επειδή έχουν πολλούς followers στο Instagram, και υπολόγισε τον αριθμό. Το θέατρο έχει γίνει μια πασαρέλα ματαιοδοξίας και ναρκισσισμού που δεν έχει καμία σχέση με την ουσία της τέχνης μας, τη στιγμή που άνθρωποι έχουν φτύσει αίμα για να διδάσκουν και να διδάσκονται. Πλέον δεν υπάρχουν εργασιακά δικαιώματα. Και φτάνουμε στις παρενοχλήσεις και στην κακή συμπεριφορά, γιατί δεν υπάρχει οποιοδήποτε όριο στο οτιδήποτε.
Α.Λ.: Επειδή έχω εμπειρία διδάσκοντα σε λύκεια και σε γυμνάσια, απουσιάζει πάρα πολύ η πρακτική θεατρική παιδεία, δηλαδή το να κάνουν τα παιδιά θέατρο πέρα από το να βλέπουν παιδικές παραστάσεις. Δεν έχουμε θεατρική παιδεία, δεν έχουμε εκπαιδευμένο θεατρικό κοινό, το οποίο θα έρθει στη δραματική σχολή και στο σεμινάριο ξέροντας τι θέλει να κάνει, όλα είναι «είδα φως και μπήκα». Υπάρχουν 23 δραματικές σχολές ιδιωτικές, συν οι δύο κρατικές. Επίσημα αυτά είναι τα νούμερα. Και υπάρχει και το υπουργείο Πολιτισμού που δίνει την άδεια βάσει ενός προγράμματος σπουδών που έχει θεσπιστεί το 80κάτι, συν η Περιφέρεια, που δίνει την άδεια για τους χώρους της σχολής. Αυτοί οι οργανισμοί δεν συνεργάζονται μεταξύ τους, το υπουργείο Παιδείας δεν αναγνωρίζει τα πτυχία της δραματικής, έχουμε όλοι απολυτήριο λυκείου αδιαβάθμητο, δεν μπορείς να κάνεις μεταπτυχιακό στο εξωτερικό από το πτυχίο της δραματικής, πρέπει να έχεις πτυχίο ελληνικού ΑΕΙ, για να μπορείς να βγεις έξω, κι αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο έλλειμμα. Και δεν ξέρω αν φταίει μόνο ο αριθμός των ηθοποιών που αποφοιτά. Το θέμα είναι και τι είδους εκπαίδευση έχουν αυτοί οι 600 ή 700.
Σ.Μ.: Δεν μπορείς να απαγορεύσεις σε κάποιον να εξασκεί μια τέχνη. Όποιος θέλει γράφει ποίηση, όποιος θέλει γράφει τραγούδια, όποιος θέλει ζωγραφίζει, ακόμα κι αν δεν έχει πάει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Κι όποιος θέλει μπορεί να κάνει τον ηθοποιό, αλλά καλό είναι να έχει και παιδεία. Η τέχνη έχει τεράστια διαφορά από την επιστήμη.
Τ.Δ.: Ο ηθοποιός πρέπει να έχει παιδεία και πτυχία, γιατί αυτό που βλέπουμε είναι ότι οι περισσότεροι νέοι που αποφοιτούν στοιβάζονται και γίνονται άνεργοι. Κι αυτό είναι αφόρητο και πάρα πολύ δύσκολο. Περνάμε στο ντούκου το ότι δεν πληρωνόμαστε τις πρόβες, κι αυτό είναι αδιανόητο. Δεν πρέπει να το περνάμε έτσι, απαιτεί πολύ άμεση διεκδίκηση. Ειδικά τώρα, που κανείς δεν ξέρει τι του ξημερώνει. Ευθυνόμαστε κι εμείς οι ίδιοι, γιατί το έχουμε συνηθίσει και λέμε «δεν τρέχει τίποτα, πάμε παρακάτω». Είναι δυο και τρεις μήνες δουλειάς, δεν γίνεται να μην τρέχει τίποτα. Πώς ζεις χωρίς λεφτά για δύο μήνες;
Σ.Μ.: Λέμε ότι δεν μπορούν να απορροφηθούν όλοι, αλλά αν είχαμε ΔΗΠΕΘΕ και σε κάθε πόλη υπήρχαν θέατρα που λειτουργούσαν, όπως υπάρχουν στο εξωτερικό, θα μπορούσαν να διοχετευτούν πάρα πολλοί ηθοποιοί. Το θέατρο δεν μπορεί να είναι μόνο στην πρωτεύουσα, δεν μπορεί να συγκεντρώνονται εδώ 1.500 παραστάσεις, όπως γινόταν μέχρι την ημέρα που μας κατέβασε ο κορωνοϊός. Ήταν πάνω από 1.500 οι παραστάσεις! Ούτε αυτό είναι υγιές, πρέπει όλη η Αθήνα να είναι έξω κάθε βράδυ και να βλέπει θέατρο. Όμως, αν αυτό είχε διοχετευτεί στα νησιά, στην επαρχία, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Η Ορεστιάδα, π.χ., έχει ένα υπέροχο θέατρο. Γιατί να μην έχει επαγγελματίες ηθοποιούς, παρά μόνο ερασιτεχνικό θίασο;
Τ.Δ.: Υπάρχουν οι ερασιτεχνικοί θίασοι που έχουν κατακλύσει τις μεγάλες επαρχιακές πόλεις. Σε κάθε επαρχιακή πόλη υπάρχει μια ομάδα που σου λέει «εμείς ανεβάζουμε θέατρο» και παίρνει και επιχορηγήσεις από τον δήμο.
Μ.Γ.: Όλοι έχουν δικαίωμα στην τέχνη, εννοείται, στην επαγγελματική σχολή όμως και στην επαγγελματική σχέση πρέπει να υπάρχουν κριτήρια. Δεν μπορεί να είναι το ίδιο ένας επαγγελματικός θίασος και ένας ερασιτεχνικός. Πλέον τα ΔΗΠΕΘΕ έχουν γίνει φορείς που χρηματοδοτούν φίλους και συγγενείς, έχουν όλοι μαζί μια ομάδα και κάνουν «ποιοτικό» θέατρο.
Σ.Μ.: Έχω μάθει ότι πολλοί ερασιτέχνες ηθοποιοί βάζουν κανονικά ένσημα ηθοποιού, μετά εγγράφονται και στο σωματείο ηθοποιών και από τον ερασιτεχνισμό μεταφέρονται στον επαγγελματισμό κάνοντας ταυτόχρονα άλλες δουλειές, οπότε μπλέκεται πολύ το πράγμα. Εμείς κάνουμε αυτή τη δουλειά μόνο, δεν κάνουμε άλλη.
— Η έκρηξη καταγγελιών που έχει συμβεί αυτήν τη στιγμή πόση σχέση με την κατάρρευση των σχέσεων εργασίας;
Μ.Γ.: Απόλυτη. Κλείσαμε όλοι, κατέρρευσε η δουλειά, μείναμε μέσα κι όταν ξεκίνησε αυτή η ηρωίδα, η Σοφία Μπεκατώρου, με την καταγγελία, εκεί που λέγαμε «μιλήστε στο θέατρο, μιλήστε στην τέχνη», λέμε «παιδιά, εδώ που είμαστε δεν έχουμε πια τίποτα να χάσουμε, ας βάλουμε δυο πράγματα στη σειρά».
Σ.Μ.: Η ίδια η Πρόεδρος της Δημοκρατίας το ξεκίνησε αυτό, όταν συνεχάρη τη Σοφία Μπεκατώρου, και μπράβο της, και είπε «μιλήστε, επιτέλους, ανοιχτά». Ο άρχων της χώρας είπε στον κόσμο να μιλήσει ανοιχτά. Θα μπορούσε να μας βοηθήσει σε πολλά πράγματα η Πρόεδρος. Ζήτησα να τη συναντήσουμε και ελπίζω να δεχτεί.
Μ.Γ.: Τα πράγματα πια είναι οριακά και ο κορωνοϊός μάς έκανε να κοιτάξουμε λίγο προς τα μέσα. Εκεί άρχισες να κάνεις αξιολογήσεις, να βλέπεις τι αξίζει και τι δεν αξίζει από φίλους, δικούς σου, σχέσεις, δουλειά κ.λπ., και κάπου εκεί είπες «υποχώρησα στο ένα, υποχώρησα στο άλλο, στη δουλειά μου, φοβήθηκα, ενώ ο άλλος ασκούσε εξουσία, τρόμαξα, τι διάολο συμβαίνει;». Κάπως έτσι άρχισε να σπάει το σπυρί.
Σ.Μ.: Τα φαινόμενα αυταρχισμού κάποιων ανθρώπων βασίζονται και στην εργασιακή ανασφάλεια, δηλαδή, όταν ο ηθοποιός είναι τόσο αδύναμος, δεν έχει λεφτά και προσπαθεί να εξασφαλίσει τη θέση του μέσα στο θέατρο υπόκειται σε εξευτελισμούς. Η βασική ερώτηση που υπάρχει κατά τη διάρκεια του lockdown, που για μας διαρκεί δέκα μήνες, είναι «μετά τον κορωνοϊό, πού θα επιστρέψουμε;»
Α.Λ.: Θα γυρίσουμε στα δεκαπεντάωρα, δηλαδή γύρισμα και από κει να τρέξω να κάνω κι ένα μάθημα και μετά να πάω το βράδυ στην παράσταση για να πάρω έναν μισθό και να έχω και το κάθαρμα που μπορεί να μου πει οτιδήποτε ή θα πούμε «δεν γαμιέται, μέχρι εδώ, δεν πάει άλλο»; Η φράση από την αγόρευση της εισαγγελέως στην υπόθεση της Ρόδου «ας αποδοθεί δικαιοσύνη κι ας γκρεμιστεί ο κόσμος» νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα να υλοποιηθεί. Δεν περιμένω, βέβαια, ότι θα καθαρίσει εντελώς το τοπίο απ' όλες τις παθογένειές χρόνων με ένα κλικ.
Σ.Μ.: Είμαστε ηθικοί άνθρωποι, δεν θέλουμε ούτε να καρατομηθούν οι άνθρωποι, ούτε να αποκεφαλιστούν, ούτε να διαγραφούν από τον χώρο μας. Θέλουμε ο χώρος μας να διορθωθεί. Αυτή είναι η σωστή λέξη, νομίζω.
Τ.Δ.: Το θέατρο είναι ένα σπίτι και σε κάθε σπίτι υπάρχουν προβλήματα. Κάποια στιγμή αυτά βγαίνουν προς τα έξω και πρέπει να τα λύσεις με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Εμείς πρέπει όλοι μαζί να τα λύσουμε γιατί το θέατρο δεν είναι σκατά, είναι αγάπη, θαυμασμός, τρώμε όλοι από ένα πιάτο, πίνουμε από ένα ποτήρι. Σε ένα σπίτι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να μαλώσουν, μπορεί να χτυπήσει ο ένας τον άλλον. Μπορούμε να ζητήσουμε συγγνώμη, αλλά, όπως έχει πει και η Άννα Βίσση, «με ένα συγγνώμη δεν γίνονται και θαύματα, θα τα βάλω όλα μαζί, αλλά ίσως με μια συγγνώμη μπορεί να γυρίσουν τα πράγματα».
Α.Λ.: Καμιά φορά χρειάζεται να φύγουν τα παιδιά από το σπίτι και να μην ξαναμιλήσουν με τους γονείς τους.
Μ.Γ.: Δεν είναι μια ζημιά στιγμιαία που μπορεί με μια συγγνώμη να προχωρήσει, είναι σε βάθος χρόνου. Και νομίζω ότι αυτό πρέπει να καταλάβει το κοινό που δεν είναι σε αυτήν τη δουλειά και λέει «μα, γιατί τώρα; Τόσα χρόνια συμβαίνει. Από τη Δευτέρα στην Τρίτη ξαφνικά θυμήθηκαν όλες αυτές οι γυναίκες, και οι άντρες, τι έγινε;». Όχι. Όμως κανένα άλλο επάγγελμα δεν έχει τόσο εξαθλιωμένες εργασιακές σχέσεις. Οι εργάτες στο εργοστάσιο ξέρουν το ωράριό τους, ότι αν με απολύσει αυτό το εργοστάσιο σήμερα, αύριο μπορεί ένα άλλο να με πάρει στη δουλειά. Στο θέατρο, αν φύγω από μια δουλειά, θα πρέπει να τελειώσει η σεζόν και να περιμένω πέντε μήνες για να με πάρουν κάπου την επόμενη, αν, εν τω μεταξύ, δεν με έχει διαβάλει παντού αυτός από τον οποίο έφυγα.
Σ.Μ.: Μην ξεχνάτε τι έχει συμβεί σε έναν άλλο χώρο εργασίας μας, στην τηλεόραση, τα τελευταία δέκα χρόνια. Κανάλια έκλεισαν, τρία μέχρι στιγμής, τρώγοντας εκατομμύρια εκατομμυρίων απ' όλους τους εργαζόμενους. Χάσαμε τα δικαιώματά μας, έκλεισε το New, το Alter και το Mega, και οι εργαζόμενοι έχασαν όλα τους τα δικαιώματα, και τα μισθολογικά και τα συγγενικά. Κόβαμε τιμολόγια, περιμένοντας να πληρωθούμε, και στο τέλος πληρώναμε και την εφορία, γιατί το κράτος θεωρούσε ότι τα είχαμε πάρει τα χρήματα. Σε ποιο άλλο επάγγελμα γίνεται αυτό; Την περίοδο των μνημονίων δεν ήταν μόνο ότι δεν παίρναμε λεφτά, αλλά μας τρώγανε κι αυτά που είχαμε δουλέψει. Όμως δεν τιμωρήθηκε κανείς γι' αυτά. Τη βγάλανε λάδι και οι ίδιοι οι άνθρωποι ξαναέκαναν δουλειές.
Σ.Γ.: Πας σε μια δουλειά για να κάνεις την τέχνη σου και λες «μπορεί να πληρωθώ μπορεί και όχι». Δεν είναι δεδομένο ότι θα πληρωθείς. Λες «μπορεί να είμαι τυχερός και να μην πέσω σε κάποιον ψυχοπαθή σαδιστή εδώ πέρα».
Σ.Μ.: Οι αγώνες που κάνουμε τώρα είναι όχι μόνο για να φτιάξει ο θεατρικός χώρος αλλά και για να μπει αυτή η χώρα σε τάξη, αφού είναι μια γενική αταξία. Δε γίνεται διαφορετικά. Πρέπει να ενδυναμώσει την αλληλεγγύη του το σωματείο. Είναι πολύ σημαντικό το θέμα της αλληλεγγύης, για να μπορώ να αντιδράσω όταν ο άλλος με εκφοβίσει ή όταν δεν θα με πληρώσει ή, όταν κινδυνεύσω να με απολύσει, να μη γυρίσουν οι συνάδελφοι το βλέμμα αλλού, σφυρίζοντας αδιάφορα. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Από κει ξεκινάνε πάρα πολλά.
Μ.Γ.: Στην κοινωνία ξέρουμε πολύ καλά τι είναι θεμιτό και τι όχι. Ένας άνθρωπος που σε εκφοβίζει και σε τρομοκρατεί κάθε βράδυ μπορεί να μη σε βιάσει, να μη σε χαστουκίζει, αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι να σε κακοποιήσει. Και ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει να πηγαίνει οκτώ η ώρα και να πρέπει να πας στο θέατρο, τρέμοντας, λέγοντας «θα ζήσω ή δεν θα ζήσω;». Αυτό μπορεί να μην είναι νομοθετημένο ή μπορεί να μην υπάρχει κάποιος νόμος που να σε δικαιώσει στο δικαστήριο, αλλά κοινωνικά ξέρουμε πολύ καλά ποιο είναι το όριο, και το ηθικό και το ανθρώπινο. Ήρθε η ώρα να μην είμαστε ο καθένας μόνος του και να πάψει αυτό που λέει και ο κόσμος και η κυβέρνηση: «Έλα, μωρέ, στον πολιτισμό και τους καλλιτέχνες ο καθένας κοιτάει την πάρτη του». Γι' αυτό και δεν ασχολούνται και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη, δεν ενδιαφέρει κανέναν τι θα γίνει με τα θέατρα και την εργασία μας. Είναι ιστορική στιγμή που για πρώτη φορά είμαστε όλοι μαζί. Ήμουν σε θίασο και δεν είδα ποτέ έναν άνθρωπο να με υπερασπιστεί για το οτιδήποτε, δεν τολμούσα καν να σκεφτώ να ζητήσω τη βοήθεια οποιουδήποτε, πολλώ μάλλον του σωματείου. Είναι πρωτόγνωρο αυτό που συμβαίνει. Μιλάγαμε στο διοικητικό συμβούλιο πριν από δύο μέρες και αναφέραμε με προσωπικές καταθέσεις περιπτώσεις μεγάλης βίας. Δεν πίστευα ποτέ ότι άντρες συνάδελφοί μου θα είχαν τέτοιο βαθμό ενσυναίσθησης, θα στέκονταν δίπλα μου και θα μιλούσαν με αυτόν τον τρόπο, ότι θα έβγαιναν μπροστά να πάρουν την ευθύνη. Αυτό δεν το έχω ξαναζήσει. Από δω ξεκινάμε και κάνουμε το πρώτο βήμα.
Σ.Μ.: Κάθε φορά που πιάνει ο κόσμος πάτο, έχουμε άνοδο, μέχρι κάτι να συγκλονίσει τον κόσμο και να ξανακατέβει. Και μετά ξανά, αυτή είναι η φυσική ροή των πραγμάτων. Τώρα βρισκόμαστε προς τον πάτο, από τον οποίο κάτι νέο θα ξεπηδήσει, φαίνεται ολοκάθαρα. Έχει ξυπνήσει η καινούργια γενιά, είμαστε κι εμείς κοντά τους, όσοι έχουν πιο ανοιχτό πνεύμα ώστε να φτιάξουν τον κόσμο.
Ευχαριστούμε θερμά το Θέατρο Τέχνης για τη φιλοξενία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
σχόλια