Φολκλόρ, επανάσταση και καρναβάλι
CHRISTOPHE GOBY
Le Monde Diplomatique, Blog "Contrebande" - 14.09.2020
"ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ του Τσε Γκεβάρα βρίσκεται σε περίοπτη θέση στον χώρο που χρησιμοποιεί η αδελφότητα του Βερμπικάρο (επαρχία Κοζέντσα). Πριν ξεκινήσουν την αιματηρή τους πομπή, οι vattiente το αγγίζουν με το δάχτυλο και κάνουν το σταυρό τους". Η παράδοση αυτή, όπως την αναφέρει ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Alessi Dell ’Umbria, θα μπερδέψει ίσως τον φορμαλιστή, αλλά θα ενθουσιάσει τον λαογράφο. Οι αυτομαστιγούμενοι vattiente χτυπούν το σώμα τους με θρυμματισμένο γυαλί και χύνουν το αίμα τους στην πόλη της Καλαβρίας, την παραδοσιακά κόκκινη. Ο δήμαρχός της στη δεκαετία του ‘70 ήταν αγωνιστής της Lotta Continua. Θυμίζει τον σημερινό δήμαρχο του Κάντιθ, γνωστό ως Kichi, "καρναβαλιστή" και εκλεγμένο μέλος του κινήματος των Podemos.
Το Gruppo Operaio E Zezi, (E zezi αναφορικά με την E zeza, την προερχόμενη από τη Νάπολη καρναβαλική σκηνή) – απ’ όταν δημιουργήθηκε στη δεκαετία του ‘60 στο Πομιγλιάνο Ντ’ ‘Αρκο, περίπου δέκα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Νάπολης, από εργάτες του εργοστασίου αυτοκινήτων Alfasud, στους οποίους προστέθηκαν στη συνέχεια φοιτητές, βιοτέχνες και επαγγελματίες μουσικοί - σχολιάζει τις αλλαγές στη ζωή του εργάτη: την εργασία στη γραμμή συναρμολόγησης (Tammuriata dell'Alfasud), τη μαύρη εργασία (Pummarola Black), την ανεργία, και το 1975, όπως μας θυμίζει ο Dell' Umbria, δημιούργησε μια ταραντέλα προς υποστήριξη μιας απεργίας εργατών που μάζευαν ντομάτες, την San Marzano. Η ομάδα που γεννήθηκε στο δρόμο εμφανιζόταν σε πολιτικές συγκεντρώσεις, καρναβαλικές παρελάσεις ή και συναυλίες. Εκείνη την εποχή, είχε ήδη προκύψει το ζήτημα της μετατροπής λαϊκών και οικογενειακών τραγουδιών σε επιτυχίες. Η τυποποίηση κάλπαζε, η εξορία από το νότο έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις.
Ο Antonio Gramsci στη φυλακή έγραφε ότι η λαογραφική παράδοση είχε αντιμετωπιστεί ως κάτι γραφικό, αλλά δεν αναγνωρίστηκε ως μια πλάγια "σύλληψη του κόσμου και της ζωής", ενώ, καθώς ενυπάρχει στις χειρονομίες της ζωής και της γιορτής, και αποστρέφεται την καλλιεργημένη μαθητεία των μορφωμένων τάξεων, αντιτίθεται στις πρακτικές των ισχυρών. Η musica bassa, τα τραγούδια των mondine (οι εποχιακές εργαζόμενες των ορυζώνων) μεταδίδονται την ώρα της δουλειάς, αλλά αποτελούν το απελευθερωτικό μέρος του εργασιακού χρόνου. Είναι μία μορφή εκδίκησης, όπως και η ίδια η παράδοση του καρναβαλιού. Το καρναβάλι της Πεδιάδας στη Μασσαλία, όπως και πολλά άλλα στον κόσμο, είναι ένα παράδειγμα επανεφεύρεσης όπου όλοι οι συμμετέχοντες ανακαλύπτουν εκ νέου τις ιδιότητες της παράδοσης και της αναγέννησής της.
Το φολκλόρ, όντας συλλογικό κίνημα, εμπνέει καλλιτέχνες όπως ο Constantin Brancusi που μιμείται την ξυλουργική εργασία, ή ο Wassili Kandinsky που συλλέγει παιδικά σχέδια. Ο Brancusi επανεφεύρει έργα εμπνευσμένα από τη μητρική του Ολτενία, στη νοτιοδυτική Ρουμανία. Ο Kandinsky εμπνέεται από το Φιννο-Ουγκρικό περιβάλλον, τα σπίτια με την ξυλογλυπτική διακόσμηση, τα κοστούμια, τη λαϊκή εικονογραφία.
Το φολκλόρ που παραπέμπει στο πρωτόγονο είναι ο τομέας της παιδικής ηλικίας. Όμως δεν ξέφυγε από την εθνική εκμετάλλευση. Οι μέλέτες του Pascal Ory ή του Régis Meyran έδειξαν πώς η Εθνική Επανάσταση του στρατάρχη Pétain χρησιμοποίησε τον τοπικισμό, την επιστροφή στη γη ή τη φιγούρα του αγρότη για να εδραιώσει την ιδεολογία της.
Ο Arnold Van Gennep, εθνολόγος στο Πανεπιστήμιο του Νεσατέλ, μελέτησε τη ζωντανή λαογραφία στις αρχές του 20ού αιώνα, με επιτόπιες έρευνες. Δημοσίευσε το βίβλίο Le Folklore, croyances et coutumes populaires francaises (Το φολκλόρ, λαϊκά έθιμα και παραδόσεις της Γαλλίας) το 1924. Ενδιαφερόταν για τις τελετές και αλυσίδες μετάβασης, όπως είναι η φωτιά που καίει τα δεινά του χειμώνα, η οποία εξακολουθεί να εντυπωσιάζει μέχρι και σήμερα όταν την ανάβουν στην καρδιά των πόλεων, όπως στην περιοχή της Παιδιάδας στη Μασσαλία, και καίνε το άρμα που αποκαλούν Carementran, χωρίς προστατευτικά μέτρα...
Το καρναβάλι, που εξελίσσεται σε μάχη ανάμεσα στο πάνω και το κάτω, τον ουρανό και τη γη, το κεφάλι και τα πόδια, διαπερνάται από ανακωχές και εκμεταλλεύσεις. Αλλά όταν το πάνω χωνεύει το κάτω, και η σκέψη απορροφά το σώμα, η ωραία γεύση χάνεται. Το καρναβάλι δεν μπορεί να αφηγηθεί, ούτε η ζωή. Παρά μόνο στον παρελθόντα χρόνο. Υπάρχει. Για να ξεφύγεις από την εξασθένιση που προκαλεί η σκέψη, πρέπει να ξεχάσεις τα πάντα, με μια ισχυρή δόση αλκοόλ. Οι γιορτές στην Κολωνία όπως και στη Χώρα των Βάσκων μαρτυρούν ακριβώς αυτό. Μετά, θα κάνουμε νηστεία. Όπως λέει ένα τραγουδάκι εμπνευσμένο από το καρναβάλι της Δουνκέρκης "εδώ και τρεις ημέρες είσαι μακιγιαρισμένος/ μεταμφιεσμένος και πιωμένος! / Δεν είσαι και πολύ σίγουρος πώς να κατέβεις τη Rue d'Aubagne μέχρι το Noailles. / Βρίσκεσαι στο Noailles, πρέπει να ανέβεις ως την Πεδιάδα, και θέλει ακόμη πολλή προσπάθεια! / Πρέπει να διασχίσεις το Cours Lieutaud, Ο σκύλος «λουκάνικο» είναι εκεί ψηλά, στην κορυφή… ".
Ο Claude Hagège, ο διακεκριμένος γλωσσολόγος, έδωσε μια διάλεξη στο Collège de France για το καρναβάλι το 2008. Τονίζοντας την έκρηξη που αντιπροσωπεύει αυτή η γιορτή, έψαξε την ετυμολογία της και κατέληξε σε τρεις εκδοχές, οι οποίες όλες αναφέρονταν στην κατάργηση του κρέατος. Carne vale: αποχαιρετισμός στη σάρκα, κατάργηση του κρέατος ή, σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία που προέρχεται από τη μιλανέζικη διάλεκτο, "χωρίς εσκαλόπ" ...
Σύμφωνα με τον Hagège, το διάσημο Ball des Ardents, στα τέλη του 14ου αιώνα, όπου μια πυρκαγιά απείλησε τη ζωή του Βασιλιά Κάρολου ΣΤ’, ήταν μια καρναβαλική φιέστα– με μασκαρέματα, κακόφωνη φασαρία, χορούς, πολλαπλές μεταμφιέσεις, που έδειχναν μια διάθεση για παιχνίδι και μια επιθυμία για κοινωνική αλλαγή. Εξερευνώντας τα έθιμα σε διάφορες άλλες γλώσσες, καταδεικνύει τη σημασία του λίπους στις απόκριες, γιατί αυτή η στιγμή που είναι έκρηξη χαράς πρέπει να συντελεστεί 40 ημέρες πριν από την "άπαχη" περίοδο, τη Σαρακοστή, η οποία έρχεται να απελευθερώσει τον πληθυσμό από το χειμώνα, τον δεινό δεσμοφύλακα. Το καρναβάλι είναι παραφορά, σε παρασύρει όπως τα κύματα της Δουνκέρκης, είναι η φρενίτιδα του Μοντεβιδέο, η νεανική τρέλα του Καρναβαλιού του Λας Πάλμας στις Κανάριες Νήσους. Είναι γνωστό ότι η μοιχεία δίνει και παίρνει από τη Γουιάνα ως τη Μαρτινίκα από τη Λιπαρή Τρίτη και μετά. Η επιθυμία γίνεται νόμος, αλλά δεν είναι παρά μία πρόσκαιρη ανοχή. Χάος, ναι - αλλά όχι για πολύ.
Μτφ. Σ.Σ.
