Η Λένα είναι από εκείνους τους ανθρώπους που η απόκοσμη ομορφιά τους σε κάνει να τους χαζεύεις και σου μεταδίδει όποιο συναίσθημα επιθυμούν να εκφράσουν εκείνη τη στιγμή. Όταν τη ρωτώ γιατί την επιλέγουν πάντα για τους πιο περίεργους ρόλους, πνίγεται στη γουλιά καφέ που πίνει και σκάει στα γέλια. «Όλοι οι ρόλοι είναι περίεργοι, όλα τα καλά έργα έχουν ακραίες καταστάσεις, τις οποίες εσύ, ως ηθοποιός, καλείσαι να ανακαλύψεις. Στη ζωή μου δεν έχω την ελευθερία που έχω στη σκηνή και μάλλον οι σκηνοθέτες εικάζουν ότι θα βουτήξω και θα αφεθώ».
Στις πρόβες αποφάσισα ότι θα ξεχάσω την ύπαρξη της Κατερίνας, για να στηρίξω τον εαυτό μου και να μπορέσω να τη φανταστώ. Δεν τη γνώριζα, οπότε έπρεπε να τη φτιάξω από την αρχή.
Φέτος είναι η χρονιά της. Η Κατερίνα που έχει πλάσει, βασιζόμενη στο βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ, είναι ένας αξέχαστος ρόλος και η Λένα έχει μπει για τα καλά στο μεδούλι του. Μια μικρή παραγωγή, φτιαγμένη από το απλούστερο των υλικών, το ταλέντο των τεσσάρων δημιουργών της: του Αύγουστου, που εξομολογήθηκε μυθιστορηματικά τη βιογραφία της διπολικής μητέρας του, του Γιώργου Νανούρη, που τη διασκεύασε και τη σκηνοθέτησε για τη σκηνή, του Λόλεκ, που την ντύνει ζωντανά με τη μουσική και τη φωνή του, και της ίδιας. Η Κατερίνα είναι sold-out σε κάθε παράσταση από τον Νοέμβριο που ξεκίνησε και έχει εξελιχθεί στο θεατρικό talk of the town της σεζόν.
«Αρχικά ο Νανούρης ήθελε να κάνει ένα αναλόγιο στον Ιανό και μου το πρότεινε. Ήμουν διστακτική, γιατί στα αναλόγια δουλεύεις πολύ για μία μόνο παράσταση. Πού να 'ξερα... Ούτε είχα έρθει σε επαφή με το βιβλίο του Κορτώ. Το ίδιο βράδυ, έχοντας διαβάσει απνευστί το βιβλίο, παίρνω τον Γιώργο τηλέφωνο και του ζητώ να το προχωρήσουμε. Το πρώτο αναλόγιο πήγε πολύ καλά. Ακολούθησαν άλλα δύο κι έτσι αποφασίσαμε να το κάνουμε παράσταση. Όταν ξαναρχίσαμε να το δουλεύουμε μετά από μήνες, ήταν ήδη βιωμένο από όλους μας και τεσταρισμένο το κατά πόσο μια χειροποίητη και ελεύθερη μεταφορά μπορεί να αγγίξει τον κόσμο. Ο Νανούρης δεν ήθελε να το στολίσει με εφέ και πράγματα που θα προέρχονταν απ' έξω. Μια ηθοποιός, μια κιθάρα κι ένας φακός». Είναι εμφανές ότι ο σκηνοθέτης ήθελε το καθετί να έχει λόγο ύπαρξης σε μια μινιμαλιστική προσέγγιση μιας τόσο δύσκολης θεματικής, όπως είναι η ψυχική ασθένεια. Ο φακός φωτίζει τη Λένα, όπως ο Αύγουστος φώτισε τη μάνα του μέσα στο βιβλίο, και αναδεικνύει τις φωτεινές και σκοτεινές στιγμές που συνοδεύουν τη μανιοκατάθλιψη. Η κιθάρα ενδυναμώνει και τονίζει όσα βλέπουμε επί σκηνής. «Εγώ, με έναν τρόπο, είμαι και δεν είμαι, γιατί ταυτόχρονα υπάρχει το βιβλίο για να υπενθυμίζει ότι δεν είναι η Κατερίνα αυτή που βλέπουμε αλλά η Λένα». Κάποια κομμάτια του έργου διαβάζονται αυτούσια από το βιβλίο, ένα μέσα-έξω, που, όπως μου λέει η ίδια, επισημαίνει στους θεατές ότι η ταύτιση φτάνει μέχρι κάποιο σημείο. Ασφαλής επιλογή; Όχι μόνο. Ήταν μάλλον απαραίτητο, αφού πρόκειται για ένα υπαρκτό και όχι μυθιστορηματικό πρόσωπο, και μάλιστα για τη μητέρα ενός ιδιαίτερα αγαπητού συγγραφέα ο οποίος «υπάρχει», κινείται και ζει στο σήμερα.
Η Λένα δεν είχε επαφή στο κοντινό της περιβάλλον με άτομο που να έχει διαγνωστεί διπολικό, οπότε έπρεπε, εκ των πραγμάτων, να ερευνήσει τα χαρακτηριστικά της ασθένειας. Διάβασε, μίλησε με ψυχίατρο και επισκέφτηκε το Δρομοκαΐτειο, όχι χάριν κάποιας ψυχαναγκαστικά διεξοδικής μελέτης αλλά περισσότερο για να αποκομίσει την «αίσθηση»: «Τον τρόπο που κοιτάζουν οι άνθρωποι. Μια εσωτερική απόγνωση. Είναι αρκετά επικίνδυνο να μιλήσεις για τέτοια θέματα, όταν υπάρχουν θεατές που ενδεχομένως πάσχουν από κάποια τέτοια ασθένεια. Πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με ευαισθησία και σεβασμό, αλλά παράλληλα να ακούγονται δυνατά. Στις πρόβες αποφάσισα ότι θα ξεχάσω την ύπαρξη της Κατερίνας, για να στηρίξω τον εαυτό μου και να μπορέσω να τη φανταστώ. Δεν τη γνώριζα, οπότε έπρεπε να τη φτιάξω από την αρχή. Όταν ήρθε ο Αύγουστος και μου είπε ότι αυτό που έφτιαξα ήταν πολύ κοντά στη μάνα του, ήταν για μένα διπλό μπράβο. Φυσικά, το ίδιο το υλικό του Αύγουστου μας οδήγησε. Όταν ένα μεγάλο αθέατο τραύμα το κάνεις να φανεί, είναι σαν να το επουλώνεις κατά κάποιον τρόπο. Είναι ξεκάθαρο στο βιβλίο και ήθελα οπωσδήποτε να βγει και στην παράσταση».
Η Λένα είναι μόλις 29 ετών. Τον ρόλο της Κατερίνας θα μπορούσε, θεωρητικά, να τον υποδυθεί κάποια μεγαλύτερη σε ηλικία –και εμπειρία– ηθοποιός, αφού το Βιβλίο της Κατερίνας περιγράφει τη ζωή της από τα παιδικά χρόνια μέχρι την αυτοκτονία της. «Ήταν το πρώτο πράγμα που ρώτησα τον Νανούρη. Γιατί εγώ; Μου είπε ότι διαβάζοντάς το έβλεπε τα μάτια μου». Η επιλογή του αποδείχτηκε άκρως λειτουργική, αφού η ηλικιακή ασυμφωνία κάνει τον θεατή να φαντάζεται ό,τι αυτός θέλει, ώστε η Κατερίνα να λειτουργεί ως ανάμνηση. «Ένα πρόσωπο που έχει πεθάνει δεν έχει πια ηλικία. Εμένα αυτό μου επέτρεψε να αποφύγω κάποια ενδεχομένως νατουραλιστική αναπαράσταση αλλά και να αφεθώ σε πιο φαντασιακούς δρόμους, αποδίδοντας την αρρώστια πιο εσωτερικά».
Στο βιβλίο είναι διάχυτο το στοιχείο της υπερβολής και όχι τυχαία. Η ίδια η ψυχική ασθένεια, και στο βύθισμα και στη μανία, ενέχει την υπερβολή. Δεν τη φοβήθηκε η Λένα, καθώς έψαχνε τη λεπτή γραμμή, ώστε ένας υπερβολικός χαρακτήρας να μην καταντήσει καρικατούρα; «Οτιδήποτε εμπεριέχει ειλικρίνεια δεν μπορεί να είναι καρικατούρα. Ακόμα και η ίδια η καρικατούρα, αν περιλαμβάνει ψήγματα αλήθειας, θα είναι μια χαρά. Τη θέλαμε με τον Γιώργο την υπερβολή στην παράσταση. Αφέθηκα στο ένστικτο του μέτρου του, ώστε να με οδηγήσει εκεί όπου έπρεπε να οδηγηθώ. Είχαμε την τύχη το υλικό μας να είναι οι 200 σελίδες του βιβλίου και όχι οι 30 ενός θεατρικού, οπότε αντλήσαμε στοιχεία ακόμα και από τα κομμάτια που κόπηκαν. Γνώριζα το εύρος, την γκάμα αυτής της γυναίκας».
Τη θέλαμε με τον Γιώργο την υπερβολή στην παράσταση. Αφέθηκα στο ένστικτο του μέτρου του, ώστε να με οδηγήσει εκεί όπου έπρεπε να οδηγηθώ. Είχαμε την τύχη το υλικό μας να είναι οι 200 σελίδες του βιβλίου και όχι οι 30 ενός θεατρικού. Γνώριζα το εύρος, την γκάμα αυτής της γυναίκας.
Η Κατερίνα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης του word of mouth στην τέχνη. Μικρή παραγωγή, που από την πρώτη παράσταση μαθεύτηκε και η ανταπόκριση του κοινού λειτούργησε θετικά για την προσέλευση. «Στην αρχή τρόμαξα λίγο. Δεν βλέπω τις κλασικές αντιδράσεις. Έρχονται και μου μιλούν μετά τις παραστάσεις, νιώθουν την ανάγκη να μοιραστούν μαζί μου το πρόβλημά τους. Αναρωτιέμαι κατά πόσο το μοιράζονται με την Κατερίνα ή μ' εμένα και πώς εγώ πρέπει να στέκομαι. Όμως είναι τόσο συγκινητικό όλο αυτό και μεγάλο στοίχημα και για τους τρεις μας». Η Λένα δεν δέχεται χαρακτηρισμούς όπως «ρόλος ζωής». Μου εξηγεί ότι είναι το όχημα μέσα από το οποίο η παράσταση επικοινωνεί με τον κόσμο, πράγμα που την κάνει να μη φοβάται το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής πτώσης αλλά και γενικότερα το επόμενο βήμα. «Τίποτα δεν είναι ανεξάρτητο, όλα είναι συνάρτηση των προηγούμενων πραγμάτων που έχεις κάνει και της φάσης που βρίσκεσαι. Αν εγώ διάβαζα το βιβλίο σε φάση που ένιωθα ότι δεν μπορούσα να διαχειριστώ το θέμα; Όλα είναι τύχη».
Ο ίδιος ο Κορτώ, αναγνωρίζοντας την επιτυχία της παράστασης, ανακοίνωσε ότι η επόμενη έκδοση του βιβλίου του θα κυκλοφορήσει με εξώφυλλο την αφίσα με τη φωτογραφία της Λένας. Τη ρωτώ αν έχει αναλογιστεί πόσο έχει εκτεθεί –ενδεχομένως και υπερεκτεθεί– μέσα σε τρεις μόλις μήνες, αφού βρίσκεται παντού. «Η ίδια η δουλειά απαιτεί να διατηρείς την αθωότητα και την ανοιχτοσύνη σου, ενώ όλο το γύρω-γύρω απαιτεί να την κλείσεις. Είναι πολύ δύσκολο αυτό. Προσπαθώ, όσο μπορώ, να οχυρώνομαι και να κλείνω τα' αυτιά μου και στο καλό και στο κακό. Το καλό μπορεί να σε επηρεάσει και να σε κάνει εξίσου ανελεύθερο. Η προβολή βοηθάει μια παράσταση, δεν μπορείς να μην το κάνεις. Πρέπει όμως να προστατεύεις τον εαυτό σου και να δίνεις όση σημασία χρειάζεται. Όχι πως δεν με αφορά ό,τι γράφεται. Προσπαθώ να χαίρομαι ή να στενοχωριέμαι για δέκα λεπτά και να προχωρώ. Πέρσι, ας πούμε, για τη γυμνή αφίσα του Blasted είχαν γραφτεί πολλά. Για μένα, το γεγονός ότι η έκθεση αυτή ήρθε μέσα από το θέατρο και πιο σταδιακά είναι το σημαντικότερο. Για τους περισσότερους συναδέλφους μου έρχεται μέσα από την τηλεόραση».
Η Λένα ήρθε σε επαφή με το θέατρο ούσα ακόμα μαθήτρια Λυκείου. Το οικογενειακό της background, με πατέρα της τον πρώην υπουργό Αναστάσιο Παπαληγούρα και παππού της τον πρώην πρωθυπουργό Γεώργιο Ράλλη, δεν την εμπόδισε να ασχοληθεί με την τέχνη. «Πέρασα και στο πανεπιστήμιο, στα ΜΜΕ» μου λέει με νόημα, σχολιάζοντας έμμεσα τη συχνή νοοτροπία του Έλληνα γονέα που πιέζει το παιδί για πιο συμβατικές ακαδημαϊκές επιλογές και «παράλληλη ενασχόληση» με το πάθος του. Παράλληλα με το «κλασικό» πανεπιστήμιο, λοιπόν, η Λένα σπούδασε στο Θέατρο Τέχνης κι άρχισε σιγά-σιγά να ασχολείται ενεργά με το θέατρο. Μια αντικατάσταση της Μαρίσσας Τριανταφυλλίδου στο έργο του Λόρκα Περλιμπλίν και Μπελίσα που ανέβαζε το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου ήταν η πρώτη μεγάλη παράστασή της. Ακολούθησαν ο Λιβαθινός, ο Μαστοράκης, ο Χουβαρδάς, ο Ρόμπερτ Γουίλσον και πολλοί άλλοι.
Φέτος δεν προλαβαίνει να πάρει ανάσα. Εκτός από την Κατερίνα, υποδύεται τη Νύφη στον Ματωμένο Γάμο του Λόρκα που σκηνοθετεί ο Γιάννης Κακλέας. Εντελώς διαφορετικό θεατρικό ύφος και στυλ, κείμενο και στάνταρ παραγωγής, ωστόσο τις Παρασκευές η Λένα έχει διπλή: τελειώνει από τον Γάμο στην Αποθήκη, διασχίζει τη Λεωκορίου πηγαίνοντας προς το θέατρο Θησείον, μεταμορφώνεται και είναι έτοιμη για τη μεταμεσονύκτια της Κατερίνας. «Ο Γάμος είχε συμφωνηθεί από πέρσι τον Μάιο. Πέρασε διάφορα αυτή η παραγωγή. Ήταν να ανέβει νωρίτερα και γι' αυτό, δυστυχώς, θα πρέπει να μείνω μέχρι το τέλος του μήνα εκεί, αφού μετά ξεκινώ στο Εθνικό τις Δούλες του Ζενέ, σε σκηνοθεσία Μπρους Μάγιερς. Και μόνο ο επαγγελματισμός του Κακλέα, η προσπάθειά του να συσπειρώνει την ομάδα παρά τις όποιες αντιξοότητες, με κάνει να τον ευγνωμονώ. Είναι αλληλοτροφοδοτούμενοι οι διαφορετικοί ρόλοι. Αν στις πρόβες έχεις καταφέρει να χτίσεις γερή εσωτερική διαδρομή, τότε απλώς χρειάζεσαι λίγο χρόνο για συγκέντρωση. Αν ανησυχώ για κάτι, αυτό είναι η ενέργεια και η σωματική δύναμη που απαιτείται. Στο ζέσταμα περνώ όλη τη διαδρομή, πρώτα την ψυχική και μετά τη σωματική, στο μυαλό μου». Καθώς μιλάμε για τους δύο ρόλους της, μπαίνω στον πειρασμό να αναφερθώ στις αρκετά ξεπερασμένες ταμπέλες που χαρακτηρίζουν το ελληνικό θέατρο. «Εμπορική» παραγωγή η μεν, «καλλιτεχνική» η δε, που έχει προκύψει όμως εμπορικότερη των εμπορικών. Η Λένα συμφωνεί. «Αν έχει φέρει κάποια θετικά η κρίση, αυτά είναι η έλλειψη ανταγωνισμού και το αίσθημα της ομαδικότητας. Αν για να ανεβάσεις ένα κλασικό έργο χρειάζεσαι την αιγίδα ενός εμπορικού θεάτρου, τότε είμαστε μια χαρά, γιατί πρέπει να ανεβαίνουν και αυτά τα έργα. Αν η πολιτική στα θέματα πολιτισμού ήταν διαφορετική και τα μικρά θέατρα είχαν μπάτζετ, τα πράγματα θα ήταν πιο απλά. Νομίζω ότι και ο Γάμος επικοινωνεί. Είναι ένα έργο δύσκολο, φορτισμένο στην ελληνική πραγματικότητα και πολυπαιγμένο. Πιστεύω, γενικά, ότι την ποιότητα τη φέρεις μέσα σου. Ό,τι κι αν κάνεις, κάν' το με τον τρόπο σου και θα βγει».
Έρχονται και μου μιλούν μετά τις παραστάσεις, νιώθουν την ανάγκη να μοιραστούν μαζί μου το πρόβλημά τους. Αναρωτιέμαι κατά πόσο το μοιράζονται με την Κατερίνα ή μ' εμένα και πώς εγώ πρέπει να στέκομαι.
Μεταξύ Γάμου και Κατερίνας έρχεται και η επανεκκίνηση της «10ης Εντολής» του Πάνου Κοκκινόπουλου. Πολλά υποσχόμενος ο τέταρτος κύκλος, με το μισό ελληνικό θέατρο να πρωταγωνιστεί. Στο πρώτο αυτοτελές «κινηματογραφικό» επεισόδιο, διάρκειας 60 λεπτών, η Λένα υποδύεται μια κοπέλα που έχει πέσει θύμα trafficking. «Εννιάμισι μέρες γύρισμα για ένα επεισόδιο! Είχε προηγηθεί για μένα η Αόρατη Όλγα του Γιάννη Τσίρου στο θέατρο και εκεί με είχαν δει ο Κοκκινόπουλος και οι συνεργάτες του να παίζω έναν αντίστοιχο ρόλο. Ήθελαν να διευρύνουν τον κοινωνικό προβληματισμό στον νέο κύκλο κι εγώ είχα κάνει πολλή έρευνα στο κομμάτι του trafficking, οπότε βοήθησα και λίγο στο σενάριο. Η Μαρία δεν μπορεί να μιλήσει κι έτσι έπρεπε να μάθω τη νοηματική. Απίστευτη εμπειρία να σου ανοίγεται τέτοιος δρόμος από ένα και μόνο τηλεοπτικό επεισόδιο. Έκανα δυόμισι μήνες μαθήματα και πωρώθηκα. Είναι σαν να μαθαίνεις ξένη γλώσσα – φυσικά μόνο τα βασικά πρόλαβα να μάθω».
Κατερίνα του Αύγουστου Κορτώ
Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης
Θέατρο Θησείον (Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, 210 3255444)
Δευτ., Τρ. 21:00, Παρ. 23:45
Εισ.: €12, 10
Ματωμένος Γάμος του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα
Σκηνοθεσία: Γιάννης Κακλέας
Θέατρο Αποθήκη (Σαρρή 40, Ψυρρή, 210 3253153)
Τετ., Κυρ. 20:00, Πέμ.-Σάβ. 21:00, Σάβ. 18:15
Εισ.: €20, 15, 10
10η Εντολή, 4ος κύκλος
Σκηνοθεσία: Πάνος Κοκκινόπουλος
Επεισόδιο 1, «Σιωπή»
Τετάρτη 11/2, 23:00 στον Alpha
σχόλια