Η μνήμη δεν θεραπεύεται: Κριτική για την «Πλατεία Ηρώων», από την Λουίζα Αρκουμανέα

Η μνήμη δεν θεραπεύεται: Κριτική για την «Πλατεία Ηρώων», από την Λουίζα Αρκουμανέα Facebook Twitter
Στην τρίτη πράξη έρχεται το τελειωτικό χτύπημα: το αποχαιρετιστήριο δείπνο της οικογένειας ως κακοστημένο θέατρο του Παραλόγου.
1

Ο καθηγητής Γιόζεφ Σούστερ απεχθανόταν την αταξία. Τα πουκάμισα έπρεπε να σιδερώνονται και να διπλώνονται με συγκεκριμένο τρόπο. «Ένας φανατικός της ακρίβειας είμαι, κυρία Τσίτελ», έλεγε στην πιστή οικονόμο του, «δεν είμαι άρρωστος».


Ο καθηγητής μισούσε όλους τους ανθρώπους εκτός από τον αδερφό του, τον Ρόμπερτ. «Ο πατέρας σας είχε το πιο κοφτερό μυαλό» λέει ο θείος στις ανιψιές του, κόρες του Γιόζεφ. Αγαπούσε τον Γκλεν Γκουλντ, τον Τολστόι και τον Κάφκα. «Ο πατέρας σας τα πόνταρε όλα σε ένα φύλλο / εμένα δεν μ' εξέπληξε η αυτοκτονία του /... / ή φεύγεις από τη Βιέννη πάραυτα / ή αυτοκτονείς».
Γιατί αυτοκτόνησε ο Γιόζεφ Σούστερ; Η Πλατεία Ηρώων οικοδομείται αριστοτεχνικά πάνω σε αυτό το μυστήριο.


«Η μνήμη δεν θεραπεύεται. Μπορεί μόνο, όπως και η πικρία, να ξεπεραστεί μέσα από τον θάνατο» σημειώνει η Jeanette R. Malkin στο βιβλίο της Memory: Theater and postmodern drama. Ο καθηγητής αυτοκτονεί επειδή δεν μπορεί να ξεχάσει. Και η σύζυγός του για τον ίδιο λόγο σβήνει, λίγες ώρες αργότερα, στο τέλος του έργου. Ένα ζευγάρι Εβραίων που βλέπουν καθημερινά τους εφιάλτες του ναζιστικού παρελθόντος να αναβιώνουν: τη σύγχρονη πολιτική κατάσταση στην Αυστρία να κυοφορεί κι άλλο αυγό φιδιού, τον αντισημιτισμό της βιεννέζικης κοινωνίας να φουσκώνει επικίνδυνα, τους δήθεν καλλιεργημένους θαμώνες του Μπούργκτεατερ να καμώνονται τους ανίδεους όσον αφορά τον ρόλο της πατρίδας τους στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.


Όπως οι ήρωές του, έτσι και ο Μπέρνχαρντ (1931-1989) αρνείται πεισματικά να λησμονήσει: φημισμένος για την «αδυσώπητη μνήμη του, μονίμως εξοργισμένη με τη συλλογική αμνησία της Αυστρίας», ο συγγραφέας δεν συγχώρησε ποτέ τους συμπατριώτες του που επέλεξαν μεταπολεμικά –και πολύ βολικά– να απωθήσουν το γεγονός πως έσπευσαν να επευφημήσουν τον Φίρερ στην Πλατεία Ηρώων της Βιέννης, όταν ο τελευταίος ανακοίνωσε εκεί θριαμβευτικά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γερμανικό Ράιχ, τον Μάρτιο του 1938.

Δεν κατάλαβα για ποιον λόγο πρέπει οι ηθοποιοί να μείνουν με την πλάτη γυρισμένη σ' εμάς, σε μια σκηνή όπου η άμεση απεύθυνση είναι φανερά το ζητούμενο. Ένα «κατηγορώ» δεν μπορεί ποτέ να γίνεται με κλεφτά βλεμματάκια των ηθοποιών προς το κοινό.


Και είναι αυτές οι ίδιες ζητωκραυγές που τρυπάνε ακόμη, πενήντα χρόνια μετά, τα αυτιά της συζύγου του καθηγητή, στο διαμέρισμά τους πάνω από την Πλατεία Ηρώων. Τα ίδια φριχτά φαντάσματα που δεν λένε να εγκαταλείψουν το μυαλό της ούτε μετά τη λοβοτομή.


Το τραύμα, σύμφωνα με τον Φρόιντ, είναι άχρονο: το 1938 βιώνεται σαν χθες. Ο πόνος που τους επιβλήθηκε πριν από μισό αιώνα καίει ακόμη την ψυχή τους. Τα ιστορικά γεγονότα τούς κατέστρεψαν, κι ας μην πήγαν στους θαλάμους αερίων: άλλοι αυτοκτόνησαν, άλλοι οδηγήθηκαν στην παράνοια, άλλοι αποσύρθηκαν και βγάζουν κραυγές σαν πληγωμένα ζώα.


Ο Ρόμπερτ αποκαλεί όλους τους Αυστριακούς κρυφο-ναζί. Βρίζει τον πρωθυπουργό, τους Σοσιαλιστές, την Εκκλησία, τους συνδικαλιστές, τους δημοσιογράφους, τους διανοούμενους· κανείς δεν γλιτώνει από τα πυρά του. Έχοντας εξαπολύσει το τελευταίο του «κατηγορώ», ο Μπέρνχαρντ πεθαίνει τρεις μήνες μετά. Προς μεγάλη του ικανοποίηση, η πρεμιέρα της Πλατείας Ηρώων στο ιστορικό Μπούργκτεατερ της Βιέννης, τον Νοέμβριο του 1988, σε σκηνοθεσία Κλάους Πάιμαν, προκαλεί το πιο θεσπέσιο σκάνδαλο: η αστυνομία παραμονεύει, το κοινό παραληρεί, η πολιτική ηγεσία διχάζεται, αγανακτισμένοι πολίτες ξεφορτώνουν ένα βουνό κοπριά στα σκαλιά του θεάτρου. Ο Μπέρνχαρντ χτύπησε φλέβα: η συσσωρευμένη υποκρισία πετάχτηκε όλη έξω. Μία από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου το θέατρο λειτούργησε πράγματι ως μέσο αφύπνισης από τον λήθαργο της καθωσπρέπει αναισθησίας.


Περισσότερο ως αισθητικό αντικείμενο χωρίς ιστορικό χαρακτήρα αντιμετώπισε το κείμενο του Μπέρνχαρντ ο Δημήτρης Καραντζάς παρά ως παλλόμενο σώμα με καρδιά που χτυπά ακόμη, πολλά έτη μετά και χιλιόμετρα μακριά από τη βιεννέζικη μήτρα του. Μπορεί εμείς, ως λαός, να μην επευφημήσαμε τον Χίτλερ, και αυτό είναι μια σημαντική διαφορά μας από τους Αυστριακούς, τα ζητήματα όμως της ιστορικής μνήμης, της ενοχής και της ευθύνης μας ως μελών ενός πολιτικού σώματος που εκλέγει διεφθαρμένους εκπροσώπους μάς αφορούν σήμερα εξίσου, αν θέλουμε να μην είμαστε «ένας μίζερος θίασος ανόητων κομπάρσων που εμπαίζονται καθημερινά από μια χούφτα πρωταγωνιστές», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Μπέρνχαρντ.

Η μνήμη δεν θεραπεύεται: Κριτική για την «Πλατεία Ηρώων», από την Λουίζα Αρκουμανέα Facebook Twitter
Ο λόγος της Καραμπέτη ξεδιπλώνεται γεμάτος «ραφές», λες και οι οδηγίες ανάγνωσης εμφανίζονται παράλληλα με το κείμενο (εδώ αργά, εδώ γρήγορα κ.ο.κ.).


Αρχικά γοητευόμαστε από το σκηνικό περιβάλλον που δημιούργησε η Κλειώ Μπομπότη: λευκό και άσπιλο, με πλήθος ανδρικών παπουτσιών παραταγμένων σε ζεύγη στο πάτωμα, έναν μεγάλο καθρέφτη και μια ενδιαφέρουσα τρύπα στο κέντρο του πατώματος, σαν ρωγμή που απειλεί να ρουφήξει τους ήρωες. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη είναι η βλοσυρή κυρία Τσίτελ, νευρωτική οικονόμος που σιδερώνει μανιακά το ένα πουκάμισο μετά το άλλο, ακριβώς όπως της είχε υποδείξει ο αποθανών εργοδότης της. Η νεαρή υπηρέτρια Χέρτα (Σύρμω Κεκέ) την ακούει σκεπτική, ενώ τοποθετεί ευλαβικά τα παπούτσια σε πανομοιότυπα γκρι κουτιά. Ο λόγος της Καραμπέτη ξεδιπλώνεται γεμάτος «ραφές», λες και οι οδηγίες ανάγνωσης εμφανίζονται παράλληλα με το κείμενο (εδώ αργά, εδώ γρήγορα κ.ο.κ.). Τα προφανή φρεναρίσματα και οι επιταχύνσεις εμποδίζουν τη μουσικότητα του λόγου του Μπέρνχαρντ –αυτό το κυκλικό συντακτικό με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, στρόβιλοι που σε παρασύρουν– να αναπτυχθεί προς το μέρος μας. Ο κόσμος του καθηγητή Σούστερ μένει απρόσιτος: η αφήγηση της οικονόμου μάς κλείνει την πόρτα, καθώς μας καλεί να εστιάσουμε στην τεχνική της ηθοποιού και όχι στην ουσία των λεγομένων.


Τα πράγματα χειροτερεύουν αισθητά στη δεύτερη πράξη, προτού βουλιάξουν εντελώς στην τρίτη. Δεν κατάλαβα για ποιον λόγο πρέπει οι ηθοποιοί να μείνουν με την πλάτη γυρισμένη σ' εμάς, σε μια σκηνή όπου η άμεση απεύθυνση είναι φανερά το ζητούμενο. Ένα «κατηγορώ» δεν μπορεί ποτέ να γίνεται με κλεφτά βλεμματάκια των ηθοποιών προς το κοινό. Η ειρωνική ερμηνεία του Χρήστου Στέργιογλου ως Ρόμπερτ, που αναλαμβάνει να κατακεραυνώσει το κοινό εκ μέρους του συγγραφέα, μπορεί να φωτίζει το πικρό χιούμορ του τελευταίου, απορρίπτει όμως κάθε πιθανότητα οργής, έτσι όπως φλερτάρει σπασμωδικά με τη λογική της ατάκας και της κωμωδίας.

 
Η ένταση της υπερβολής, της αγαπημένης επιθετικής τεχνικής του Μπέρνχαρντ, δαμάζεται και διυλίζεται. Ο θυμός εξορίζεται. Η Πλατεία Ηρώων μικραίνει. Η τοποθέτησή της στην Ελλάδα του 2017 γίνεται με όρους επιφανειακούς, χωρίς να προκύπτει καμία προσπάθεια συγκρίσεων και παραλληλισμών ιστορικού προσανατολισμού. Δεν μπορείς, όμως, να πραγματεύεσαι ένα έργο που μιλάει για την ιστορική μνήμη και τη συνείδηση περιφρονώντας αυτές ακριβώς τις έννοιες. Ούτε επίσης να παραβλέπεις την αφυπνιστική του πρόθεση: ένας καθρέφτης που φέρνει το κοινό «μέσα» στη σκηνή δεν αρκεί για να επιτευχθεί η αυτοκριτική μας στο σήμερα – μάλλον να χαζέψουμε τους άλλους θεατές μάς βοηθάει...

 
Ανοιχτά φώτα, ανοιχτή πόρτα, μουσική «φασαρία» και η σύγχυσή μας επιτείνεται. Στην τρίτη πράξη έρχεται το τελειωτικό χτύπημα: το αποχαιρετιστήριο δείπνο της οικογένειας ως κακοστημένο θέατρο του Παραλόγου. Θα σταθεί ή δεν θα σταθεί το βάζο; Πού να αφήσει ο Λούκας το παλτό του; Χτυπάνε οι κουτάλες στα σερβίτσια και κακότεχνα εισβάλλει ένας βόμβος, που καθόλου δεν παραπέμπει σε ζητωκραυγές – καμία ιστορική ταυτότητα δεν διαθέτει. Ξαφνικά, οι ήρωες αρχίζουν να μιλάνε δυνατά και να συμπεριφέρονται σαν να δέχτηκαν επίθεση από εξωγήινους και όχι σαν η δύναμη της Ιστορίας να σπάει τα προσχήματα της απάθειας και να τους αναγκάζει να ακούσουν επιτέλους την αλήθεια.


Κερασάκι στην τούρτα, η κυρία ξερή στη σούπα, σαν στιγμιότυπο από άλλο έργο, από κάποια γαλλική φάρσα που έκανε ξαφνικά κατάληψη στο «σβήσιμο» μιας γυναίκας, που πλήρωσε τόσο ακριβά την αντίστασή της ενάντια στη λήθη.


Ούτε ιστορική συνείδηση ούτε σύγχρονη καταγγελία: τι μένει τελικά από την Πλατεία Ηρώων; Άλλα λόγια ν' αγαπιόμαστε...

Ιnfo:

Πλατεία Ηρώων

Θέατρο Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής» Κυκλάδων 11, Κυψέλη

Τετ. 20:00, Πέμ. & Παρ. 20:30, Σάβ. 21:00, Κυρ. 19:00

Εισ.: €12-16

Θέατρο
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

CHECK Απόπειρες για τη ζωή της: Ψάχνοντας την αλήθεια για τις υπέροχες, βασανισμένες γυναίκες και τις τραγικές εμπειρίες τους

Θέατρο / Η βάρβαρη εποχή που ζούμε σε μια παράσταση

Ο Μάρτιν Κριμπ στο «Απόπειρες για της ζωή της» που ανεβαίνει στο Θέατρο Θησείον σκιαγραφεί έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο πόλεμος, ο θάνατος, η καταπίεση, η τρομοκρατία, η φτώχεια, ο φασισμός, αλλά και ο έρωτας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
To νόημα τού να ανεβάζεις Πλάτωνα στην εποχή του ΤikTok

Άννα Κοκκίνου / To νόημα τού να ανεβάζεις το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην εποχή του tinder

Η Άννα Κοκκίνου στη νέα της παράσταση αναμετριέται με το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα και τις πολλαπλές όψεις του Έρωτα. Εξηγεί στη LiFO για ποιον λόγο επέλεξε να ανεβάσει το αρχαίο φιλοσοφικό κείμενο, πώς το προσέγγισε δραματουργικά και κατά πόσο παραμένουν διαχρονικά τα νοήματά του.
M. HULOT
«Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Θέατρο / «Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Η παράσταση TERAΣ διερευνά τις queer ταυτότητες και τα οικογενειακά τραύματα, μέσω της εμπειρίας της αναγκαστικής μετανάστευσης. Μπορεί τελικά ένα μέλος της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας να ζήσει ελεύθερα σε ένα μικρό νησί;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Αντώνης Αντωνόπουλος από μικρός είχε μια έλξη για τα νεκροταφεία ή Όλα είναι θέατρο αρκεί να στρέψεις το βλέμμα σου πάνω τους ή Η παράσταση «Τελευταία επιθυμία» είναι ένα τηλεφώνημα από τον άλλο κόσμο

Θέατρο / «Ας απολαύσουμε τη ζωή, γιατί μας περιμένει το σκοτάδι»

Ο Αντώνης Αντωνόπουλος, στη νέα του παράσταση «Τελευταία Επιθυμία», δημιουργεί έναν χώρο όπου ο χρόνος για λίγο παγώνει, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να συναντήσουμε τους νεκρούς αγαπημένους μας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

Θέατρο / Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

«Δεν πηγαίνουμε ποτέ στη Μόσχα, όμως η επιθυμία γι’ αυτήν κυλάει διαρκώς μέσα μας» - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για τη sold-out παράσταση «Τρεις Αδελφές» του Τσέχοφ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη στο Εθνικό Θέατρο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Θέμελης Γλυνάτσης: Ας ξεκινήσουμε με το να είμαστε πολύ πιο τολμηροί με τους ρόλους που δίνουμε στους νέους καλλιτέχνες, κι ας μην είναι τέλειοι

Θέατρο / Μια όπερα με πρωταγωνιστές παιδιά για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Μεταξύ χειροποίητων σκηνικών και σκέψεων γύρω από τη θρησκεία και την εξουσία, «Ο Κατακλυσμός του Νώε» δεν είναι άλλη μια παιδική παράσταση, αλλά ανοίγει χώρο σε κάτι μεγαλύτερο: στη δυνατότητα τα παιδιά να γίνουν οι αυριανοί δημιουργοί, όχι απλώς οι θεατές.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ηow to resuscitate a dinosaur/ Έι, Romeo, πώς δίνεις το φιλί της ζωής σε έναν δεινόσαυρο;

Guest Editors / «Ο Καστελούτσι σκηνοθετεί μια υπόσχεση· και κάνει τέχνη εκκλησιαστική»

«Πέρασαν μέρες από την πρώτη μου επαφή με τη Βερενίκη. Μάντρωσα ένα κοπάδι σκέψεις» – ο Κυριάκος Χαρίτος γράφει για μια από τις πολυσυζητημένες παραστάσεις της σεζόν, που ανέβηκε στη Στέγη.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΙΤΟΣ
Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Θέατρο / Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Ένα νέο, αλλιώτικο σύμπαν για τον «χορό» ξεδιπλώνεται από τις 3 έως τις 6 Απριλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από τα πρωτοποριακά έργα τεσσάρων κορυφαίων Ελλήνων χορογράφων και του διεθνούς φήμης Damien Jalet.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κώστας Νικούλι

Θέατρο / «Μπορώ να καταλάβω το πώς είναι να νιώθεις παρείσακτος»

Ο 30χρονος Κώστας Νικούλι μιλά για την πορεία του μετά το «Ξενία» που του χάρισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού όταν ήταν ακόμα έφηβος, για το πόσο Έλληνας νιώθει, για την πρόκληση του να παίζει τρεις γκέι ρόλους και για το πόσο τον έχει αλλάξει το παιδί του.
M. HULOT
Μέσα στον θησαυρό με τις εμβληματικές φορεσιές της Δόρας Στράτου

Θέατρο / «Κάποτε έδιναν τις φορεσιές για έναν πλαστικό κουβά, που ήταν ό,τι πιο μοντέρνο»

Μια γνωριμία με τη μεγάλη κληρονομιά της Δόρας Στράτου μέσα από τον πλούτο αυθεντικών ενδυμάτων που δεν μπορούν να ξαναραφτούν σήμερα και συντηρούνται με μεγάλο κόπο, χάρη στην αφοσίωση και την εθελοντική προσφορά μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν και συνεχίζουν το όραμά της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Οι Αθηναίοι / Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Ανατρέποντας πολλά από τα στερεότυπα που συνοδεύουν τους ανθρώπους με αναπηρία, η Βασιλική Δρίβα περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αλλά και τις χαρές, και μπορεί πλέον να δηλώνει, έστω δειλά, πως είναι ηθοποιός. Είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ξαναγράφοντας τον Ίψεν

Θέατρο / Ο Ίψεν στον Πειραιά, στο μουράγιο

«Δεν είναι εύκολο να είσαι ασυμβίβαστη. Όπως δεν είναι εύκολο να ξαναγράφεις τον Ίψεν» – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση «Εχθρός του λαού» σε διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Lifo Videos / «Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Η ηθοποιός Παρασκευή Δουρουκλάκη μιλά για την εμπειρία της με τον Πέτερ Στάιν, τις προσωπικές της μάχες με το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς και για το θέατρο ως διέξοδο από αυτές.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Θέατρο / Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Από τον ρόλο της Μάσα στην πραγματική ζωή, από το Ηράκλειο όπου μεγάλωσε μέχρι τη ζωή με τους ανθρώπους του θεάτρου, από τον φόβο στην ελευθερία, η ζωή της Μαρίας Σκουλά είναι ένας δρόμος μακρύς και δύσκολος που όμως την οδήγησε σε κάτι δυνατό και φωτεινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Θέατρο / Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Μέσα από την εναλλαγή αφηγήσεων, εμπειριών, αναπαραστάσεων, χορού, βίντεο και ήχου, η παράσταση του Γιώργου Βαλαή αναδεικνύει τις διαφορές αλλά και τις συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ των δυο διαφορετικών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

σχόλια

1 σχόλια