Ποιος από τους δύο είχε δίκιο; Ο Μπαουμγκάρτεν, ο οποίος είχε γράψει ότι η αισθητική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με το ωραίο; Ή ο Σωκράτης, που είχε πει πως η αισθητική και η ηθική δεν είναι παρά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, της ωφελιμότητας; Της ατζέντας, στην τρέχουσα λίνγκο.
Ο Αλέν Ντελόν είναι από εκείνους που δεν χρειάζεται να αποδείξουν την ομορφιά τους. Τουναντίον, πάλεψε να πετύχει πολλά παραπάνω από το αυτόματο διαβατήριο που του έδινε το πρόσωπό του. «Η φάτσα σου, το ταλέντο σου και οι σπουδαίοι σκηνοθέτες σου ευθύνονται για την καριέρα σου» του είπε δακρυσμένη η κόρη του Ανούσκα τη στιγμή που του παρέδιδε τον τιμητικό Χρυσό Φοίνικα στην κατάμεστη από επευφημούντες θεατές αίθουσα Debussy, στις Κάννες.
Χωρίς να απαντήσει στις κατηγορίες που του είχαν μαζέψει οι πολέμιοί του, κυρίως γυναίκες που τον κατηγορούν για βίαιη συμπεριφορά, αλλά και οι δυο γιοι του, ο μεγαλύτερος σταρ από καταβολής γαλλικού κινηματογράφου επέλεξε την κόρη του, που είναι και γυναίκα και παιδί του, για να δείξει εμμέσως πως, αν και μοναχικός λύκος, δεν είναι ολομόναχος στη μεγάλη του βραδιά.
Το θέμα του διαχωρισμού του καλλιτέχνη από τον άνθρωπο παραμένει εξαντλητικά αναπάντητο στην ουσία του. Το Φεστιβάλ Καννών, διά στόματος του καλλιτεχνικού του διευθυντή, του Τιερί Φρεμό, πήρε θέση: στον πρόλογό του ο εκλέκτορας ανέφερε (τόλμησε να αναφέρει, όπως διευκρίνισε) το όνομα του Γούντι Άλεν, παλιότερου αποδέκτη του ίδιου βραβείου με τον Ντελόν, κατατάσσοντάς τον στο πάνθεον, ανεξάρτητα από την προσωπική του ζωή. Για τον Φρεμό, το φεστιβάλ είναι ένας τόπος ταινιών, μια αγκαλιά στους δημιουργούς που έχουν κάτι πρωτότυπο και τολμηρό να πουν. Γι' αυτόν, ο Άλεν ταυτίζεται με τις υπέροχες ταινίες που τον συντρόφεψαν στις σκοτεινές αίθουσες και παρακίνησε το κοινό να συγκεντρωθεί μόνο σε αυτό – όντως, οι θεατές χειροκρότησαν.
Το ίδιο φεστιβάλ, με τον ίδιο διευθυντή, είχε αποβάλει πριν από λίγα χρόνια τον Λαρς φον Τρίερ για δηλώσεις που κατά τον ίδιο ερμηνεύτηκαν ως φιλοναζιστικές και κατά τον σκηνοθέτη και όλους όσοι συντονίζονται με την περσόνα του παρερμηνεύτηκαν ως κυριολεκτικές, αντί για παράδοξα χιουμοριστικές.
Ωστόσο, το ίδιο φεστιβάλ, με τον ίδιο διευθυντή, είχε αποβάλει πριν από λίγα χρόνια τον Λαρς φον Τρίερ για δηλώσεις που κατά τον ίδιο ερμηνεύτηκαν ως φιλοναζιστικές και κατά τον σκηνοθέτη και όλους όσοι συντονίζονται με την περσόνα του παρερμηνεύτηκαν ως κυριολεκτικές, αντί για παράδοξα χιουμοριστικές. Ο Δανός δεν έχει φερθεί καλά σε γυναίκες ηθοποιούς, όπως λένε. Αλλά δεν κρίθηκε γι' αυτό. Εξορίστηκε, μέχρι την περσινή άφεση αμαρτιών, για μια, ας πούμε, πολιτική δήλωση. Ο Ντελόν είναι ακροδεξιός, συντεταγμένος με τον λεπενισμό. Αλλά δεν κρίθηκε γι' αυτό. Τιμήθηκε για την καριέρα του. Η καριέρα, βέβαια, ενέχει την έννοια της εν γένει στάσης απέναντι σε όλα τα πράγματα, ειδικά μέσα από δημόσιες δηλώσεις και τοποθετήσεις. Συνεπώς, δύο μέτρα και δύο σταθμά, από τα ίδια αφεντικά.
Με τη βράβευση αυτή, το φεστιβάλ παίρνει απόσταση από το #metoo. Δεν το απορρίπτει, αλλά δεν προσυπογράφει. Η αμερικανική Ακαδημία των Όσκαρ, θυμίζω, διέγραψε πρόσφατα τον Ρόμαν Πολάνσκι από τα μέλη της (δεν είχε άλλον ρόλο πέρα από τη θέση που του εξασφαλίζει το καταστατικό), προφανώς λόγω της πολύ παλιάς συμπεριφοράς του και με νομική αφορμή την επίσης παλιά φυγοδικία του. Ο Πολάνσκι έχει προσφύγει, αλλά τα Όσκαρ εμμένουν.
Είναι ο ίδιος θεσμός που είχε δώσει, εκτός από τα δύο Όσκαρ Σκηνοθεσίας, τιμητικό βραβείο στον Ελία Καζάν, ο οποίος είχε καταστρέψει καριέρες επιφανών συναδέλφων του, προδίδοντας ενόρκως τα πολιτικά τους πιστεύω. Το βραβείο αυτό δεν έχει αναιρεθεί. Είμαι σχεδόν σίγουρος πως οι Κάννες, που δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τον Πολάνσκι και πάντα ανοίγουν τις πόρτες τους για να υποδεχθούν κάθε καινούργια ταινία του, δεν θα βράβευαν ποτέ συνολικά και αναδρομικά έναν καθ' όλα σπουδαίο καλλιτέχνη όπως ο Καζάν, για πολιτικούς λόγους. Η αισθητική γίνεται εύκολα λάστιχο στα κυβικά της ηθικής ατζέντας του καθενός.
Διότι, τελικά, η συνείδηση (η έτερη ακαθόριστη συνθήκη κρίσης) υπαγορεύει τις αποφάσεις. Και στο συγκεκριμένο φεστιβάλ δεν βλέπουμε συχνά ιστορίες θεολογικής αναζήτησης ή θρησκευτικής πόλωσης, ούτε βγαίνει στην επιφάνεια πραγματικό controversy πίστης. Στο επίσημο πρόγραμμα διαγωνίζονται για τον Χρυσό Φοίνικα δύο ταινίες που πραγματεύονται την ελεύθερη βούληση ως διαφορετικές όψεις της θρησκείας και της πίστης.
Στο Hidden Life, ο Τέρενς Μάλικ μεταφέρει στην οθόνη την πραγματική ιστορία του Φραντς Γιέγκερστετερ (μετέπειτα αναγορευμένου μάρτυρα της Καθολικής Εκκλησίας), ενός Αυστριακού αντιρρησία συνείδησης που αρνήθηκε να ορκιστεί εγγράφως στο όνομα του Χίτλερ, να υπηρετήσει στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, να σκοτώσει και να εγκαταλείψει χωρίς να βρίσκει αιτία τη γυναίκα και τις τρεις κόρες του και μαζί μια ειδυλλιακή ζωή αγρότη στις Άλπεις.
Φόρος τιμής στους «άκλαυτους» αντιστασιακούς τω πνεύματι, που έπεσαν κρυφά, αν και ηρωικά, και δεν τιμήθηκαν για τη δράση τους, ο Μάλικ σκηνοθετεί υψιπετώς, ως συνήθως, μια σεναριακή αφορμή για τον μόνιμο θρήνο της χαμένης αθωότητας, της άρνησης του ανθρώπου σε οτιδήποτε φυσικό και αγνό. Εκτός από τον φασισμό, εναντιώνεται στη συμβιβαστική, ανάρμοστη στάση της Εκκλησίας απέναντι στον πόλεμο, αν και εξιδανικεύει το Ωραίο με τα μάτια (και δυστυχώς όχι με την κάμερα του Εμάνιουελ Λουμπέτσκι, αυτήν τη φορά) του πιστού.
Ο Νεαρός Αχμέντ (Young Ahmed) είναι ένας ανήλικος μουσουλμάνος που ζει στο Βέλγιο και έχει υποστεί κανονική πλύση εγκεφάλου από τον τοπικό ιμάμη, σε τέτοιον βαθμό που ζει για να υπηρετεί σκληρά το Κοράνι και δεν διστάζει να επιτεθεί στην κάποτε αγαπημένη του δασκάλα, επειδή εκείνη χρησιμοποίησε ιερούς στίχους μέσα σε τραγούδια στο πλαίσιο σύγχρονης διδακτικής μεθόδου.
Εκεί που ο Μάλικ ξεχειλώνει το point του με τρίωρη περιήγηση στα στάχυα, στα βουνά, στις καμπάνες και στα όμορφα πρόσωπα που σπάνε από τον πόλεμο, οι αδελφοί Νταρντέν κρατάνε σφιχτή και γοργή τη μεταμόρφωση του 13χρονου σε θεοφοβούμενο, πολεμοχαρές τέρας που προσδοκά τη μεταθανάτια λύτρωση σε μια κοινωνία «σταυροφόρων και Εβραίων» που τον απειλούν.
Πρόκειται για ένα μπερδεμένο παιδί και οι Βέλγοι σκηνοθέτες δεν το ξεχνούν, όσο κι αν μπαίνουν στη θέση του, για να καταλάβουν κι εκείνοι πόσο αστραπιαία αιχμαλωτίζεται μια ψυχή από τη θρησκεία και πόσο βαθιά η συνείδηση μολύνεται από το μικρόβιο του φόβου. Ο Νεαρός Αχμέντ αναμένεται να διχάσει, το Hidden Life όχι ιδιαίτερα.
Οι Κάννες αγαπάνε τις προκλήσεις, τα κινηματογραφικά διλήμματα, τα πολιτικά σχόλια για τη σημερινή κοινωνία, κυρίως από σκηνοθέτες που χρησιμοποιούν ξεχωριστή, δοκιμασμένη αισθητική. Προκρίνουν ιστορίες προσωπικής αμφιβολίας και κρίσης συνείδησης. Το φόρτε τους είναι να μην αποκαλύπτουν την όποια ατζέντα πίσω από τις επιλογές: φτιάχνουν το πρόγραμμα και μετά αφήνουν την κριτική επιτροπή να βγάλει τα κάρβουνα από τη φωτιά, με τα βραβεία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LifO
σχόλια