Το γραφείο των Flux στην Αγίου Μάρκου είναι ένας χώρος που κουβαλάει μνήμες. Μνήμες από την προηγούμενη ιστορία του κτιρίου αλλά και από τις παραστάσεις που έχει σκηνογραφήσει η Εύα Μανιδάκη, παραστάσεις αμέτρητες που μπορείς να ανιχνεύσεις στις μακέτες που είναι διάσπαρτες παντού. «Είμαστε στο ιστορικό τρίγωνο της Αθήνας», λέει, «μια περιοχή που ήταν γεμάτη μικρές βιοτεχνίες και υφασματάδικα, ψήγματα των οποίων υπάρχουν ακόμα στη γειτονιά. Στον χώρο αυτού του κτιρίου του 1895 υπήρχαν ραφτάδικα, επτά μικρά δωματιάκια που τώρα οριοθετούνται από το μάρμαρο που υπάρχει στο παλιό μωσαϊκό του πατώματος, εκεί όπου ήταν ο παλιός τούβλινος τοίχος. Είμαστε σε ένα κτίριο που από κάτω ήταν τα υφασματάδικα και εδώ είχαμε τους ράφτες. Ε, με έναν τρόπο ράβουμε κι εμείς...
Είμαστε εδώ 16 χρόνια, αγαπώ πολύ το κέντρο γιατί αφουγκράζεσαι τη μυρωδιά των κατοίκων, της πόλης, των πάντων, γι’ αυτό και στα ταξίδια μου επιδιώκω να μένω στο κέντρο των πόλεων, να ζω τον παλμό. Μου αρέσει πολύ και το περπάτημα στην πόλη, πραγματικά κοιτάω κάθε φορά να περνάω από διαφορετικούς δρόμους, από στοές, μου αρέσει που κάθε φορά βλέπω μια διαφορετική Αθήνα».
Δεν θεωρώ ότι είμαι εικαστικός, προσπαθώ να είμαι αρχιτέκτονας, έτσι νιώθω, και ο τρόπος που δουλεύω το θέατρο είναι σε σχέση με την αρχιτεκτονική. Ούτως ή άλλως και στην αρχιτεκτονική υπάρχει αφήγημα, σε όλες τις τέχνες υπάρχει, οπότε έτσι προσεγγίζω και τα θεατρικά κείμενα.
Μας δείχνει τις μακέτες για την έκθεση που ξεκίνησε μόλις στο ΕΜΣΤ για τον Ιάννη Ξενάκη, την οποία έχουν στήσει ως Flux, σχεδιάζοντας από την αρχή και τους δύο χώρους της έκθεσης. «Είναι μια καταπληκτική εμπειρία το να μπαίνει κάποιος μέσα σε ένα αρχείο, ειδικά αρχιτέκτονες, όπως είμαστε ο Θανάσης Δεμίρης κι εγώ, να μπαίνουν στο αρχείο του Ξενάκη», λέει. «Είναι καταπληκτικό γιατί όλα αυτά που μπορεί να έχεις διαβάσει, να έχεις ακούσει, παίρνουν άλλη αξία όταν τα βλέπεις ζωντανά, και μάλιστα όταν μπορείς να τα πιάσεις. Είναι σαν να ακουμπάς τον μύθο. Υπήρχαν στιγμές μοναδικές σε όλη αυτήν τη διαδρομή, όπως επίσης ήταν πολύ ωραίο το ότι γνωρίσαμε τη Μάχη, την κόρη του Ξενάκη, που μας εμπιστεύτηκε.
Είχε προηγηθεί η έκθεση στο Musée de la Musique-Philharmonie στο Παρίσι, αλλά η διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, ήθελε έναν νέο σχεδιασμό για την έκθεση. Χρησιμοποιήθηκε, λοιπόν, όλη η έρευνα της Philharmonie, και μαζί με την Κατερίνα Γρέγου, που ήταν στην επιμελητική ομάδα, κάναμε τον νέο σχεδιασμό, ο οποίος περιλαμβάνει κομμάτια που είναι κάπως πιο προσωπικά και δεν υπήρχαν στη Γαλλία. Πρόθεση ήταν να φανεί ο Ξενάκης στην Ελλάδα, έτσι έγινε η καινούργια πτέρυγα στον τρίτο όροφο υπό την επιμέλεια των Σχιζάκη και Κουρμανά. Το ΕΜΣΤ είναι ένας δύσκολος χώρος, αλλά έχει μεγάλη σημασία κάθε φορά, σε κάθε έκθεση, να φτιάχνει κανείς ένα νέο αφήγημα. Είχαμε αυτό το αρχείο, αλλά πώς θα το δείχναμε; Το πρώτο πράγμα που μας απασχόλησε ήταν η αρχιτεκτονική του χώρου, τι μας δίνει η αντικειμενικότητα του κτιρίου. Έχουμε τις τέσσερις κολόνες που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, είναι δεσπόζουσες. Με έναν τρόπο, λοιπόν, ήταν αυτές που άρχισαν να δημιουργούν τον χώρο. Η είσοδος γίνεται με ένα κατέβασμα της οροφής, σαν να περνάς από μια μπούκα και εξυπηρετεί πολύ, γιατί φτιάχνει και τους χώρους εκατέρωθεν, που ήταν αναγκαίοι για τις προβολές. Στο πίσω μέρος του κατεβάσματος, που έχει μια άλλη υφή και φωτιστική επεξεργασία, έχουμε φτιάξει με έναν τρόπο την προσωπική βιβλιοθήκη του Ξενάκη.
Η “βιβλιοθήκη” είναι κάτι που δεν υπήρχε με αυτόν τον τρόπο στην έκθεση στο Παρίσι ή στη Λισαβόνα, έχει και επιπλέον αυθεντικά δικά του αντικείμενα, από το γραφείο του. Ήταν πολύ συγκινητικό που ενώ στηνόταν η έκθεση, η Μάχη άνοιγε τα βιβλία και έβρισκε μια απόδειξη, ή μια αφιέρωση, ή αλλού έβρισκε ένα κοχύλι που ο Ξενάκης χρησιμοποιούσε για τασάκι, ή τα βιβλία που διάβαζε. Δεν είναι ακριβώς βιβλιοθήκη, είναι ένα εκθετήριο της προσωπικής του ζωής.
Οι θεματικές της έκθεσης υπήρχαν ήδη από τους curators, αλλά ο σχεδιασμός των βιτρινών, των τραπεζιών και τα αναλόγια στον τοίχο, όπως και τα φωτιστικά, είναι σχεδιασμένα από μας γιατί θέλαμε να υπάρχει μια μυρωδιά από ινστιτούτα της δεκαετίας του ’70. Ο νοηματικός και ο χωρικός σχεδιασμός της έκθεσης έχει ως βάση τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργαστηρίου. Οι περσίδες που βάλαμε πάνω, όπως και τα φωτιστικά, είναι τέτοια που τα βρίσκει κανείς σε βιομηχανικούς χώρους ή σε γραφεία. Τα σχέδια, οι παρτιτούρες και οι σημειώσεις είναι οργανωμένα και αναρτημένα, σαν να έχουν τοποθετηθεί από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, με τα επεξηγηματικά κείμενα να είναι ομαδοποιημένα εκτός των προθηκών, ώστε να μην αποπροσανατολίζουν τον επισκέπτη από την εμπειρία εισόδου σε έναν χώρο εργαστηρίου.
Για εμάς ήταν πολύ σημαντικό ο σχεδιασμός της έκθεσης να δημιουργεί έναν χώρο συνάντησης των επισκεπτών με το έργο του Ξενάκη, με στόχο την κατανόηση της πολυδιάστατης προσωπικότητάς του».
Είναι δύο το μεσημέρι, λίγο πριν ξεκινήσει για την Επίδαυρο, όπου την περιμένει το στήσιμο του σκηνικού που έχει φτιάξει για τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη που σκηνοθετεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου. «Έχω πάει αρκετές φορές στην Επίδαυρο και κάθε φορά είναι σαν να είναι η πρώτη ‒ και το εννοώ. Χθές, μετά την πρόβα, ξενύχτησα για να δω να φορτώνουν τις νταλίκες με το σκηνικό. Και, βέβαια, θα φτάσω πριν από την νταλίκα, για να είμαι πάλι στο ξεφόρτωμα. Είναι τρομερή η στιγμή που ακουμπάει το σκηνικό στην Επίδαυρο, θεωρώ ότι είναι το ύψιστο θέατρο, ένα θέατρο που μπορεί πάρα πολύ εύκολα να καταπιεί τα πάντα αν δεν του αρέσουν. Ανοίγει το στόμα και σε καταπίνει, γι’ αυτό πρέπει να εντάξεις και το περιβάλλον στο σκηνικό, δεν γίνεται να το αγνοήσεις. Η Νέκυια με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό και τον Gensho Umewaka ήταν από τις πολύ συγκινητικές στιγμές, γιατί ήταν ο συνδυασμός Νέκυια - Επίδαυρος - Ιαπωνία.
Δεν θεωρώ ότι είμαι εικαστικός, προσπαθώ να είμαι αρχιτέκτονας, έτσι νιώθω, και ο τρόπος που δουλεύω το θέατρο είναι σε σχέση με την αρχιτεκτονική. Ούτως ή άλλως και στην αρχιτεκτονική υπάρχει αφήγημα, σε όλες τις τέχνες υπάρχει, οπότε έτσι προσεγγίζω και τα θεατρικά κείμενα.
Το σκηνικό της παράστασης είναι ένα βαλτώδες, δυστοπικό τοπίο με αγροστώδη φυτά και νερό που αντανακλά την ερημιά της ανθρώπινης ύπαρξης. Έχω φτιάξει ένα καμένο δέντρο, το οποίο είναι αναφορά στο δέντρο του Ταρκόφσκι στη Θυσία, και πίσω είναι το παλάτι που βυθίζεται... Είναι ένα από τα πολύ δύσκολα σκηνικά που έχω σχεδιάσει, ελπίζω να πετύχει, έχω αγωνία γι’ αυτό. Το τοπίο της Επιδαύρου, όχι μόνο τον χώρο του θεάτρου αλλά και τον περιβάλλοντα, δεν μπορείς να τον αγνοήσεις ούτε χρωματικά αλλά ούτε και ηχητικά.
Όταν σχεδίαζα το σκηνικό, πήγα και ξαναπήγα στην Επίδαυρο, γιατί κάθε φορά είναι αλλιώς, όταν έχεις ένα άλλο έργο στο κεφάλι σου, δεν λες «α, ok, την ξέρω την Επίδαυρο, ξέρω την κάτοψή της, ξέρω πώς είναι η διάμετρος». Κάτι που πάντα λαμβάνω υπόψη είναι οι ήχοι, που είναι τρομεροί: ο αέρας που φυσάει μέσα από τα δέντρα, ή τα πουλιά το βράδυ, ή τα μακρινά σκυλιά που έχουν οι φύλακες ‒ και εδώ έπαιξαν πολύ μεγάλο ρόλο. Μπορεί να μην κάνω μουσική, αλλά με ενέπνευσαν».
Η Εύα Μανιδάκη έχει μια ιδιαίτερη αγάπη για την Ιαπωνία και οτιδήποτε ιαπωνικό. Στο γραφείο το καταλαβαίνεις από τις μικρές λεπτομέρειες, αλλά, αν την ακολουθείς στο Facebook, η αδυναμία της στην Ιαπωνία δεν μπορεί να κρυφτεί. «Η αγάπη μου για την ιαπωνικότητα ξεκίνησε από την αρχιτεκτονική, από τον Tadao Ando, τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα που είχε έρθει στη σχολή και έκανε μια έκθεση και μια διάλεξη», εξηγεί. «Σπούδαζα αρχιτεκτονική στο Παρίσι, ήμουν στο τρίτο έτος τότε, και παρότι δεν μιλούσε αγγλικά και δεν καταλάβαινα τι έλεγε, είχα μαγευτεί απ’ αυτόν τον άνθρωπο, από τα έργα του ‒ η έκθεση είχε όλα τα σχέδια τα οποία έκανε με μολύβι. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Ταντάο δεν έχει σπουδάσει αρχιτεκτονική, όπως ούτε και ο Λε Κορμπυζιέ, είναι εντυπωσιακό. Τότε είπα “θέλω πάρα πολύ να πάω στην Ιαπωνία, στα σημεία που έχει χτίσει ο Ταντάο, για να επισκεφτώ αυτά τα έργα από κοντά”. Έτσι ξεκίνησε το ενδιαφέρον μου για την Ιαπωνία, από αυτόν τον άνθρωπο, χωρίς να ξέρω παραπάνω. Αργότερα κάνανε κάποιες εκθέσεις στο Palais de Τοkyo, άρχισα να ψάχνω τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, το φαγητό, αλλά αυτά ήρθαν μετά. Το ξεκίνημα έγινε μέσα από την αρχιτεκτονική».
Η άλλη μεγάλη της αγάπη είναι τα ταξίδια. «Τώρα πια θεωρώ ότι ακόμα και στο ίδιο μέρος να πας, ποτέ δεν είναι το ίδιο. Έχω πάει έντεκα φορές στην Ιαπωνία. Για μένα είναι σαν προσκύνημα κάθε φορά αυτό το ταξίδι, είναι σαν να μου καθαρίζει το κεφάλι. Το ταξίδι πάντα έχει να κάνει και με τη στιγμή που το κάνεις, με τους ανθρώπους με τους οποίους ταξιδεύεις. Ένα ταξίδι που το κουβαλάω πολύ μέσα μου είναι αυτό που είχαμε κάνει οικογενειακώς στη Νιγηρία με αυτοκίνητο. Διασχίσαμε τη Νιγηρία και πήγαμε στο Καμερούν, στην Γκάνα. Ο πατέρας μου ήταν στη Νιγηρία δεκαπέντε χρόνια, στον Βορρά, στο Μαϊντούγκουρι, και επειδή αγαπούσε και ο ίδιος τα ταξίδια μάς εμφύσησε πάρα πολύ αυτή την αγάπη του ειδικά για τα οδικά ταξίδια ‒ μου αρέσει πάρα πολύ να ταξιδεύω με το αυτοκίνητο. Αυτό το ταξίδι με το Range Rover στην έρημο με τον μπαμπά μου είναι από τα πολύ αγαπημένα μου. Σταματάγαμε σε χωριά, βλέπαμε την τυπολογία των οικισμών, από τον Βορρά στον Νότο, πόσο διαφορετική είναι η αρχιτεκτονική, γιατί αλλάζει με τις βροχοπτώσεις, με τον καιρό. Τότε ήμουν ήδη στο Παρίσι, φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής. Ήταν ένα ταξίδι πολύ ιδιαίτερο, δύσκολο, τρυφερό, είχε πολλά πράγματα. Και σίγουρα ήταν ένα ταξίδι που έκανα με τον μπαμπά μου που τον έχασα σαν σήμερα, 1η Ιουλίου. Δεν είναι τυχαίο που τον έφερα στην κουβέντα…
Η αγάπη μου για το θέατρο προηγήθηκε της αγάπης μου για την αρχιτεκτονική, αλλά στην οικογένειά μου η αρχιτεκτονική υπάρχει πάρα πολύ. Είμαστε επτά αρχιτέκτονες, είναι αρχιτέκτονας και η αδελφή μου, ο πατέρας μου ήταν πολιτικός μηχανικός. Εγώ σπούδασα θέατρο και η αδελφή μου πήγε στην Καλών Τεχνών. Η αρχιτεκτονική κατάλαβα εκ των υστέρων ότι είναι κάτι που κάνουμε συνέχεια, γιατί με κάποιο τρόπο χτίζουμε όλοι μας. Αυτό είναι η ζωή μας, οικοδομές. Και μου αρέσουν οι οικοδομές του θεάτρου, γιατί υπάρχει αυτό το στοιχείο της διάρκειας, που χτίζονται και διαλύονται γρήγορα, είναι ξόρκια για τον θάνατο, σε αντίθεση με την αρχιτεκτονική, στο πλαίσιο της οποίας φτιάχνουμε σπίτια που ζουν μετά από μας. Αυτό είναι πολύ αναζωογονητικό για μένα».
Η Εύα είναι άνθρωπος χαμηλών τόνων, διακριτική, και όπως όλοι οι δημιουργοί που δεν ανεβαίνουν μετά το τέλος της παράστασης στη σκηνή για να τους χειροκροτήσουν, μένει κάπως στην αφάνεια. «Δεν με πειράζει καθόλου που ο/η σκηνογράφος δεν χειροκροτείται στο τέλος της παράστασης. Το θέατρο είναι ομαδική δουλειά, τι να σου κάνει ένα ωραίο σκηνικό αν αυτό δεν λειτουργήσει σε σχέση με τους ηθοποιούς, τη μουσική και τη σκηνοθεσία. Σίγουρα το περιβάλλον έχει πολύ μεγάλη σημασία, αλλά έχει πολύ μεγάλη σημασία και η αισθητική να είναι στην ίδια γραμμή.
Κάθε φορά είναι δύσκολα, πάντα, και το ξεκίνημα, και η διαδικασία, και το τέλος. Παίζουν βέβαια πολύ μεγάλο ρόλο οι συνεργάτες, όπως παντού ‒ πρέπει να είμαστε όλοι συγχρονισμένοι, να υπάρχει μια κοινή αισθητική στα πράγματα. Και στις δουλειές και στις φιλίες, σε όλα.
Έχω κάποιους μόνιμους συνεργάτες: με τον Γιάννη Χουβαρδά έχω συνεργαστεί πολλές φορές, με την Κατερίνα Ευαγγελάτου, με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό. Είναι κάποιοι άνθρωποι που τους αγαπώ πολύ και αισθάνομαι ότι ταιριάζουν τα χνότα μας. Και κάθε φορά η συνάντηση μαζί τους είναι ένα καινούργιο ταξίδι. Ταξίδι είναι όλα, εγώ έτσι τα βλέπω. Μπορεί να είναι ταξίδι από την πολυθρόνα, αλλά ένα καινούργιο κείμενο για μένα είναι ταξίδι. Και ο Ιππόλυτος είναι ένα ταξίδι που έχει ξεκινήσει πολλούς μήνες πριν, μα όταν φτάνεις στον προορισμό, όταν προσγειώνεται το αεροπλάνο νιώθεις ένα χτυποκάρδι, επειδή πας σε έναν τόπο που είναι καινούργιος…
Τον χειμώνα κάνω τον Βασιλιά Λιρ που θα παιχτεί στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά. Τον χειμώνα θα κάνω και με τον Άγγελο Τριανταφύλλου ένα μιούζικαλ, που σκηνοθετεί επίσης στο Εθνικό, στο Ρεξ. Κάνουμε βέβαια με τον Θανάση την οικία Καβάφη που είναι έργο ζωής. Αμέσως μετά την Επίδαυρο θα πάω στην Αλεξάνδρεια, έχουν τελειώσει τα οικοδομικά στο σπίτι και φτιάχνουμε την έκθεση. Κάθε φορά που πάω εκεί είναι πολύ μεγάλη η συγκίνησή μου, είναι σαν να καταλαβαίνει κανείς πολύ καλά τα έργα του Καβάφη. Οι μυρωδιές, η υγρασία, το φως, όλα αυτά που υπάρχουν πάρα πολύ στην ποίηση του Καβάφη τα αφουγκράζεσαι. Το περιμένω με μεγάλη προσμονή».
Παρατηρώντας τις μακέτες της βλέπω στοιχεία που φαίνονται κρυμμένα και είναι δύσκολο να τα δει ο θεατής. Δεν τα θυμάμαι στις παραστάσεις που έχω δει, γιατί είναι αδύνατο να τα προσέξει κανείς. «Σε κάθε παράσταση υπάρχουν λεπτομέρειες στο σκηνικό που δεν τις ξέρει κανένας, τις βλέπουμε μόνο εγώ και οι ηθοποιοί, είναι αυτό που λέω μικρά μυστικά» λέει και γελάει.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
