ΤΡΙΤΗ «Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης τον Ιούλιο του 1967.

Η αέναη πρωτοπορία του Κωνσταντίνου Δοξιάδη

0

Πώς μπορούν οι κάτοικοι μιας πόλης να είναι ευτυχισμένοι που ζουν σε αυτήν, ανεξάρτητα από τις ασχολίες και το εισόδημά τους; Πώς μπορεί μια πόλη να είναι όσο γίνεται πιο φιλική στους ανθρώπους που φιλοξενεί; Τέτοια ερωτήματα απασχολούσαν μισό αιώνα πριν έναν από τους κορυφαίους και με ευρεία διεθνή αναγνώριση Έλληνες αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, προτού ακόμα ο σοφός εκείνος ηγεμόνας του μικροσκοπικού Μπουτάν αντικαταστήσει τους δείκτες του Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) με τους δείκτες «Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας» (1972).

Όμως ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης (1913-1975), η εταιρεία του οποίου έφτασε να διατηρεί γραφεία σε οκτώ χώρες και να «τρέχει» δεκάδες πολεοδομικά πρότζεκτ σε Αμερική, Ευρώπη, Αφρική και Ασία, υπήρξε πρωτοπόρος και σε άλλους τομείς, όπως οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και η πληροφορική, μια επιστήμη που τότε έκανε τα πρώτα της βήματα και που είχε από νωρίς αντιληφθεί ότι το μέλλον τής ανήκει.   

Συνολικά, η έκθεση αποκαλύπτει το πώς η σημερινή εποχή και η μεταπολεμική περίοδος συνδέονται μέσω τεχνικών εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων.

H έκθεση «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση σε επιμέλεια Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta και εκτελεστική διεύθυνση Αφροδίτης Παναγιωτάκου και Πρόδρομου Τσιαβού αφενός εξετάζει τη σύμπτυξη πόλεων, ανθρώπων, πληροφοριών και υπολογισμών στο έργο του Δοξιάδη, αφετέρου ανιχνεύει αυτές τις υπολογιστικές πρακτικές μέχρι τη σύγχρονη Αθήνα, ερευνώντας τη φυσική μορφή, την τεχνική διοίκηση και την εδαφική εξάπλωση των συστημάτων διαχείρισης των συνόρων πόλεων και κρατών.

Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζεται η «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα», μια κριτική αναδρομή εκείνης της έρευνάς του που πραγματοποιήθηκε με πρόσφατα αφιχθέντες μετανάστες και πρόσφυγες. Συνολικά, η έκθεση αποκαλύπτει το πώς η σημερινή εποχή και η μεταπολεμική περίοδος συνδέονται μέσω τεχνικών εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων.

«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Ο Πρόδρομος Τσιαβός και οι επιμελητές της έκθεσης Mark Wasiuta και Farzin Lotfi-Jam. Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 το γραφείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη έθεσε σε εφαρμογή το πρόγραμμα «Ανθρώπινη Κοινότητα», χρησιμοποιώντας έναν υπολογιστή IBM 1401, τον οποίο τοποθέτησε στο γραφείο του στο κέντρο της Αθήνας.

Στη συνέχεια κατάρτισε 3.500 ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν σε είκοσι αθηναϊκές γειτονιές –κάποια από αυτά εκτίθενται ως ντοκουμέντα, μαζί με φωτογραφίες εποχής της Αθήνας‒ ώστε να καταγράψει πώς οι ίδιοι οι ερωτώμενοι πολίτες βιώνουν την καθημερινότητά τους ως πολίτες, ποιοι έρχονται να ζήσουν στην πόλη, πώς οργανώνουν τη ζωή τους, πώς μετακινούνται σε αυτή, τα προβλήματα, τις ελλείψεις, τα αιτήματα και τις προσδοκίες τους, αναλογιζόμενος τι μέτρα, σχεδιασμοί και παρεμβάσεις θα βελτίωναν την καθημερινότητά τους.

Η έρευνα, που χρηματοδότησε το Ίδρυμα Φορντ, αφορούσε την κατοικία και την εργασία αφενός, τη διασκέδαση και τις κοινωνικές σχέσεις αφετέρου, εξετάζοντας και παραμέτρους όπως η πυκνότητα του πληθυσμού ανά περιοχή, η οικονομική δραστηριότητα, οι έξοδοι, και οι καταναλωτικές συνήθειες.

Το 1964 συστάθηκε το Κέντρο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Δοξιάδη με σημείο αναφοράς τον Univac 1107, τη «ναυαρχίδα» των υπολογιστών της εποχής, ο οποίος τοποθετήθηκε στην αυλή του κτιριακού συγκροτήματος στον περιφερειακό του Λυκαβηττού, κάτω από μια γλυπτή κουκουβάγια-σύμβολο σοφίας, φιλοτεχνημένη από τη Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη. Προστατευόταν από ένα αλεξίσφαιρο γυάλινο «τείχος» και φωτιζόταν το βράδυ.  

«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Άφιξη του UNIVAC 1004 στο Doxiadis Association Computer Center (DACC) στις 31 Ιουλίου 1964. Αρχείο Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη / © Ίδρυμα Κωνσταντίνου και Εμμάς Δοξιάδη

Μοντερνιστής, οραματιστής και εξαιρετικός στην τεκμηρίωση –ένα από τα πρότζεκτ του ήταν η αποτύπωση των συνεπειών του Β’ Παγκοσμίου και της Κατοχής στην Ελλάδα που γνώριζε από πρώτο χέρι, καθώς είχε λάβει μέρος και στην Αντίσταση‒, τεχνοκράτης και ταυτόχρονα διανοητής, ο πολυβραβευμένος αυτός πολεοδόμος και αρχιτέκτονας χρημάτισε και υφυπουργός Ανοικοδομήσεως μεταπολεμικά, εκπροσώπησε επίσης τη χώρα στον ΟΗΕ σε επιτροπές που άπτονται του αντικειμένου του.

Πρέσβευε ότι ο άνθρωπος είναι το σημαντικότερο συστατικό της πόλης και ότι η αρμονική του συνύπαρξη με τα άλλα τέσσερα στοιχεία (φύση, κοινωνία, κελύφη και δίκτυα) οδηγεί στην ισορροπημένη λειτουργία της.

Ήδη στη διακήρυξη του πρώτου Συμποσίου της Δήλου (1963), από τα συνολικά δώδεκα που διοργάνωσε, αναφέρει: «Στοχεύουμε να δημιουργήσουμε οικισμούς που δεν θα ικανοποιούν τους ανθρώπους μόνο ως γονείς και εργαζομένους αλλά και ως ενδιαφερόμενους για μάθηση, ως δημιουργούς και ως πολίτες».

Και το επιχείρησε αυτό χρησιμοποιώντας από κλασικές μεθόδους, όπως η απογραφή, μέχρι πρωτοποριακές για την εποχή του τεχνικές, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοι. Προσπάθησε, επιπλέον, να φανταστεί τα αστικά περιβάλλοντα σε βάθος χρόνου ώστε να σχεδιάσει «έξυπνες πόλεις» με προοπτική.

Στην έκθεση παρουσιάζονται αρχιτεκτονικά μοντέλα, μακέτες, χάρτες, γραφήματα, σχεδιαγράμματα, πίνακες, εκτυπώσεις καθώς και εξώφυλλα περιοδικών και εκδόσεων με αναφορές στο έργο του τόσο στο εσωτερικό (τα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας, το Απολλώνιο στο Πόρτο Ράφτη, το Makedonia Palace στη Θεσσαλονίκη είναι δικά του έργα) όσο και στο εξωτερικό – είχε αναλάβει, μεταξύ άλλων, τα ρυθμιστικά σχέδια της Βαγδάτης και του Ρίο, τον ανασχεδιασμό των Σκοπίων μετά τον καταστροφικό σεισμό του ’63, τον σχεδιασμό του Ισλαμαμπάντ, πρωτεύουσας του Πακιστάν, είχε επίσης συμμετάσχει στην αναμόρφωση του Ντιτρόιτ και του Μαϊάμι, δίνοντας και το πολεοδομικό αποτύπωμα των εισοδηματικών διαφορών αλλά και των φυλετικών διακρίσεων. Το υλικό προέρχεται από το αρχείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη.

«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Ταξιδιωτικοί χάρτες. Αρχείο Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη / © Ίδρυμα Κωνσταντίνου και Εμμάς Δοξιάδη

Η «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα» αντιπαραθέτει τις τεχνικές εισαγωγής και συγκέντρωσης δεδομένων που εφάρμοζε ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης με στόχο τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και της καθημερινότητας των πολιτών με τα συστήματα ελέγχου και παρακολούθησης στις σύγχρονες πόλεις, τα οποία ενισχύουν τον αποκλεισμό ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και μειονοτήτων.

Παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, αν μη τι άλλο, το σκεπτικό της κριτικής αναδρομής της δικής του έρευνας με μια άλλη που αφορά μετανάστες και πρόσφυγες και πραγματοποιήθηκε με τη συνδρομή του Ελληνικού Συμβούλιου για τους Πρόσφυγες και του δικτύου Μέλισσα – υπόψη ότι και ο ίδιος ο Δοξιάδης ήταν γόνος προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, ενώ είχε εμπειρία και από το εκτεταμένο κύμα προσφυγιάς που δημιούργησε στο Πακιστάν η ανταλλαγή πληθυσμών ύστερα από τον πόλεμο με την Ινδία. 

Οι εν λόγω συνεντεύξεις προβάλλονται βιντεοσκοπημένες μαζί με χάρτες που απεικονίζουν τις μετακινήσεις των υποκειμένων. Κύριο έκθεμα αυτής της ενότητας, που αποτυπώνει τη δυσοίωνη πλευρά «της μηχανής στην καρδιά του ανθρώπου», είναι ένα μεγάλο λευκό τραπέζι, στην περίμετρο του οποίου υπάρχουν επίσης λευκά ομοιώματα-μοντέλα όλων των εμποδίων που συναντούν οι ξεριζωμένοι από το ξεκίνημα του ταξιδιού τους διά ξηράς και θαλάσσης μέχρι τις παρυφές της Ευρώπης, με την Ελλάδα να αποτελεί μία από τις κύριες πύλες διέλευσης: τα συνοριακά περάσματα (νησιά Ανατολικού Αιγαίου, Έβρος, Κακαβιά, Ειδομένη, τα λιμάνια του Πειραιά, της Πάτρας και της Ηγουμενίτσας) επιτηρούνται από αεροπλάνα, ελικόπτερα, drones και αερόστατα, από ραντάρ, θερμικές κάμερες, σαρωτές και αισθητήρες, από Έλληνες και ξένους συνοριοφύλακες, από περιπολικά και σκάφη του λιμενικού ‒ ακόμα και δορυφόροι «επιστρατεύονται» για τον έλεγχο των προσφυγικών και των μεταναστευτικών ροών, ενώ τα κέντρα υποδοχής θυμίζουν όλο και περισσότερο φυλακές. Μοιάζει, τρόπον τινά, με επιτραπέζιο παιχνίδι τύπου Μονόπολης, με το «έπαθλο» εδώ να είναι η ίδια η επιβίωση.

Αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες, ακόμα και αν καταφέρουν να περάσουν τα σύνορα, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα υπολογίζονται ως ισότιμοι πολίτες στις νέες τους πατρίδες, ότι οι κοινότητες και οι πόλεις που θα τους υποδεχτούν θα τους εντάξουν στις λειτουργίες και τους σχεδιασμούς τους, ότι θα υπολογίσουν και τις δικές τους επιθυμίες και ανάγκες, ότι θα αποδεχτούν την ίδια τους την ύπαρξή.

«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi
«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi
«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi
«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi
«Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου» Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Margarita Yoko Nikitaki/ Onassis Stegi

Κωνσταντίνος Δοξιάδης και πληροφοριακός μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου
Μια έκθεση για τα δεδομένα και τις ανθρώπινες κοινότητες από τα 60s έως σήμερα

28 Ιανουαρίου – 26 Φεβρουαρίου 2023
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (-1)

Τετάρτη – Κυριακή, 18:00 - 23:00
Είσοδος δωρεάν με δελτία εισόδου





 

Design
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας: «Η Αθήνα συγκαταλέγεται στις πιο άσχημες πόλεις σε όλον τον κόσμο»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας: «Η Αθήνα συγκαταλέγεται στις πιο άσχημες πόλεις σε όλον τον κόσμο»

Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ. Γεννήθηκε και ζει στο Κολωνάκι. Θεωρεί ότι η μεγαλύτερη φυσιογνωμία της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σκέψης κατά τον 20ό αιώνα ήταν ο Λε Κορμπιζιέ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Τα Ταξιδιωτικά Ημερολόγια του Κωνσταντίνου Δοξιάδη από τις χώρες της Ασίας

Βιβλίο / Τα Ταξιδιωτικά Ημερολόγια του Κωνσταντίνου Δοξιάδη από τις χώρες της Ασίας

Δεν ήταν στις αρχικές προθέσεις του σπουδαίου Έλληνα πολεοδόμου να διατηρήσει ημερολόγιο, αλλά εμπνεύστηκε από τον Λόρενς της Αραβίας σε ένα ταξίδι του στο Πακιστάν το φθινόπωρο του 1954. Το αποτέλεσμα είναι ένα εντυπωσιακό ντοκουμέντο μιας περασμένης εποχής.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Περηφανευόμαστε ότι δώσαμε τα φώτα μας στον κόσμο, αλλά δεν κρατήσαμε ούτε ένα λυχναράκι»

Oι Αθηναίοι / «Περηφανευόμαστε ότι δώσαμε τα φώτα μας στον κόσμο, αλλά δεν κρατήσαμε ούτε ένα λυχναράκι»

Η αρχιτέκτονας και υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη, Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, δεν λησμόνησε ποτέ στην πορεία της πως η μορφή ενός κτιρίου πρέπει να έχει χαρακτήρα, ειλικρίνεια και κλίμακα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Sotja

Οι Αθηναίοι / Sotja: «Στο ξεκίνημά μου έλεγαν "αυτό το κοριτσάκι θα μου κάνει το tattoo;"»

Όταν μπήκε στα τατουατζίδικα, ελάχιστες γυναίκες εργάζονταν εκεί. Εξασκήθηκε πάνω σε «πανκιά» και βρήκε το προσωπικό της στυλ στις horror ταινίες των ’60s. Η Αθηναία της εβδομάδας θυμάται την εποχή που τα tattoo προκαλούσαν προβλήματα στη δουλειά και κακεντρεχή σχόλια στον δρόμο - και αυτή η πραγματικότητα δεν έχει ακριβώς τελειώσει.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Το Μπουλούκι, ένα περιοδεύον εργαστήριο για τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης, βάζει το δικό του -σημαντικό- λιθαράκι στη διατήρηση της μνήμης και της ζωής στην ορεινή Ήπειρο

Γειτονιές της Ελλάδας / Δύο νέοι αρχιτέκτονες ανακατασκεύασαν τη στέγη ενός σχολείου στα Τζουμέρκα

Το Μπουλούκι, ένα περιοδεύον εργαστήριο για τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης, βάζει το δικό του -σημαντικό- λιθαράκι στη διατήρηση της μνήμης και της ζωής στην ορεινή Ήπειρο.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ
Hotel Experience: Πώς η πρώτη διοργάνωση για το μέλλον του τουρισμού υπό το πρίσμα της εμπειρίας πέτυχε ρεκόρ επισκεπτών

Design / Hotel Experience: Πώς η πρώτη διοργάνωση για το μέλλον του τουρισμού υπό το πρίσμα της εμπειρίας πέτυχε ρεκόρ επισκεπτών

Η διοργάνωση του Hotel Experience που πραγματοποιήθηκε 5-6 Οκτωβρίου 2024 στο Ωδείο Αθηνών ξεπέρασε κάθε προσδοκία συμμετοχής καθώς πάνω από 4.000 επισκέπτες βίωσαν από κοντά την εμπειρία
THE LIFO TEAM
H θρυλική Ιταλίδα designer Paola Navone θέλει να ζήσει στην Αθήνα

Design / H θρυλική Ιταλίδα designer Paola Navone θα ήθελε να ζήσει στην Αθήνα

 H προσωπικότητα της αρχιτεκτόνισας και designer Paola Navone είναι πληθωρική, όσο και η ιστορία της ζωής της. Λίγο πριν εμφανιστεί ως ομιλήτρια το Σάββατο 5 Οκτωβρίου στο συνέδριο Hotel Experience στο Ωδείο Αθηνών μας μιλάει με πάθος για ένα πρόσφατο πρότζεκτ που υπέγραψε.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ