Όλα τα μεγάλα έργα ξεκινούν πριν από την επίσημη θεμελίωσή τους, ενώ εγκαινιάζονται κάποιο καιρό μετά την περάτωσή τους. Παρά ταύτα πάντα θα υπάρχουν για κάθε μεγάλο έργο αυτές οι δύο ημερομηνίες, που σηματοδοτούν το ξεκίνημα και την ολοκλήρωσή του.
Έτσι λοιπόν και για τον Πύργο των Αθηνών ξέρουμε πως η θεμελίωσή του συνέβη στις 13 Ιουνίου 1969 (τονίζουμε το 1969, γιατί σε διάφορα σάιτ αναγράφεται το 1968) και πως τα εγκαίνιά του έγιναν, ακριβώς πριν από 50 χρόνια, στις 16 Οκτωβρίου 1972 (και επ’ αυτού διαβάζεις, στα σάιτ, ακόμη και για 1971 ή και 1973).
Ο Πύργος των Αθηνών χτίστηκε λόγω των οικοδομικών διευκολύνσεων που παρείχε ο Αναγκαστικός Νόμος («απεφασίσαμεν και διατάσσομεν») της δικτατορίας ΑΝ-395/68 (ΦΕΚ-95/Α/4-5-68) «Περί του ύψους των οικοδομών και του συστήματος της ελευθέρας δομήσεως» (και όχι «Αναπτυξιακός Νόμος», όπως αναφέρεται συχνά σε σχέση με το «ΑΝ»), ένας νόμος που επιχείρησε να αναπτερώσει την οικονομική δραστηριότητα, μέσω της οικοδομής, αυξάνοντας τους συντελεστές δόμησης, εν μία νυκτί, άρα και την περιουσία των οικοπεδούχων. Ειδικά για την Αθήνα ο ΑΝ-395/68 προέβλεπε τα εξής, στο πρώτο από τα μόλις τέσσερα άρθρα του, στην παράγραφο τρία:
«Διά την περιοχήν του Λεκανοπεδίου Αθηνών και τας καθ’ άπασαν την Χώραν περιοχάς δι’ ας έχουσι καθορισθή συντελεσταί δομήσεως και ύψος οικοδομών μέχρι ένδεκα (11) μέτρων, η κατά τα ανωτέρω προσαύξησις του συντελεστού δομήσεως καθορίζεται εις ποσοστόν τεσσαράκοντα επί τοις εκατόν (40%)».
Ο Πύργος ήταν τότε και παραμένει ακόμη και σήμερα το υψηλότερο κτήριο όχι μόνον της Αθήνας, αλλά και ολόκληρης της χώρας, έχοντας 24 ορόφους, συν ισόγειο και συνολικό ύψος (μαζί με τα τρία υπόγεια) 108 μέτρα. Φυσικά, και όπως όλοι ξέρουν, τα κτηριακά συγκροτήματα είναι δύο, που επικοινωνούν μεταξύ τους – το υψηλότερο 24όροφο και δίπλα το μικρότερο 12όροφο.
Και δεν ήταν μόνον αυτό, αφού για οικόπεδα μεγαλύτερα του ενάμισι στρέμματος ο συντελεστής δόμησης, βάσει πάντα του ΑΝ-395/68, θα αυξανόταν κι άλλο, από 20-30%, ενώ όπως ρητά γραφόταν και στο άρθρον 2 παράγραφος 1: «Η επίτευξις (...) του παρόντος μείζοντος συντελεστού δομήσεως γίνεται και δια καθ’ ύψος προσαυξήσεως των κτιρίων».
Πρακτικά, όλα αυτά σήμαιναν πως θα μπορούσες να χτίσεις όσο ήθελες προς τον ουρανό, υπό ελαχίστους όρους.
Ο Πύργος Αθηνών είναι το κτηριακό συγκρότημα γραφείων και καταστημάτων, που ανεγείρει η εταιρεία «Α. Αλβέρτης – Θ. Δημόπουλος» στην συμβολή των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Μεσογείων.
Ο Πύργος ήταν τότε και παραμένει ακόμη και σήμερα το υψηλότερο κτήριο όχι μόνον της Αθήνας, αλλά και ολόκληρης της χώρας, έχοντας 24 ορόφους, συν ισόγειο και συνολικό ύψος (μαζί με τα τρία υπόγεια) 108 μέτρα. Φυσικά, και όπως όλοι ξέρουν, τα κτηριακά συγκροτήματα είναι δύο, που επικοινωνούν μεταξύ τους – το υψηλότερο 24όροφο και δίπλα το μικρότερο 12όροφο.
Εντυπωσιακά ήταν, φυσικά, τα «νούμερα» του Πύργου. Πιο συγκεκριμένα:
Κατά την διάρκεια των εκσκαφών είχαν αφαιρεθεί 55.000 κυβικά μέτρα χώμα, με τον συνολικό όγκο του κτίσματος να αγγίζει τα 140.000 κυβικά μέτρα και με το βάρος του να ξεπερνά τους 60.000 τόνους.
Για την αποπεράτωση του έργου είχαν χρησιμοποιηθεί 17.000 κυβικά μέτρα σκυροδέματος, 8.000 τόνοι τσιμέντου, 2.000 τόνοι σιδήρου (υλικό που αντιστοιχούσε χοντρικά σε δέκα έξι πολυκατοικίες), 26.000 τετραγωνικά μέτρα μονωτικού υλικού, 12.000 τετραγωνικά μέτρα υαλοπινάκων, 8.000 τετραγωνικά μέτρα μαρμάρων, 14.000 τετραγωνικά μέτρα κινητών διαχωρισμάτων (ψευδοτοίχων) πλήρως μονωμένων, 2.000 πόρτες, 3.500 παράθυρα (που δεν άνοιγαν), 25.000 μέτρα σωληνώσεων, 30.000 λαμπτήρες φθορισμού, 1.500 τηλέφωνα, ενώ οι ανελκυστήρες του Πύργου θα ανεβοκατέβαιναν με ταχύτητα 3,6 μέτρα ανά δευτερόλεπτο.
Επιπλέον η εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύς του οικοδομήματος ήταν 4.000 ΚVA (κιλοβόλτ-αμπέρ), όση η παραγωγή του υδροηλεκτρικού σταθμού του ποταμού Λούρου, όπως είχαν γράψει τότε τα έντυπα, ενώ για την αποπεράτωση του έργου είχαν απαιτηθεί σχεδόν 300.000 μεροκάματα!
Περαιτέρω, το όλο συγκρότημα είχε την δυνατότητα να στεγάσει έως και 2.500 εργαζόμενους, μαζί με 1.000 πελάτες, ενώ στην πρώτη φάση του είχε προβλεφθεί να στεγάσει πάρκιν χωρητικότητας 450 οχημάτων, γραφεία σε έκταση 24.000 τετραγωνικών μέτρων, καταστήματα σε έκταση 1.400 τετραγωνικών μέτρων και ακόμη εστιατόριο-νυχτερινό κέντρο (το περιώνυμο Tower Suite), με αίθουσες δεξιώσεων στον τελευταίο όροφο, εστιατόριο-καφετέρια στον πρώτο όροφο, Τράπεζα, γραφείο ταξιδιών, κοσμηματοπωλείο κ.λπ.
Ακόμη το κτηριακό συγκρότημα θα διέθετε δική του μονάδα ηλεκτροπαραγωγής, ώστε να ήταν ανεξάρτητο από την γενικότερη παροχή της πόλης, με απρόσκοπτη λειτουργία των φώτων του, των ανελκυστήρων του κ.λπ.
Για την ολοκλήρωση του έργου είχαν απασχοληθεί φυσικά έλληνες μηχανικοί, τεχνικοί, εργοδηγοί και εργάτες-οικοδόμοι, χρησιμοποιώντας προϊόντα ως επί το πλείστον ελληνικών εταιρειών (ο σιδηρούς οπλισμός ήταν της Χαλυβουργικής ΑΕ, τα αλουμίνια της ΒΙΟΧΑΛΚΟ ΑΕ, οι μονώσεις της ΜΟΝΥΑΛ ΑΕ κ.ο.κ.).
Την αρχιτεκτονική μελέτη του συγκροτήματος είχαν εκπονήσει οι Ιωάννης Βικέλας και Ιωάννης Κυμπρίτης (μια συνέντευξη του Ι. Βικέλα, στην LiFΟ, μπορείτε να δείτε εδώ https://www.lifo.gr/culture/design/ioannis-bikelas-o-arhitektonas-toy-protoy-oyranoxysti-tis-athinas-mila-sti-lifo), ενώ την στατική και την δυναμική αντισεισμική μελέτη των κτηρίων είχε αναλάβει ο διακεκριμένος διδάκτορας τότε (και αργότερα καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών) πολιτικός μηχανικός Αρίσταρχος Οικονόμου (1936-2014) – που ήταν ήδη γνωστός, λόγω της μελέτης του για την γέφυρα της Τατάρνας, που ένωνε Αιτωλοακαρνανία με Ευρυτανία και που είχε κατεκτημένα, εκείνη την εποχή, τέσσερα παγκόσμια ρεκόρ τεχνικών επιτευγμάτων.
Προσωπικώς θυμάμαι, ως φοιτητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, την αίγλη που είχε στο πανεπιστήμιο το ονοματεπώνυμο «Αρίσταρχος Οικονόμου», σε τέτοιο βαθμό ώστε να εξαναγκάζει φοιτητές και άλλων τμημάτων της Πολυτεχνικής –όχι μόνον τους πολιτικούς-μηχανικούς δηλαδή– να παρακολουθούν τις παραδόσεις του στην Στατική βασικά, αλλά και στην Δυναμική.
Η συνέντευξη του Αρίσταρχου Οικονόμου
Από μια συνέντευξη εποχής του Αρίσταρχου Οικονόμου, την μοναδική εξάλλου που γνωρίζουμε, στο περιοδικό «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ και διακόσμηση» [τεύχος #84/1, 18 Μαρτίου 1971], μεταφέρουμε κάποια σημεία της, που έχουν ενδιαφέρον και σε σχέση με το θέμα μας:
— H γέφυρα της Τατάρνας, λοιπόν, έχει παγκόσμια ρεκόρ;
Τέσσερα
— Και από ελληνικά ρεκόρ;
Με προκαλείτε να αστειευθώ. Ωραία λοιπόν, ρεκόρ εις μήκος, εις ύψος και εις βάθος.
— Εις βάθος;
Ναι! Εις μήκος (άνοιγμα) με την Γέφυρα της Τατάρνας. Εις ύψος διότι έχω μελετήσει τα δύο υψηλότερα κτήρια της Ελλάδος, τον ουρανοξύστη «Πύργος των Αθηνών» της εταιρίας «Αλβέρτης-Δημόπουλος» και τον ουρανοξύστη του Εμπορικού Κέντρου του Πειραιώς. Και εις... βάθος, διότι έχω κάνει την μελέτη του βαθύτερου οικοδομήματος στη χώρα μας, οκτώ υπογείους ορόφους, συνολικού βάθους 23 μέτρων, για τον υπόγειο σταθμό αυτοκινήτων της οδού Μενάνδρου 54, κοντά στην Ομόνοια, που είναι το πιο βαθύ γκαράζ της Ευρώπης.
— Πόσων ετών είστε κύριε Οικονόμου;
Εδώ και οκτώ χρόνια είμαι 40. Στην πραγματικότητα όμως είμαι 35.
— Αν σας πω ότι δεν καταλαβαίνω;
Στην αρχή κι εγώ δεν καταλάβαινα. Δεν μπορούσα να καταλάβω, γιατί ένας νέος άνθρωπος να μην μπορεί να είναι ένας καλός και σοβαρός επιστήμονας. Για να με παίρνουν, λοιπόν, στα σοβαρά στα διεθνή συνέδρια, όπου έκανα ανακοινώσεις, έλεγα ότι εγγίζω τα 40. Γεννήθηκα όμως στην Αθήνα το 1936.
— Πώς ξεκινήσατε;
Το 1959 άνοιξα γραφείο μόνος μου. Εκείνα τα Χριστούγεννα δεν είχα αγοράσει παπούτσια, γιατί δεν έφθαναν τα χρήματά μου. Δούλεψα όμως σκληρά, ασταμάτητα, χωρίς καμιά διακοπή ή ανάπαυση μέχρι το 1968. Τότε είπα: «Αρκετά. Θα σταματήσω τρεις μήνες. Θα πάω στην Αμερική, θα νοικιάσω ένα αυτοκίνητο και θα την γυρίσω όλη. Θα δω όσα έργα μεγάλα έχουν γίνει, θα τελειοποιήσω τα αγγλικά μου και θα ξεκουραστώ. Μετά βλέπουμε...».
— Θα ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία...
Θα ήταν, ναι, αλλά δεν με άφησαν οι ουρανοξύστες.
— Δεν σας άφησαν να γυρίσετε την Αμερική;
Δεν με άφησαν να πάω στην Αμερική!
— Κύριε Οικονόμου μήπως μπερδεύετε τα πράγματα; Οι ουρανοξύστες είναι στην Αμερική. Πώς λοιπόν σας εμπόδισαν να πάτε εκεί;
Μα δεν πρόκειται γι’ αυτούς τους ουρανοξύστες. Εμένα με εμπόδισαν οι ελληνικοί. Δηλαδή, ενώ ετοιμαζόμουν για το ταξίδι, μού τηλεφώνησαν ένα απόγευμα από την εταιρία «Αλβέρτης-Δημόπουλος». Έτσι ανέλαβα την στατική και την δυναμική αντισεισμική μελέτη του ουρανοξύστη «Πύργος των Αθηνών», ενώ λίγο αργότερα θα ερχόταν και ο ουρανοξύστης του Πειραιώς.
— Πόσα έργα έχετε κάνει μέχρι τώρα;
Πολλά. Αλλά εκείνα που μ’ ενδιαφέρουν είναι τα «ιδιαζούσης» –αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο– μορφής. Δηλαδή εκείνα που παρουσιάζουν κάποια δυσκολία σημαντική και έχουν στοιχεία που τα διαφοροποιούν από τα συνήθη. Έχω μελετήσει και πολυκατοικίες. Αλλά δέκα πολυκατοικίες μπορεί να είναι ένα πολύ απλό δεδομένο και μια αποθήκη να είναι κάτι σύνθετο, αν έχουμε, επί τη υποθέσει, να στεγάσουμε έναν κάπως εκτεταμένο χώρο, χωρίς κολώνες και δοκάρια.
— Πώς εργάζεσθε;
Σκέπτομαι πρώτα τη λύση που θα δώσω. Συλλαμβάνω την εικόνα του έργου και κατόπιν το ανατέμνω σε επιμέρους στοιχεία, των οποίων αρχίζω την μελέτη, με την ουσιαστική βοήθεια των ανθρώπων, μηχανικών και σχεδιαστών, που εργάζονται μαζί μου. Εργάζομαι γύρω στις 50 ώρες την εβδομάδα. Έχω απαρνηθεί την στείρα θεωρητικολογία και γνωρίζω, όπως όλοι μας άλλωστε, ότι η στατική δεν είναι παρά κάτι θεμελιωμένο πάνω σ’ αυτό που είπε ο Αρχιμήδης. Ότι, δηλαδή, ίσα βάρη επί άξονος, σε ίση απόσταση από του σημείου στηρίξεως, ισορροπούν. Η απλούστερη έκφραση αυτού του πράγματος είναι ο ζυγός.
— Αφού μιλάμε και για ένα αντισεισμικό έργο, και μια και εκάματε εσείς την αντισεισμική μελέτη για τον ουρανοξύστη των Αθηνών θα μπορούσατε να δώσετε τον συντελεστή ασφαλείας κατά σεισμού, που έχετε εξασφαλίσει γι’ αυτό το μεγαθήριο;
Ναι. Έχει μέγιστο συντελεστή ασφαλείας. Ίσως τον μεγαλύτερο από τα λοιπά κτήρια της Αθήνας. Θα πρέπει ακόμη να ξεκαθαρίσω ένα πράγμα: για μας τους τεχνικούς, για μένα τουλάχιστον, όλα τα έργα, που για τον πολύ κόσμο είναι άψυχα, έχουν ζωή. Έχουν τις δικές τους αντιδράσεις, τη δική τους συμπεριφορά, που προσπαθούμε να προεξασφαλίζουμε τον έλεγχό της. Διαλέξετε στην τύχη ένα μέτρο από τους τοίχους του ουρανοξύστη. Έχει τη δική του ιστορία. Το πώς και το γιατί έγινε έτσι και όχι αλλιώς, το πόσα και ποια σίδερα τοποθετήθηκαν εκεί και γιατί, το ποιες θα είναι οι αντιδράσεις ή ο ρόλος τους σε μια δεδομένη στιγμή.
— Πιστεύετε ότι όλοι νοιώθουν έτσι; Οι καλλιτέχνες είναι φυσικό, αλλά οι τεχνικοί;
Μα και οι τεχνικοί δεν είναι λίγο καλλιτέχνες με τον τρόπο τους;
Από την πλευρά, τώρα, των πρώτων ενοικιαστών, στο ισόγειο του Πύργου των Αθηνών θα εγκαθίστατο το πρότυπο Εμπορικό Κέντρο (Shopping Center), το οποίο αποτελούσαν ποικίλα καταστήματα, σαν τα «Κοσμήματα-Πολύτιμα Μέταλλα» του Ηλία Λαλαούνη, «Βιβλιοπωλείον» της Βιργινίας Ελευθερουδάκη, «Αντίκες» της Αλίκης Γιαννούκου, «Ανδρικά και Γυναικεία Είδη» του Γιάννη Τσεκλένη, «Φαρμακείον-Καλλυντικά» της Παναγούλας Αντωνιάδου, «Κομμωτήριον Ζωρζ» του Νικολάου Τσουνάκη κ.λπ., ενώ στους διαφόρους ορόφους θα εγκαθίσταντο η Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως Α.Ε., η Αλουμίνιον της Ελλάδος Α.Ε., η ΕΣΣΟ ΠΑΠΠΑΣ Α.Β.Ε.Ε., η Fulgor A.E., η Ελληνική Λέσχη Περιηγήσεων και Αυτοκινήτου (Ε.Λ.Π.Α.) και μεγάλος αριθμός ιδιωτών επιχειρηματιών.
Πώς αποτυπώθηκε ο Πύργος των Αθηνών στον κινηματογράφο της εποχής;
Σχεδόν αμέσως ο Πύργος των Αθηνών άρχισε να αποτυπώνεται διαφημιστικώς, σε περιοδικά και εφημερίδες, όπως και στην τηλεόραση, με πολλές και διαφορετικές αφορμές, ενώ δεν ήταν λίγες και οι «παρουσίες» του, εκείνη την πρώτη εποχή, στην μεγάλη οθόνη.
Κατ’ αρχάς η φάση ανέγερσης του Πύργου διαγράφεται στους τίτλους της ταινίας του Γιώργο Παπακώστα «Τι Κάνει ο Άνθρωπος για να Ζήση» (1970), με τον Κώστα Χατζηχρήστο, τον Μίμη Φωτόπουλο κ.ά. (με την περίφημη σκηνή «δραχμάς δεν δίδω»), ενώ ωραία νυχτερινά πλάνα υπάρχουν και στην ταινία του Πέτρου Λύκα «Θέμα Συνειδήσεως» (1973) με τον Νίκο Κούρκουλο. Μάλιστα, στο γκαράζ του Πύργου ο γιατρός Γεραλής (Ν. Κούρκουλος) σαπίζει στο ξύλο ένα τσιράκι της «τάξεως» (Λάζος Τερζάς).
Επίσης στον «Βάλτο» (1973) του Ντίνου Δημόπουλου η εικονική οικοδομική εταιρεία (Βέρα Κρούσκα, Κώστας Ναός, Δημήτρης Μαλαβέτας), που καταχράται τα λεφτά των απλών ανθρώπων, έχει την έδρα της στον Πύργο των Αθηνών. Και υπάρχουν μάλιστα ωραία πλάνα και από ψηλά, από την Tower Suite, με την Βασιλίσσης Σοφίας να κυλάει, κάτω, σαν ποτάμι...
Πύργος Αθηνών υπό κατασκευή
Τα εγκαίνια
Όπως γράψαμε και στην αρχή τα επίσημα εγκαίνια του Πύργου των Αθηνών πραγματοποιήθηκαν την Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 1972. Διαβάζουμε, δε, στην σχετική περιγραφή από το σάιτ του Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου:
«Άποψη του Πύργου των Αθηνών του οποίου πραγματοποιούνται τα εγκαίνια. Ο ανελκυστήρας του κτηρίου ενώ ανεβαίνει τους ορόφους. Η θέα από αίθουσα του κτηρίου. Ο Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας επί θεμάτων Εμπορίου Μιχαήλ Μπαλόπουλος, πλαισιωμένος από άλλους επισήμους, εγκαινιάζει το κτήριο. Ο Μ. Μπαλόπουλος, ο Δήμαρχος Αθηναίων Δημήτριος Ρίτσος και οι λοιποί παριστάμενοι επίσημοι ξεναγούνται σε καταστήματα στεγαζόμενα στο κτήριο (μεταξύ των οποίων και κατάστημα υφασμάτων)».
Ο χουντικός υφυπουργός Μιχαήλ Μπαλόπουλος δεν θα έμενε στην ιστορία, βεβαίως, για τα εγκαίνια του Πύργου των Αθηνών, αλλά για το διαβόητο «σκάνδαλο των κρεάτων», όπως και για το ότι θα κατάφερνε να καταδικαστεί επί δικτατορίας.
Ακατάλληλα κρέατα είχαν εισαχθεί από την τότε Ροδεσία, τα οποία είχαν μετονομαστεί από τους εισαγωγείς, μέσω δωροληψιών αρμοδίων υπαλλήλων, σε... Αργεντινής.
Η δίκη ήταν πρωτοσέλιδη όλο τον Ιούνιο του ’74 (επί καθεστώτος Ιωαννίδη), με τον Μπαλόπουλο να κατηγορείται για παράβαση του τότε νόμου περί ευθύνης υπουργών (είχαν και τέτοιον οι χουντικοί...), όπως και για δωροληψία και να καταδικάζεται σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση, για την πρώτη παράβαση και να αθωώνεται για την δεύτερη (την δωροληψία).
Επί μεταπολίτευσης η ποινή του Μπαλόπουλου θα μειωνόταν κατά πολύ (μετά την σχετική έφεση και την επακόλουθη αναίρεση), αλλά τελικά θα πέθαινε στη φυλακή, στις 3 Μαρτίου 1978, επειδή θα καταδικαζόταν και στη «Δίκη της Χούντας», λόγω της συμμετοχής του στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 (ήταν αντισυνταγματάρχης).
Σε σχέση, δε, με τα «σάπια κρέατα» ο Μπαλόπουλος υποστήριζε πως του την είχε στημένη ο Ιωαννίδης, για ιδιοτελείς δικούς του σκοπούς (για να δείξει πως η δικαιοσύνη, επί των ημερών του, ήταν «ανεξάρτητη», «αδιάφθορη» κτλ.).
Από αλλού ξεκινήσαμε και αλλού καταλήξαμε. Έτσι, όμως, συμβαίνει κάποιες φορές με τα κείμενα...
Εγκαίνια Πύργου Αθηνών
