Το γραφείο που έχει στηθεί η προετοιμασία για τη συμμετοχή μας στη Μπιενάλε είναι ήσυχο. Ανάμεσα στα ημερολόγια και τις σημειώσεις, η Μαρία Παπαδημητρίου, η καλλιτέχνης που μας εκπροσωπεί φέτος στην 56η Μπιενάλε της Βενετίας, κανονίζει τις λεπτομέρειες για την όψη του περιπτέρου που κατασκευάζεται σε ένα εργαστήριο στου Ρέντη. Φωτογραφίες, σημειώσεις, εικόνες, βιβλία. Τα Αγριμικά μπροστά μας στη μεγάλη οθόνη του κομπιούτερ κυριαρχούν. Και παντού γύρω μας.
Θα μας εξηγήσετε τη δουλειά σας;
Αφορά στη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων αρχικά. Ο τίτλος είναι Αγριμικά, είναι η ελληνική λέξη για τα ζώα που δε μπορούν να εξημερωθούν. Αλεπούδες, κουνέλια, αγριογούρουνα. Αγριμικά αποκαλούσαν και τους αρχηγούς της αντίστασης κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Η σχέση του ανθρώπου με τα ζώα προκαλεί πολλές ανησυχίες που κυμαίνονται από την πολιτική και την ιστορία την οικονομία και τις παραδόσεις, την ηθική και την αισθητική, τον φόβο του ξένου και του ακατανόητου. Είναι ένα όχημα η σκέψη αυτή, για μια σύγχρονη αλληγορία του θηρίου που ανθίσταται να γίνει ιδιοκτησία μας.
Υπάρχει πολλή έρευνα πίσω από τα έργα μου, αλλά ένα έργο αγγίζει το θεατή για διαφορετικούς λόγους. Έτσι ο καθένας δίνει τη δική του ερμηνεία. Πέρα όμως από την ερμηνεία θα ήθελα ο θεατής να έχει και μια ενστικτώδη αντίδραση απέναντι στο έργο.
Αυτό που μεταφέρετε στη Βενετία τι είναι;
Μεταφέρουμε ένα πραγματικό κατάστημα που πουλάει δέρματα ζώων. Το είδα για πρώτη φορά τυχαία, σε έναν περίπατο και μπήκα από περιέργεια να δω τι μπορεί να πουλάει. Ο ιδιοκτήτης του καταστήματος είναι ένας έμπορος 81 ετών, συνταξιούχος και στην ουσία συντηρεί το μαγαζί του για να συναντά τους φίλους του. Είναι ένας άνθρωπος που μιλά για το παρελθόν, αφηγείται ιστορίες. Έχει ζήσει εκεί ένα μεγάλο μέρος της ζωής του και το περιβάλλον του, αυτό το «κουτί» είναι ένας τόπος στον οποίο μπορεί να συναντήσει όλη την πρόσφατη ιστορία του τόπου μας.
Το μαγαζί αυτό που βρίσκεται;
Είναι στο Βόλο. Ο Βόλος είναι μια ιστορική πόλη και ένα σημαντικό λιμάνι, με μια επίσης σημαντική βιομηχανική και εμπορική παράδοση. Ο Βόλος έχει επίσης μια μακρά σχέση και παράδοση στον συνδικαλισμό και στην κυκλοφορία των προοδευτικών ιδεών σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Φυσικά, στην τρέχουσα κατάσταση της κατεδάφισης και της υποβάθμισης αυτό το αστικό τοπίο είναι ένα τοπίο της μελαγχολίας και της αδράνειας. Μέσω του των «Αγριμικών» και των ιστοριών που έχει να μας αφηγηθεί αυτό το παλιό μαγαζί θα ήθελα να προτείνω μια άλλη άποψη για τη σύγχρονη Ελλάδα, που πηγαίνει πέρα από τις προκαταλήψεις και τις σταθερές εικόνες. Η Ελλάδα στην τρέχουσα κατάσταση είναι ένα εντελώς νέο και κρυφό ιστορικό έδαφος.
Τι σημαίνει αυτό το έργο για τα διαφορετικά ακροατήρια που φτάνουν στη Βενετία;
Το έργο θα πρέπει να είναι ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις και ερμηνείες. Δίνει το έναυσμα για αναμνήσεις και ιστορίες και ο καθένας θα πρέπει να είναι σε θέση να ανακαλύψει ένα διαφορετικό στοιχείο της προσωπικής του διαδρομής. Υπάρχει πολλή έρευνα πίσω από τα έργα μου, αλλά ένα έργο αγγίζει το θεατή για διαφορετικούς λόγους. Έτσι ο καθένας δίνει τη δική του ερμηνεία. Πέρα όμως από την ερμηνεία θα ήθελα ο θεατής να έχει και μια ενστικτώδη αντίδραση απέναντι στο έργο.
Η χαμηλή χρηματοδότηση επηρεάζει την εργασία σας αυτή;
Η δουλειά μου έχει πάντα σχέση με τις εύθραυστες οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα. Έχουμε διαμορφώσει ένα πρόγραμμα που δε χρειάζεται πολλά χρήματα για να υλοποιηθεί. Ο προϋπολογισμός μας είναι σημαντικά μειωμένος, δεν έχει καμία σχέση με τις προηγούμενες εκπροσωπήσεις μας στη Μπιενάλε. Το καλό που έχει γεννήσει η ύφεση είναι οι νέες μορφές αλληλεγγύης και συνεργασίας και στα Αγριμικά, συμβάλλουν πολλά άτομα και ιδιωτικά ιδρύματα. Εγώ αντιλαμβάνομαι ότι το κράτος δεν έχει μια. Μας δίνει το υπουργείο αυτά που μας δίνει. Έχουμε μια Μπιενάλε σε δυο μήνες. Το έργο δεν υποστηρίζεται μόνο με χρήματα, αλλά και με λόγια. Αυτό περιμένεις στην ουσία, είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει χρήμα. Να μπορεί να υποστηρίξει το έργο μου. Το υπουργείο πολιτισμού αν μπορούσε να υπερασπιστεί με το θεσμικό του ρόλο πραγματικά τον καλλιτέχνη, θα μπορούσε ο καλλιτέχνης να αναπληρώσει πολύ πιο εύκολα τα χρήματα του υπουργείου.
Ένα έργο γίνεται πιο ισχυρό όταν το καταλαβαίνει πολύς κόσμος;
Δεν πιστεύω ότι η τέχνη είναι για τους λίγους.Ο καλλιτέχνης κάνει έργα και αυτά απευθύνονται στον κόσμο γιατί ο καλλιτέχνης βλέπει τον κόσμο με το δικό του βλέμμα και τον μεταφράζει. Όσο πιο μεγάλο εύρος έχει το έργο του, όσο περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να το διαβάσουν, τόσο πιο ισχυρό είναι το έργο προφανώς,Από την άλλη υπάρχει μια αγορά που βασίζεται στο έργο των καλλιτεχνών. αλλά αυτό δεν είναι θέμα των καλλιτεχνών, είναι της αγοράς. Είναι άλλο πράγμα η αγορά, άλλο πράγμα η κατασκευή του έργου τέχνης.
Το θέμα είναι να παίρνεις τα χρήματα και να κάνεις ένα έργο που να επιστρέφεται στους ανθρώπους που είναι υπό εκμετάλλευση. Με ένα τρόπο καλό. Το βρίσκω πολύ σημαντικό. Ίσως γιαυτό τα έργα μου έχουν να κάνουν με τις κοινότητες, με τη διάδοση της τέχνης.
Εμένα το καλύτερο μου είναι να παίρνω τον φοιτητή που δεν είναι καλός. Η ηδονή μου είναι στον κακό φοιτητή. Στο πώς ο κακός φοιτητής θα γίνει καλός. Αυτό είναι το στοίχημά μου.
Ποιό είναι το κέντρο της προβληματικής σας;
Το κέντρο της προβληματικής μου πάντα είναι πάντα ο άνθρωπος και πάντα η εργασία μου είναι ανθρωποκεντρική. Η δουλειά μου χαρακτηρίζεται από μια συνεχή εμπλοκή με κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα που είναι απαραίτητα για την κατανόηση της σύγχρονης ζωής μας. Αυτό έχει προκύψει από όλες τις δουλειές μου. Να αρθρώνεται ένα κοινωνικοπολιτικό σχόλιο, να παραμερίζεται το «εγώ», να κινητοποιούνται πολίτες. Μέσα από το «Τ.Α.Μ.Α.», εξέτασα και συνεχίζω να εξετάζω τη διαφορετικότητα, τον αποκλεισμό και τις διακρίσεις που υφίστανται περιθωριακές ομάδες όπως οι Ρομά. Δημιουργώντας παράλληλα ένα Temporary Autonomous Museum for All, δηλαδή ένα μουσείο χωρίς τοίχους, εφήμερο, αυτόνομο.
Ο μέσος Έλληνας έχει σχέση με τη σύγχρονη τέχνη;
Ο μέσος Έλληνας δεν έχει καμία σχέση με τη σύγχρονη γιατί δε την διδάσκεται πουθενά. Γιατί να μάθει; Δίπλα στο ότι δε μαθαίνει, δεν υπάρχει ένα μουσείο να πάει να τη δει, να εκπαιδευτεί, θα βάλω και το ότι έχουμε καταπληκτικούς καλλιτέχνες και το κράτος δε μπορεί να κάνει τίποτα με αυτούς. Η σχέση τέχνης και κράτους είναι ένα χάος. Το κράτος δε μπορεί να σταματήσει να έχει ένα θεσμικό ρόλο στην τέχνη. Έχουμε τις ιδιωτικές χορηγίες αλλά δε μπορούν ούτε να ορίσουν την τέχνη, ούτε να υποκαταστήσουν το κράτος. Ως εθνική πολιτική για τα πράγματα της σύγχρονης τέχνης, το κράτος ποτέ δεν έκανε τίποτα.Όμως έχουμε σύγχρονη τέχνη και έχουμε και πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες και μπορώ να τους αναφέρω, γιατί συνήθως δε τους αναφέρουμε. Ο Βαρελάς, ο Βασίλης Χλιμπάτσης, ο Καβαλιεράτος, η Καμά, η Σαγρή, η Λουκία Αλαβάνου, ο Κώστας Σαχπάζης, η Ραλλού Παναγιώτου, ο Ψυχούλης, ο Απόστολος Γεωργίου, ο Ναυρίδης, ο Παυλόπουλος, ο Μανέτας, ο Αγγελιδάκης, ο Άγγελος Πλέσσας, ο Ζάφος Ξαγοράρης, ο Νίκος Τρανός. Τα νέα παιδιά στέλνουν τα ντοσιέ τους έξω και φεύγουν.
Εσείς ποιά θεωρείτε στη ζωή σας τη μεγαλύτερη ευκαιρία;
Στη ζωή είχα μια τεράστια ευκαιρία. Μικρή ήμουνα ντροπαλή, και η ανάγκη μου επειδή δε μπορούσα να εκφραστώ με το λόγο, ήταν να κοιτάζω. Η μάνα μου με οδηγούσε στο να κοιτάω συνέχεια. Αυτό κάναμε. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που η μάνα μου ήταν καταπληκτική φωτογράφος χωρίς να κάνει ποτέ έκθεση, ήταν μια φοβερά έξυπνη και αντισυμβατική γυναίκα. Πάντοτε μας έλεγε ότι το μόνο που αξίζει είναι η γνώση και η παρατήρηση και τίποτα άλλο. Το ήθος, να μην κοροϊδεύουμε τους άλλους, να έχουμε αρχές. Πήγαινα στη Χιλλ και είχαμε απογευματινά εργαστήρια, κάναμε θέατρο, μουσική, λογοτεχνία και μετά φεύγαμε και πηγαίναμε στη γκαλερί Δεσμός, στη γκαλερί Ωρα που ήταν δίπλα. Ήμουνα μέσα στην τέχνη από μικρό παιδί. Από 14 ετών πήγαινα στο εργαστήριο του Μίμη Κοντού. Αυτός ήταν ο πρώτος μου δάσκαλος. Ο Κοντός ήταν ένας άνθρωπος που σου έλεγε να προσπαθήσεις να βάλεις τη ζωή τη σκέψη και την επιθυμία σου και να συνδέσεις το χέρι σου με την ψυχή. Αυτό. Να βρεις την ουσία σου και να κάνεις αυτό που σου ‘ρχεται. Επίσης αυτό που θεωρώ τεράστια ευκαιρία είναι το ότι μπορώ να ταξιδεύω και μπορώ να μιλάω με τους ανθρώπους.
Με τους φοιτητές σας τι είναι αυτό που σας ενδιαφέρει περισσότερο;
Έχουμε την τύχη να δουλεύουμε σε ένα πανεπιστήμιο που είμαστε όλοι φίλοι με αξιόλογη εργασία, στην Αρχιτεκτονική του Βόλου, στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Εμένα το καλύτερο μου είναι να παίρνω τον φοιτητή που δεν είναι καλός. Η ηδονή μου είναι στον κακό φοιτητή. Στο πώς ο κακός φοιτητής θα γίνει καλός. Αυτό είναι το στοίχημά μου. Έρχονται τα παιδιά 18 χρονών και είναι άσπρα πανιά. Πρέπει να ξανακάνουν εγγραφή. Κάτι άλλο που παρατηρώ είναι ότι τα παιδιά που έρχονται από μικρές πόλεις και από χωριά ακόμα, είναι πολύ πιο εργατικά έχουν πολύ περισσότερες γνώσεις από παιδιά που έρχονται από μεγάλες πόλεις και καλά σχολεία. Στις μικρές πόλεις έχουν σχέση με τη φύση και είχαν και χρόνο να καλλιεργήσουν τον εαυτό τους. Έρχονται φορτσαρισμένα και κάνουν αριστουργήματα. Και ο κακός φοιτητής δεν είναι κακός με την κυριολεκτική έννοια. Είναι ένας φοιτητής που δεν έχει πρόγραμμα, δεν έχει βρει τη μέθοδο να κυριαρχήσει στον εαυτό του. Όλα τα άτομα είναι καταπληκτικά. Το θέμα είναι να βρεις την πορεία του καθένα και να τον σπρώξεις προς αυτήν. Να βρει τα ενδιαφέροντά του και να γίνει κυρίαρχος των ενδιαφερόντων του.
Θα μου πείτε τι είναι αυτό που αλλάζει τη ζωή ενός ανθρώπου;
Εμένα η ζωή μου έχει αλλάξει από τις επαφές μου με τους άντρες. Από τους άντρες φίλους μου που με ενδιέφερε να παίρνω από τον καθένα ότι έχει. Με πέρασαν από επίπεδο σε επίπεδο και τους χρωστάω μεγάλη ευγνωμοσύνη. Στις γυναίκες φίλες μου οφείλω το ότι εξέλιξαν τη γυναικεία μου πλευρά. Σε αυτές το οφείλω. Θεωρώ τον εαυτό τυχερό άνθρωπο και είμαι ευγνώμων.
Ιnfo:
56η Μπιενάλε Βενετίας
«Why Look at Animals? Αγριμικά».
Καλλιτέχνης: Μαρία Παπαδημητρίου
Κομισάριος: Υπουργείο Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Επιμελήτρια: Gabi Scardi
Αναπληρωτής επιμελητής: Αλέξιος Παπαζαχαρίας
Σύμβουλος: Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός:
Θάλεια Ιστικοπούλου
Ντόρα Παπαδημητρίου
Επιμελητής έκδοσης: Θεόφιλος Τραμπούλης
Σχεδιασμός έκδοσης: Βασιλική Μαρία Πλαβού
Συνεργάτες παραγωγής:
Ελισάβετ Στάμου
Ελισάβετ Αντάπαση
Σταματία Δημητρακοπούλου
Ελεάννα Κουμαριανού
Χαρά Στεργίου
Ηλίας Καρνιάρης
Στέφανος Ζήρας
Μενέλαος Καραμαγγιόλης
Πάνος Κοκκινιάς
Σε συνεργασία με φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Σχεδιασμός web site: Φίλιππος Σαρπαντιέ
Ανάπτυξη web site: Νίκος Φίκας
Συντονισμός web site: Γιώργος Ρυμενίδης
σχόλια