Τα «ξεχασμένα αρνητικά» ενός Έλληνα φωτογράφου στη Σουηδία
Τα παλιά αρνητικά μιας δεκαετίας γίνονται πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για το φωτογράφο Άλεξ Παπαϊωάννου.
Η σχέση του Άλεξ Παπαϊωάννου με τη φωτογραφία είναι εξαιρετικά στενή. Οι πρώτες φωτογραφικές επιρροές του ξεκίνησαν στο γκρίζο περιβάλλον της δικτατορίας, όταν οι εικόνες ενός μοναχικού αστικού περιβάλλοντος μονοπωλούσαν τη σκέψη του και τελικά τον ώθησαν να ταξιδέψει μακριά από το «παγιδευμένo» φως της Ελλάδας. Αρχικά, οι φωτογραφίες του είχαν ανάγκη την αναφορά στην τρομακτικά μικροαστική εικόνα της πραγματικότητας, αλλά σταδιακά ζητούσαν νέες προκλήσεις, με αποτέλεσμα να δραπετεύσουν, έστω σε ένα πιο σκούρο, αλλά ελεύθερο φως.
Εγκατεστημένος στη Σουηδία από το 1974, έχτιζε το φωτογραφικό καμβά του σιγά-σιγά, με πολυάριθμα ίχνη ασπρόμαυρου φιλμ, αποδίδοντας συχνά σε ένα τελικό αποτέλεσμα που θύμιζε περισσότερο ζωγραφική παρά φωτογραφία. Στα μέσα της δεκαετίας του '80 η πρωτόγονη ψηφιακή τεχνολογία του έδειξε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να επέμβει πάνω στη λεία ή στην ματ επιφάνεια του φωτογραφικού χαρτιού. Με την πάροδο των χρόνων, η εξέλιξη των μέσων, οι συνεχείς επεμβάσεις στα γυμνά αντικείμενα ή σώματα μιας φωτεινής επιφάνειας και οι πολλαπλές παραθέσεις των επεξεργασμένων στρωμάτων φωτός, συνθέτουν ένα σύνολο φωτογραφικών αναφορών. Και αυτά τα «ξεχασμένα αρνητικά» από τη δεκαετία 1978-1988 μοιάζουν σαν μια αφορμή για έναν φωτογραφικό πίνακα, η σχέση του οποίου με τις φωτογραφίες που τον προκάλεσαν να είναι υπαρκτή αλλά και ασύνδετη, σαν έναν τυχαίο παιχνίδι της μνήμης.
Έχει συμμετάσχει σε ημερίδες, φωτογραφικά σεμινάρια και workshops στη Ελλάδα και άλλες χώρες. Έργα του έχουν εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Στοκχόλμη, Βερολίνο, Βαρκελώνη, Άμστερνταμ, Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η έκθεση «forgotten negatives 1978-1988» στη γκαλερί Τhe BOX, είναι μία συλλογή απεικονίσεων από παλιά αρνητικά σε συνδυασμό με μικτά ψηφιακά μέσα, που ανατρέχουν σε αυτοπροσωπογραφίες, συναισθήματα, θέματα καθημερινότητας και αυτοκριτικής και σηματοδοτεί την επιστροφή του στη Ελλάδα όντας η πρώτη ατομική του έκθεση στον Ελλαδικό χώρο.
[Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε τον Σεπτέμβριο του 2018 για το LIFO.gr]
— Πώς ήρθατε σε επαφή με τη φωτογραφία; Τι σας τράβηξε σε αυτήν; Ποια ήταν η πρώτη φωτογραφική μηχανή που αγοράσατε;
Από τα παιδικά μου χρόνια, αρκετά νωρίς, υπήρξε μια έλξη για τη φωτογραφία και τη φωτογραφική μηχανή. Θυμάμαι πάντα τους τουρίστες τα καλοκαίρια, να σηκώνουν τις φωτογραφικές τους μηχανές και να φωτογραφίζονται μπροστά στο Καλλιμάρμαρο ή σε άλλα αξιοθέατα, και χάζευα πάντα τους φωτογράφους με τις ξύλινες μηχανές και τα ξύλινα τρίποδα, στο Σύνταγμα και στην Ακρόπολη να βγάζουν εκείνες τις στιγμιαίες 6x9cm φωτογραφίες, κάτι σαν Polaroid της εποχής. Στα 15 μου, με το χαρτζιλίκι μου αγόρασα τη πρώτη μου φωτογραφική μηχανή. Μία δυοπτική ρώσικη Lubitel 6x6 από βακελίτη.
— Πώς βρεθήκατε στη Σουηδία
Τον Αύγουστο του 1974 έφυγα για Γερμανία πρώτα, και κατέληξα στη Σουηδία για σπουδές. Σαράντα τρία χρόνια, απ΄τα οποία τα εννέα τα έζησα στην Ολλανδία, κύλησαν σαν νερό.
— Τι θυμάστε πιο έντονα από τη δεκαετία του '80 στη Σουηδία;
Χωρίς να θέλω να παρακάμψω τις ριζοσπαστικές εξελίξεις στη μουσική, τον κινηματογράφο, τη μόδα και τα εικαστικά, θυμάμαι πιο έντονα την εκρηκτική εξέλιξη της φωτογραφίας, που σηματοδοτείται από δύο μεγάλα ρεύματα: το εξειδικευμένο φωτογραφικό ρεπορτάζ (photo journalism) και την υποκειμενική καλλιτεχνική φωτογραφία. Σ αυτή την δεκαετία λοιπόν, το πρώτο ρεύμα, καλύπτει τα πρωτοσέλιδα του τύπου με τεράστιες φωτογραφίες αντί για τίτλους. Το δεύτερο ρεύμα απαιτεί όλο και πιο έντονα, την ένταξη της υποκειμενικής φωτογραφίας ανάμεσα στις καλές τέχνες. Και κάπως έτσι το Fine Art Photography γίνεται θεσμός. Στα πλαίσια αυτού του θεσμού δημιουργούνται κύκλοι και τάσεις όπως η γνωστή Nordic Light. Ο αριθμός των γκαλερί αυξάνεται και οι φωτογραφικές εκθέσεις αρχίζουν να παρελαύνουν σε μουσεία τέχνης και φωτογραφικά μουσεία.
— Το φως των βορείων χωρών είναι διαφορετικό από το μεσογειακό; Πώς σας έχει επηρεάσει στο έργο σας; Ποιο θεωρείτε ότι σας εκφράζει σήμερα περισσότερο;
Φυσικά, είναι μεγάλη η διαφορά. Ζώντας στον Βορρά και στους ατέλειωτους σκοτεινούς χειμώνες είχα την αίσθηση ότι το φώς είναι πιο λευκό. Μια ψευδαίσθηση που σου δίνει η αντανάκλαση του χιονιού. Ενω το μεσογειακό φως ειναι εκθαμβωτικό. Με απλά λόγια, το γκρίζο φάσμα στο μεσογειακό φως, είναι πολύ πιο πλατύ, και πιο περιορισμένο στο φως του βορρά. Ζώντας τόσα χρόνια στο φως του βορρά, όπως λέτε, ήταν αναπόφευκτη η επιρροή του στη φωτογραφική μου δουλειά. Επιρροή που την αναγνωρίζω ακόμα πιο έντονα, φωτογραφίζοντας, σήμερα, στο μεσογειακό φως. Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς μου εκείνα τα χρόνια, είναι δουλειά στο studio, προσπαθώντας να αναπαράγω με τεχνητά μέσα μη υπάρχοντες φωτισμούς. Θα έλεγα, πως σήμερα πια, αυτό που με εκφράζει είναι το φως του Νότου, μ΄ένα παράθυρο στο Βορρά.
— Πώς θα περιγράφατε το είδος της φωτογραφίας σας σε κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος με αυτήν;
Οι φωτογραφίες μου είναι προσπάθειες αποκωδικοποίησης πραγματικών εικόνων και μοτίβων με φίλτρο την εκάστοτε συναισθηματική μου κατάσταση. Ένα είδος εφαρμοσμένης φωτογραφίας με τεχνικές και υποκειμενικές επεμβάσεις. Ποιος είναι ο τελικός σκοπός; Να δείξω αυτό που βλέπω με τη ψυχή μου και όχι αυτό που βλέπει ο φακός.
— Η ψηφιακή εποχή μας μαθαίνει ότι η καλύτερη κάμερα είναι το κινητό μας. Πιστεύετε ότι η διαδικτυακή φωτογραφική κοινότητα διαφέρει από εκείνη που πιστεύει ακόμα στο φίλμ;
Η καλύτερη κάμερα είναι ο νους μας και ο καλύτερος φακός τα μάτια μας, τώρα αν κάνουμε κλικ με το κινητό ή με μια φωτογραφική μηχανή είναι δευτερεύον. Μπορούμε να γράψουμε με κοινό μολύβι ή με μελάνι. Το τι γράφουμε έχει σημασία.
— Τι αντιπροσωπεύει η έκθεση «Ξεχασμένα Αρνητικά» για εσάς;
Μία δεκαετία που καθόρισε τη φωτογραφική μου πορεία. Πολύ ασπρόμαυρο φίλμ και τεχνογνωσία. Στιγμές που αποτυπώθηκαν , δουλεύτηκαν, αγαπήθηκαν και ήρθε η ώρα να κάνουν το δικό τους ταξίδι.
— Βλέποντας ότι το ασπρόμαυρο κυριαρχεί στη φωτογραφία σας, εάν έπρεπε να βγάλετε μια τελευταία φωτογραφία, θα ήταν έγχρωμη ή ασπρόμαυρη;
Δύσκολη ερώτηση (χαμόγελο). Σαν να με βάζεις να επιλέξω ανάμεσα στην «Έβδομη Σφραγίδα» του Μπέργκμαν σε έγχρωμο και το «Σατυρικόν» του Φελίνι σε ασπρόμαυρο. Μάλλον, ασπρόμαυρη, για μένα!
• Όλες οι φωτογραφίες που έχουν χρησιμοποιηθεί σε αυτό το άρθρο έχουν χορηγηθεί με την έγγραφη άδεια του καλλιτέχνη.
• Κάθε αναπαραγωγή τους υπόκειται σε νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
• «Ξεχασμένα Αρνητικά, 1978-1988», Τhe BOX, Δορυλαίου 12, Πλατεία Μαβίλη, 27 Σεπτεμβρίου – 10 Οκτωβρίου.
