Η Μηχανή Άμλετ είναι το πιο παράξενο έργο του Χάινερ Μύλλερ που γράφτηκε το 1977 για να ενταχθεί ως σχόλιο στην παράσταση που σκηνοθετούσε τότε στη Γαλλία ο Μπενό Μπεσσόν, ο οποίος του είχε αναθέσει τη μετάφραση του σαιξπηρικού έργου. Το αινιγματικό κείμενο που προέκυψε είναι ένα ορόσημο της μεταμοντέρνας γραφής των ’80s, χωρίς συμβατική δράση και διαλόγους, που παρουσιάζει τον Άμλετ ως έναν απογοητευμένο στοχαστή, βαθιά απαισιόδοξο, «με την πλάτη στραμμένη στα ερείπια της Ευρώπης». Στην παράσταση που σκηνοθετεί ο Γρηγόρης Χατζάκης αυτές τις μέρες στο Σύγχρονο Θέατρο, ο Βαγγέλης Στρατηγάκος –ένας από τους καλύτερους ηθοποιούς της γενιάς του- παλεύει να συγκεντρώσει τις σκέψεις του και να σταθεί όρθιος στην κατάσταση που τον τραβάει προς τα κάτω: «Δεν είμαι ο Άμλετ. Δεν έχω πια ρόλο. Τα λόγια μου δεν έχουν να μου πουν πια τίποτα». Είναι μόνος του στην σκηνή και μια κατάσταση που σου προκαλεί την περιέργεια να μάθεις αν είναι αληθινή ή είναι ένα τρικ για να δημιουργήσει ενδιαφέρον για την παράσταση: παίζει μεθυσμένος.
«’Η Μηχανή Άμλετ’ είναι μια σύνθεση ιστορικών γεγονότων, λόγων και σκέψεων διαφόρων λογοτεχνικών και θεατρικών ηρώων, οι αναφορές αμέτρητες και παραληρηματικές» λέει. «Το σημαντικό είναι ότι από κοντινή απόσταση οι ραφές, οι οποίες συνδέουν όλα αυτά, διακρίνονται, αλλά όσο απομακρύνεσαι όλα γίνονται ένα. Είναι η ιστορία του ανθρώπινου γένους σε 9 σελίδες. Σελίδες ποιητικές, υπαρξιακές, βίαιες, συγκινητικές, απαισιόδοξες, αλλά στο τέλος το φως αρχίζει να αχνοφαίνεται. Ο Γρηγόρης μου πρότεινε αυτό το κείμενο και πρότεινε επίσης να είμαι και μεθυσμένος. Στην αρχή τον κοίταξα για πολύ ώρα αμίλητος. Τελικά δέχτηκα και όντως παίζω μεθυσμένος, αλλά η κατάσταση στην οποία βρίσκομαι είναι απόλυτα ελεγχόμενη, μου δίνει μια διαφορετική ποιότητα συνομιλίας με το μέσα μου και ταυτόχρονα δεν με εμποδίζει να είμαι απόλυτα συγκεντρωμένος στην διεκπεραίωση του ρόλο μου με απόλυτη ακρίβεια. Το όλο αυτό εγχείρημα είναι καθαρά συμβολικό. Είναι σημαντικό να μπορέσεις να νικήσεις το μούδιασμα των αισθήσεών σου, σε μια κοινωνία και έναν κόσμο που σε θέλει μουδιασμένο. Είναι σημαντικό να σταθείς στα πόδια σου και να μιλήσεις γι αυτά που σε κάνουν να θες να μιλήσεις, με απόλυτη διαύγεια και καθαρή σκέψη. Νικώντας τις όποιες διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας».
Τον ρωτάω ποιος είναι ο Βαγγέλης και τι ήθελε να κάνει στη ζωή του. «Γεννήθηκα το 1978 στην Αθήνα και μεγάλωσα στην Αγία Παρασκευή. Ακόμα εκεί μένω με την μητέρα μου. Στην ίδια τοποθεσία, όπου ήταν η καλύβα της γιαγιάς μου, η οποία έμενε με την μητέρα της. Τώρα φυσικά δε ζω σε καλύβα, ο παππούς όταν γνώρισε τη γιαγιά έχτισε μια μικρή φωλιά, από την οποία ακόμα να φύγω. Ήθελα από μικρός να γυρίσω τον χρόνο πίσω, να ξαναδώ την καλύβα, να προειδοποιήσω τους δικούς μου για μελλοντικά λάθη και να γνωρίσω παλιές εποχές. Ποτέ δεν μου άρεσε η εποχή μου. Μάλλον για αυτό ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Να ξεθάβω και να φέρνω στη ζωή αρχαίες ιστορίες».
Στο θέατρο βρήκα ένα μέσο με το οποίο μπορώ να εκτονώσω τις νευρώσεις μου. Μετατρέπω την όποια αδυναμία μου σε μια μορφή τέχνης. Σέβομαι περισσότερο πια τον εαυτό μου και τους γύρω μου, μερικοί που με ξέρουν θα γελάσουν αλλά που να με ήξεραν πιο παλιά. Για να είμαι ειλικρινής ακόμα δεν ξέρω αν το θέατρο είναι ο κόσμος μου.
«Και γιατί έγινες ηθοποιός;». «Μου άρεσε να μαζεύω τους φίλους μου και να μοιράζουμε ρόλους, να τους πιστεύουμε και να παίζουμε. Αυτό με ακολουθούσε χρόνια και επειδή ήταν περίεργο να είμαι κάποιας ηλικίας και να κάνω παραστάσεις σε γιορτές και σε διάφορες συγκεντρώσεις, αποφάσισα να γίνω ηθοποιός, αλλιώς θα με έκλειναν μέσα. Η αλήθεια είναι οτι έγινα ηθοποιός επειδή μου το είχε πει ψυχολόγος. Στον τέταρτο χρόνο της ψυχοθεραπείας μού το πρότεινε, μάλλον για να με ξεφορτωθεί. Η πρώτη μου παράσταση ήταν «Ο Ματωμένος Γάμος» του Εθνικού, στο Θέατρο Κάππα. Τραυματική εμπειρία, εκεί κατάλαβα οτι κάτι πήγαινε στραβά στον χώρο μας. Μετά σιγουρεύτηκα για τα καλά! Έπαιρνα όμως δύναμη από διάφορα σεμινάρια τα οποία παρακολουθούσα, συνήθως ξένων καλλιτεχνών. Aπό αυτές τις συναντήσεις κυρίως διαμορφώθηκα, όπως και από τα βιβλία που διάβαζα και διαβάζω.
Μου αρέσει να συζητάω με τον πατέρα μου, να κρατάω το χέρι της μητέρας μου, να βρίσκομαι με φίλους που αγαπάω και πολλές φορές να συζητάνε και εγώ να κοιμάμαι. Να φαντάζομαι άλλους κόσμους, να κάθομαι και να βλέπω το πεύκο στην αυλή μου και να ακούω τα πουλιά και στην κοιλιά μου να κοιμάται η γάτα μου.
Στους ανθρώπους που με έχουν επηρεάσει πρώτους βάζω την οικογένειά μου, την οποία κουβαλάω και θα κουβαλάω για πάντα, πότε βρίζοντας, πότε ευχαριστώντας. Μετά έρχεται η ψυχολόγος μου (η πρώην). Κάτι που άλλαξε τον τρόπο σκέψης μου ήταν ένα εργαστήριο Αστρονομίας, στο Φυσικό τμήμα, πριν το παρατήσω. Είχα πάει αδιάβαστος, κάθησα μπροστά σε μία διαφάνεια και μου έδωσαν ένα μεγεθυντικό φακό. Υπήρχαν πάνω σε αυτή την διαφάνεια άπειρες μαύρες κουκίδες. Περνώντας τον μεγεθυντικό φακό από πάνω τους, η κάθε μία είχε και διαφορετικό σχήμα. Σήκωσα το χέρι μου, ήρθε ο Καθηγητής δίπλα μου.
-Κύριε, τί πρέπει να κάνουμε με αυτά τα αστέρια.
-Πρώτον δεν είναι αστέρια είναι γαλαξίες και δεύτερον πέρνα έξω.
Στο θέατρο βρήκα ένα μέσο με το οποίο μπορώ να εκτονώσω τις νευρώσεις μου. Μετατρέπω την όποια αδυναμία μου σε μια μορφή τέχνης. Σέβομαι περισσότερο πια τον εαυτό μου και τους γύρω μου, μερικοί που με ξέρουν θα γελάσουν αλλά που να με ήξεραν πιο παλιά. Για να είμαι ειλικρινής ακόμα δεν ξέρω αν το θέατρο είναι ο κόσμος μου. Γνώρισα όμως κάποιους δασκάλους και ήρθα αντιμέτωπος με μένα και με καταστάσεις οι οποίες με βοήθησαν να δω τα πράγματα και τη ζωή διαφορετικά. Αντιμετωπίζω πια τα πράγματα με ένα χαμόγελο και συνειδητοποίσα οτι τελικά η ύπαρξη έχει πολύ χιούμορ. Απέναντι στον θάνατο πια, ξεκαρδίζομαι. Θεωρώ ντροπή να πω οτι υπάρχει ζημία με την ενασχόληση κάποιου με την τέχνη και πόσο μάλλον στις μέρες μας. Γύρω μας, άνθρωποι πνίγονται προσπαθώντας να βρουν γη να πατήσουν, χώρες εξαφανίζονται από τον χάρτη, και παιδιά έχουν ήδη γεράσει, με τον πόνο χαραγμένο στα μάτια τους, λες και έχουν ζήσει εκατοντάδες χρόνια.
Πίστευα ότι η τέχνη θα μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο, όπως πολλά πράγματα θα μπορούσαν, αλλά δεν το πιστεύω πια. Αυτό που μου δίνει χαρά είναι οτι μπορεί με μια αγκαλιά, με ένα χάδι, με ένα φιλί, όταν προσφέρεις, γενικά, γύρω σου αγάπη, μπορεί αλυσιδωτά αυτές οι πράξεις να αλλάξουν κάτι προς το καλύτερο και δεν εννοώ μόνο στον πλανήτη Γη, μπορεί να φυτρώσει ένα λουλούδι σε έναν πλανήτη ενός μακρινού Γαλαξία. Δεν είμαστε μόνο Γήινοι αλλά και Συμπαντικοί. Το μέλλον πιστεύω, αν σωθούν ορισμένοι από εμάς, είναι στα αστέρια.
Το θέατρο είναι υπόθεση των πολλών, πάντα των πολλών. Οι λίγοι μας πάνε σε ένα Ελιτίστικο μέλλον το οποίο δεν με ενδιαφέρει, για αυτό και δεν μου αρέσει ο Ελύτης αλλά ο Καρούζος. Επίσης στις Τραγωδίες ο χορός είναι αυτός που με μαγεύει.
Πιστεύω ότι ο καλλιτέχνης έχει ευθύνη πρώτα για την δική του εκπαίδευση. Αν κάποιος καλλιτέχνης θεωρήσει οτι εκπαιδεύει το κοινό, αυτόματα παίρνει μια θέση πάνω από αυτό και όχι απέναντί του. Ο καλλιτέχνης για μένα δεν εκπαιδεύει, μεγενθύνει κάποια πράγματα, μοιράζεται τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τα γύρω του. Η ευθύνη του έγκειται στο να μην μολύνει το κοινό με την δικιά του, προσωπική ψυχική ασθένειά του, δεν έχει το δικαίωμα. Το Ελληνικό θέτρο βρίθει από τέτοιους καλλιτέχνες, οι οποίοι απλώς μολύνουν. Επίσης ο καλλιτέχνης για μένα θα πρέπει να έχει στο μυαλό του οτι έχει την υποχρέωση να δημιουργεί φως κι ας διαπραγματεύεται πολλές φορές το σκοτάδι.
— Μπορεί το θέατρο να επηρεάσει έστω και στο ελάχιστο το κοινό που το παρακολουθεί;
Ενώ σπανίζουν πια τέτοια παραδείγματα, το πιστεύω γιατί το έχω δει και ως ηθοποιός αλλά και ως θεατής να συμβαίνει. Είναι σπουδαίο μετά το τέλος μιας θεατρικής παράστασης να είσαι αμίλητος και σκεφτικός και να αλλάξει έστω και στο ελάχιστο κάτι που πριν πίστευες ακράδαντα ή να δεις και τις άλλες του πλευρές ή να το πιστέψεις περισσότερο.
— Πες μου κάτι που έχεις κάνει και είσαι περήφανος γι’ αυτό.
Έχω βοηθήσει και δεν μου πέρασε καν από το μυαλό η ανταπόδωση.
— Ποιος είναι ο πιο μεγάλος σου φόβος;
Ο θάνατος των γύρω μου.
— Τι σου δίνει δύναμη;
Η αόρατη συνομωσία ανθρώπων, οι οποίοι θέλουν τα ίδια πράγματα με μένα.
— Υπάρχει ευτυχία;
Υπάρχει. Πρώτα πρέπει να την βρείς μέσα σου. Να γαληνέψεις, να σκεφτείς και μια αχτίδα φωτός θα παρουσιαστεί. Την έχουν και άλλοι. Αν ενωθούν όλοι μαζί θα γίνει ήλιος.
— Ο έρωτας τι ρόλο έχει παίξει στη ζωή σου;
Καθοριστικό. Τη συγκεκριμένη εποχή τον ζω. Με βοηθάει να σταθώ στα πόδια μου, να έχω δίπλα μου έναν άνθρωπο με τον οποίο κοιτάμε προς την ίδια κατεύθυνση και ο καρπός όλου αυτού είναι η Αγάπη.
— Τι σε ενοχλεί πιο πολύ γύρω σου;
Τα περισσότερα που βλέπω γύρω μου. Πρέπει να αποκτήσεις επιλεκτική ματιά, να ξεχωρίζεις τις όμορφες εικόνες, οι οποίες πια σπανίζουν. Είναι δύσκολο αλλά το καταφέρνεις με λίγη εξάσκηση.
— Παίζει κανένα ρόλο η κριτική; Βοηθάει τον καλλιτέχνη και το κοινό ή το μπερδεύουν;
Αν είναι μια κριτική ουσιαστική, η οποία θέλει να βοηθήσει και όχι να κατακρημνίσει, γραμμένη από έναν άνθρωπο καλλιεργημένο, ανιδιοτελή και καλοπροαίρετο τότε μπορεί αυτή η κριτική, θετική ή αρνητική, να συντροφεύσει τον καλλιτέχνη και το κοινό. Μια κριτική την οποία διαβάζεις και μετά ανοίγεις κάποια βιβλία, είναι μια κριτική την οποία χρειαζόμαστε όλοι.
— Είναι μάταια τελικά η επανάσταση;
Η ιστορία αυτό μας δείχνει. Η επανάσταση μέσα σου όμως ποτέ δεν είναι μάταιη.
— Πώς βλέπεις το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης;
Δυσοίωνο. Ερείπια βλέπω και ξηρασία. Θυμάμαι τον στίχο του Μιχάλη Κατσαρού « Πάρτε μαζί σας νερό. Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία».
— Το έργο είναι «ένα νοσταλγικό μοιρολόι στη σοσιαλιστική ουτοπία». Είσαι από αυτούς που τους απογοήτευσε η Αριστερά;
Είμαι από αυτούς που τους απογοήτευσε καί η Αριστερά. Ανήκω σε μια γενιά καλομαθημένων παιδιών, ό,τι ξέρω, όσον αφορά διάφορα πολιτικά γεγονότα, τα οποία μόνο φαντασιακά τα έζησα, τα γνωρίζω από τις ιστορίες των γονιών μου και του παππού μου,ο οποίος εξορίστηκε στην Μακρόνησο παιδάκι. Θα ήθελα να είχα τη δύναμη να βγω στους δρόμους και να ρισκάρω τα πάντα, αλλά νιώθω ψυχικά αδύναμος. Ό, τι κοντινό έχω κάνει σε σχέση με αυτό είναι μόνο μέσω της τέχνης.
— Πόσο δύσκολο είναι να είσαι μόνος σου στη σκηνή;
Δεν δυσκολεύτηκα πολύ. Γύρω μου έχω ανθρώπους που αγαπώ και με αγαπούν και με βοηθούν να ξεπεράσω τις όποιες σκέψεις που με τραβάνε προς τα κάτω. Το κοινό το βλέπω συνοδοιπόρο σε αυτό το περίεργο ταξίδι.
— Είσαι μοναχικός τύπος, γενικά;
Ναι αλλά πάντα ψάχνω τους άλλους.
— Είμαστε άξιοι της μοίρας μας;
Στο νεκροκρέβατο θα φανεί.
— Πώς τα βλέπεις τα πράγματα; Υπάρχει ελπίδα τελικά;
Ναι, υπάρχει. Κάτι γίνεται σε αυτό το αέναο σύμπαν. Κάτι υπάρχει και περιμένει. Μπορεί να μην υπάρχει ελπίδα για αυτόν τον πλανήτη αλλά όταν κοιτάω προς τα πάνω τα βράδια, σκέφτομαι οτι η ελπίδα βρίσκεται εκεί, ανάμεσα στα χιλιάδες φωτάκια που νικάνε το σκοτάδι. Θα είμαστε για καιρό ερευνητές που θα ταξιδεύουν ανάμεσα στους γαλαξίες και την αστρική σκόνη. Ακόμα στην αρχή είμαστε, όλα βρίσκονται σε αυτά που έρχονται.
Info:
Η Μηχανή Άμλετ του Heiner Muller παίζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία του Γρηγόρη Χατζάκη. Παραστάσεις κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15 (μέχρι τις αρχές Ιουνίου).
