Σπουδές στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ και στο τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, συνεργασίες με σκηνοθέτες σημαντικούς και τριβή με ένα ρεπερτόριο κλασικό (Ευριπίδης, Αριστοφάνης, Σαίξπηρ κ.ά.), καθώς και συμμετοχή στο «Μία αιωνιότητα και μία μέρα», τον Χρυσό Φοίνικα της Ελλάδας και του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Ο λόγος για τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Χρήστο Σουγάρη, που τον συνάντησα εν μέσω εντατικών προβών για τον πολυαναμενόμενο «Οιδίποδά» του, την τρίτη σκηνοθετική του έξοδο, στο θέατρο Βασιλάκου αυτήν τη φορά.
Τον παρατηρούσα με πόση ευγένεια μιλούσε στους ηθοποιούς του, παρόλο το στρες της στιγμής, όπως επίσης και το καθετί, την παραμικρή λεπτομέρεια που δεν του ξέφευγε στην πρόβα.
Κι αν για τον ηθοποιό Σουγάρη μόνο καλά λόγια ακούγονται στον άγριο και ανταγωνιστικό −κακά τα ψέματα− χώρο του, έχω την αίσθηση πως έχει βάλει ήδη τη σφραγίδα του και στη σκηνοθεσία. Γι' αυτό ευθύνονται σίγουρα η δυνατή εικαστική ματιά του και η τολμηρότητα των προθέσεών του.
«Θέλω να σου μιλήσω περισσότερο για το πώς έγινε η παράσταση αυτή» μου είπε αμέσως και η συζήτησή μας ξεκίνησε σε ένα καφέ της πλατείας Ομονοίας.
Είμαι μαξιμαλιστής, δεν μου αρέσουν τα μίζερα και τα στενόχωρα. Βλέπω πράγματα σύγχρονα που δεν μου αρέσουν, όπως το να ανεβάζουν έργα με δυο-τρεις, ηθοποιούς, διότι μόνο έτσι μπορεί μια παραγωγή να βγει. Αυτό εμένα με φρικάρει! Θέατρο δεν κάνουμε για να βγούμε οικονομικά αλλά για να έχουμε κάτι να πούμε.
— Η παραγωγή αυτή είναι κατά κάποιον τρόπο δική σας.
Η παράσταση δεν είναι δική μου παραγωγή, έχω όμως την επίβλεψή της. Είμαι ο μπροστάρης, αλλά όχι ο παραγωγός. Εγώ απλώς προσπάθησα να πείσω σημαντικούς ανθρώπους από πάρα πολλές ειδικότητες να με συνδράμουν σ' αυτό μου το όνειρο. Είναι αυτοδιαχειριζόμενη παραγωγή με την έννοια ότι δεν έχει χρηματοδοτηθεί από κάποιον θεσμό ή ιδιώτη, αλλά ακόμα κι αν ίσχυε αυτό, θα ήταν δύσκολο για τον καθένα να αμειφθεί σύμφωνα με τη δυναμική του.
Κατάφερα να έχω συνοδοιπόρους μου ανθρώπους πολύ σπουδαίους, όπως ο Βασίλης Παπαβασιλείου, που μου παραχώρησε την άκρως θεατρική μετάφρασή που έχει κάνει στον «Οιδίποδα Τύραννο», ο Γιώργος Χριστιανάκης, εξαιρετικός μουσικός και φίλος, ο Αριστοτέλης Καρανάνος και η Αλεξάνδρα Σιάφκου στα κοστούμια, οι οποίοι κάνουν τώρα και ένα άνοιγμα στην Επίδαυρο με τον Φιλίππογλου και χαίρομαι πολύ γι' αυτούς, η Φαίδρα Σούτου στην κίνηση και, βεβαίως, οι ηθοποιοί, όλοι τους εξαίρετοι επαγγελματίες και καλά υλικά στη διάθεση του εκάστοτε σκηνοθέτη.
— Στην παράσταση παίζουν Αφρικανοί, μία γυναίκα τρανς, μικρά παιδιά. Έχετε σκεφτεί πως εύλογα θα χαρακτηριζόταν η «παράσταση των μειονοτήτων»;
Αυτό προέκυψε από τον τρόπο που αντιμετωπίζω τις ανάγκες του έργου, άρα και της παράστασης. Δεν έγινε για να γίνει, ήταν άποψη ευθύς εξαρχής. Ξεκίνησα ψάχνοντας έναν μαύρο Έλληνα ηθοποιό να παίξει τον Κρέοντα, το ίδιο και για την Ιοκάστη, που την υποδύεται η Νίκη Σερέτη − νομίζω πως πρώτη φορά συμβαίνει σε ελληνική τραγωδία. Ομοίως, ήθελα μια τρανς ηθοποιό να παίξει τον Τειρεσία, ένα πρόσωπο δίφυλο, ανδρόγυνο για όσους γνωρίζουν τον μύθο του.
— Αποτάσσεστε, δηλαδή, κάθε διάθεση ακτιβισμού.
Όχι, όχι, τίποτε απ' όλα αυτά. Είναι απλώς ο τρόπος που εγώ αντιλαμβάνομαι τον κόσμο και τη συνύπαρξή μου με ανθρώπους. Δηλαδή εγώ θέλω να ζω σ' έναν κόσμο με τρανς, μαύρους, Ασιάτες κ.λπ. Άλλωστε έχουμε και παιδάκια στον θίασο, που δεν είναι ελληνικής καταγωγής.
— Πόσο δύσκολο ήταν να είστε και λίγο παιδαγωγός στο πλαίσιο της σκηνοθεσίας;
Ήταν πάρα πολύ δύσκολο, αλλά κι εκεί είχα την τύχη να εργαστώ με τη Σοφία Βγενοπούλου. Αφουγκράστηκα τον τρόπο της να προσεγγίζει εφήβους βεβαίως, αφού η ίδια, ως σκηνοθέτις και παιδοψυχίατρος, έχει τον δικό της τρόπο διδασκαλίας. Τη συμβουλεύτηκα και στις πρόβες κάποια στιγμή, αλλά είχα και εμπειρία από τον «Αίαντα», την προηγούμενη παράσταση, όπου επίσης έπαιζε ένα μικρό παιδί.
Το πιο σημαντικό είναι ότι καταφέρνουμε να συνυπάρχουμε συνολικά είκοσι δύο άνθρωποι χωρίς να έχουμε κανέναν πάνω απ' το κεφάλι μας. Μπορεί να υπάρχει ο σκηνοθέτης και να ηγείται, αλλά δεν είναι αφεντικό κανενός. Οι άνθρωποι που ανέφερα βρίσκονται εκεί αυτοβούλως, με έναν κοινό στόχο, συμπεριλαμβανομένων των γονιών των μικρών παιδιών που αγκάλιασαν το εγχείρημα.
Να πω επίσης ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια μικρή ομάδα που νοικιάζει ένα υπογειάκι για να παρουσιάσει μια δουλειά. Αυτό που κάνουμε θα μπορούσε ανετότατα να υπάρχει αυτήν τη στιγμή σε οποιαδήποτε κρατική σκηνή. Δεκατέσσερις ηθοποιοί επί σκηνής σε ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα της Αθήνας!
— Σαν να βγάζετε ένα παράπονο τώρα...
Όχι, έχει να κάνει με το ότι αυτά τα πράγματα γίνονται μόνο αν υπάρξει κοινή απόφαση, διότι όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν μεγάλο κόστος.
— Να όμως που εσείς το κάνετε.
Είναι δυσβάστακτο το κόστος, αλλά πιστεύω ότι στο τέλος θα δικαιωθούμε, εφόσον εμείς οι ίδιοι δικαιώσουμε τον εαυτό μας. Δεν πιστεύω σε κανέναν χαμένο καλλιτέχνη, καμία χαμένη καλλιτεχνική δουλειά. Όταν όλοι εργάζονται με την ψυχή τους, το τελικό προϊόν τούς δικαιώνει.
Παράπονο δεν έχω κανένα, αφού κανένας δεν μπορεί, έτσι, με το «καλημέρα», να έρθει εν λευκώ και να χρηματοδοτήσει τα όνειρά μου. Πρώτα πρέπει ν' αποδείξω αν είμαι ένας άνθρωπος στον οποίο αξίζει να ακουμπήσει κανείς.
— Έχετε ένα χαρακτηριστικό: την αυτοπεποίθηση τόσο όταν εργάζεστε όσο και όταν μιλάτε δημόσια.
Είμαι μαξιμαλιστής, δεν μου αρέσουν τα μίζερα και τα στενόχωρα. Βλέπω πράγματα σύγχρονα που δεν μου αρέσουν, όπως το να ανεβάζουν έργα με δυο-τρεις, ηθοποιούς, διότι μόνο έτσι μπορεί μια παραγωγή να βγει. Αυτό εμένα με φρικάρει! Θέατρο δεν κάνουμε για να βγούμε οικονομικά αλλά για να έχουμε κάτι να πούμε. Αν εγώ θέλω να κάνω μια ιστορία που να έχει δεκαπέντε πρόσωπα, θα την κάνω με αυτά τα δεκαπέντε πρόσωπα, με τον τρόπο που μπορώ!
— Εξαρτάται, βέβαια, πόσο έτοιμος είναι να ρισκάρει κανείς.
Μα, πώς είναι δυνατόν να είσαι καλλιτέχνης χωρίς να παίρνεις ρίσκο; Ποιος μπορεί να εγγυηθεί για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα; Για να είμαστε ειλικρινείς, κάθε φορά που αναμετριόμαστε με ένα καλλιτεχνικό έργο, τα μούτρα μας πάμε να φάμε. Εμένα απλώς με ενδιαφέρει να τρώω τα μούτρα μου με στυλ! Τα μούτρα μου έφαγα στον «Δον Ζουάν», τα μούτρα μου έφαγα στον «Αίαντα», τα μούτρα μου θα φάω και στον «Οιδίποδα».
— Μην το λέτε, έχετε χορτάσει ήδη από καλές κριτικές.
Χαίρομαι πάρα πολύ, αλλά, πίστεψε με, τα μούτρα μου έφαγα. Απλώς τα έφαγα και το καταφχαριστήθηκα κι έτσι θα κάνω από δω και πέρα!
— Μου έλεγε η Μπέτυ Βακαλίδου, που έχει τον ρόλο του Τειρεσία, πόσο στενοχωρήθηκε επειδή της αφαιρέθηκε το σκυλί που θα έπαιζε μαζί της.
Το σκυλί τελικά θα είναι στην παράσταση, γιατί κατάλαβαν όλες οι πλευρές ότι είναι κάτι που αξίζει να το παλέψουμε. Έχουμε ένα λαμπραντόρ στην παράσταση που είναι εκπαιδευμένο, σκύλος-οδηγός, και για μένα ένας ακόμα συνεργάσιμος ηθοποιός. Δεν το αντιμετωπίζουμε ως έκθεμα και φυσικά δεν έχει υποστεί την παραμικρή κακοποίηση. Θεσμικά, δεν υπάρχει τίποτα που να απαγορεύει τη συμμετοχή ενός εκπαιδευμένου, ξαναλέω, ζώου και όχι κατοικιδίου.
Ο δικός μας Τειρεσίας έρχεται στη σκηνή συνοδεία ενός σκύλου εκπαιδευμένου και είναι κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στο παγκόσμιο θέατρο, στην προσέγγιση του χαρακτήρα του Τειρεσία. Αν το βλέπαμε σε καμιά φεστιβαλική παράσταση, είμαι σίγουρος πως θα λέγανε «ουάου, τι σκέφτηκαν οι μάγκες;», οπότε ας κρατάμε μικρό καλάθι και χαμηλό προφίλ, είτε θεωρούμε τον εαυτό μας φιλόζωο είτε όχι.
Απόσπασμα μουσικής από την παράσταση «Οιδίπους τύραννος»
— Τα ίδια δεν είχαν γίνει όταν ο Μαρμαρινός ανέβασε ένα σκυλί στη σκηνή;
Ακριβώς! Υπήρχαν διάφοροι πανηλίθιοι που θεώρησαν ότι ο άνθρωπος κακομεταχειρίστηκε το ζώο, κάτι που δεν συνέβη ποτέ. Δεν μπήκαν στον κόπο να δουν την παράσταση, όπως είθισται να γίνεται και με ό,τι άλλο αφορά τη νεοελληνική κοινωνία και την περί αυτής ενημέρωση.
Επειδή είμαι σίγουρος πως μας «ακούνε» πολλά ευαίσθητα αυτιά αυτήν τη στιγμή, ας δουν την παράσταση κι ας κρίνουν. Δεν μπορεί κανένας να επιβάλει φασιστικά σε έναν καλλιτέχνη ή σε έναν συμπολίτη μας τι μπορεί να κάνει και τι όχι! Υπάρχουν νόμοι κι εμείς δεν παρανομούμε!
Κι αν μ' ακούς τώρα σε ένταση, είναι γιατί είχαμε αντιδράσεις για τον σκύλο που με έκαναν έξαλλο, με τον φόβο επεισοδιακών καταστάσεων. Αν υπάρχει θέμα, να το συζητήσουμε γενικότερα. Να μη χρησιμοποιούνται σκυλιά από την ΕΜΑΚ, να μη χρησιμοποιούνται στα αεροδρόμια, ούτε καν σκυλιά-οδηγοί για τυφλούς στον δρόμο! Ας πάψει το τσουβάλιασμα των πάντων ως κακομεταχείριση! Το ίδιο θα μπορούσαν να μας προσάψουν και για τη συμμετοχή των μικρών παιδιών στο έργο!
— Πώς και επιλέξατε ένα νέο ηθοποιό με περγαμηνές για τον ρόλο του Οιδίποδα;
Ο Οιδίποδας είναι ένας νέος βασιλιάς και όχι ένας πετυχημένος πενηντάρης του θεάτρου που έρχεται η στιγμή να δικαιωθεί στην Επίδαυρο επειδή έχει κάποια γραμμάρια παρελθόντος!
Ο Οιδίποδας, όπως και ο Πενθέας ή ο Ορέστης, όλα αυτά τα μεγάλα πρόσωπα, είναι ηλικιακώς νεαρά και από νεαρούς ηθοποιούς πρέπει να παίζονται και όχι από φτασμένους τηλεοπτικούς ή θεατρικούς σταρ!
Ο Ντένης Μακρής είναι ένας νέος, εξαίρετος ηθοποιός που τον ήθελα και στον «Αίαντα», αλλά τώρα καταφέραμε να συνεργαστούμε, και πιστεύω ότι η ματιά του στον Οιδίποδα δεν θ' αφήσει ασυγκίνητο κανέναν.
— Εμμένετε στην ψυχαναλυτική διάσταση του οιδιπόδειου μύθου;
Στη μελέτη μου, ναι, αλλά όχι στη δομή της παράστασης. Τη διάσταση αυτή την έλαβα σοβαρά υπ' όψιν μου στις συζητήσεις με τους ηθοποιούς. Ως θεατρικό είδος, δεν έχει χώρο για ψυχολογικές προσεγγίσεις.
Έχει, θα έλεγα, χώρο για διαισθητικές προσεγγίσεις και για θέσεις. Σκεφτείτε ότι το θέατρο αυτό γεννήθηκε από θέση, δηλαδή ο ερμηνευτής της εποχής καθόταν απέναντι στο κοινό και μόνο μέσω της γλώσσας και των ήχων κατάφερνε να μεταδώσει ένα συναίσθημα στους ακροατές-θεατές.
Είναι ό,τι θα ονομάζαμε σήμερα φόρμα, έτσι όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατρέψεις το αρχαίο δράμα σε αστικό κι αν είσαι πιο άτυχος, σε αστικό μελόδραμα. Δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου και θέλω να ελπίζω ότι θα το αποφύγω. Μου αρέσει πάρα πολύ να μιλάω με τη φόρμα και τις εικόνες, χωρίς όλα αυτά να είναι κενά συναισθήματος.
— Πολύ συναίσθημα βγαίνει και στη σκηνή της αυτοκτονίας της Ιοκάστης. Η ηθοποιός Νίκη Σερέτη ακροβατεί, στην ουσία, λίγο πριν πηδήξει στο κενό!
Χαίρομαι που το εντοπίσατε. Είναι μια σκηνή φτιαγμένη από εμάς, αφού, σε παράλληλη δράση, η Ιοκάστη δεν απαγχονίζεται στο δωμάτιό της αλλά πέφτει από το μπαλκόνι της.
— Μια Ιοκάστη, επίσης, πολύ ήρεμη και συμπονετική απέναντι στον σύζυγο-γιο της.
Η Ιοκάστη είναι μεγαλύτερη από τον Οιδίποδα, άρα εμπειρότερη από κάθε άποψη, και πολιτικά, μια και υπήρξε στην εξουσία με τον Λάιο, αλλά και ανθρώπινα, βιολογικά. Ήθελα να βγαίνει στην ερμηνεία της Νίκης αυτό, γιατί αυτούς τους δυο ανθρώπους τους ενώνει κάτι διαισθητικό!
Ακριβώς γι' αυτό υπάρχει η σκηνή που ο Οιδίποδας χώνεται ανάμεσα στα σκέλια της σαν κάτι να τον καλεί πίσω στην ασφάλεια της μήτρας. Όλοι από μια μήτρα έχουμε βγει και σε μια μήτρα θέλουμε να γυρίσουμε κι αυτή είναι η παρόρμηση του έρωτα στη ζωή μας, απ' την πλευρά των αντρών τουλάχιστον.
— Βάλτε εσείς τον επίλογο στη συζήτησή μας.
Η παράσταση αυτή, όπως και ο «Αίας», είχε κατατεθεί στο Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά απορρίφθηκε. Εγώ επιμένω να τις κάνω από μόνος μου, εκεί που συνήθως όσες παραστάσεις κόβονται δεν γίνονται καν. Αξίζει να πει κανείς: «Αυτός δεν περιμένει από μας, αλλά προχωρά μόνος του». Τέλος, θέλω να γίνει σαφές πόσο ευγνώμων είμαι στους ανθρώπους που αγκάλιασαν το όνειρό μου, κάτι που δεν ήταν καθόλου αυτονόητο.
Info:
Το έργο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη ανεβαίνει στο Νέο Θέατρο Κατερίνας Βασιλάκου για δέκα παραστάσεις, από τις 23 Μαΐου έως τις 3 Ιουνίου. Παίζουν: Ντένης Μακρής, Νίκη Σερέτη, Γιώργος Ψυχογυιός, Μπέτυ Βακαλίδου, Κώστας Λάσκος, Γρηγόρης Ποιμενίδης, Μιχάλης Μουλακάκης, Νίκος Γκέλια, Σαμουήλ Ακίνολα, Άρης Κρητικός, Ίων Δημητριάδης, Σιαμάκα Ακαμπούογκ, Δέσποινα-Μαρία Μαρτσέκη
Η προηγούμενη παράσταση του Χρήστου Σουγάρη, ο «Αίας» του Σοφοκλή, θα παιχτεί στη Θεσσαλονίκη, στο μικρό θέατρο της Μονής Λαζαριστών, από τις 17 έως τις 20 Μαΐου, φιλοξενούμενη του ΚΘΒΕ.
