Στον Τράγιαλ Χάρελ δεν αρέσουν οι πρεμιέρες. Ο διάσημος Αμερικανός χορογράφος έχει επιλέξει να ζει στην Αθήνα τα τελευταία οκτώ χρόνια, όμως είναι η πρώτη φορά που έργο του θα ξεκινήσει την πορεία του από την πόλη μας και μου εξομολογείται ότι «αισθάνεται την πίεση», λίγες μέρες προτού το «O Medea», η δική του ανάγνωση στον αρχαιοελληνικό μύθο της Μήδειας, βρεθεί στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση.
Έχουμε συναντηθεί σε ένα διάλειμμα από τις πρόβες της παράστασης που ενορχηστρώνει και στην οποία υποδύεται, μαζί με τέσσερις ακόμα χορεύτριες, την τραγική ηρωίδα του Ευριπίδη, και ο 46χρονος καλλιτέχνης που, τρία χρόνια μετά τη συμμετοχή του στο φεστιβάλ «Made in USA» της Στέγης, επιστρέφει σε αυτή, μου εξηγεί πως δεν γνωρίζει το αθηναϊκό κοινό όπως ξέρει το κοινό του Βερολίνου, του Παρισιού ή του Λονδίνου, οπότε δεν νιώθει εξοικειωμένος με τις προσδοκίες του.
«Η δουλειά μου είναι στην Ευρώπη κι έψαχνα ένα μέρος να ζήσω στην Ευρώπη γιατί δεν μπορούσα να αντεπεξέλθω οικονομικά ώστε να επιστρέψω στην Αμερική. Ήρθα στην Αθήνα, όπου βρήκα ένα τέλειο και οικονομικό διαμέρισμα» θα μου πει όταν τον ρωτώ πώς επέλεξε τη χώρα μας για βάση του. «Κατάγομαι από την Τζόρτζια, από τον Νότο των ΗΠΑ, και νομίζω ότι ο καιρός εδώ είναι παρόμοιος. Και οι άνθρωποι μοιάζουν. Λίγο συντηρητικοί, αλλά πολύ φιλόξενοι και ζεστοί. Παρόλο που πρόκειται για μεγαλούπολη, έχεις κι εδώ το αίσθημα της μικρής πόλης μεταξύ των κατοίκων. Μου αρέσει αυτό. Και πιστεύω ότι η Ελλάδα είναι η πιο όμορφη χώρα του κόσμου».
Το γεγονός ότι σκοτώνει τα παιδιά της, που είναι ό,τι πιο φριχτό μπορεί μια μάνα να κάνει, υπαρκαλύπτει τα πάντα, αλλά για μένα είναι μια μεταφορά. Σκοτώνει την ιδέα του εαυτού της ως μητέρας και ως συζύγου. Για να γίνει η γυναίκα που θέλει να είναι, πρέπει να απελευθερωθεί από αυτούς τους ρόλους.
Ο Τράγιαλ έχει πάθος με την ελληνική γραμματεία και αυτό φαίνεται από τη βαθιά του γνώση για τις ιστορίες της και τα νοήματά τους. Στο «O Medea» δεν ασχολείται για πρώτη φορά με την αρχαιοελληνική τραγωδία. Το έργο που, όπως λέει και ο ίδιος, τον έκανε ενδεχομένως ευρύτατα γνωστό ήταν το «Antigone Sr.», που βρίσκεται ακόμα σε περιοδεία και αυτό το διάστημα επιχειρούν να κλείσουν το ανέβασμά του στο Λονδίνο.
«Κάθε φορά προσπαθώ να φτιάξω ένα έργο με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν στην αρχαία Ελλάδα. Greek theatre realness» αναφέρει χρησιμοποιώντας τον όρο «realness» που προέρχεται από την παράδοση του voguing, της queer χορευτικής κουλτούρας που γεννήθηκε στα '80s και τον επηρέασε καθοριστικά. «Ήθελα λοιπόν πολύ να ξανακάνω κάτι με αρχαία τραγωδία. Ο κόσμος λέει –και το πιστεύω κι εγώ– ότι έχω ροπή περισσότερο προς την τραγωδία παρά προς την κωμωδία. Με το "O Medea" επανέρχομαι στην ιδέα τού να το κάνουμε όσο πιο κοντά στον τρόπο που γινόταν τότε, στον τρόπο που φανταζόμαστε ότι γινόταν».
Στο «O Medea» ο Τράγιαλ εξετάζει την ηρωίδα που έχει εμπνεύσει όλες τις διαφορετικές εκφάνσεις της τέχνης, αμέσως μετά τον φόνο των παιδιών της, θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι πρόκειται για ένα άτυπο χορογραφικό σίκουελ. «Θέλω να τη φαντάζομαι ως μια ερωτευμένη γυναίκα, μια νέα γυναίκα. Θέλω να ξεπεράσω την ιδέα της εκδίκησης. Τι άλλο υπάρχει πέρα από αυτό; Το γεγονός ότι σκοτώνει τα παιδιά της, που είναι ό,τι πιο φριχτό μπορεί μια μάνα να κάνει, υπαρκαλύπτει τα πάντα, αλλά για μένα είναι μια μεταφορά. Σκοτώνει την ιδέα του εαυτού της ως μητέρας και ως συζύγου. Για να γίνει η γυναίκα που θέλει να είναι, πρέπει να απελευθερωθεί από αυτούς τους ρόλους. Η δική μου Μήδεια ασχολείται με τον θρήνο που λαμβάνει χώρα μετά το φονικό. Πώς θρηνεί τα παιδιά της και με τι έχει να κάνει αυτός ο θρήνος;».
«Αν η Μήδεια μετενσαρκωνόταν σε γυναίκα, ή πιο σωστά σε θηλυκότητα του σήμερα, τι θα ήταν;» τον ρωτώ. «Δεν νομίζω ότι θα ήταν μόνο μία γυναίκα. Αυτό είναι που προσπαθώ να δείξω χρησιμοποιώντας 5 χορευτές. Είναι φεμινιστικό είδωλο, queer είδωλο. Επιλέξαμε αυτό τον τίτλο, "O Medea", επειδή ακούγεται θρηνητικός στον Νότο, αλλά και σαν αναφορά στα γένη. Προσπαθώ να ξανασκεφτώ τι μπορούμε να πάρουμε από αυτή τη γυναικεία φιγούρα ή θηλυκότητα. Τη δύναμη, την τρωτότητα, τον πόθο της για έρωτα, αλλά και τη γνώση ότι ο έρωτας μπορεί να σε πνίξει. Μας προσφέρει πολλά περισσότερα σήμερα να τη βλέπουμε διαφορετικά και όχι απλά σαν εκείνη την εκδικητικά μαινόμενη γυναίκα που θέλει να πονέσει ο άντρας της επειδή είχε σχέση με κάποια άλλη».
Σε αυτήν τη δουλειά, ο Τράγιαλ καταδύεται παράλληλα βαθιά και στις επιρροές του από το είδος του ιαπωνικού χορού butoh. «Το butoh ενέχει στοιχεία τραγωδίας, γκροτέσκ και πάλης στην απόδοση ενός ανθρώπινου χαρακτήρα» σημειώνει. Γιατί όμως επέλεξε να υποδυθεί ο ίδιος τη Μήδεια και όχι μόνο να χορογραφήσει το έργο; «Μα, πάντα χορεύω» θα μου πει. «Ακόμα προσπαθώ να χορεύω όσο το δυνατόν περισσότερο πριν αποσυρθώ. Είναι απίστευτος ρόλος. Υποδύθηκα και την Αντιγόνη. Είναι φοβερό που άντρες υποδύονταν αυτούς τους ρόλους».
Οι ηθοποιοί στην αρχαιότητα θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως ήταν οι πρώτοι drag περφόρμερ της ιστορίας και ο Τράγιαλ συμφωνεί. «Φυσικά και ήξεραν τι έκαναν τότε και ότι αυτή η παραστατικότητα ήταν πολιτική πράξη. Σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουν ότι οι γυναίκες δεν πήγαιναν καν στο θέατρο στην αρχαιότητα, ενώ άλλοι ότι ήταν παρούσες ως θεατές, αλλά ποτέ στη σκηνή. Όταν ένας άντρας υποδύεται τη Μήδεια, αλλάζει πολύ η προοπτική στο γεγονός ότι σκοτώνει τα παιδιά του/της. Νιώθω λοιπόν ότι με την αμφισβήτηση υπό την οποία τίθενται συνεχώς οι ρόλοι των φύλων, ειδικά μετά το κίνημα #metoo, δεν μπορούσα αυτήν τη στιγμή να βρίσκομαι στη σκηνή με 4 γυναίκες και να είμαι εγώ η μόνη Μήδεια. Το θεώρησα πολύ αλαζονικό. Φυσικά εγώ είμαι ο χορογράφος και αυτή είναι η φωνή μου και η καλλιτεχνική μου οντότητα».
Καθώς η συζήτησή μας επιστρέφει στο voguing, αναρωτιέμαι πώς νιώθει σήμερα ένας καλλιτέχνης που έχει ζήσει και γαλουχηθεί μέσα στην ballroom κοινότητα, ενσωματώνοντας στοιχεία της στην καλλιτεχνική του ταυτότητα, όταν μέσω τηλεοπτικών σόου όπως το «RuPaul's Drag Race» ή το «Pose» το underground και αβανγκάρντ κίνημα έχει εισέλθει πλέον στο μέινστριμ. Η προσέγγισή του είναι πολύ πιο ψύχραιμη απ' όσο θα περίμενα. «Ξέρεις, δεν είμαι voguer. Έχω κάνει πολλή έρευνα, το κίνημα έχει επηρεάσει τη δουλειά μου και φυσικά έχω τα αδέρφια μου στην κοινότητα. Δεν θέλω να μιλήσω εξ ονόματος άλλων. Θεωρώ πως υπάρχουν θετικά και αρνητικά σε οτιδήποτε κανονικοποιείται μέσω του μέινστριμ. Όμως δεν πιστεύω ότι το voguing μπορεί να "εποικιστεί" εύκολα. Οι άνθρωποι που βρίσκονται πραγματικά μέσα στην ballroom σκηνή ενδιαφέρονται μόνο για να κερδίζουν τρόπαια σε χορούς. Η αναγνώριση έρχεται μόνο μέσα από αυτά. Φυσικά πρέπει να βγάλουν λεφτά για να επιβιώσουν. Η δική μου δουλειά, ας πούμε, περνά μέσα από τα καλλιτεχνικά ιδρύματα, εκείνοι δεν καταφεύγουν σε αυτά τα ιδρύματα για να επιβεβαιωθούν. Άρα δεν δημιουργείται πρόβλημα».
Σε αυτό το σημείο ο Τράγιαλ θυμάται να βλέπει πρόσφατα ειδήσεις στην Αμερική και ένας πολιτικός να αναφέρεται σε κάποιον που κάνει shade (σ.σ. αργκό που προέρχεται από την ballroom κουλτούρα και θα μπορούσε να μεταφραστεί ελεύθερα ως «κράξιμο» ή «θάψιμο»). «Συνειδητοποίησα ότι δεν είχε ιδέα από πού προέρχεται η λέξη που χρησιμοποιεί. Είναι κρίμα. Θεωρώ ότι αυτή η κοινότητα ήταν απίστευτα εφευρετική στο επίπεδο της πολιτιστικής καινοτομίας».
«Δεν είναι όμως παράλληλα και μια μεγάλη νίκη;» του αντιτείνω. «Φυσικά, αλλά συχνά δεν αναγνωρίζεται. Το έχουμε δει να συμβαίνει και με τα μπλουζ στην αμερικάνικη κουλτούρα. Τόσα πράγματα ξεκίνησαν από εκεί και 100 χρόνια μετά αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι δεν προέρχονται από το ροκ αλλά από τα μπλουζ. Είναι κρίμα που το λεξικό του voguing μπαίνει στο μέινστριμ με τέτοιο τρόπο που ένας πολιτικός στην Ουάσινγκτον να μπορεί να χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις, ενώ ο ίδιος πολιτικός ενδεχομένως ταυτόχρονα να υποστηρίζει και να ψηφίζει για πράγματα που είναι καταστροφικά για την κοινότητα. Εκεί έγκειται το πρόβλημα. Τα πράγματα με το μέινστριμ είναι πάντα ρευστά. Το voguing έγινε γνωστό παγκοσμίως με τη Madonna. Μετά βρέθηκε ξανά στο underground, τώρα επέστρεψε μπροστά. Αυτές οι μετατοπίσεις θα συμβαίνουν. Αν οι άνθρωποι της κοινότητας μπορούν να βοηθηθούν οικονομικά ώστε να βελτιώσουν τη ζωή τους, αυτό είναι υπέροχο».
Info
Trajal Harrell – O Medea
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Κεντρική Σκηνή
30/5-2/6, 20:30
www.onassis.org/whats-on/o-medea
σχόλια