«Κόκκινα Φανάρια»
του Αλέκου Γαλανού
Όταν ο Αλέκος Γαλανός έγραψε τα «Κόκκινα Φανάρια» το 1962, ήξερε καλά την Τρούμπα, τη γειτονιά των οίκων ανοχής, των μπαρ και των καμπαρέ της δεκαετίας του ‘50, καθώς είχε μεγαλώσει εκεί. Όπως είχε ομολογήσει, δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη τις γυναίκες που εργάζονταν στο σεξ αλλά ευαισθητοποιήθηκε όταν είδε μια από αυτές να δεινοπαθεί στα χέρια του «προστάτη» της. Κι έτσι προέκυψε το διάσημο θεατρικό του έργο, που ανέβασε το 1962 ο Αλέξης Δαμιανός στο θέατρο Πορεία και κράτησε τρεις σεζόν, σημειώνοντας μεγάλη για την εποχή εισπρακτική επιτυχία και μάλιστα για ένα στρατευμένο θέατρο όχι του κέντρου.
Αμέσως μετά μεταφέρθηκε στην οθόνη –σε μια εκδοχή που δεν ικανοποίησε τον συγγραφέα– από τον Βασίλη Γεωργιάδη με δημοφιλείς ηθοποιούς, κάποιες εκ των οποίων είχαν παίξει και στην παράσταση, και έφτασε μέχρι τις υποψηφιότητες για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Ο πολύς κόσμος από την ταινία έμαθε το έργο αλλά και την Τρούμπα, ενώ τα κορίτσια της δουλειάς ευχαριστούσαν τον συγγραφέα όποτε τον συναντούσαν που φώτισε τη μίζερη ζωή τους. Ωστόσο, το έργο ήταν μια ωραιοποιημένη μυθοπλασία, δεν έμπηξε βαθιά το μαχαίρι, δεν αποκάλυπτε την τραγικότητα της πραγματικότητας. Όπως έλεγε ο Δαμιανός, «το έργο "Κόκκινα Φανάρια" δεν έλεγε την αλήθεια κι έτσι άρεσε στον κόσμο» (συνέντευξη στην «Οδό Πανός», τευχ. 24).
Έκτοτε το έργο έχει ανέβει αρκετές φορές, επαγγελματικά και ερασιτεχνικά, έγινε μουσικόδραμα το 1973 από τον συνθέτη Γιάννη Σπανό σε σκηνοθεσία του Γαλανού, ενώ ο Σταύρος Ξαρχάκος, που υπέγραφε τα διάσημα τραγούδια της ταινίας, το ανέβασε είκοσι χρόνια μετά στο θέατρο Αλάμπρα. Πιο πρόσφατα ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο τη σεζόν 2012-13 με μια ιδιόμορφη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ρήγου, και την περίοδο 2014-15 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σε νέα διασκευή του Νίκου Μαστοράκη.
Φέτος η ομάδα CARTEL και ο σκηνοθέτης Βασίλης Μπισμπίκης κάνει μια ενδιαφέρουσα καινοτομία και όχι μόνο το μεταφέρει στο σήμερα αλλά, ευφυώς –η σεξεργασία άλλωστε έχει αλλάξει εντελώς από το ’62 μέχρι σήμερα–, στη θέση των cis γυναικών βάζει τρανς, πατώντας επάνω στην κουίρ αισθητική των φαντεζί ντραγκ σόου και στο αίτημα για ορατότητα της εποχής μας και φωτίζοντας μια συνομοταξία που εμπεριέχει τόσο την παλιά Τρούμπα όσο και τη Συγγρού.
Δεν καταμετρούνται πολλές περιπτώσεις που απασχόλησε το ελληνικό θέατρο μέσα στα χρόνια το μέχρι πρόσφατα θέμα-ταμπού της εργασίας στο σεξ. Κι ενώ δεν υπάρχει πλέον πρόβλημα να αποδοθεί στη σκηνή, δεν υπάρχουν πια πολλές Ελληνίδες που να ασκούν το επάγγελμα με την παραδοσιακή του μορφή (οι οίκοι ανοχής πλέον βρίθουν από γυναίκες σεξεργάτριες από το πρώην ανατολικό μπλοκ και όχι μόνο), για να τις αντιγράψει το θέατρο. Φυσικά, θα μπορούσαν οι σύγχρονοι δημιουργοί να μιλήσουν με δεδομένο τις νέες συνθήκες.
«Η γυναίκα της Πάτρας»
του Γιώργου Χρονά
Μια παράσταση που έκανε μεγάλη επιτυχία όταν πρωτοανέβηκε, πριν από δέκα χρόνια, και φέτος επαναλαμβάνεται είναι «Η γυναίκα της Πάτρας», σε κείμενο του ποιητή και εκδότη Γιώργου Χρονά και σκηνοθεσία της Λένας Κιτσοπούλου, με πρωταγωνίστρια την Ελένη Κοκκίδου. Πρόκειται για την πραγματική ιστορία της περίφημης Πανωραίας, που αφηγήθηκε τη ζωή της στον Χρονά, ο οποίος αρχικά δημοσίευσε την εξιστόρησή της σε συνέχειες στο περιοδικό «Οδός Πανός» και εντέλει εξέδωσε σε βιβλίο.
Η ιστορία ενός ανθρώπου μεγάλων αντοχών και παθών, που ξεδιπλώνεται με χυμώδη τρόπο, άλλοτε σπαρακτικά κι άλλοτε με απέραντο (αυτό)σαρκασμό. Μια αφήγηση χωρίς συστολές και υπεκφυγές, γεμάτη συναντήσεις, έρωτες, τρέλα, λογική, εξάρσεις, απογοητεύσεις, νίκες και ήττες. Ένας λόγος αυθεντικός, στιγμές-στιγμές φευγάτος και απολαυστικά ξεκαρδιστικός, που ως παραληρηματικός μονόλογος αποτελεί μια μεγάλη θεατρική επιτυχία του καιρού μας.
«Γκάμπυ»
της Κίρκης Καραλή
Εμπνευσμένη από την αυτοβιογραφία της Γαβριέλας Ουσάκοβα, η σκηνοθέτις Κίρκη Καραλή μετέφερε το 2015 στη σκηνή τη ζωή της μοναδικής εργάτριας του σεξ που πέρασε την πόρτα του Προεδρικού Μεγάρου στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Η διασημότερη «ιερόδουλος» της παλιάς Αθήνας έλαβε τιμητική διάκριση για τις υπηρεσίες της κατά της διάρκεια της Κατοχής. Γεννημένη στη Ρωσία, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, στα τέλη της δεκαετίας του ’20 εγκατέλειψε την πατρίδα της και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Ελλάδα, όπου λίγο μετά εργάστηκε ως «ιερόδουλη γιατί εγεννήθην έτσι…», όπως έλεγε και η ίδια. Δηλαδή ήταν μια απολύτως συνειδητή επιλογή.
Από το 1936 με ιδιόκτητο οίκο ανοχής στα Εξάρχεια, δεν ντράπηκε ποτέ για το επάγγελμά της, το οποίο υπηρέτησε για περισσότερα από σαράντα χρόνια, αποτέλεσε αστικό μύθο της Αθήνας, καθώς υπήρξε και μεγάλη φιλάνθρωπος, ωστόσο το 1991 βρέθηκε στραγγαλισμένη μέσα στο σπίτι της, σε μια υπόθεση που σόκαρε τους πάντες. Η Καραλή διασκεύασε την αυτοβιογραφία της και ανέβασε το έργο «Γκάμπυ» χρησιμοποιώντας δύο γυναίκες και έναν άντρα που ερμηνεύουν εναλλάξ τη Γαβριέλλα, όχι μόνο σε διαφορετικές ηλικιακές φάσεις αλλά και ανάλογα με τις ψυχολογικές πτυχές της περιπετειώδους ζωής της: τη Γωγώ Μπρέμου, τη Λίλα Μπακλέση και τον Άγγελο Παπαδημητρίου.
«Ρένα»
του Αύγουστου Κορτώ
Μια ανάλογη περίπτωση ήταν και η παράσταση «Ρένα», εμπνευσμένη από το ομώνυμο βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ σε διασκευή του Στέλιου Χατζηαδαμίδη. Ήταν πρωτοβουλία της ηθοποιού Υρώς Μανέ να μεταφερθεί στη σκηνή το μυθιστόρημα, το οποίο δεν έχει να κάνει με πραγματικό πρόσωπο αλλά λειτουργεί ως αφορμή ώστε μέσα από την εξιστόρηση της ζωής της σεξεργάτριας Ρένας να διατρέξει ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα και μέχρι τις μέρες μας.
Η υπόθεση ξεκινάει από ένα Athens Pride, όπου μια παρέα ρεπόρτερ γνωρίζει τη Ρένα τη Σμυρνιά, η οποία τους καλεί σπίτι της κι εκεί ξετυλίγει το κουβάρι μιας περιπετειώδους ζωής με πολύ χιούμορ και πολλές αποκαλύψεις. Η ιστορία μιας «εύθυμης πόρνης» (θυμίζει λίγο τη φελινική Καμπίρια) που χάρηκε τη ζωή και τον έρωτα και στον παρόντα χρόνο κάνει έναν απολογισμό με θετικό πρόσημο.
«Η πόρνη από πάνω»
του Αντώνη Τσιπιανίτη
Δύο έργα που έχουν στον τίτλο τους τη λέξη «πόρνη» δεν έχουν να κάνουν με τη σεξεργασία. Στο ιδιαίτερα πετυχημένο «Η πόρνη από πάνω» του Αντώνη Τσιπιανίτη, που εξακολουθεί να παίζεται μετά από δέκα χρόνια, η «πόρνη» είναι ένα αφανές πρόσωπο για το οποίο γίνεται πολλή κουβέντα αλλά δεν το βλέπουμε ποτέ. Παρακολουθούμε την Ερατώ, μια γυναίκα με διαλυμένο γάμο, η οποία έχει γειτόνισσα, στον επάνω όροφο, μια εργάτρια του σεξ.
Το έργο, που γράφτηκε με φόντο την κρίση, είναι ένας δυνατός μονόλογος τον οποίο ερμηνεύει η Κατερίνα Διδασκάλου, έχει πολιτικές διαστάσεις, διαθέτει χιούμορ, ενώ θίγει θέματα όπως η προδοσία και η απόρριψη, η βαναυσότητα της ενδοοικογενειακής βίας και φτάνει να αναφέρεται μέχρι και στη διαφθορά στο Δημόσιο.
«Επάγγελμα Πόρνη»
της Λιλής Ζωγράφου
Στο «Επάγγελμα Πόρνη» της Λιλής Ζωγράφου, που μετέφερε στο θέατρο ο σκηνοθέτης Ένκε Φεζολάρι, η συγγραφέας αναφέρεται στις τραυματικές της εμπειρίες κατά την περίοδο της Χούντας. Συγκεκριμένα, όταν το καθεστώς τής αρνήθηκε την έξοδο από τη χώρα λόγω της δημοσιογραφικής της ιδιότητας, εκείνη άλλαξε το επάγγελμά της σε «πόρνη-ελευθερίων ηθών», μια πράξη με συνέπειες που φτάνουν ως τον ομαδικό βιασμό. Η παράσταση ανέβηκε με την ηθοποιό Αλεξάνδρα Παλαιολόγου.
«Ο λάκκος της αμαρτίας»
του Γιώργου Μανιώτη
Ένα έργο που έκανε μεγάλη αίσθηση και σόκαρε τη μεταπολιτευτική, αλλά ακόμα τότε άκρως υποκριτική και συντηρητική ελληνική κοινωνία, ήταν το «Ο λάκκος της αμαρτίας» του Γιώργου Μανιώτη. Η πλοκή τοποθετείται σε έναν χωμάτινο λάκκο σαν νταμάρι, σε μια τοποθεσία σχετικά ερημική τις νυχτερινές ώρες, που όμως γειτνιάζει με πολυκατοικίες όπου ζουν οικογένειες και που κάθε βράδυ συγκεντρώνει τρανς γυναίκες που εκδίδονται. Εκεί συρρέουν άντρες κάθε λογής που έχουν ανομολόγητα γούστα, ενώ κάποιες από τις τρανς γυναίκες κρύβουν τις δικές τους τραγικές ιστορίες.
Το έργο, που ανέβηκε πρώτη φορά το 1979 από τον Λεωνίδα Τριβιζά, βρίθει σεξιστικών κλισέ και μελοδραματικών καταστάσεων, ενώ αναπαρήγαγε, ακόμα και για την εποχή, όλα τα αδιανόητα στερεότυπα της κοινωνίας των ευυπόληπτων νοικοκυραίων. Οπωσδήποτε το μακρινό '79 ήταν μια πρώτη επαφή του θεατρικού κοινού με τη ζωή των «τραβεστί», όπως αποκαλούσαν τότε τις τρανς γυναίκες, και έκανε μεγάλη αίσθηση, αλλά δεν προήγαγε τίποτα σχετικά με ζητήματα σεξουαλικής αυτοδιάθεσης ή τα δικαιώματα των γκέι ανθρώπων που μόλις είχαν αρχίσει να δραστηριοποιούνται αγωνιστικά εκείνα τα χρόνια. Προσπαθούσε να αναδείξει τα μυστικά της νύχτας και των ηθών της Μεταπολίτευσης, ασκώντας μια επιφανειακή κριτική στην Εκκλησία, τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ.
Όταν ανέβηκε ξανά στο θέατρο Χώρα από το Εθνικό το 2015, και μάλιστα σε σκηνοθεσία του Πέτρου Φιλιππίδη, αποκαλύφθηκε όλη του η γύμνια, ενώ έτυχε μιας αδιανόητα κακής παραγωγής, που έμεινε στην ιστορία ως η χειρότερη του πρώτου τη τάξη θεάτρου της χώρας.
«Τη λένε Εύα»
του Αντώνη Μποσκοΐτη
Από την εποχή εκείνη ξεπηδά και η περίπτωση της Εύας Κουμαριανού, ωστόσο με εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Η θεατρική παράσταση «Τη λένε Εύα», βασισμένη σε μια συνέντευξη-ποταμό της πάντα ενεργής και ιδιαίτερα συμπαθούς τρανς γυναίκας. Ο δημοσιογράφος επιστράτευσε την παράλληλη σκηνοθετική του ιδιότητα και έστησε μια άκρως ενδιαφέρουσα παράσταση, όπου η ίδια η Κουμαριανού αφηγείται τη ζωή της. Από τις πρώτες παιδικές αναμνήσεις στον Πειραιά όπου μεγάλωσε, τα πρώτα «αμαρτωλά» ερωτικά σκιρτήματα ως αγόρι και τις πρώτες σεξουαλικές εμπειρίες και έρωτες, μέχρι την κάθοδό της στη Συγγρού και ό,τι αυτό απέφερε.
Μια παράσταση καταγγελίας μέσα από έναν παραληρηματικό λόγο κι αυτή, με όλες τις παραμέτρους του τι σήμαινε να ασκεί κανείς σεξεργασία ως τρανς γυναίκα στη λεωφόρο των παθών των Ελλήνων κάποιες παλιότερες εποχές άγριου ρατσισμού και διώξεων, αλλά και τραγελαφικών καταστάσεων και μεγάλου ερωτισμού.
«Αρίστος»
του Θωμά Κοροβίνη
Μια άλλη ιστορία που έρχεται από το μακρινό παρελθόν και βασίζεται σε ένα βραβευμένο μυθιστόρημα είναι «Ο γύρος του θανάτου» του Θωμά Κοροβίνη. Ο συγγραφέας, θέλοντας να κάνει ανασύσταση της εποχής που εξελίχτηκαν τα γεγονότα γύρω από τη δίωξη και τη δικαστική πλάνη του Αριστείδη Παγκρατίδη, του φερόμενου ως «Δράκου του Σέιχ Σου» στα μέσα της δεκαετίας του ’60 στη Θεσσαλονίκη, έγραψε ένα μυθιστόρημα που απαρτίζεται από τις μαρτυρίες δέκα ανθρώπων οι οποίοι είτε σχετίστηκαν με τον Παγκρατίδη είτε σχολιάζουν ως χαρακτηριστικοί τύποι της εποχής.
Ένα πρόσωπο το οποίο ξεκάθαρα συνδέεται με τη σεξεργασία είναι η Λολό, μια νεαρή τρανς γυναίκα που ο συγγραφέας την εντάσσει στο βιβλίο σαν να σχετιζόταν με τον κεντρικό ήρωα ερωτικά, όπως και η λαϊκή τραγουδίστρια Σύλβα, επίσης ένα πρόσωπο μυθοπλαστικό του Κοροβίνη, μια γυναίκα όχι μεν «ιερόδουλη» αλλά, για την εποχή, αρτίστα άρα ελευθερίων ηθών, η οποία υποτίθεται ότι υπήρξε μία από τις ερωμένες του. Άλλωστε και ο ίδιος, όπως έγινε γνωστό από τα ρεπορτάζ και αναφέρεται στις σελίδες του μυθιστορήματος, εκδιδόταν για χρήματα.
Το βιβλίο μεταφέρθηκε στη σκηνή αρχικά από τον σκηνοθέτη Νίκο Μαστοράκη το 2013 στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και αργότερα το 2018 σε μια δεύτερη διασκευή της Θεοδώρας Καπράλου με τίτλο «Αρίστος» και σκηνοθέτη τον Γιώργο Παπαγεωργίου, με μεγάλη επιτυχία. Και στις δύο εκδοχές η ανάδειξη της κρυφής πλευράς της Θεσσαλονίκης και του περιθωρίου φωτίζουν αριστοτεχνικά την εποχή στην οποία οι δύο μεγάλοι έρωτες του Αριστείδη δίνουν το δικό τους «παρών». Η Σύλβα, που όμως δεν χαρακτηρίζεται απαραίτητα ως σεξεργάτρια, έγινε υλικό και για μια μουσικοθεατρική παράσταση σε μορφή μονολόγου με τραγούδι και τίτλο «Η Σύλβα και ο Δράκος» με ερμηνεύτρια τη Νένα Μεντή.
«Το φιντανάκι»
του Παντελή Χορν
Αξίζει όμως να αναφερθούμε και σε ένα εμβληματικό έργο της ελληνικής δραματουργίας στο οποίο επανέρχονται συχνά οι σκηνοθέτες τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για το «Φιντανάκι» του Παντελή Χορν, γραμμένο το 1921, καθρέπτης της κοινωνικής και οικονομικής εξαθλίωσης της εποχής λίγα χρόνια μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η δράση τοποθετείται σε μια αυλή της Πλάκας σαν αυτές που κάποτε πρόσφεραν στέγη, δηλαδή ένα καμαράκι ισχνής επιβίωσης και στέγασης σε οικογένειες από την επαρχία και εργένηδες ή «παραστρατημένα» κορίτσια. Σε μια τέτοια ομήγυρη εξαθλιωμένων οικονομικά ανθρώπων, η Τούλα, ένα κορίτσι καθόλα αγνό κι ενάρετο, κόρη ενός ταχυδρόμου, πέφτει θύμα του έρωτά της για τον Γιάγκο, καθόλου αγνού κι ενάρετου, που την καθιστά έγκυο. Προκειμένου να αποφευχθεί το σκάνδαλο, ο έντιμος πατέρας της καταχράται χρήματα της υπηρεσίας του για να τη σώσει, μετά από την προτροπή μιας παλιάς πόρνης, γειτόνισσας τους. Η ίδια όμως είναι εκείνη που πείθει την Τούλα να ακολουθήσει έναν άντρα που την έχει βάλει στο μάτι, οδηγώντας την ουσιαστικά στην πορνεία. Το φινάλε συνδέει τον οικονομικό μαρασμό με τον «ηθικό ξεπεσμό».
«Χαίρε, Νύμφη»
του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Αλλά δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει και μια παράσταση που σόκαρε και εντυπωσίασε το 2012, εμπνευσμένη από ένα άγνωστο μέχρι εκείνη την εποχή κείμενο του Γρηγορίου Ξενόπουλου, προσαρμοσμένο και σκηνοθετημένο από τη Λένα Κιτσοπούλου, το «Χαίρε, Νύμφη». Γραμμένο το 1930, εστιάζει στην ιστορία ενός δεκαεξάχρονου κοριτσιού, της Ρόζας, η οποία μετά τον βιασμό της από τον άντρα με τον οποίο είναι ερωτευμένη καταλήγει πόρνη.
Η διασκευή της Κιτσοπούλου, έχοντας υιοθετήσει στοιχεία από το «Crave» της Σάρα Κέιν, όπως και άλλα ακραία δάνεια τόσο στην αισθητική όσο και στη δραματουργική σημειολογία των αναφορών της, μετέτρεψε τη Ρόζα σε μια άλλη αυτοκαταστροφική Έιμι Γουάινχαουζ, η οποία καταλήγει στην αυτοκτονία. Η σεξεργασία εδώ παρουσιάζεται όχι ως συνθήκη αλλά ως ακραία παθογένεια. Το έργο χαρακτηρίστηκε ένας αποχαιρετισμός στην αθωότητα.
«Πορνοστάρ – Η αόρατη βιομηχανία του σεξ»
της Έλενας Πέγκα
Το καλοκαίρι του 2018 παίχτηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών το έργο «Πορνοστάρ – Η αόρατη βιομηχανία του σεξ» της Έλενας Πέγκα σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ρήγου. Το έργο αποτελεί μια μεταγραφή δύο ιστοριών του Χιλιανού συγγραφέα Ρομπέρτο Μπολάνιο και διερευνά τον κόσμο που κρύβεται πίσω από τη βιομηχανία των ταινιών πορνό. Ένα μικροσύμπαν ανθρώπων με δικούς του κώδικες και κάτω από αλλόκοτες συνθήκες που σταδιακά βυθίζονται σε ψυχολογικό τέλμα και στην πλήρη ακύρωση.
Πάντως, η πλοκή όπως την αποδίδει η Πέγκα ξεκινάει από το Περιστέρι, όπου ο γιος μιας Ελληνίδας πορνοστάρ των ‘80s, ο Λάλο, βάζει σαν στόχο να βρει τον Τζακ Ρίο, παρτενέρ της μητέρας του στις ταινίες στις οποίες έκανε καριέρα τον καιρό της εγκυμοσύνης της, πιστεύοντας ότι είναι ο πατέρας του. Η αναζήτησή του ξεκινάει από τη Σαρωνίδα, στο σπίτι ενός Γερμανού σκηνοθέτη, συνεχίζει στην Ιταλία, όπου βρίσκει σε κλινική μια παλιά δόξα της πορνογραφίας, και καταλήγει στην Καλιφόρνια, όπου επιτέλους συναντάει τον Τζακ Ρίο. Ο Λάλο παλεύει να δώσει απαντήσεις ώστε να κλείσει τους λογαριασμούς του με το παρελθόν. Ένα υπαρξιακό δράμα στις παρυφές του κόσμου της πορνογραφίας, με μια γλώσσα ποιητική και ένα σχεδόν ρομαντικό βλέμμα επάνω στην εξουσία του σώματος.
