Λεπτός, με μεγάλα γυαλιά και ανεπιτήδευτο ύφος, δεν τον κάνεις σαράντα - κι ας πλησιάζει τα 50. Ούτε δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για το σημαντικότερο σκηνοθέτη που έχει να επιδείξει αυτήν τη στιγμή το ιταλικό θέατρο. Απλός και φιλικός, ο Ρομέο Καστελούτσι σε κάνει να ξεχνάς ότι από το 1981, όταν ίδρυσε τη Societas Raffaello Sanzio στην Τσεζένα, κοντά στην Μπολόνια, δεν σταμάτησε να ταράζει τις ισορροπίες του ιταλικού και του ευρωπαϊκού θεάτρου. Κι όμως, με τολμηρό, καινοτόμο, εικονοκλαστικό τρόπο, αρνήθηκε την υπεροχή του λόγου στο θέατρο και, επενεξετάζοντας τη λειτουργία της αναπαράστασης, επένδυσε στις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, στο οπτικό και ηχητικό μέρος των παραστάσεών του, αναζητώντας μία σκηνική δραματουργία που να μην ψεύδεται όταν παρουσιάζει την «πραγματικότητα».
Στο καθαρτήριο της γλώσσας
Πριν από λίγες μέρες ο Ρομέο Καστελούτσι ήρθε στην Αθήνα για να δει ποιους χώρους μπορεί να χρησιμοποιήσει για τη Θεία Κωμωδία του, μια παράσταση σε τρία μέρη, που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών στις αρχές Ιουνίου. Επί τη ευκαιρία, συνάντησε λίγους δημοσιογράφους παρουσία του Γιώργου Λούκου, που ανέλαβε ρόλο μεταφραστή από τα ιταλικά. Στην αρχή αναφέρθηκε στη δομή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, την οποία έχει μελετήσει με προσοχή, προσθέτοντας ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο ωραίο και τρομακτικό από την Ορέστεια(τη σκηνοθέτησε χρόνια πριν), ένα αριστούργημα της ανθρωπότητας που ήδη φτάνει την τέχνη της Δύσης στο αποκορύφωμά της. Αλλά το θέμα μας, εν προκείμενω, είναι η Θεία Κωμωδία, το τρίπτυχο πάνω στη σπουδαία ποιητική σύνθεση του Δάντη, που πρωτοπαρουσίασε στο περσινό Φεστιβάλ της Αβινιόν. «Με τη Θεία Κωμωδία γεννήθηκε η γλώσσα που μιλώ» είπε και συμπλήρωσε ότι πρόκειται για το πρώτο έργο τέχνης που εξελίσσεται αποκλειστικά σ' ένα χώρο φαντασίας. Εξού και δικαιώνεται η επιλογή του για μια παράσταση φαντασίας πάνω στις λέξεις «κόλαση», «καθαρτήριο», «παράδεισο», έννοιες που με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μας όλοι, λέει, έχουμε νιώσει τι σημαίνουν.
Αλλά
μπορεί να μεταφερθεί η Θεία Κωμωδία στη
σκηνή του θεάτρου;
Η ποίηση του Δάντη δεν αναπαρίσταται,
λέει ο Καστελούτσι. Την «απορρόφησε»,
έκλεισε το βιβλίο και αποφάσισε να μπει
ο ίδιος στη θέση του Δάντη και να
μεταγράψει τις λέξεις σ' ένα σύνολο
εικόνων, κινήσεων, ήχων, μουσικής,
φωτισμών. Σκέφτηκε το χρονικό του ποιητή
από την Κόλαση στον Παράδεισο σαν μία
διαδρομή από το σκοτάδι της Κόλασης στο
απόλυτο φως του Παραδείσου, εννοώντας
το δεύτερο και πάλι σαν
σκοτάδι, σαν
μια συνθήκη απροσπέλαστη στον ανθρώπινο
νου,
αφού Φως=Θεός. Γι' αυτό και ο Παράδεισόςτου δεν είναι παράσταση, αλλά μία
εγκατάσταση ολιγόλεπτης, απόλυτης
φωτοχυσίας,
που σε τυφλώνει.
Η νεκροψία της μπουρζουαζίας
Δεν αποκάλυψε γιατί τοποθέτησε το Καθαρτήριοστον εσωτερικό, ιδιωτικό βίο μιας μεγαλοαστικής οικογένειας. Είπε μόνο ότι μοιάζει με «κινηματογραφική» παράσταση, γιατί έχει γραφεί κινηματογραφικά από τον Δάντη, σαν να είχε με κάποιο τρόπο «συλλάβει» την κινούμενη εικόνα ήδη στο Μεσαίωνα. ΤοΚαθαρτήριο και ο Παράδεισος είναι πιο σκληρά μέρη, «η Κόλαση είναι πιο ανθρώπινη, τουλάχιστον στην αρχή της, γιατί η νοσταλγία και η πείνα της ζωής είναι διάχυτη» λέει ο ευφυής δημιουργός. Μια σύνθεση εικόνων, συχνά σοκαριστικής ομορφιάς, θα αποδώσουν τη μοναχική καταβύθιση του ποιητή στα ανθρώπινα πάθη. Κι όλο αυτό μέσα σ' ένα ηχητικό τοπίο που αναπαράγει τους ήχους της νεκροψίας του ανθρώπινου σώματος αλλά και μια «μουσική, πολύ μελαγχολική, που δεν έχει τίποτε το φρικτό και που καθιστά το θάνατο κάτι σαν πανόραμα του ανθρώπινου τοπίου». Σύντομα, κλείνοντας τ' αυτιά σε άκαιρα σχόλια τύπου «είναι εικαστικός περισσότερο, παρά σκηνοθέτης του θεάτρου», ο Καστελούτσι θα μας δείξει πώς μπορείς να κάνεις τηΘεία Κωμωδία του Δάντη χωρίς μια λέξη από τον Δάντη - ένα θέατρο αφοπλιστικό, που σου κόβει την ανάσα και ακυρώνει βεβαιότητες και συμβατικές προσδοκίες.
1,2,3: Τα λόγια του:
Τρεις διαπιστώσεις του Καστελούτσι γι' αυτό που είναι το θέατρό του.
«Oι Έλληνες χρησιμοποιούν μια όμορφη λέξη, την “απορία”… Η βία είναι ένα μεγάλο, έντονο θέμα, που ανήκει στο θέατρο. Είναι ένα εργαστήριο, το μόνο πιθανό μέρος για τη βία».
«Η απόδοση της απόλυτης ποίησης είναι κατώτερη της ανάγνωσής της. Η Θεία Κωμωδία δεν είναι ένα υλικό θεατρικό. Σε καταβροχθίζει».
«Το θέατρό μου βασίζεται στην πιο δυνατή από όλες τις πιθανές σχέσεις μεταξύ του κειμένου και των λέξεών του. Είναι μια σχέση πάλης και ανταγωνισμού. Αν το κείμενο παραμένει ένα σημαντικό λογοτεχνικό προϊόν, τότε το θέατρο δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια απεικόνιση του κειμένου ή, στην καλύτερη περίπτωση, μια αποκειμενοποίησή του».
σχόλια