Ήταν ένα θερμό καλοκαίρι. Τρεις παραστάσεις που παρουσιάστηκαν στην Επίδαυρο, η «Ορέστεια» του Χουβαρδά, η «Λυσιστράτη» του Μαρμαρινού και οι «Όρνιθες» του Καραθάνου, προκάλεσαν έντονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις κυρίως για τις ελευθερίες που πήραν οι σκηνοθέτες ως προς τα πρωτότυπα έργα και τη σκηνική τους απόδοση. Στον απόηχο της παράστασης των «Ορνίθων» στην Επίδαυρο, με μια εντυπωσιακή προσέλευση του κόσμου, ο Νίκος Καραθάνος μιλά για απορίες, σκέψεις και αντιδράσεις που προκάλεσαν οι «Όρνιθές» του.
«Δεν έχω φύγει ακόμα απ’ αυτό, ακούω ακόμη τα αεροπλάνα και τις βόμβες στο κεφάλι μου. Να παίξεις στην Επίδαυρο είναι πρωταθλητισμός. Πάντα εύχεσαι μέσα σου “να δώσει ο Θεός”, γιατί μπορεί να μη δώσει εκείνη τη μέρα. Είναι ένα ρευστό, ψυχοτρόπο πράγμα οι άνθρωποι και οι παραστάσεις κι εκείνη τη στιγμή, μπροστά σε 10.000 ανθρώπους, αναρωτιέσαι “θα την πατήσω καλά τη νότα σήμερα;” Και, τσακ, την πατάς και ακούγεται η μελωδία. Αν δεν την πατήσεις, δεν θα ακουστεί, κι ας λες “μα, την έχω μέσα μου”. Και πάντα στην Επίδαυρο, μια στιγμή πριν, μπροστά στο γεμάτο θέατρο που περιμένει, λες “να φύγω τώρα!”. Είναι ένα σοκ. Δεν κρύβεσαι πίσω από μια μάσκα, δεν κρύβεσαι πίσω από κάποιο κοστούμι, δεν ζεις τη δημόσια ζωή που ζούσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Ζω ιδιωτικά και αναγκαστικά, τη στιγμή της παράστασης, δημόσια. Επειδή είμαι ηθοποιός δεν σημαίνει ότι θέλω να μιλάω με τον καθένα. Δεν τα καταφέρνω με την πολλή συνάφεια της κάθε μέρας – της στιγμής, για κάποιον λόγο, ναι. Κι ούτε θέλω να διαβάζω πάρα πολλά για την παράσταση. Ζαλίζομαι, προκαλούν θόρυβο στο μυαλό μου. Άλλη είναι η δουλειά μου, να παίζω, να δείχνω».
—Η έκθεση στο κοινό είναι ένα ουσιώδες στοιχείο της δουλειάς σκηνοθετών και ηθοποιών. Όσο κι αν δεν είναι εύκολη υπόθεση να δέχεσαι κριτική από σχετικούς και ασχέτους, είναι αναπόφευκτη. Κατά πόσο δικαιολογούνται κάποιες υπερβολικές αντιδράσεις, όταν η κριτική δεν είναι πάντα θετική;
Εγώ θαυμάζω κάθε καλλιτέχνη, μέχρι και τη χορεύτρια σ’ ένα μπαρ στην Πατησίων. Ακόμη και με ηθοποιούς με τους οποίους δεν έχω σχέση, που έρχονται απ’ αλλού, νιώθουμε ακαριαία μαζί, ότι βρισκόμαστε στην ίδια πλευρά του ποταμού. Όλοι ίδιες πουτάνες είμαστε, από την ίδια χαραμάδα κοιτάμε τα πράγματα, την ίδια αλήτικη ματιά έχουμε. Σ’ αυτό είμαι κάθετος, είμαι με τους αλήτες, με το εφήμερο, το τρελό, και θα είμαι πάντα με τους αλήτες και πάντα θα νιώθω καλά μαζί τους. Από κει και πέρα, όταν ακούω για αντιπαραθέσεις ανθρώπων του θεάτρου και κριτικών, μου έρχονται στον νου οι τσακωμοί των γονιών μου όταν ήμουν μικρός. Γύρω στην ηλικία των 10 χρόνων κατάλαβα ότι οι τσακωμοί είναι μέρος της λύσης ενός προβλήματος. Έτσι και στο θέατρο. Οι «συγκρούσεις» αυτού του είδους είναι σαν ενδοοικογενειακοί καβγάδες. Ας μην υπερβάλλουμε. Παρεξηγιούνται εύκολα οι καλλιτέχνες και οι κριτικοί, γιατί αντιμετωπίζουν ερωτικά το ίδιο αντικείμενο, το θέατρο. Είναι ένας έρωτας στα σκοτεινά και για τους δυο, και στο σκοτάδι δεν είναι σαφές τι κατάλαβε ο ένας και τι κατάλαβε ο άλλος.
Πολλοί χειροκρότησαν τη Βασιλική Δρίβα, που είναι νάνος και ερμήνευσε την Αηδόνα, και τον Γιάννη Σεβδικαλή, που είναι αθλητής με τεχνητά μέλη και συμμετέχει στους Παραολυμπιακούς. Αναρωτιέμαι μήπως χειροκροτούμε για να τους κρατήσουμε σε απόσταση, για να μην τους αφήσουμε να μπουν μέσα μας; Μήπως το «μπράβο» μας είναι στην πραγματικότητα ένα «μπράβο, καημένε»;
Οι Όρνιθες του '59, γυμνοί στην Επίδαυρο
Κάπως, με αφορμή την παράστασή του, έπεσαν στο τραπέζι των συζητήσεων οι «Όρνιθες» του 1959, τριών κλασικών του 20ού αι, του Κουν, του Χατζιδάκι και του Τσαρούχη! Απορείς πώς μπορεί να συγκρίνεται μια παράσταση που έχει εγγραφεί στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου, άμεσα συνδεδεμένη με συγκεκριμένες εποχές και συνθήκες, με μια σημερινή παράσταση, που προέρχεται από ένα εντελώς διαφορετικό κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον. Η μαγνητοσκοπημένη παράσταση που έχει προβληθεί στην τηλεόραση δεν δικαιολογεί στον σημερινό θεατή την ένταση που προκάλεσε η υποδοχή της πριν από 60 χρόνια σχεδόν. Το οπτικό ίχνος είναι πολύ αδύναμο – και καθώς αλλάζουν οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, το γούστο μεταβάλλεται. Αν σήμερα ανέβαιναν οι «Όρνιθες» με τον τρόπο του Κουν, ούτε θα κατέβαιναν για πολιτικούς λόγους, ούτε θα άρεσαν το ίδιο. «Ο Χατζιδάκις και ο Κουν είναι ένα τρομερό άυλο σπέρμα. Ο Χατζιδάκις έλεγε: “ρε παιδιά, κοιτάξτε τα γιασεμιά, τα λουλούδια, πάρτε από κει άρωμα, κάντε κάτι καινούργιο”. Εμείς σήμερα είμαστε λίγο στενεμένοι. Και θρηνούμε την απώλεια. Είναι κάτι ελληνικό η θρηνωδία, όλη η Ιστορία μας είναι θρηνητική. Είναι στη φύση μας να θρηνούμε γι’ αυτό που είχαμε και δεν έχουμε πια – είναι και η κρίση».
—Μέρος του κοινού ενοχλήθηκε από τα γυμνά και τα ημίγυμνα σώματα στη «Λυσιστράτη» του Μαρμαρινού και στην παράστασή σου. Εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό σήμερα, σε μια εποχή απελευθερωμένη, όταν η εικόνα του γυμνού σώματος δεν σοκάρει κανέναν και στον δρόμο πλήθος κοριτσιών κυκλοφορούν ημίγυμνα!
Είναι όπως η ομοφοβία. Κάποιος μου το έχει πει πολύ ωραία: «Kανένας άνδρας δεν έχει πρόβλημα, άμα τα έχει καλά με το πουλί του». Από μια στέρηση, κάποιου είδους στέρηση, είναι που οι άνθρωποι αντιδρούν για τέτοια πράγματα. Δεν μπορώ να σε πιάσω, γι’ αυτό θα σε βρίσω. Πολλοί χειροκρότησαν τη Βασιλική Δρίβα, που είναι νάνος και ερμήνευσε την Αηδόνα, και τον Γιάννη Σεβδικαλή, που είναι αθλητής με τεχνητά μέλη και συμμετέχει στους Παραολυμπιακούς. Αναρωτιέμαι μήπως χειροκροτούμε για να τους κρατήσουμε σε απόσταση, για να μην τους αφήσουμε να μπουν μέσα μας; Μήπως το «μπράβο» μας είναι στην πραγματικότητα ένα «μπράβο, καημένε»;
—Nομίζω ότι το χειροκρότημα σ’ αυτή την περίπτωση ήταν χαιρετισμός στην τόλμη τους.
Ναι, μπορεί. Αλλά αν περίμεναν λίγο οι θεατές, πόσα περισσότερα θα έπαιρναν! Κάνουμε θόρυβο και δεν ακούμε, δεν τους βλέπουμε γιατί δεν θέλουμε να τους δούμε πραγματικά. Έπειτα, αν χαιρετάμε την τόλμη τους, θα έπρεπε να χειροκροτήσουμε πρώτα τον εαυτό μας: όλοι ανάπηροι είμαστε! Αυτός που κάνει θέατρο, ο αρτιμελής, μπορεί να είναι στην ψυχή AμεA. Ο Λόρενς Ολίβιε, και η Βίβιαν Λη, και η Μελίνα Μερκούρη είχαν αναπηρίες. Κι εγώ έχω το ένα μου πόδι πιο κοντό και είμαι λίγο δυσλεκτικός. Κανείς μας δεν είναι ακέραιος κι αυτό είναι κάτι που λειτουργεί ως φάρος στη ζωή μου.
—Κάποιοι είπαν ότι η επιλογή της Δρίβα και του Σεβδικαλή έγινε για λόγους εντυπωσιασμού. Εγώ το είδα αλλιώς, ως ένα statement κατά του θεσμικού ρατσισμού του Προεδρικού Διατάγματος 730 του 1983, που δεν επιτρέπει σε ανθρώπους με αναπηρία να σπουδάσουν σε ανώτερες καλλιτεχνικές σχολές.
Διάλεξα συγκεκριμένο δρόμο σ’ αυτή την παράσταση, αλλά αν μου ζητούσαν να κάνω τους «Όρνιθες» τώρα αλλιώς, έχω έτοιμη στο μυαλό μου την παράσταση. Ένα κοτέτσι με 2 άτομα. Μετά θα ’ρθουν άλλοι τρεις, και ο Άγιος Αθανάσιος ανάμεσά τους. Μπορεί να ειπωθεί κι έτσι η ιστορία, ένα τελείως άλλο πράγμα, που ν’ αγγίζει υπέροχα άλλα επίπεδα. Στην Επίδαυρο δεν μπορούσα να το κάνω έτσι. Σ’ ένα τόσο μεγάλο θέατρο έρχεσαι αντιμέτωπος με την ουσία της έννοιας «κοινωνία», ξαναγίνεσαι δημόσιος, ξαναγίνεσαι πολίτης που πρέπει να δικαιολογήσει γιατί ο άλλος θα πληρώσει για να δει την παράσταση. Πήρα το θάρρος να βγω στην Επίδαυρο και να πω στους θεατές «να ’μαι, αυτός είμαι, αυτό πιστεύω – εσύ τι κάνεις με τον εαυτό σου;». Μου ήταν αδιάφορο αν η ερμηνεία μου είναι δίπλα στο έργο, από κάτω από το έργο ή μέσα στο έργο. Στις πρόβες ήρθα αντιμέτωπος με τον Πεισθέταιρο, έναν ήρωα αντιπαθητικό, κι όμως δεν ήθελα να τον δω έτσι. Δεν μ’ ενδιέφερε να τον παρουσιάσω δικτάτορα, κι ας είναι.
Μα, είναι αυτό Αριστοφάνης;
Φτάσαμε στο κρίσιμο ερώτημα, τη σχέση της παράστασής του με την πρωτότυπη αριστοφανική κωμωδία. Ο Νίκος Καραθάνος έκανε μια «αγαπητική» προσέγγιση, αλλά οι «Όρνιθες» του Αριστοφάνη κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση: είναι ένα πικρό έργο που αποκαλύπτει την αήττητη δύναμη του ανθρώπου να διαφθείρει και να συμβιβάζεται προς ίδιον όφελος. Ο Πεισθέταιρος είναι ένας τεμπέλης που ψάχνει να βρει μια πόλη για να την αράξει, που κολακεύει με ιδέες ανωτερότητας τα πουλιά (σαν ηλίθιοι πολίτες παρασύρονται από τον δημαγωγό σε απονενοημένες αποφάσεις) και τελικά τα διαφθείρει με υποσχέσεις εξουσίας πάνω σε θεούς και ανθρώπους. Κι εκεί που δεν είχαν καμιά έγνοια, κλείνουν την επικράτειά τους με τείχη κι αποκτούν όλα τα προβλήματα της οργανωμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Όσα πουλιά δεν συμφωνούν με το νέο καθεστώς, σουβλίζονται ως επαναστάτες. Τελικά, ο Πεισθέταιρος όχι μόνο δεν υπερασπίζεται την ουτοπία αλλά συνθηκολογεί με τους ισχυρούς, αφού πρώτα εξασφαλίσει στη διαπραγμάτευση τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη και εχέγγυα για τη διατήρηση της εξουσίας του. Δεν είναι ένα έργο για την ουτοπία αλλά για το τέλος της ουτοπίας.
Ξεκινώντας να δουλεύω τους "Όρνιθες", αναρωτήθηκα: εγώ ζω σε δημοκρατία; Δεν ζω, και δεν θέλω να συνδιαλέγομαι μ' αυτή την παρηκμασμένη κατάσταση – γι' αυτό θα υπερασπιστώ την ουτοπία. Δεν μ' ενδιέφερε να μιλήσω για το τέλος της ουτοπίας αλλά για το φως της νέας αυγής, μιας νέας εποχής
«Έτσι είναι. Αλλά ο Αριστοφάνης κάνει πολλά πηδήματα, και έτσι κι αλλιώς, κι εδώ και παραπέρα, κάνοντας διάλογο σε μια κοινωνία ζωντανή, σε μια δημοκρατία ζωντανή. Ξεκινώντας να δουλεύω τους “Όρνιθες”, αναρωτήθηκα: εγώ ζω σε δημοκρατία; Δεν ζω, και δεν θέλω να συνδιαλέγομαι μ’ αυτή την παρηκμασμένη κατάσταση – γι’ αυτό θα υπερασπιστώ την ουτοπία. Δεν μ’ ενδιέφερε να μιλήσω για το τέλος της ουτοπίας αλλά για το φως της νέας αυγής, μιας νέας εποχής. Μ’ ενδιέφερε να πω ότι οι θεοί είναι ανάπηροι. Κι ότι θεοί και άνθρωποι, εχθροί και φίλοι, όλοι μαζί, μπορεί να βρεθούν σ’ ένα δάσος ένα βράδυ, να τα πούνε και να κοιμηθούν παρέα. Αυτό ήταν για μένα το σημαντικό. Ήθελα την παιδική ματιά, την αφέλεια των πουλιών που στο έργο του Αριστοφάνη κάθονται και ακούν τον Πεισθέταιρο να τους μιλά για τον Έρωτα, το big bang και την κοσμογονία. Που στήνουν αυτί να μάθουν την καταγωγή τους, από πού ήρθαν και γιατί.
Πολλές εβδομάδες βασανίστηκα με τα πρόσωπα που έρχονται στη Νεφελοκοκκυγία, τα παράσιτα: τον ιερέα, τον ποιητή, τον χρησμολόγο, τον γεωμέτρη, τον ψηφισματοπώλη. Τα έβαζα, τα έβγαζα, τα ξαναέβαζα. Και στο τέλος είπα: “Δεν τους θέλω αυτούς, δεν θέλω τον βουλευτή, τον εφοριακό, τον υπάλληλο της ΔΕΗ”. Κάποια στιγμή έβαλα τον Παπαδημητρίου να λέει: “Μια φορά, ρε παιδιά, μια φορά αφήστε το να γίνει!”. Μια φορά να γίνει κάτι στην κατεύθυνση της ουτοπίας, της δικαιοσύνης, χωρίς να έρθει κάποιος να το βρομίσει. Δεν το κρατήσαμε τελικά. Αφήσαμε μόνο το “Απόψε ο νόμος ξαναγράφεται”».
Όρνιθες - Το Making Of της παράστασης στην Επίδαυρο
Ένα φωτογραφικό portfolio της Κικής Παπαδοπούλου
Αναζητώντας ουτοπίες εν έτει 2016
O δυτικές ουτοπίες, γράφει ο Isaiah Βerlin, τείνουν να συμπεριλάβουν τα ίδια στοιχεία: μια κοινωνία σε κατάσταση καθαρής αρμονίας, όπου όλα τα μέλη της ζουν ειρηνικά, αλληλοαγαπιούνται, είναι απαλλαγμένα από φυσικούς κινδύνους, από κάθε είδους ανάγκες, δεν βιώνουν αδικίες ή βία, ζουν πολλά χρόνια, ανέμελα, σε εύκρατο κλίμα, μέσα σε μια γενναιόδωρη φύση. «Το βασικό χαρακτηριστικό των περισσότερων ουτοπιών, ίσως και όλων, έγκειται στο γεγονός ότι είναι στατικές. Τίποτα δεν αλλάζει, γιατί έφτασαν την τελειότητα. Κανείς δεν θέλει να μεταβάλει μια κατάσταση στην οποία όλες οι ανθρώπινες επιθυμίες ικανοποιούνται» γράφει στο «Σαθρό υλικό του ανθρώπου» (εκδ. Κριτική, 2004). Ρωτώ τον Νίκο Καραθάνο γι’ αυτή την επόμενη στιγμή, όταν η ουτοπία γίνει πραγματικότητα. Ποιος θα ήθελε να ζει στη στατικότητα, στην εκπληρωμένη αρμονία, όπου τίποτα δεν συμβαίνει και τίποτα δεν υπάρχει να περιμένει;
«Δεν είμαστε αθάνατοι για να μας απασχολεί η αιωνιότητα μιας ουτοπίας. Ας σωθούμε, και ας σβήσουμε μετά σιγά-σιγά. Το μεγαλύτερο σκάνδαλο στον άνθρωπο είναι ο πόνος. Στον Πεισθέταιρο αυτό είδα, έναν άνθρωπο που λέει: “Θέλω να ξαπλώσω, να ξεκουραστώ, να φύγω. Να πονάω λιγότερο”. Δες τι γίνεται γύρω, όλοι για κάποιον λόγο πονάμε. Πονάει το κεφάλι μας, η μέση μας, η ψυχή μας. Σε όλα τα έργα στο θέατρο αυτό αντιμετωπίζουμε: τι κάνεις μ’ αυτό τον πόνο;
Βλέπω την Ακρόπολη κι όλο αυτό που χτίσαμε γύρω της. Κατέβαινα για μπάνιο προς το Σούνιο, κοιτούσα τον τόπο, τα σπίτια και όλο σκεφτόμουν “δεν ξέρουμε πώς να ζήσουμε, δεν ξέρουμε πού και πώς να μείνουμε”. Μείναμε στάσιμοι, εχθρικοί προς τη φύση, άναυδοι προς τη ζωή. Αν υπήρχε από το ’60 και μετά μια δύναμη που ωθούσε τους Έλληνες να αγωνιστούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ήταν για να φτιάξουν κάτι, να φτάσουν κάπου, σ’ ένα φως που έβλεπαν στο τέλος. Εμείς σήμερα έχουμε δυστυχήσει. Και βλέπεις μια ξερολιθιά σ’ ένα νησί και λες “κοίτα τι ωραία εκτείνεται στο διηνεκές!”. Η ξερολιθιά δείχνει τον τρόπο να τοποθετείσαι πάνω στο χώμα, όρθιος – αυτή η σοφία μ’ ενδιαφέρει.
Εγώ δάσκαλος σπούδασα. Θυμάμαι, φοιτητής ακόμη στην Παιδαγωγική Ακαδημία, έκανα μάθημα σε μια τάξη της Γ’ Δημοτικού πάνω σ’ ένα ποίημα. Κι ήρθε και ο Σύμβουλος να παρακολουθήσει. Νέος εγώ, πρώτη μου φορά, διάβασα ωραία το ποίημα, μετά συνέχισα την ανάλυση, τι εννοεί το ποίημα και τα λοιπά. Έρχεται ο Σύμβουλος στο διάλειμμα και μου λέει: “Όταν διαβάζουμε τόσο ωραία κάτι, κάνουμε μετά δυο ώρες διάλειμμα”! Και βρέθηκα τελικά στο θέατρο, γι’ αυτό λέω όλα είναι ένα περπάτημα στη ζωή, όλα ενώνονται σε ένα. Kαι στο θέατρο δεν φτάνεις πουθενά. Αυτό που πρέπει ν’ ανακαλύψουμε, πέρα από τις φιγούρες που κάνουμε μεταξύ μας και τις σούζες με τα μηχανάκια πάνω στα έργα, είναι η πνευματική σχέση με τα πράγματα, αυτό που δεν ακούγεται, που είναι παραπάνω και από το οποίο πηγάζουν όλα, οι λέξεις κι οι χειρονομίες. Όχι οι χειρονομίες του έργου αλλά το πνεύμα πίσω του. Δες την τραγωδία: υπάρχει μια ιστορία που εξελίσσεται, αλλά ενδιάμεσα υπάρχουν τα χορικά, όπου κάποιοι τραγουδούν “Nα ’μουν πουλί και να ’φευγα” – και αυτό είναι το έργο, όχι μόνο η ζωή των ηρώων αλλά και τα τραγούδια ενδιάμεσα, δηλαδή ένα ιδιωτικό κι ένα συλλογικό μαζί, ένα πέταγμα, ένα όνειρο που αφορά τον ύπνο και τον ξύπνιο μας».
—Εκτός από τα πουλιά της Ουτοπίας, ωστόσο, υπάρχει και το στρουθίον, το μονάζον επί δώματος – που χρησιμοποίησε ο Τσαρούχης ως τίτλο στο βιβλίο του. Από τον Ψαλμό 101, την προσευχή του θλιβομένου εν ακηδία, που σε ελεύθερη μετάφραση λέει: «Από τη θλίψη μου μαράζωσα. Έμεινα μόνος σαν μοναχικός πελεκάνος, σαν νυχτοπούλι που θρηνεί στον έρημο οίκο. Έμεινα άγρυπνος κι έγινα σαν το σπουργίτι που μένει μόνον του επάνω στη στέγη».
Μετά το τροπάριο της Κασσιανής, στην ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης, λέει κάπου «Θεέ μου, δείξε μου την αλήθειά σου κατά τη νύχτα και το πρωί το έλεός σου». Σ’ αυτήν τη ζωή του πόνου έχουμε την ευκαιρία να ζούμε ποιητικά! Αυτό είναι σπουδαίο πράγμα.
—Αν θελήσεις, όμως, κάποια στιγμή να κάνεις κάτι διαφορετικό, να μιλήσεις για την ασχήμια και τον κυνισμό της εποχής μας, οι άνθρωποι που τώρα αφήνονται να συγκινηθούν, εξαίροντας τη βαθιά ανθρώπινη και λυρικοσυναισθηματική διάσταση στις παραστάσεις σου, μήπως απογοητευθούν;
Μια παράσταση δεν μπορεί να καλύπτει τις προσδοκίες όλων. Έπειτα, είναι κάτι που το ψάχνεις, που δεν ξέρεις πώς θα λειτουργήσει. Κάτι βγαίνει καλό, κάτι σου ξεφεύγει. Όταν κάναμε πρόβες στον «Βυσσινόκηπο», υπήρχαν στιγμές που μ’ έπιαναν τα κλάματα. Πήγα στη Στέγη δυο μήνες και αναρωτιόμουν πού πήγε η συγκίνηση που ένιωθα πριν. Είμαστε γρατζουνισμένοι και φοβισμένοι και δεν φτάνει πάντα ο χρόνος και ο τρόπος για να χαλαρώσει η διαδικασία και να αφεθούν οι άνθρωποι, οι ηθοποιοί, να «μιλήσουν». Ο Τσέχοφ βάζει στο στόμα του ήρωά του την πρόταση «τα μούτρα σου να βλέπεις, μη βλέπεις παραστάσεις, την άχρηστη ζωή σου». Με τα φαντάσματά μας λειτουργούμε, και μερικές φορές, δυστυχώς, τα αχθοφορούμε. Στο «Δεκαήμερο» ήθελα μια παράσταση για ένα πολύ μικρό κοινό και τους ηθοποιούς όπως είναι, σώματα στην πλήρη αθωότητά τους. Αλλά στο θέατρο χρειάζεται ένας στόχος, μια ιδέα συγκροτημένη. Νομίζω πως μόνο η ομορφιά, ως δίοδος, μπορεί να μεταδώσει αυτό που θες να πεις, αλλά και την ομορφιά για να την πετύχεις χρειάζεται τεχνική, χρόνος και χρήματα. Θέλει ένα ειδικό φως, αλλιώς αυτό που θες να πεις, πες το εδώ, στο καφενείο που καθόμαστε.
—Η προβολή έπαιξε περίεργο ρόλο στην υποδοχή της παράστασης. Πρώτα οι πανέμορφες φωτογραφίες με τους ηθοποιούς ως πουλιά, που καμία σχέση δεν είχαν με τα κοστούμια της παράστασής σου, και έπειτα ο διαφημιστικός πυροβολισμός, προκάλεσε είτε αυξημένες προσδοκίες είτε απώθηση. Μήπως όλο αυτό πρέπει να το δούμε αλλιώς;
Έχω ζήσει μέσα στα θέατρα κακή ή ασήμαντη προβολή (θυμάμαι πόσο άσχημα νιώθαμε που μας πίεζαν να πάμε στην τάδε εκπομπή και δεν θέλαμε ή να δώσουμε συνέντευξη στην τάδε εφημερίδα που έχει κίνηση γιατί δίνει κουπόνια), οπότε, βλέποντας το επίπεδο της επικοινωνιακής πολιτικής της Στέγης, δεν δικαιούμαι να παραπονιέμαι. Επίσης, έχουν αλλάξει πλέον τα πράγματα, ζούμε στην εποχή όπου ένα βιντεάκι που τράβηξαν δυο νέα παιδιά στην πρόβα είχε 700.000 κλικ. Εγώ δεν έχω Facebook, με εντυπωσιάζει όμως αυτό που συμβαίνει στα κοινωνικά δίκτυα. Αλλά ας βρούμε το μέτρο των πραγμάτων. Ο δημιουργός πρέπει να καθοδηγεί την προβολή της δουλειάς του κι εγώ δεν ήμουν επαρκώς έτοιμος γι’ αυτό. Έπρεπε να πω «μόνο προς τα κει πηγαίνετε». Οι φωτογραφίες της προβολής ανεξαρτητοποιήθηκαν ως προς την παράσταση γιατί στην αρχή η ιδέα ήταν η δουλειά των Beetroot να αποτελέσει σε δεύτερη φάση υλικό αυτόνομης έκθεσης – και η μετάφραση, η μουσική και η σκηνογραφία να γίνουν αντικείμενα ειδικών σεμιναρίων. Στη συνέχεια δεν έφτανε ο χρόνος κι ενώ τα πράγματα είχαν άλλη φόρα, τελικά δεν έγιναν όπως τα συζητούσαμε στην αρχή. Το βασικό είναι ότι έχουμε πια πολύ καλά εργαλεία επικοινωνίας, με νέους ανθρώπους που κάνουν όμορφα πράγματα και νέες πίστες που μπορούν να δοκιμαστούν. Ας ψάξουμε για τις νέες ισορροπίες.
