Σε μια Νέα Υόρκη που ζει, όπως όλη η Αμερική, στον ρυθμό του Τραμπ, και λίγα μέτρα πριν από τον περίφημο πύργο του στην 5η Λεωφόρο, μια στάση λεωφορείων διαφημίζει το «Democracy is coming». Η λέξη «democracy» θα ακουστεί εκατοντάδες φορές τις επόμενες μέρες, καθώς στη μητρόπολη των ΗΠΑ, στο πλαίσιο του Onassis Festival 2019, έρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα της δημοκρατίας σήμερα, αναζητώντας το παρελθόν της και τη θέση της στο μέλλον.
Το µεγάλο φεστιβάλ «Democracy is coming» µε την υπογραφή του Ιδρύµατος Ωνάση συνεργάζεται με το Public Theater και για 19 ηµέρες (10-28 Απριλίου) προσεγγίζει με ημερίδες, θέατρο, παραστάσεις, δρώμενα, πολλούς καλλιτέχνες και δημιουργούς την οικουμενικότητα της δημοκρατίας.
Το φεστιβάλ περιλαμβάνει πραγματικά τα πάντα: από στοχασμούς του Σωκράτη και γλυπτό σε μια κεντρική πλατεία του NoHo μέχρι ρεμπέτικα με τη Λένα Κιτσοπούλου και τον ζωντανό θρύλο Πάτι Σμιθ.
«Οι άνθρωποι έχουν τη δύναµη» τραγουδούσαμε όλοι μετά από λίγο. Τα χέρια υψώνονταν κάθε φορά που η Πάτι Σμιθ έδινε το σύνθημα. Πριν ξεκινήσει το τραγούδι, ζήτησε απ' όλους να αφήσουν τα κινητά και να αφεθούν στη δύναμη του τραγουδιού. To συναίσθημα ήταν απελευθερωτικό.
Ο συνδυασμός μοιάζει αναπάντεχος και ίσως αταίριαστος, αν κάποιος διαβάσει απλώς το πρόγραμμα. Αν ζήσει όμως από κοντά έστω και μέρος του «Democracy is coming», θα κατανοήσει πόσο αριστοτεχνικά συμπληρώνεται το παζλ, πόσο αγωνιώδης και περίπλοκη είναι η αναζήτηση για την έννοια της δημοκρατίας και πως το φεστιβάλ αυτό δεν επιδιώκει απαραίτητα να δώσει απαντήσεις αλλά κυρίως να θέσει τις ερωτήσεις, να εκκινήσει ξανά τον διάλογο.
«Το φεστιβάλ είναι περιπέτεια. Δεν ξέρω το τέλος του. Το κοινό θα μας δείξει πώς πήγε» λέει ο επιμελητής του Μαρκ Ράσελ. To Public Theater έχει φροντίσει φέτος να υποδεχτεί αυτό το κοινό, συμμετέχοντας για πρώτη φορά με όλους τους χώρους και τα τμήματά του.
Εκτός από τους Έλληνες της αποστολής μας, κάθε μέρα πλημμυρίζει από Νεοϋορκέζους κάθε ηλικίας που δείχνουν τρομερά εξοικειωμένοι με τον χώρο αυτόν που λειτουργεί από το 1967 ποικιλοτρόπως, ως φόρουμ ιδεών ή θέατρο, ένα καλλιτεχνικό καταφύγιο για τους «ανήσυχους» του Μεγάλου Μήλου.
«Αυτό το φεστιβάλ έχει πάρει το όνομά του από το τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν "Democracy is coming to the USA"» σχολιάζει ο Μαρκ Ράσελ. «Όπως το τραγούδι του Κοέν είναι μια πρόκληση, το ίδιο ισχύει και για το φεστιβάλ. Ποια είναι η κατάσταση της δημοκρατίας σήμερα, την οποία βλέπουμε να υπονομεύεται διαρκώς; Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν αυτήν τη μορφή διακυβέρνησης, οι πατέρες μας την αναβίωσαν και την επανεφηύραν για την εποχή τους. Εμείς πώς την επανεφευρίσκουμε για τη δική μας εποχή; Μέσω της μουσικής, της αφήγησης και της συζήτησης, το "Democracy is coming" είναι μια πρόσκληση προς όλους τους Νεοϋορκέζους να αναλογιστούν πού βρισκόμασταν, πού είμαστε και πού πηγαίνουμε».
Το ίδιο το φεστιβάλ μοιάζει να έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο μέσα στην όμορφη αυτή γειτονιά της αχανούς πόλης, καθώς, εκτός από το Public Theater, στεγάζει δράσεις του και στο La MaMa, ενώ η εικαστική εγκατάσταση «Life without tragedy» («Ζωή χωρίς τραγωδία») του Κωστή Βελώνη στην Astor Place South Plaza, σε διάδραση με το τοπίο και τους ανθρώπους, συμπληρώνει την παρουσία του φεστιβάλ στον δημόσιο χώρο.
Το έργο απαρτίζεται από τρία γλυπτά κατασκευασμένα από ξύλο, απομιμήσεις αρχαιοελληνικού αμφιθεάτρου. Ο Κωστής Βελώνης ταυτίζει την έννοια της δημοκρατίας με την αρχαιοελληνική τραγωδία μέσω ενός αμφιθεάτρου που είναι χώρος προαγωγής των πολιτικών συζητήσεων.
Ο «σταρ» του «Democracy is coming» είναι όμως και πάλι μια διεθνής προσωπικότητα από την αρχαία Ελλάδα, ο Σωκράτης. Η φετινή διοργάνωση του Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ ξεκίνησε με την παγκόσµια πρεµιέρα του Socrates του Tim Blake Nelson (O Brother, Where Art Thou?, Holes), σε σκηνοθεσία του βραβευμένου με Tony, Doug Hughes (Doubt, Junk).
Ο Μάικλ Στούλμπαργκ (Να με φωνάζεις με τ' όνομά σου, Η μορφή του νερού) συναρπάζει το αμερικανικό κοινό ως Σωκράτης στο έργο που μέσα από τη διδασκαλία του φιλοσόφου αφηγείται το άδοξο τέλος που του επιφύλαξε η Αθήνα, κατηγορώντας τον πως αμφισβητεί τη δημοκρατία.
H κριτική των «New York Times» μετά την πρεμιέρα κάνει λόγο για ένα ευφυές αφιέρωμα στον αιχμηρό προβοκάτορα. Καθώς το έργο περιγράφει τη ζωή του Σωκράτη και πώς έφτασε το τέλος της, δείχνει πώς μια δημοκρατία αποκρίνεται με «θνητή» δύναμη σε κάποιον που τολμά να την αμφισβητήσει.
Στις σημαντικές στιγμές του φεστιβάλ συγκαταλέγεται η ανατρεπτική Αντιγόνη - Lonely Planet της Λένας Κιτσοπούλου που παρουσιάστηκε στην πρώτη της εκδοχή στην Αμερική, στο Onassis Festival 2016: Antigone now, και τώρα ανέβηκε στη νέα, πλήρη εκδοχή της (όπως παρουσιάστηκε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση τον Δεκέμβριο του 2017).
Λίγο νωρίτερα, η Κιτσοπούλου χάρισε μια μοναδική μουσική βραδιά με ρεμπέτικα στο Joe's Pub, στο Public Theater, σε μια αίθουσα που απόλαυσε την ελληνική εκδοχή των αμερικανικών μπλουζ.
«Για εμάς, αυτό που έχει σημασία είναι να μιλάμε όχι μόνο για τον πολιτισμό αλλά και για πολλά κοινωνικά ζητήματα, όπως η δημοκρατία. Η τέχνη είναι ένα όχημα για να μιλήσει κανείς με ελευθεροστομία για τη δημοκρατία. Μας τρομάζει το ότι η λέξη "δημοκρατία" χρησιμοποιείται από πολιτεύματα που δεν είναι δημοκρατικά. Έχει μεγάλη αξία το ότι μπορούμε να κάνουμε αυτό το φεστιβάλ με ανθρώπους που μας ταιριάζουν, καθώς και η συνεργασία μας με το Public Theater, με το οποίο μοιραζόμαστε κοινές ανησυχίες» λέει η διευθύντρια Πολιτισµού του Ιδρύµατος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου.
«Όταν συζητάς για τη δημοκρατία, η ουσία είναι το να πυροδοτείς τη συζήτηση και όχι να την προσδιορίζεις. Ως Ίδρυμα Ωνάση θέλουμε να παίρνουμε θέση για τα πράγματα. Το αν υπάρχει δημοκρατία είναι το κυρίαρχο ερώτημα. Γνωρίζετε πως έχουμε ξεκάθαρες θέσεις ακόμη και όταν δεν συμφωνούμε. Ουδέτεροι δεν είμαστε. Νομίζω πως όλοι ξέρουν τη θέση μας για ζητήματα όπως ο φασισμός και τα δικαιώματα φύλου. Εμείς θέλουμε να έχουμε και παρεμβατικό ρόλο».
«Ακόμα και όταν ασχολούμασταν με άλλα θέματα, η δημοκρατία ήταν πάντα εκεί, παρούσα. Για εμάς στο Ίδρυμα Ωνάση, η υγεία, η παιδεία και ο πολιτισμός είναι οι πυλώνες μας. Οι πυλώνες αυτοί είναι το όχημα για να μιλήσουμε για θέματα μείζονος σημασίας, όπως είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Θέλουμε να θέτουμε ερωτήματα, θέλουμε να συνεργαζόμαστε με οργανισμούς και ανθρώπους που μοιραζόμαστε τις ίδιες ανησυχίες, ανέφερε η κα Παναγιωτάκου στη συνέντευξή της στην εκπομπή της Κριστιάν Αμανπούρ. Η εκπομπή είναι η διεθνής ναυαρχίδα του CNN με συνεντεύξεις διεθνούς βεληνεκούς. Παρουσιάζεται και στις ΗΠΑ στο PBS. Η συνέντευξη της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και του Tim Blake Nelson (συγγραφέα του Socrates) προβλήθηκε την Τρίτη στο PBS στις ΗΠΑ και στο CNN international.
Η κ. Παναγιωτάκου μιλά με θερμά λόγια για το πόσο κοινό ήταν το όραμά τους με του Μαρκ Ράσελ, ο οποίος με τη σειρά του δηλώνει εντυπωσιασμένος από την Αθήνα, την οποία γνώρισε μέσα από την «πλούσια και ολοζώντανη» καλλιτεχνική της σκηνή αλλά και την καθημερινότητά της, μένοντας στην ελληνική πρωτεύουσα την περασμένη χρονιά.
Η ιδέα και η διαδικασία πραγματοποίησης του φεστιβάλ ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, λέει ο Ράσελ. «Σήμερα τίθενται πολλά ζητήματα σε σχέση με τη δημοκρατία» λέει και εξηγεί πως και ο ίδιος έκπληκτος διαπίστωσε πόσο εύθραυστη είναι η δημοκρατία όταν πριν από δύο χρόνια οι Αμερικανοί ψήφισαν για Πρόεδρο με κριτήριο το ποιον ήθελαν να βλέπουν στην τηλεόραση. Αναπόφευκτα η συζήτηση στράφηκε στον Τραμπ και στην πολιτική.
Όμως το φεστιβάλ δεν προβληματίζεται μόνο σε σχέση με όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ. Το μήνυμά του και οι αναζητήσεις του δεν γνωρίζουν γεωγραφικούς περιορισμούς. «Όταν καθένας από εμάς εμπλέκεται στη δημόσια ζωή, όχι μόνο μέσα από την πολιτική, η οποία γίνεται ολοένα και πιο διχαστική, αλλά και μέσω του πολιτισμού και της εκπαίδευσης που οικοδομούν κοινότητες και μας ενώνουν, ασκούμε στην πράξη τη δημοκρατία» λέει ο Αντώνης Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση.
«Στο Ίδρυμα Ωνάση θεωρούμε ηθική ευθύνη το να είμαστε ενεργοί πολίτες. Συµµετέχουµε ενεργά στη res publica, δηλαδή στις δημόσιες υποθέσεις. Οι δράσεις μας στοχεύουν στην προώθηση δημοκρατικών ιδανικών, στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών και στην ενθάρρυνση των ανθρώπων να δημιουργήσουν καλύτερες κοινωνίες, ειδικά σε περιόδους κατά τις οποίες η ενότητα μπορεί να αμφισβητηθεί» υπογράμμισε ο κ. Παπαδηµητρίου.
Αυτό το μήνυμα της ενότητας μέσα από τη δημοκρατία εκφράζεται με μια συγκινητική, βιωματική παράσταση στο La MaΜa, το Fever, που ξεκινά ως μονόλογος και καταλήγει να ανεβάζει όλους τους θεατές στη σκηνή. Η συμπαραγωγή του La MaMaμε το Onassis USA δοκιμάζει τα όρια της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, της προθυμίας μας να σταθούμε στον διπλανό μας.
Μετά το Fever έρχεται η εμπειρία του Relic του Ευριπίδη Λασκαρίδη. Η σόλο περφόρμανς του είναι καθηλωτική οπτικά και ερμηνευτικά. Σκοτεινή και ταυτόχρονα χιουμοριστική, η ερμηνεία, και μαζί η μεταμόρφωσή του, είναι υπερβατική, γεμάτη αναφορές και συμβολισμούς που δοκιμάζουν τα όρια της ανοχής μας όσον αφορά πράγματα «παράταιρα» και ανοίκεια. Ο Ράσελ παραδέχτηκε πως είχαν καιρό να φιλοξενήσουν ανάλογη οπτική εμπειρία στο Public Theater.
Λίγες μέρες αργότερα, τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο «Democracy is coming» ανέλαβε η Λένα Κιτσοπούλου και η «αναρχική» της Αντιγόνη - Lonely Planet. Αυτή είναι η νέα εκδοχή της ανορθόδοξης παράστασης-διάλεξης της Λένας Κιτσοπούλου, όπου πέντε άνθρωποι των βουνών και του χιονιού μιλούν για ένα θέμα με το οποίο, φαινομενικά, ουδεμία σχέση έχουν, την Αντιγόνη. Η παράσταση παρουσιάστηκε στη Μικρή Σκηνή της Στέγης τον Δεκέμβριο του 2017 και τώρα οι σκιέρ της Κιτσοπούλου εμφανίστηκαν στη Νέα Υόρκη, στο Public Theater.
Ο καθηγητής Φιλοσοφίας και μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση, Σάιμον Κρίτσλεϊ, έφερε με τη σειρά του την αρχαία τραγωδία στο σήμερα στη συζήτηση για το νέο του βιβλίο Η τραγωδία, οι Έλληνες και εμείς (Tragedy, the Greeks and us).
Στην αίθουσα Library του Public Theater συνάντησε τον κορυφαίο δημοσιογράφο Πολ Χολντενγκρέμπερ και έκαναν μια συναρπαστική συζήτηση σχετικά με τα μαθήματα που μας διδάσκει η αρχαιοελληνική τραγωδία και το πώς μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τη σχέση μας με τον κόσμο και τον εαυτό μας.
Ο συγγραφέας και ηθοποιός Μάικλ Ιμπεριόλι («The Sopranos», Goodfellas, «Law & Order») ήταν εκεί και διάβασε με μοναδικό τρόπο αποσπάσματα από το βιβλίο. Η συνάντηση μετατράπηκε σε ζωηρό φόρουμ.
Το καλύτερο ήρθε στο τέλος, η έκπληξη του φεστιβάλ: ένας ζωντανός μύθος κι ένα τραγούδι-σύμβολο της δημοκρατίας. Επισήμως το πρόγραμμα δεν ανέφερε πως όταν θα καλούμασταν στο λόμπι του Public για την περφόρµανς µε τίτλο Choir! Choir! Choir θα τραγουδούσαμε μαζί με την Πάτι Σμιθ.
Όταν άρχισε να ψιθυρίζεται πως η ροκ βασίλισσα της Νέας Υόρκης θα ήταν σε λίγη ώρα εκεί για να δώσει ρυθμό με το «People have the power» ο κόσμος ενθουσιάστηκε. Όταν η φήμη επιβεβαιώθηκε, όλο το θέατρο άρχισε να τραγουδά και να χορεύει. Οι σκηνοθέτες Nobu Adilman και Daveed Goldman καθοδήγησαν το κοινό, το οποίο επρόκειτο να γίνει η τεράστια χορωδία της Πάτι Σμιθ.
«Οι άνθρωποι έχουν τη δύναµη» τραγουδούσαμε όλοι μετά από λίγο. Τα χέρια υψώνονταν κάθε φορά που η Πάτι Σμιθ έδινε το σύνθημα. Πριν ξεκινήσει το τραγούδι, ζήτησε απ' όλους να αφήσουν τα κινητά και να αφεθούν στη δύναμη του τραγουδιού. To συναίσθημα ήταν απελευθερωτικό. Ο κόσμος που ήταν εκεί, μέσα από τη μουσική και το τραγούδι, έμοιαζε να νιώθει πως «έχει τη δύναμη», το ισχυρότερο χαρακτηριστικό της δημοκρατίας.
σχόλια