Στην προηγούμενη συνάντησή μας πριν από έξι μήνες ο Δημήτρης Καραντζάς βρισκόταν στον πυρετό της προετοιμασίας των Τριών Αδελφών, είχε στα σκαριά την Πάπισσα Ιωάννα, την πρώτη του όπερα για τη Λυρική, δήλωνε ότι το καλοκαίρι σκόπευε να ξεκουραστεί και ήταν ενθουσιασμένος με το στήσιμο ενός νέου χώρου, όπου θα στέγαζε το θεατρικό του όραμα από την επόμενη σεζόν, βασισμένου σε έναν συμπαγή πυρήνα εξαιρετικών συνεργατών με τους οποίους έχει, λίγο-πολύ, ταυτιστεί τα τελευταία χρόνια.
«Καλώς εχόντων των πραγμάτων» λέγαμε τότε και στο μεσοδιάστημα ήρθαν τα πάνω-κάτω. Οι Τρεις Αδερφές άφησαν το στίγμα τους τον προηγούμενο θεατρικό χειμώνα, αλλά κατέβηκαν άρον-άρον λόγω καραντίνας, «ενώ μόλις είχαν αρχίσει να βρίσκουν τον ρυθμό τους», η Πάπισσα Ιωάννα δεν πρόλαβε να συναντήσει ποτέ το κοινό της μετά τη γενική δοκιμή, καθώς η πρεμιέρα της συνέπεσε χρονικά με την έναρξη του lockdown, το θέατρο βρέθηκε να παραπατά στην αβεβαιότητα, με τους εργαζόμενους σε αυτό να έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα, ωστόσο, ευτυχώς, ο ενθουσιασμός του ταλαντούχου σκηνοθέτη δεν έχει καταλαγιάσει.
Τα θυμόμαστε όλα αυτά με το που συναντιόμαστε σε ένα καφέ στα Εξάρχεια – είναι και για τους δυο μας ο πρώτος «επίσημος» καφές σε εξωτερικό χώρο, μετά την επιστροφή της εστίασης, και είμαστε αρκετά μουδιασμένοι. Τελικά, ο Δημήτρης αποφάσισε την «εισαγωγή» σε αυτό το νέο εγχείρημα να την κάνει το καλοκαίρι, με την παράσταση Οιδίπους που αντλεί υλικό τόσο από το σοφόκλειο κείμενο όσο και από την ομώνυμη ταινία του Παζολίνι, με τρεις από τους αγαπημένους του ηθοποιούς (Μιχάλης Σαράντης, Μαρία Κεχαγιόγλου, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης) επί σκηνής, συνεχίζοντας ουσιαστικά τη μελέτη του στην «τραγωδία δωματίου», μετά τη Μήδεια.
Στα πλάνα τους είναι μια περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με 20 περίπου σταθμούς, ξεκινώντας από τα τέλη Ιουλίου. Θα ακολουθήσουν τον Οκτώβριο τα εγκαίνια του νέου θεάτρου Προσκήνιο με τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, ενώ έχει προγραμματιστεί ήδη και η δεύτερη παράσταση της σεζόν, ο Θείος Βάνιας του Τσέχοφ, με προβλεπόμενη έναρξη τον Ιανουάριο, σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο.
Μετά από δύο μήνες αδράνειας, που μοιραία περιλαμβάνουν και ξεκούραση αλλά και τρόμο, από κάπου θέλεις να ξεκινήσεις ξανά, καλείσαι να σκεφτείς τι κάνεις και τι θες να κάνεις. Το θέατρο δεν μπορεί να σταματήσει ή να το βλέπουμε μόνο σαν ανάμνηση από τον υπολογιστή.
Ο Οιδίπους και η ατομική ευθύνη
«Η ιδέα για τον Οιδίποδα ξεκίνησε μέσα στην καραντίνα. Με τους διάφορους συνεργάτες και φίλους που βρισκόμασταν για περπάτημα –το λεγόμενο "6"– είχε αρχίσει να μας πιάνει μια γενική απελπισία σε σχέση με το μέλλον, τη συνολική αδράνεια, την πιθανότητα ότι δεν θα υπήρχε καλοκαίρι. Η τόσο βίαιη διακοπή όλων των διαδικασιών δημιουργεί μια αίσθηση καλλιτεχνικής, σωματικής και πνευματικής νέκρας» ξεκινά να περιγράφει.
«Τα θέατρα ήταν από τα πρώτα που έκλεισαν, από τα τελευταία που θα ανοίξουν και όταν ανοίξουν, ο τρόπος θα είναι εντελώς άλλος και κανείς δεν τον γνωρίζει. Είχα τρομάξει που δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη, που ξαφνικά το θέατρο έγινε ο τόπος όπου θα κολλήσεις τον κορωνοϊό. Δεν ισχύει, είναι εξίσου πιθανό με όλα τα υπόλοιπα μέρη. Μιλώντας κυρίως με τη Μαρία Κεχαγιόγλου, συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να κρατηθούμε, με οποιονδήποτε τρόπο, "ζωντανοί".
Η αρχική ιδέα ήταν να παίξουμε ακόμα και σε πεζόδρομο. Μετά από δύο μήνες αδράνειας, που μοιραία περιλαμβάνουν και ξεκούραση αλλά και τρόμο, από κάπου θέλεις να ξεκινήσεις ξανά, καλείσαι να σκεφτείς τι κάνεις και τι θες να κάνεις. Το θέατρο δεν μπορεί να σταματήσει ή να το βλέπουμε μόνο σαν ανάμνηση από τον υπολογιστή. Βέβαια, αυτή η δική μας ανάγκη δεν συνεπάγεται το "εντάξει, ας παίξουμε κι ας μην έρθει κανείς, κι ας μην πληρώνει κανείς την τέχνη"».
Γιατί, όμως, επέλεξε συγκεκριμένα τον Οιδίποδα για το καλοκαίρι της αβεβαιότητας; «Καταρχάς, το κομμάτι της έννοιας του λοιμού που βαραίνει έναν άνθρωπο, ο οποίος πρέπει να φτάσει στη λύση, και τον οδηγεί στο ότι αυτός είναι η ασθένεια μεταφορικά με ενδιαφέρει για την κρίση που ζούμε. Ζούμε κάτι που δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε. Δεν μπορεί να ζητείται από εμάς να είμαστε οι καθ' ύλην αρμόδιοι και υπεύθυνοι για το τι θα γίνει. Εγώ πέρασα πολύ περίεργα και δύσκολα με την ιδέα ότι επιστρέφουμε σε μια παλιά εποχή κουκούλας: "Είδα δέκα ανθρώπους μαζί, πιάστε τους". Σαν να βγήκανε τα πιο χυδαία ένστικτα, που αυτομάτως γίνονταν και πολιτική ταυτότητα. Η φύση των ανθρώπων που απλώς θέλουν να καταδεικνύουν και να λένε ότι "εσείς που πήγατε εκεί χθες είστε υπεύθυνοι για την κατάντια της χώρας μας" θεωρώ ότι είναι πολύ επικίνδυνο πράγμα και θα έπρεπε να έχει υπάρξει άνωθεν προστασία ώστε να μη δημιουργηθούν μικροεμφύλιοι.
Πέραν αυτών, το έργο γυρνά καιρό στο κεφάλι μου, η ιδέα ότι η απόφαση να φτάσεις στην πηγή της προέλευσής σου, να δεις τον εαυτό σου γυμνό στον καθρέφτη, χωρίς τις άμυνες και τα όριά σου, αποκλείεται να μη σε οδηγήσει στη συντριβή. Ο Παζολίνι, από την άλλη, στο σενάριό του διογκώνει όσα υπονοούνται στο κείμενο του Σοφοκλή. Είναι σαν όχημα για να αναλύσεις στιγμές ενός έργου ανεξάντλητου, που λειτουργεί ως θρίλερ, ως βουτιά στο υποσυνείδητο ή ως ανατομία της δυσκολίας του ανθρώπου να αποδεχτεί την αλήθεια».
Ο Μιχάλης Σαράντης, λοιπόν, θα υποδυθεί τον Οιδίποδα. «Ήθελα έναν νέο άνθρωπο. Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε να είναι συνομήλικος με την Ιοκάστη ή και μεγαλύτερος ο Οιδίποδας και αυτό έχει να κάνει με μια πεποίθηση ότι ο ρόλος προσεγγίζεται μόνο όταν έχεις φτάσει σε μια ηλικία συγκεκριμένη». Η Μαρία Κεχαγιόγλου έχει αναλάβει την Ιοκάστη και τον Τειρεσία, «δύο περιοχές που αισθάνονται ότι γνωρίζουν, αλλά το διαχειρίζονται διαφορετικά» και ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης κρατά τον κύριο κορμό της αφήγησης του Παζολίνι, που παρακινεί σε δράση, αλλά και τον Κρέοντα, που με τον τρόπο του προτρέπει τον Οιδίποδα να δει, και τον βοσκό, που έρχεται να κάνει την αποκάλυψη.
Οι πρόβες στη νέα συνθήκη
«Ακόμα είμαστε σε επίπεδο δομικής ανάλυσης. Υπάρχει αυτή η έγνοια ότι το σώμα κανονικά πάει να ακουμπήσει, αλλά αντιστέκεται. Δεν είναι ακόμα πολύ σαφή τα σχετικά μέτρα. Ενώ όλοι έχουμε ξεκινήσει με την επιθυμία να ξαναζωντανέψουμε μέσα από αυτό, το άλλο πόδι είναι ακόμα στην περιοχή της αδράνειας και της κατάθλιψης. Παλεύουμε. Νικάει το ότι θέλουμε να προχωρήσουμε, αλλά βλέπω ότι όλοι είμαστε μουδιασμένοι.
Εν προκειμένω, η κοινωνική απόσταση με κινητοποιεί δημιουργικά, τα κομμάτια του Παζολίνι είναι κυρίως σωματικές αφηγήσεις και με έναν τρόπο με ενδιαφέρει το πώς, ενώ υπάρχει ισχυρή η ανάγκη για το σώμα, ο θεατής μοιραία θα σκεφτεί ότι αυτή η ανάγκη δεν μπορεί να πραγματωθεί. Θα δημιουργηθεί μια δόνηση. Το να το συνηθίσω με τρομάζει και δεν μου φαίνεται καθόλου δημιουργικό. Δεν μπορεί μια δουλειά που είναι εκ φύσεως σωματική να μετατραπεί σε μια φαντασίωση. Είναι αλλιώς να επιλέγεις μια συνθήκη και αλλιώς να σου επιβάλλεται».
Το νέο θέατρο Προσκήνιο
Ο χώρος που θα στεγάσει το Προσκήνιο είναι το παλιό θέατρο της Νίκης Τριανταφυλλίδη στην Καπνοκοπτηρίου, έναν όμορφο πεζόδρομο με νεοκλασικά, κάθετα στη Στουρνάρη. «Πρώτο έργο που είχα δει εκεί ήταν οι Σκηνές από έναν γάμο με την Καρυοφυλλιά (Καραμπέτη) και τον Μηνά (Χατζησάββα)» θυμάται ο Δημήτρης. Προ κορωνοϊού, η πρόβλεψη έκανε λόγο για ένα θέατρο χωρητικότητας 200 θέσεων.
Τώρα, ανάλογα με τα μέτρα, μπορεί να γίνουν προσαρμογές. «Υπάρχει πάντα η εκδοχή, αν τα πράγματα πάνε άσχημα, να μετακινηθούν οι παραγωγές σε μεγαλύτερο θέατρο. Ελπίζουμε, ωστόσο, ότι θα ανοίξουμε κανονικά. Είναι σημαντικό να δείξουμε πώς θα κάναμε αυτά που σχεδιάζαμε».
Στα πλάνα τους, όμως, έχει μπει πλέον και το ενδεχόμενο ψηφιακής μετάδοσης των παραστάσεων, με ηλεκτρονικό αντίτιμο εισιτηρίου για το κοινό που θέλει να τις παρακολουθήσει από το σπίτι – τακτική που μάλλον θα δούμε να υιοθετούν κι άλλα θέατρα την ερχόμενη σεζόν.
«Με αυτόν τον τρόπο υπολογίζεις ανθρώπους που θα ήθελαν να έρθουν, αλλά φοβούνται, και θες να τους δώσεις ένα αποτέλεσμα, όχι αρχειακό, σαν αυτό της πλειονότητας των παραστάσεων που είδαμε, όπου η κάμερα απλώς κατέγραφε από κάπου. Πρέπει να βρεθεί ο τρόπος κινηματογράφησης ενός σκηνικού γεγονότος, ώστε ο θεατής πραγματικά να μπορεί να αντιληφθεί τι είναι η παράσταση. Χρειάζεται μελέτη, πρόβλεψη κατά τη διάρκεια των προβών, αλλά είναι κάτι που θέλω να είναι πρόσκαιρο, για όσο κρατήσει όλο αυτό, και η πρόσβαση στο βίντεο να γίνεται μόνο κατά τη διάρκεια της παράστασης και καμία άλλη ώρα. Θεωρώ ότι είναι εντελώς άλλα τα ερεθίσματα της φυσικής παρουσίας σε έναν θεατρικό χώρο. Η ιδέα ότι για να φας τα σουβλάκια σου το βράδυ θα δεις αυτή την παράσταση οδηγεί σε έναν εκφυλισμό της δουλειάς και του κόπου μας. Δεν είναι σαν να βλέπεις τους "Απαράδεκτους" στο YouTube, ένα τηλεοπτικό προϊόν στο οποίο ανατρέχεις για να χαλαρώσεις».
Η ομάδα του Προσκηνίου θα περιλαμβάνει σταθερούς συνεργάτες του Δημήτρη σε επίπεδο παραγωγής και ένα εντυπωσιακό επιτελείο ηθοποιών που θα συμμετάσχουν στις πρώτες παραστάσεις του. «Σιγά-σιγά, μέσα στα χρόνια, καταλαβαίνεις με ποιους ανθρώπους έχεις συγγένεια, με ποιους απλώς συνεργάστηκες καλά και με ποιους δεν θες να ξανασυνεργαστείς. Δεν μας καθιστά κλίκα και λόμπι αυτό. Δεν συμβαίνει γιατί υπάρχουν κάποια πολύ σκοτεινά πράγματα από πίσω, λεφτά και συμφωνίες κάτω από το τραπέζι, είναι μόνο καλλιτεχνική η συγγένεια. Είναι σαν να ρωτάς γιατί αυτοί οι πέντε κάνουν παρέα. Επειδή ταιριάζουν! Είναι σταθερός ο πυρήνας, αλλά δεν θα είναι κλειστός. Με τη Στεφανία Γουλιώτη, την Ηρώ Μπέζου και τον Αναστάση Ροϊλό δεν έχω δουλέψει ποτέ. Με ενδιαφέρει να ανανεώνεται ο κύκλος».
Αλλά και με τον Μάριο Τάγαρη, που βρίσκεται στην παραγωγή του όλου εγχειρήματος, ο Δημήτρης νιώθει, μετά τις Νεφέλες και τις Τρεις Αδελφές, ότι τους συνδέει μια καλλιτεχνική συγγένεια. «Το να θέλει κάποιος να επενδύσει σε έναν χώρο που δεν στοχεύει μόνο να είναι γεμάτος κάθε μέρα, ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες, δεν είναι αυτονόητο. Είναι σπάνιο στην ιδιωτική παραγωγή αυτό που λες, αυτό και να συμβαίνει. Να μην παρακαλάς για να αποπληρωθούν οι συνεργάτες σου. Ο Μάριος Τάγαρης είναι ένας πολύ νέος άνθρωπος, από θεατρική οικογένεια που κάνει πιο ευρείας απήχησης θεάματα, αλλά έχει δικές του προοπτικές, που τις παλεύει πολύ».
H απάντηση στις επικρίσεις
Όλο το διάστημα της καραντίνας ο Δημήτρης διατήρησε μια ηχηρή φωνή στα social media και συμμετοχή σε κάθε ακτιβιστική κίνηση. Κατηγορήθηκε γι' αυτό, εν ολίγοις ως «το χαϊδεμένο παιδί του ελληνικού θεάτρου, που δεν θα έπρεπε να μιλά». «Ξέρεις, δεν είμαι μόνο το "χαϊδεμένο παιδί", είμαι και ο "ψιλοτίποτας", το "μεταμοντερνιστικό παραλήρημα"» μου απαντά. «Όμως, αν έχεις το οποιοδήποτε βήμα και βλέπεις ότι υπάρχει κάποια αμέλεια ή αδικία, οφείλεις να πάρεις θέση. Δεν παίρνεις θέση για να "τα πάρεις". Έγραφα για τις αποζημιώσεις του Φεστιβάλ, ενώ δεν συμμετείχα, και κατηγορήθηκα ότι θα συμμετείχα και δεν το είχα πει.
Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε κι άλλοι άνθρωποι που χαίρουν προβολής και χαϊδέματος –γιατί δεν χαϊδεύομαι μόνος μου– να πάρουν θέση. Τη στιγμή του διαγγέλματος υπήρξε αμέλεια, ειπώθηκε η σιβυλλική φράση "κρίνεται απίθανο να συμβεί οποιοδήποτε φεστιβάλ και συναυλία", ενώ αμέσως πριν είχε γίνει ολόκληρη ανάλυση για το πώς θα ανοίξει το εστιατόριο, το κομμωτήριο, η νυχού, που δεν την υποτιμώ καθόλου – εννοώ ότι υπήρξε μέριμνα για όλα τα επαγγέλματα. Έχουμε ευθύνη για την απλήρωτη, αδήλωτη εργασία, για το ότι πολλοί άνθρωποι, για να υπάρξουν, δουλεύουν όπως να 'ναι, αυτά είναι πράγματα που έχουμε αγνοήσει εδώ και πολλά χρόνια.
Θεωρώ ότι καλώς έγινε η κινητοποίηση και θα έπρεπε να είναι και πιο μεγάλη. Άνοιξαν, όμως, θέματα τα οποία δεν αφορούν τη στιγμή. Το να απολογούμαι επειδή δουλεύω μου φαίνεται ανόητο και εκτός θέματος, είναι η γνωστή καχυποψία ότι όποιος δουλεύει έχει από πίσω οικογένεια –που δεν έχω– ή περίεργες ερωτικές συναναστροφές – που επίσης δεν έχω. Έπρεπε, ξαφνικά, να μιλάω σαν να τα έχω και να οφείλω να απολογηθώ γι' αυτά. Την άποψή μου στον Κώστα Κουτσολέλο την είπα προσωπικά, δεν είμαι καθόλου υπέρ του δημόσιου κραξίματος, ιδίως όταν είναι ανεδαφικό».
Συνεργάτες του θέατρου Προσκήνιο (Καπνοκοπτηρίου 8) για τη σεζόν 2020-21: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Γιώργος Γάλλος, Στεφανία Γουλιώτη, Αλεξία Καλτσίκη, Δημήτρης Καμαρωτός, Θεοδώρα Καπράλου, Τάσος Καραχάλιος, Μαρία Κεχαγιόγλου, Χρήστος Λούλης, Ηρώ Μπέζου, Μαρία Πανουργιά, Γιώργος Πούλιος, Αναστάσης Ροϊλός, Μιχάλης Σαράντης, Θεοδώρα Τζήμου, Αινείας Τσαμάτης, Λυδία Φωτοπούλου, Νίκος Χατζόπουλος κ.ά.
— Οιδίπους (περιοδεία, καλοκαίρι 2020)
(μια σύνθεση πάνω στο έργο του Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος, και στο σενάριο του Πιερ-Πάολο Παζολίνι για την ομώνυμη ταινία)
Σκηνοθεσία - διαμόρφωση σκηνικού χώρου: Δημήτρης Καραντζάς
Παίζουν: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Μαρία Κεχαγιόγλου, Μιχάλης Σαράντης
— Ιππόλυτος του Ευριπίδη (Προσκήνιο, Οκτώβριος 2020 - Απρίλιος 2021)
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Παίζουν: Στεφανία Γουλιώτη, Αλεξία Καλτσίκη, Μιχάλης Σαράντης, Αναστάσης Ροϊλός, Θεοδώρα Τζήμου, Αινείας Τσαμάτης
— Θείος Βάνιας του Άντον Τσέχοφ (Προσκήνιο, Δεκέμβριος 2020 - Απρίλιος 2021)
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Παίζουν: Γιώργος Γάλλος, Χρήστος Λούλης, Ηρώ Μπέζου, Θεοδώρα Τζήμου, Αινείας Τσαμάτης, Λυδία Φωτοπούλου, Νίκος Χατζόπουλος κ.ά.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
