Τις πρώτες λέξεις που ακούγονται στο νέο, πολυαναμενόμενο άλμπουμ του Κέντρικ Λαμάρ «Mr. Morale and the Big Steppers» τις λέει η (πρώην;) σύντροφός του και μητέρα των δύο παιδιών του Whitney Alford: «Ελπίζω να βρεις λίγη γαλήνη σε αυτήν τη ζωή». Μελωδικά, σαν να τραγουδάει ύμνο ή προσευχή.
Στο τραγούδι που ονομάζει «Ενωμένοι στη θλίψη», σε έναν αγχωτικό καταιγισμό φράσεων, ο Κέντρικ Λαμάρ επανασυστήνεται στο κοινό του, ένα κοινό που τον έχει χρίσει τα τελευταία χρόνια σωτήρα του ραπ και ηγέτη μιας γενιάς, αποκαλύπτοντας ότι δεν είναι αυτός που πιστεύουν ή θα ήθελαν να είναι.
Το παιδί που αναδύθηκε από τον βούρκο του Κόμπτον, επιβίωσε, κατάφερε να διακριθεί, να πουλήσει εκατομμύρια, να κερδίσει Grammy και σεβασμό, να φτάσει στην κορυφή της εκτίμησης των κριτικών και του διανοούμενου κοινού δεν είναι μόνο ο «έντεχνος» καλλιτέχνης που κέρδισε το Πούλιτζερ με τα κομμάτια του «DAMN.» – ο μόνος της ποπ κουλτούρας που το έχει καταφέρει.
Το στίγμα το δίνει από το εξώφυλλο που ανέβασε στα social media του δύο μέρες πριν από την κυκλοφορία του άλμπουμ, μια φωτογραφία της Renell Medrano, όπου απεικονίζεται με αγκάθινο στεφάνι να κρατάει τη δίχρονη κόρη του, ενώ στο βάθος η σύντροφός του κρατάει το νεογέννητο μωρό τους. Βρίσκονται σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου με ξεφτισμένους τοίχους και το κρεβάτι ξέστρωτο, και ο Kendrick έχει κρυμμένο ένα 45άρι στο παντελόνι του.
Ο Κέντρικ Λαμάρ δεν είναι μόνο ράπερ, δεν είναι ποιητής για την ελίτ, εκπροσωπεί πρώτα τους ανθρώπους του Κόμπτον, απ' όπου ξεκίνησε, και μετά ολόκληρη τη μαύρη Αμερική.
Από την πρώτη εικόνα, το εξώφυλλο, καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για ένα άλμπουμ γεμάτο αντιθέσεις και προβοκατόρικες λεπτομέρειες, όπου ο Κέντρικ σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται, ένα άλμπουμ στο οποίο, χωρίς να αποποιηθεί τον ρόλο του και τη μέχρι τώρα πορεία του, κάνει ένα restart, αποκαλύπτοντας τον αληθινό εαυτό του. Ή, τουλάχιστον, αποκαλύπτει αυτό που θέλει να ξέρει το κοινό ως αληθινό εαυτό.
Η Whitney κρατάει το δεύτερο παιδί τους, αλλά αν ακούσεις προσεκτικά την εξομολόγηση του Κέντρικ στο «Mother I Sober», τον παράτησε επειδή την κεράτωσε: «Αλλά η Whitney έχει φύγει, έκανε ό,τι μπορούσε, όλες αυτές οι γυναίκες μού έδωσαν υπερδυνάμεις, αυτό που πίστευα ότι μου έλειπε, προσεύχομαι τα παιδιά μας να μην κληρονομήσουν εμένα και τα αισθήματα που προκαλώ / μια συζήτηση που δεν γίνεται ποτέ στις μαύρες οικογένειες» απαγγέλλει πάνω στον ρυθμό ενός πιάνου, ενώ η Beth Gibbons των Portishead επαναλαμβάνει, σχεδόν θρηνώντας, «εύχομαι να ήμουν οποιοσδήποτε, εκτός από τον εαυτό μου».
Βέβαια, ο Κέντρικ, εκτός από καλλιτέχνης, είναι και σούπερ σταρ. Αυτό σημαίνει ότι όσο κι αν προσπαθεί να τσαλακώσει την εικόνα του και να πετάξει τον κουλτουριάρικο μανδύα που του έχουν φορέσει, δεν γίνεται να ξεχάσει ποιος είναι και πόσο ψηλά έχει φτάσει – και δείχνει ότι δεν είναι διατεθειμένος να πέσει από την κορυφή.
Το «Mr. Morale and the Big Steppers» δεν είναι το άλμπουμ ενός ράπερ αλλά ενός σούπερ σταρ ράπερ που έχει ολόκληρη ομάδα στην παραγωγή και ένα επιτελείο από κορυφαίους συνεργάτες για να τον βοηθήσουν στους στίχους (και όχι, δεν τους έχει γράψει όλους μόνος, προς τιμήν του το αναφέρει στα credits, δεν έχει ghost writers).
Επιστρέφοντας στο πιο ανατριχιαστικό κομμάτι του άλμπουμ, το «Mother I Sober», το ένα από τα δύο τραγούδια όπου θίγει με ακραία εξομολογητικό τρόπο τη σχέση του με τους γονείς του και πόσο καθόρισαν και οι δύο τη ζωή του (το άλλο είναι το «Father Time»), μετατρέπεται σε έναν Κέντρικ ευάλωτο που θυμάται περιστατικά από την παιδική του ηλικία και το πόσο τον τραυμάτισαν, αποκαλύπτοντας αλήθειες που δύσκολα λέγονται. Όπως η σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη η μητέρα του όταν ο Κέντρικ ήταν πέντε χρονών και δεν μπορούσε να αντιδράσει, «να αρπάξει ένα όπλο και να σκοτώσει τον δράστη». Ή όπως τότε που ήταν εφτά και η σημαδεμένη από τη δική της κακοποίηση μάνα του κατηγόρησε τον ανιψιό της ότι βίασε τον Κέντρικ, χωρίς να είναι αλήθεια.
«Ποτέ δεν είπα ψέματα, αλλά κανείς δεν με πίστεψε όταν είπα “δεν το έκανε”, παγωμένες στιγμές, ακόμη με κυνηγάνε, με δυσκόλεψαν να έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, άρχισα να ραπάρω, να υιοθετώ μηχανισμούς για να μπορέσω να σηκωθώ», ψιθυρίζει δραματικά στο κομμάτι. Λέει ότι ποτέ δεν εθίστηκε στα ναρκωτικά, εθίστηκε όμως στη λαγνεία. Ότι αισθάνεται απελπισία, απόγνωση επειδή απάτησε τη σύντροφό του, συγκρίνει την πράξη αυτή με τον βιασμό της μάνας του, είναι τόσο δυνατές οι τύψεις που τον καταδιώκουν. Στη συνέχεια μιλάει για το πόσο τοξική είναι η κουλτούρα του σεξ στη μαύρη κοινότητα και ότι πρέπει να αρχίσουν να ασχολούνται οι άνθρωποι με αυτή. Να μιλήσουν, επιτέλους, για όσα κάνουν ένα αγόρι να φέρεται υποτιμητικά στη γυναίκα (και όχι μόνο) και να έχει το σεξ ως εργαλείο τιμωρίας.
Η σεξουαλική κακοποίηση που υφίστανται τόσα μαύρα παιδιά είναι «κατάρα μιας γενιάς» – γενικά για τους μαύρους ανθρώπους. Στο τέλος του κομματιού μεταφορικά απελευθερώνεται από αυτή την κατάρα. Τονίζει ότι είναι άνθρωπος και (γι’ αυτό) είναι επιρρεπής στα λάθη, κι αυτό το κάνει συχνά στο άλμπουμ.
Στο «Father Time» αποκαλύπτει την ψυχολογική πίεση στην οποία τον υπέβαλε ο πατέρας του, μεταδίδοντάς του με το ζόρι την τοξική αρρενωπότητα, κάτι που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά, ενεργά, από έναν πατέρα που είναι παρών ή λόγω της έλλειψής του. Ο Κέντρικ βουτάει βαθιά στον αγώνα του με την ψυχική ασθένεια και αναφέρει για άλλη μια φορά το πρόβλημα μετά το εναρκτήριο κομμάτι. Στην αρχή του «Father Time» η Whitney τον συμβουλεύει να ζητήσει βοήθεια από τον Eckhart Toll (πνευματικό δάσκαλο και συγγραφέα βιβλίων αυτοβοήθειας) κι αυτός ομολογεί ότι έχει «daddy issues» και ότι τα daddy issues είναι ο λόγος της κουλτούρας των συμμοριών που έχουν οι μαύροι άντρες στην ευρύτερη κοινωνία.
Το «Mr. Morale and the Big Steppers» είναι ένα άλμπουμ προσωπικής λύτρωσης, στο οποίο, μέσα από αντιφάσεις και αναφορές που φτάνουν στα άκρα (γι’ αυτό το άλμπουμ προκάλεσε και προκαλεί όλο και περισσότερες αντιδράσεις), ο Κέντρικ θίγει όλα τα ζητήματα που έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια (σοβαρά, ζητήματα αδιέξοδα, ζητήματα που απασχολούν τους πάντες, αλλά δύσκολα θα λυθούν άμεσα), από την ομοφοβία, τον σεξισμό και την κακοποίηση μέχρι το πόσο μπορεί να διαχωριστεί το έργο ενός καλλιτέχνη από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.
«Η μαμά μου έλεγε “το παιδί είναι εξαντλημένο” / κι αυτός (σ.σ. ο πατέρας του) της έλεγε άντε γαμήσου, αν τα παρατήσει τώρα θα του κοστίσει, γιατί life's a bitch», λέει στο «Father Time». «Έψαχνα για ένα “σ’ αγαπώ”, σπανίως υπήρχε κατανόηση για να ανακουφιστώ,/ ήμουν ένα παιδί που μεγάλωσε μαθαίνοντας ότι όταν έγδερνα το γόνατό μου / κι έκλαιγα γι’ αυτό, σίγουρα θα μου έλεγε ότι είμαι αδύναμος / έμαθα να κρύβω τα αισθήματά μου και ποτέ να μην τα εκφράζω, οι άντρες δεν έπρεπε να δείχνουν ποτέ τι αισθάνονται, το να είσαι ευαίσθητος δεν σε βοηθούσε ποτέ./ Όταν πέθανε η γιαγιά μου τον ρώτησα “γιατί πας για δουλειά τόσο σύντομα;” και η πρώτη του απάντηση ήταν “γιε μου, έτσι είναι η ζωή, οι λογαριασμοί δεν περιμένουν, γάμα τους όλους, πήγαινε και βγάλε λεφτά, προστάτεψε τον εαυτό σου, μην εμπιστεύεσαι κανέναν, μόνο τη μάνα σου κι εμένα”./ Αυτό έκανε τις σχέσεις να φαίνονται μπερδεμένες, ποτέ δεν δέθηκα με κανέναν, ακόμα και όταν μου άρεσαν κάποιοι άνθρωποι γύρω μου, απέρριπτα την αγάπη».
«“Εδώ και χίλιες οκτακόσιες πενήντα πέντε ημέρες / υποφέρω από κάτι” ακούγεται στο ξεκίνημα του πρώτου κομματιού», σχολιάζει η Μαρία Παππά που είναι συνακροάτρια του άλμπουμ, «δεν ήταν μόνο το συγγραφικό μπλοκάρισμα που επί δύο χρόνια εμπόδιζε τον 34χρονο ράπερ να γράψει καινούργια μουσική αλλά και οι αλλαγές στην προσωπική του ζωή και τα προβλήματα ψυχικής υγείας που έπρεπε να ξεπεράσει. Επιπλέον, τα βραβεία, τα Grammy και ιδιαίτερα το Πούλιτζερ έγιναν τροχοπέδη. Το βάρος ενός τέτοιου βραβείου είναι ανυπέρβλητο για οποιονδήποτε καλλιτέχνη, πόσο μάλλον για τον Λαμάρ που είναι ο πρώτος ράπερ που το κατορθώνει, αλλά θεωρείται και από τους σημαντικότερους ποιητές της γενιάς του.
Συχνά όταν μιλάμε για ραπ μουσική μένουμε μόνο στο ραπ και ξεχνάμε ότι πρόκειται και για μουσική. Ακούγοντας το άλμπουμ προσεκτικά και κατ’ επανάληψη, διαπιστώνεις ότι είναι ό,τι πιο λυρικό και πιο άμεσο έχει κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα. Θυμίζει αυτά που κάνει στα άλμπουμ της η βρετανική κολεκτίβα Sault, οι οποίοι σε κάθε δίσκο καταπιάνονται με διάφορα μουσικά είδη. Και ο Λαμάρ σε κάθε κομμάτι του «Mr. Morale» έχει και διαφορετικό στυλ και αλλάζει μέχρι και τον τρόπο που ραπάρει. Δεν είναι ένα εύκολο άλμπουμ, ούτε στιχουργικά, ούτε μουσικά, οι αντιδράσεις όμως οφείλονται κυρίως στις επιλογές των συνεργατών του.
«Silent Hill ft. Kodak Black»
Η συνεργασία του με τον Kodak Black είναι ίσως η πιο προκλητική κίνηση που έχει κάνει ο Lamar στην καριέρα του. Ο 24χρονος ράπερ –ο οποίος είναι από τα πιο αμφιλεγόμενα ονόματα στο αμερικανικό ραπ αυτήν τη στιγμή– συμμετέχει σε τρία κομμάτια και σε ένα άλμπουμ που μιλάει για την κουλτούρα της ακύρωσης και τη σεξουαλική κακοποίηση. «Eίναι εξωφρενικό να συμβαίνει αυτό, να καλείς να ραπάρει έναν άνθρωπο που έχει παραδεχτεί ότι έχει βιάσει. Ο Kodak Black είναι αυτοδίδακτος και σχεδόν αγράμματος, τον απέβαλαν από το σχολείο λόγω της παραβατικής συμπεριφοράς του και έχει πάει και στη φυλακή για σεξουαλική κακοποίηση».
Αυτή η κίνηση, να έχει τον Kodak Black στο άλμπουμ, σόκαρε μεγάλο μέρος του κοινού. Ο Kodak Black είναι ένας ράπερ που δύσκολα ασχολείσαι μαζί του όχι επειδή δεν είναι καλός ράπερ –προσωπικά το «Back for Everything» το βρήκα καταπληκτικό άλμπουμ– αλλά για όλα αυτά που τον κατηγορούν – και, μάλιστα, τα έχει ομολογήσει.
«Στο ξεκίνημα του “Savior (Interlude)” υπάρχει μια ηχογραφημένη εισαγωγή του Eckhart Tolle που περιέχει την ουσία αυτής της κίνησης του Κέντρικ: “Αν η αίσθηση της ταυτότητάς σου πηγάζει από το ότι είσαι θύμα, ας πούμε επειδή σου έκαναν άσχημα πράγματα όταν ήσουν παιδί, αναπτύσσεις μια αίσθηση του εαυτού σου που βασίζεται στα κακά που σου συνέβησαν…” . Στο αμέσως επόμενο κομμάτι, το “Savior”, ο Κέντρικ ραπάρει “τους αρέσει όταν στηρίζω το μαύρο κίνημα, αλλά είμαι περισσότερο Kodak Black”, ασκώντας σκληρή κριτική στην υποκρισία της woke ακτιβιστικής Αμερικής που αποδέχεται τον ίδιο επειδή θεωρούν ότι εκπροσωπεί τον σύγχρονο Αφροαμερικανό – επειδή πληροί όλες τις προϋποθέσεις όσον αφορά τις πράξεις, τις σκέψεις και τις πολιτικές απόψεις που πρέπει να έχει», προσθέτει η Μαρία Παππά.
«Ο Λαμάρ δεν επέλεξε τον Black τυχαία, τον βλέπει ως ένα αρνητικό alter ego του, το ακριβώς αντίθετό του, την άλλη πλευρά του νομίσματος. Δεν τον ξεπλένει και δεν τον εξιλεώνει (δεν λέει πουθενά ότι αρνείται τα εγκλήματά του) αλλά τον αντιμετωπίζει ανθρώπινα, όχι ως τέρας αλλά ως απόρροια της αρρενωπής τοξικότητας και του μισογυνισμού που έχουν τις ρίζες του στον συστηματικό ρατσισμό που αντιμετωπίζουν οι Αφροαμερικανοί».
Αυτό το «we are humans» που λέει ο Κέντρικ νομίζω ότι ενόχλησε πιο πολύ από τη συνεργασία του με τον Kodak Black, γιατί είναι σαν να τον δικαιολογεί και να τον συγχωρεί. Στο «Savior» υπάρχει αναφορά στον Σωτήρα και τη σωτηρία (της ψυχής;) – και είναι γνωστή η χριστιανική πίστη του από το «DAMN.».
Πέρα από τις συμμετοχές του ξάδελφού του Baby Keem (το άλμπουμ του οποίου είχε τίτλο «Die for my bitch») και του Kodak Black, φαίνεται πως κάνει ό,τι μπορεί για να βγάλει από πάνω του τη «ρετσινιά» του κουλτουριάρη που κέρδισε Πούλιτζερ, γιατί πάνω απ' όλα είναι ένας μαύρος ράπερ και όχι ένας μαύρος Bob Dylan. Νομίζω ότι γι’ αυτό έχει ένα ολόκληρο κομμάτι, το «We cry together», με τη συμμετοχή της ηθοποιού Τέιλορ Πέιτζ, όπου κουράζεσαι να μετράς πόσα «fuck you, nigga» και «fuck you, bitch» ανταλλάσσουν, κάνοντας διαγωνισμό ποιος από τους δύο θα πει τις πιο προσβλητικές βρισιές.
«Παίζουν τους ρόλους ενός ζευγαριού που καβγαδίζει. Είναι μία από τις πιο άβολες, στενόχωρες στιγμές στο άλμπουμ, όσα λέγονται είναι ανυπόφορα, δεν αντέχεις να τα ακούς», σχολιάζει η Μαρία.
Kendrick Lamar - «N95»
Τέλος πάντων, όσο ακούς το άλμπουμ οι στίχοι και οι συμμετοχές μπαίνουν σε μια σειρά και αποκτούν μια λογική όλα αυτά που θεωρείς ακατανόητα στην αρχή, για ποιον λόγο υπάρχουν όλες αυτές οι αντιθέσεις και οι ακραίες εξάρσεις: γιατί αν δεν προκαλέσεις αντιδράσεις και δεν ενώσεις τα άκρα, δεν υπάρχει πρόοδος ούτε αλλαγή. Ο Κέντρικ Λαμάρ δεν είναι μόνο ράπερ, δεν είναι ποιητής για την ελίτ, εκπροσωπεί πρώτα τους ανθρώπους του Κόμπτον, απ' όπου ξεκίνησε, και μετά ολόκληρη τη μαύρη Αμερική. Σε όλα σχεδόν τα κομμάτια κάνει μια υπέρβαση, απορρίπτει την ορθότητα, την κριτικάρει, απορρίπτει τα στερεότυπα της φυλής του, απορρίπτει και την πλευρά του εαυτού του που έχτισαν τα μέσα.
Στο πιο προβεβλημένο κομμάτι του δίσκου, το «Auntie Diaries», αυτές οι αντιθέσεις είναι ακόμα πιο φανερές, γιατί ενώ μιλάει για δύο μέλη της οικογένειάς του που είναι τρανς (τον θείο του και την ανιψιά του), ξεκινάει χρησιμοποιώντας λάθος αντωνυμίες όταν τους συστήνει, προσπαθώντας να δείξει το χάος μεταξύ του ορθού και του κακοποιητικού, ειδικά σε θέματα φύλου. Τίποτα δεν είναι τυχαίο στο «Mr. Morale and the Big Steppers», ούτε μία λέξη ούτε μία νότα.
«Παρά τις ειλικρινείς προθέσεις του, η συνεχής χρήση της λέξης “faggot” και τα λάθος άρθρα προκάλεσαν αντιδράσεις σε μια μερίδα LGBTQ+ ακτιβιστών», λέει η Μαρία. «Αυτό που αντιλαμβάνεσαι, είτε διαφωνείς είτε συμφωνείς, ακόμα κι αν σοκάρεσαι, είναι ότι ο Kendrick δεν έκανε ένα άλμπουμ για να ευχαριστήσει τους πάντες. Το λέει κατ’ επανάληψη σαν μάντρα στο “Crown”. Προτίμησε να ανοίξει συζητήσεις για άβολα και ταμπού θέματα και αυτό το κάνει κορυφαίο άλμπουμ. Γιατί δεν είναι άλλο ένα ραπ άλμπουμ».
Κάθε κομμάτι προσφέρεται για αναλύσεις και πολύωρες συζητήσεις, αλλά από μουσικής άποψης είναι επίσης άψογο, το βρίσκω το καλύτερο άλμπουμ του Κέντρικ Λαμάρ και το πρώτο του που μπορώ να ακούσω και να ξανακούσω χωρίς διαλείμματα και διακοπές. Μέχρι τώρα είναι το καλύτερο ραπ άλμπουμ που έχει βγει φέτος, δεν είναι τυχαίο ότι σπάει κάθε μέρα και ένα ρεκόρ με τα νούμερα που κάνει (ξεπέρασε τα 100 εκατομμύρια streams σε 24 ώρες στο Spotify).
Πέρα από το απίθανο single «Ν95», κορυφαίες στιγμές είναι το «Worldwide Steppers» και το «Father Time», ενώ η καλύτερη στιγμή του άλμπουμ είναι το «Silent Hill» με τον Kodak Black. Όταν περάσει λίγος καιρός και κατακαθίσει κάπως η σκόνη της φασαρίας που προκάλεσε, θα μιλάμε για ένα ιστορικό άλμπουμ των ’20s.
«Worldwide Steppers»
