Τάσεις έχουν προκύψει πολλές, αλλά φαίνεται πως τα κεραμικά ήρθαν για να μείνουν και οι λόγοι είναι πολλοί. Η τέχνη τους μετράει χιλιάδες χρόνια, κάποια στιγμή απλώς επιβίωνε, ενώ πλέον εξελίσσεται. Υπάρχει πια ένα κοινό που ψάχνει και προτιμά τα χειροποίητα αντικείμενα, δείχνοντας την εκτίμησή του σε τέτοιες μορφές τέχνης και στηρίζοντας μικρές επιχειρήσεις. Είναι όλο και περισσότεροι εκείνοι που προσπαθούν να απομακρυνθούν όσο μπορούν από την εύκολη λύση της μαζικής παραγωγής, υπάρχει μια στροφή σε ένα βιώσιμο lifestyle.
Είτε ερασιτεχνικά είτε σε επαγγελματικό επίπεδο, το ενδιαφέρον για την κεραμική έχει αυξηθεί, οι κοινότητες κεραμιστών ανά την Ελλάδα ολοένα πληθαίνουν. Μήπως αυτό συμβαίνει λόγω μιας στροφής σε ό,τι είναι vintage, λόγω της νοσταλγίας για ένα παρελθόν που δεν γνωρίζουμε αλλά υπάρχει τα τελευταία χρόνια; Μπορεί. Ευθύνεται και το γεγονός πως το design παγκοσμίως δείχνει να επικεντρώνεται στις πιο γήινες υφές, στα φυσικά υλικά και στην οικολογία; Σίγουρα. Παίζει ρόλο και κάτι άλλο, το γεγονός πως αν ρωτήσετε ερασιτέχνες και μη του είδους, το πιο πιθανό είναι πως θα σας πουν ότι η επαφή με μια πρώτη ύλη σαν τον πηλό έχει αγχολυτικές ιδιότητες που είναι απαραίτητες στις μέρες μας, για πολλούς τα κεραμικά είναι μια διέξοδος από την πίεση της καθημερινότητας που βιώνει πολύς κόσμος.
«Είναι αισιόδοξο το ότι υπάρχει μια αντίσταση στη μαζική παραγωγή και κατανάλωση και μια τάση για έναν βιώσιμο τρόπο ζωής. Η κεραμική ως τέχνη υπάρχει αιώνες τώρα και είναι σίγουρο πως θα συνεχίσει να επιβιώνει και να εξελίσσεται».
Μέσα σε αυτή την τάση εμφανίστηκε ακόμα μία. Κάποιοι πήραν αυτή την αναλογική τέχνη και επέλεξαν να την παντρέψουν με μια τεχνολογία απολύτως σύγχρονη, αυτή του 3D printing. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα που τους προσφέρει ο συνδυασμός αυτών των δύο;
Πίσω από το Superblob Studio βρίσκονται η Γιώτα Αποστολοπούλου, ο Αλέξανδρος Μαρκαντωνάκης και ο Γιώργος Ξανθόπουλος. Γνωρίστηκαν στην Πάτρα ενώ σπούδαζαν Αρχιτεκτονική, εκεί ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με την κεραμική παρακολουθώντας σχετικά μαθήματα, κάτι που συνέχισαν να κάνουν όταν πια μετακόμισαν στην Αθήνα. Στις αρχές του 2022 ξεκίνησαν το δικό τους studio στο κέντρο της, δουλεύοντας ως αρχιτέκτονες. «Η δημιουργία ήταν πάντα κάτι που αποζητούσαμε στη ζωή μας και η κεραμική τέχνη μάς συνεπήρε αμέσως. Θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο μέσα από τον οποίο θα μπορούσαμε να μοιραστούμε την αγάπη μας για το design και τους πειραματισμούς μας με τα κεραμικά και τα 3d printed αντικείμενα».
Ξεχωρίζουν τη δουλειά των Ολλανδών We are out of office καθώς και του Νεοϋορκέζου κεραμίστα Dustin Barzell. Παράλληλα, βασική αναφορά τους είναι πάντα τα χάρτινα κολάζ του Matisse. Όσο για το δικό τους στυλ, τo design των αντικειμένων τους προκύπτει από τη γοητεία που τους ασκούν οι αφηρημένες μορφές, από τις οποίες προέκυψε και το όνομα του studio – blob είναι ένα τυχαίο, στρογγυλεμένο σχήμα. Στα κεραμικά τους αποδίδεται μέσω της ζωγραφικής, ενώ στα 3D printed αντικείμενα μέσω της μορφής. Χρησιμοποιούν έντονα χρώματα, σχεδιάζουν ιδιαίτερα patterns, τους ενδιαφέρει το αποτέλεσμα να είναι «διασκεδαστικό», όπως λένε χαρακτηριστικά.
Αν συχνάζετε στο Bayard café bar, σίγουρα έχετε έρθει σε επαφή με τη δουλειά τους. Συμμετέχουν σε pop-up events και σχεδιάζουν μια επερχόμενη έκθεση. Τα αντικείμενά τους συνοδεύουν τα αρχιτεκτονικά τους έργα, υποστηρίζοντάς τα και ενισχύοντας με custom δημιουργίες τον συνολικό σχεδιασμό. Κεραμικές απλίκες, πόμολα, κεραμικά πλακίδια και χρηστικά αντικείμενα σχεδιάζονται για κάθε έργο ξεχωριστά.
Ως αρχιτέκτονες, εξοικειώθηκαν από πολύ νωρίς τόσο με σύγχρονες τεχνολογίες όσο και με αναλογικές διαδικασίες δημιουργίας, ήταν βασικά εργαλεία για τη δουλειά τους. «Νιώθοντας οικεία με αυτά τα μέσα, θέλαμε να πειραματιστούμε και στην κλίμακα των αντικειμένων, να συνδυάσουμε τις γνώσεις μας. Από την αρχή μάς γοήτευσε η αντίθεση ανάμεσα στην τεχνολογική αρτιότητα του 3D printing, στην αδρότητα και στη μοναδικότητα των χειροποίητων κεραμικών.
Τα δύο αυτά μέσα μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά το ένα προς το άλλο. Αξιοποιούμε, για παράδειγμα, τις δυνατότητες του 3D printing για τον σχεδιασμό καλουπιών και ταυτόχρονα μπορούμε να συνδυάσουμε τα δύο υλικά για τη δημιουργία ενός αντικειμένου. Προς αυτή την κατεύθυνση σκοπεύουμε να κινηθούμε στο μέλλον, σχεδιάζοντας μια συλλογή που να συνδυάζει τις δύο πρακτικές. Παράλληλα, μας φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός πως έχει αναπτυχθεί τεχνολογία που συνδυάζει με κυριολεκτικό τρόπο τα δύο κύρια στοιχεία του studio μας, εκτυπώνοντας αντικείμενα με πηλό. Ανυπομονούμε να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα».
«Μας συγκινεί το γεγονός πως σήμερα όλο και περισσότερος κόσμος επιλέγει τα χειροποίητα αντικείμενα, δείχνοντας την εκτίμησή του σε τέτοιες μορφές τέχνης και στηρίζοντας μικρές επιχειρήσεις. Είναι αισιόδοξο το ότι υπάρχει μια αντίσταση απέναντι στη μαζική παραγωγή και κατανάλωση και μια τάση για έναν βιώσιμο τρόπο ζωής. Η κεραμική ως τέχνη υπάρχει αιώνες και είναι σίγουρο πως θα συνεχίσει να επιβιώνει και να εξελίσσεται».
Ένας ακόμη αρχιτέκτονας, ο Θεόδωρος Σαμαράς, έχοντας δουλέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα σε αρχιτεκτονικά και interior design γραφεία, αποφάσισε να χαράξει τη δική του πορεία στον τομέα του σχεδιασμού και της τρισδιάστατης φωτορεαλιστικής απεικόνισης, ιδρύοντας το δικό του γραφείο στο Λονδίνο τo 2013. Τέσσερα χρόνια μετά η έδρα μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη και το γραφείο ξεκίνησε να εμφανίζεται στον σχεδιαστικό χάρτη χάρη στην ένταξη σε αυτό της Έλλης Σαραβέλου που ως συνιδρύτρια ανέλαβε ένα σημαντικό κομμάτι της προβολής και του branding της εταιρείας.
Το studio τους ξεκίνησε κατά βάση ως αρχιτεκτονικό γραφείο, προσφέροντας υπηρεσίες σχεδιασμού και τρισδιάστατης φωτορεαλιστικής απεικόνισης εδώ και περίπου δέκα χρόνια. «Το κομμάτι του σχεδιασμού προϊόντων μέσω τρισδιάστατης εκτύπωσης ήταν πάντα στις βλέψεις μας ως το επόμενο βήμα της επιχείρησης, αλλά υλικά όπως το πλαστικό, που είναι ευρέως διαδεδομένο στον χώρο του 3D printing, ήταν αποτρεπτικά για εμάς, μια και πάντα είχαμε ως γνώμονα τη φιλικότητα προς το περιβάλλον, ειδικά στους καιρούς που βιώνουμε». Έπειτα από πολλές συζητήσεις που είχαμε με κατασκευαστές τρισδιάστατων εκτυπωτών με εναλλακτικά υλικά παρουσιάστηκε η επιλογή της εκτύπωσης με πηλό και κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα και ιδρύθηκε η KERAMIK το 2022.
«Η πρώτη επαφή με τα κεραμικά είχε ξεκινήσει στη σχολή της αρχιτεκτονικής, όπου ένα από τα εργαστήρια είχε σκοπό την καλύτερη κατανόηση διαφόρων υλικών και των ιδιοτήτων τους μέσω μικρής κλίμακας conceptual κατασκευών/μακετών. Έκτοτε υπήρξαν κάποιες επαφές με το υλικό σε ερασιτεχνικό επίπεδο. Μπήκε σοβαρά στη ζωή μας περίπου ενάμιση χρόνο πριν, όταν αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε να εξερευνούμε τον πηλό, την πορσελάνη και τις ιδιότητές τους μέσω της τεχνολογίας της τρισδιάστατης εκτύπωσης».
Τα αντικείμενά τους κοσμούν ήδη κομψούς χώρους φιλοξενίας και εστιατόρια. Με επιρροές από αρχιτεκτονικές μορφές, τη φύση και τα μοτίβα της, σε σκίτσα χειρός δοκιμάζουν διαφορετικές φόρμες οι οποίες στη συνέχεια μεταφράζονται σε ψηφιακά τρισδιάστατα μοντέλα. Εμπνέονται από αρχιτεκτονήματα των Diller Scofidio + Renfro, της Zaha Hadid, του Norman Foster και του Jean Nouvel. Ακολουθούν τη δουλειά παραδοσιακών κεραμιστών όπως είναι ο Eric Landon, η Jennifer McCurdy και η Melina Xenaki και 3D printed σαν τον Olivier Van Herpt και τον Jonathan Keep. Οι γραμμές που κυριαρχούν στα σχέδια τους είναι μίνιμαλ, οργανικές, με γεωμετρικά μοτίβα, ενώ το ίδιο το υλικό του πηλού, η υφή και τα χρώματά του δίνουν μια γήινη ομορφιά στα προϊόντα τους.
Μέσω της εξέλιξης της τεχνολογίας καταφέρνουν να δημιουργήσουν υφές, σχήματα, μορφές και πολύπλοκες γεωμετρίες που είναι αδύνατο να κατασκευαστούν με παραδοσιακά μέσα. Επίσης τους δίνεται η δυνατότητα να σχεδιάσουν και να εκτυπώσουν με τέτοιο τρόπο τα προϊόντα τους ώστε να πετυχαίνουν τη μέγιστη δυνατή στιβαρότητα, ενσωματώνοντας πολύπλοκες δομές στο εσωτερικό κάθε αντικειμένου. «Η αλήθεια είναι ότι η διαδικασία που ακολουθούμε παραμένει το ίδιο αναλογική όπως και στην παραδοσιακή κεραμική.
Ο πηλός μας προετοιμάζεται χειρωνακτικά μέσω της ζύμωσης μέχρι να φτάσει στο επιθυμητό στάδιο ελαστικότητας για να μπορέσει να εκτυπωθεί και η τέχνη του ψησίματος και της υάλωσης παραμένουν ακριβώς οι ίδιες με τις παραδοσιακές τεχνικές. Το μόνο κομμάτι που αλλάζει είναι ότι έχουμε αντικαταστήσει τον τροχό με έναν ψηφιακό 3D εκτυπωτή για να δίνουμε τη μορφή του αντικειμένου. Έτσι δημιουργήσαμε ένα διαφορετικό είδος καλλιτεχνίας, μια νέα μορφή δημιουργίας και γλυπτικής στην οποία, με τη βοήθεια τεχνολογιών αιχμής, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που προσφέρουν η τρισδιάστατη εκτύπωση και ο σχεδιασμός. Μια εποχή που κοιτάζει το μέλλον, που συνδυάζει την ιστορία με τις νέες πρακτικές σχεδιασμού».
Τσεκάρετε το Monolith τραπέζι τους, ένα συνοδευτικό τραπεζάκι μονολιθικό το οποίο είναι αποτέλεσμα μίας και μόνο εκτύπωσης και ενός πιο οικολογικού τρόπου παραγωγής. «Έχουμε καταφέρει το τελικό προϊόν να είναι φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από πηλό και να μη χρησιμοποιήσουμε κανένα απολύτως εξάρτημα συναρμολόγησης ή κάποιο συνδυασμό άλλων υλικών για να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μειώσει στο ελάχιστο τους ρύπους στην παραγωγή του τελικού προϊόντος και αυτό είναι ένα σημείο για τους στόχους και τις βλέψεις που έχουμε ως εταιρεία».
Ο Γιάννης Βογδάνης είναι ένας καλλιτέχνης που αξιοποιεί διάφορα μέσα στα έργα του, έχει ασχοληθεί με πολλά στο παρελθόν, όμως τα κεραμικά δεν είχαν περάσει ποτέ από το μυαλό του, τουλάχιστον μέχρι πριν από τέσσερα χρόνια, όταν δηλαδή είδε ένα σύστημα το οποίο τροφοδοτούσε με κεραμικό κλασικούς 3D εκτυπωτές, οι οποίοι ως τότε δούλευαν σχεδόν αποκλειστικά με πλαστικό. «Ήμουν ήδη εξοικειωμένος με την τρισδιάστατη εκτύπωση για πολλά χρόνια και η ιδέα ότι μπορείς να τη συνδυάσεις με ένα υλικό όπως ο πηλός μου προκάλεσε το ενδιαφέρον, καθώς έχει φανταστικά χαρακτηριστικά και, σε αντίθεση με το πλαστικό, είναι φιλικός προς το περιβάλλον. Έτσι, άρχισα να σχεδιάζω το δικό μου σύστημα για να μπορέσω να τυπώσω κεραμικά. Αρχικά, το ενδιαφέρον μου ήταν περισσότερο μηχανολογικό, δεν σκεφτόμουν ότι θα ασχολιόμουν με τα κεραμικά».
Κάποιους μήνες μετά το πρώτο πρωτότυπο αντικείμενο συνειδητοποίησε ότι απολαμβάνει πολύ όλη τη διαδικασία, τον κέρδισε και αποφάσισε να τη δει πιο σοβαρά. «Συνδύαζε πολλά από τα ενδιαφέροντά μου, δηλαδή το να φτιάχνω μηχανήματα, να σχεδιάζω αντικείμενα και φόρμες και μετά να πιάνω ένα υλικό το οποίο επεξεργάζομαι με τα χέρια για να έρθει στη σωστή σύσταση με την οποία μπορεί να τυπωθεί σε έναν 3D printer. Είχα πάντα μεγάλη αγάπη για τη χειροτεχνία και η τρισδιάστατη εκτύπωση μου έδωσε τη δυνατότητα να εκφράσω τη δημιουργικότητά μου με έναν νέο και συναρπαστικό τρόπο».
Του αρέσει ιδιαίτερα η γεωμετρική περίοδος, όταν τα κεραμικά χρησιμοποιούνταν τόσο για καθημερινή χρήση όσο και για τη διακόσμηση των τάφων. Στον χώρο της 3D εκτύπωσης θαυμάζει τη δουλειά της Neri Oxman. Το brand του BinaryCeramics με τον λιτό και μοντέρνο χαρακτήρα βασίζεται στην τεχνολογία, αλλά είναι επηρεασμένο από τη φύση και από τον τρόπο που αυτή «σχεδιάζει». «Στις σύγχρονες κοινωνίες που ζούμε είμαστε τελείως αποκομμένοι από τη φύση και την επαφή με τη γη. Πιστεύω ότι η επιστροφή στα παραδοσιακά υλικά και η ανάγκη μας να πιάσουμε ένα υλικό που μας φέρνει σε επαφή με το παρελθόν μας λειτουργούν κάπως θεραπευτικά. Δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει αυτό το hype. Αυτό που ξέρω είναι ότι ο πηλός είναι από τα πιο αρχαία υλικά, τα κεραμικά ήταν πάντα εδώ, μπορούμε να πούμε ότι έχουν φτάσει στην τελειότητα εδώ και πολλά χρόνια. Το να σου δίνεται η ευκαιρία, μέσω μιας καινούργιας τεχνολογίας, να δημιουργήσεις κάτι που δεν έχει ξαναγίνει σε μια τέχνη τόσο αρχαία όσο τα κεραμικά το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Όπως όλα τα εργαλεία έχουν τους περιορισμούς τους, έτσι και η 3D εκτύπωση έχει τους δικούς της. «Με τον συγκεκριμένο τρόπο του 3D printing, ένας από τους βασικούς περιορισμούς είναι η κλίση που μπορείς να δώσεις σε ένα αντικείμενο χωρίς να καταρρεύσει πριν προλάβει να στεγνώσει. Όπως ο τροχός, χωρίς έμπειρα χέρια, δεν μπορεί να φτιάξει ένα ωραίο βάζο, έτσι και ο εκτυπωτής δεν ξέρει πού να πάει, αν δεν ξέρεις να τον χειριστείς. Όμως η δημιουργία έχει πάντα τη χάρη της. Κάθε κεραμικό που ετοιμάζω κρύβει μια ιστορία, αλλά ξεχωρίζω είναι ένα βάζο που φτιάχτηκε από λάθος. Αυτό το λάθος που έγινε την ώρα της εκτύπωσης αποκάλυψε ιδέες τις οποίες δεν είχα φανταστεί και πλέον χρησιμοποιώ στα αντικείμενά μου».
