Το πόσο τοπικιστές και προκατειλημμένοι είναι οι Ιταλοί με τις περιοχές που δεν είναι ο τόπος καταγωγής τους το καταλαβαίνεις από τον απαξιωτικό τρόπο που μιλάνε γι’ αυτές. Όχι ότι εμείς είμαστε καλύτεροι, αλλά, όσο θρυλικές και να είναι οι διαμάχες ανάμεσα σε Μαρτίνο και Μαλεσίνα π.χ., με τίποτα δεν συγκρίνονται με τις διαμάχες που έχουν οι πόλεις της Ουμπρίας και της Τοσκάνης μεταξύ τους, ή οι υπόλοιπες πόλεις της Λομβαρδίας με το Μιλάνο.
Θύματα αυτής τη διαμάχης πέσαμε κι εμείς, και μάλιστα δύο φορές, γιατί φτάνοντας μέχρι το Μπέργκαμο η γυναίκα που μας νοίκιαζε το σπίτι μάς πρότεινε να πάμε κατευθείαν στη λίμνη Κόμο και να προσπεράσουμε το Μιλάνο, «την πιο άσχημη και αδιάφορη πόλη της Ιταλίας» (και φυσικά την ακούσαμε), ενώ τη δεύτερη φορά ο τύπος που είχε το ξενοδοχείο έξω από τη Γένοβα μας έστειλε σχεδόν με το ζόρι ανατολικά, στη Βενετία, «για να γλιτώσουμε από την ασχήμια του Μιλάνου». Κι αυτός μας έπεισε να αλλάξουμε διαδρομή και να το προσπεράσουμε (παρότι είχα κάνει κράτηση μήνες πριν για να δω τον «Μυστικό Δείπνο»).
Αυτήν τη φορά πήγαμε στο Μιλάνο για συγκεκριμένο λόγο, για μια παράσταση στη Σκάλα, και είχαμε στη διάθεσή μας δύο ολόκληρα 24ωρα και δύο μισά για να διαπιστώσουμε αν όντως η πόλη αξίζει όλο αυτό το hate.
Το Μιλάνο μπορεί να μην έχει τη μεγαλοπρέπεια που έχουν οι άλλες ιταλικές πόλεις, δεν έχει γραφικά δρομάκια, δεν έχει τη λαϊκότητα και την ανθρωπιά της Νάπολης που σε κάνουν να αισθανθείς αμέσως μια απίστευτη οικειότητα, δεν έχει την αρχοντιά της Βενετίας ή την αίσθηση της συνέχειας που σου δημιουργεί η Ρώμη αλλά δεν είναι ούτε άσχημο, ούτε αδιάφορο, και, φυσικά, όσο το γνωρίζεις, αποκτάει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ειδικά εκτός κέντρου.
Δεν το αξίζει.
Το Μιλάνο μπορεί να μην έχει τη μεγαλοπρέπεια που έχουν οι άλλες ιταλικές πόλεις, δεν έχει γραφικά δρομάκια, δεν έχει τη λαϊκότητα και την ανθρωπιά της Νάπολης που σε κάνουν να αισθανθείς αμέσως μια απίστευτη οικειότητα, δεν έχει την αρχοντιά της Βενετίας ή την αίσθηση της συνέχειας που σου δημιουργεί η Ρώμη, που συνδυάζει τον αρχαίο με τον σύγχρονο κόσμο, αντιθέτως έχει μια απωθητική μουσολινική αισθητική στα κτίρια και τον χειρότερο κόσμο που μπορείς να συναντήσεις σε κέντρο πόλης (για τα δικά μου γούστα), έχει πανάκριβα μέρη που μπαίνεις μόνο με κράτηση –ακόμα και για έναν καφέ–, έχει διάφορα ενοχλητικά (όπως το φρικτό σύστημα κρατήσεων στην όπερα, που σου επιτρέπει να κλείσεις μόνο άθλιες θέσεις), έχει υπερβολικά μεγάλα πλήθη σε όλα τα δημοφιλή μέρη, αλλά δεν είναι ούτε άσχημο, ούτε αδιάφορο, και, φυσικά, όσο το γνωρίζεις, αποκτάει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ειδικά εκτός κέντρου.
Μια φιλιππινέζικη φιέστα και ένα παρεκκλήσι από οστά και νεκροκεφαλές
Βέβαια, έχει μεγάλη σημασία το ότι η πρώτη εμπειρία που είχαμε στην πόλη ήταν μια απρόσμενη, πολύχρωμη φιέστα Φιλιππινέζων που γιόρταζαν τα 500 χρόνια χριστιανισμού μέσα στην εκκλησία του Santo Stefano Maggiore, στην οποία βρεθήκαμε εντελώς τυχαία. Η γιορτή, που είχε τίτλο «European Fiesta Señor 2023» και θέμα «Πιστοί Μάρτυρες, Χαρούμενοι Ιεραπόστολοι», περιλάμβανε μεταμφιέσεις (οι γυναίκες ήταν ντυμένες πριγκίπισσες ή νύφες και οι άντρες με παραδοσιακές φορεσιές), χορούς, αναπαραστάσεις της βάφτισης του Χριστού, αλλά και τελετές που έμοιαζαν με χορογραφία του Μπόλιγουντ, οπότε παρακολουθήσαμε ένα μέρος της σχεδόν εκστασιασμένοι.
Υπήρχε και διαγωνισμός (κάθε οικογένεια ήταν ντυμένη με φορεσιές άλλου χρώματος, με αδυναμία σε όλες τις αποχρώσεις του μοβ και του ροζ) που στο τέλος θα έβγαζε τη «βασίλισσα της γιορτής», έτσι όλα τα κορίτσια με τα μακριά φορέματα και τα χρυσά στέμματα φωτογραφίζονταν ασταμάτητα, παίρνοντας πόζες νυφικές.
Οι Φιλιππινέζοι είχαν έρθει από κάθε μέρος της Ιταλίας και είχαν κάνει κατάληψη στο Μιλάνο, οπότε όλο το τριήμερο συναντούσαμε στους δρόμους παρέες ντυμένες με πολύχρωμα κοστούμια και λουλούδια στα χέρια, που έδιναν μια εξωτική εικόνα σε ολόκληρο το κέντρο.
Ο λόγος που είχαμε πάει μέχρι την εκκλησία του Αγίου Στέφανου ήταν το παρεκκλήσι του, το San Bernardino alle Ossa, ένα οστεοφυλάκιο χτισμένο το 1210 από τα κόκαλα του διπλανού νεκροταφείου. Σήμερα οι τοίχοι του, που είναι χτισμένοι από οστά και νεκροκεφαλές, είναι αξιοθέατο, αλλά κάποτε η μικρή εκκλησία φτιάχτηκε για να συγκεντρώσει τους σκελετούς που ξέθαβαν από το νεκροταφείο, των νεκρών που έφταναν εκεί από το νέο νοσοκομείο και τις φυλακές ή των μαρτύρων-θυμάτων των αιρετικών την εποχή του Αγίου Αμβροσίου.
Κάποια στιγμή οι σκελετοί που ξεθάβονταν για να γίνουν οι νέες ταφές ήταν τόσο πολλοί που αποφάσισαν να τους ενσωματώσουν στους τοίχους, στις πόρτες, στις κολόνες, σε κάθε σημείο του κτιρίου, μέχρι και στο ταβάνι, δημιουργώντας μια μακάβρια, απόκοσμη εκκλησία που μοιάζει με δωμάτιο από τρενάκι του τρόμου. Το 1738 ο βασιλιάς Ιωάννης Ε’ της Πορτογαλίας που επισκέφτηκε το παρεκκλήσι ενθουσιάστηκε τόσο από το θέαμα, ώστε μόλις γύρισε στην πατρίδα του έχτισε ένα ίδιο στην Έβορα, κοντά στη Λισαβόνα.
L.O.V.E. και «fuck you»
Στο κέντρο της Piazza Affari, ακριβώς μπροστά απ’ την έδρα του Χρηματιστηρίου του Μιλάνου, ο Maurizio Cattelan έστησε το 2010 ένα μαρμάρινο χέρι με το μεσαίο δάχτυλο σηκωμένο (στην πραγματικότητα είναι το μόνο δάχτυλο που έχει, τα υπόλοιπα τέσσερα είναι κομμένα). Το γλυπτό, που ονομάζεται L.O.V.E. από τα αρχικά των λέξεων liberta, odio, vendetta, eternita, (ελευθερία, μίσος, εκδίκηση και αιωνιότητα), υποτίθεται ότι θα έμενε εκεί για κάνα δυό εβδομάδες, αλλά ο δήμος αποφάσισε να το κρατήσει για πάντα.
Ο Catellan δεν έχει σχολιάσει ποτέ το concept του γλυπτού, οπότε το κωλοδάχτυλο ίσως απευθύνεται στον κόσμο των τραπεζιτών και των CEO ή στην οικονομική κρίση που επηρέασε όλη την Ευρώπη – ή και στα δύο. Αν το παρατηρήσεις όμως πιο προσεκτικά, δεν κοιτάζει το Χρηματιστήριο αλλά το κτίριο απέναντι, το Palazzo Mezzanotte, ένα μεγαλοπρεπές κτίσμα της φασιστικής περιόδου, οπότε είναι μάλλον πολιτική δήλωση. Αν είχε και τα τέσσερα δάχτυλα που λείπουν, θα μπορούσε να ήταν και φασιστικός χαιρετισμός. Χωρίς τα δάχτυλα λέει «fuck you».
Το δεινοσαυράκι του Duomo
Το πρώτο πράγμα που βλέπει ένας τουρίστας στο Μιλάνο είναι ο γοτθικός καθεδρικός ναός, το Duomo, μετά το κάστρο Sforzesco και μετά ο «Μυστικός Δείπνος» του Ντα Βίντσι – ίσως και με διαφορετική σειρά, αλλά αυτά είναι τα must σε όλα τα tours. Για τον «Μυστικό Δείπνο» πρέπει να έχεις προνοήσει να κλείσεις slot αρκετό καιρό πριν, όπως και για να μπεις στο Duomo, διαφορετικά θα πρέπει να τα επισκεφτείς με υποχρεωτική ξενάγηση, η οποία για τους ανοργάνωτους τουρίστες κοστίζει ακόμα και 90 ευρώ.
Τη χρονιά πριν ξεκινήσει η πανδημία είχαν επισκεφτεί το Duοmo περίπου 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι, ένα νούμερο που δικαιολογεί τον τίτλο του πιο δημοφιλούς αξιοθέατου της πόλης, οπότε καταλαβαίνεις γιατί είναι απαραίτητο το booking. Ωστόσο, για να δεις ένα από τα αξιοπερίεργα σημεία του ναού δεν χρειάζεται καν να μπεις στο εσωτερικό του, βρίσκεται έξω, στην πρόσοψη, στο δεξί μέρος της κεντρικής εισόδου και χαμηλά, στη γλυπτή διακόσμηση που την περιβάλλει.
Πρόκειται για ένα πλάσμα με σώμα σκύλου, μακρύ λαιμό, κεφάλι δεινοσαύρου και πόδια ενωμένα με μεμβράνες, που μοιάζει με κουλουριασμένο δεινοσαυράκι. Το τερατάκι, που είναι χαριτωμένο και χορτοφάγο (τρώει ένα φύλλο), παραπέμπει στο σύμβολο της πόλης, στο «biscione», το φίδι που καταπίνει ένα παιδί, αλλά είναι μωρό και προκαλεί περισσότερο συμπάθεια παρά φόβο. Ίσως απεικονίζει τη γέννηση του Tarantasio, του μυθικού πλάσματος που εμφανίστηκε στον βάλτο νότια του Μιλάνου τον 12ο αιώνα μετά από μια σειρά από καταστροφικές πλημμύρες. Ο «δεινόσαυρος» εξαφανίστηκε μυστηριωδώς δύο αιώνες αργότερα, στις 31 Δεκεμβρίου, 1299.
Ψίθυροι καρδιάς, και κατασκόπων
Πολύ κοντά στο Duomo, ακριβώς στην άλλη πλευρά της πλατείας, υπάρχει η Loggia dei Mercanti, ο υπαίθριος χώρος κάτω από το Palazzo della Ragione που κάποτε αποτελούσε ένα μυστικό σύστημα επικοινωνίας ή, τουλάχιστον ,αυτό λένε οι αστικοί μύθοι του Μιλάνου. Υποτίθεται ότι αν μιλήσεις χαμηλόφωνα σε έναν από τους στύλους που σχηματίζουν τις καμάρες του θολωτού κτιρίου μπορεί να σε ακούσει κάποιος που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά της στοάς, γιατί η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική επιτρέπει και στους πιο μικρούς ήχους να ταξιδεύουν κατά μήκος της κιονοστοιχίας.
Κάποτε, κάτω από το χαγιάτι έμποροι και κατάσκοποι του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης έκλεβαν μυστικά, κάποιοι τα εμπορεύονταν κιόλας, και παράνομοι εραστές έστελναν μηνύματα αγάπης από απόσταση. Σήμερα, με τους πλανόδιους μουσικούς της πλατείας και τη φασαρία από τα τεράστια πλήθη που συνωστίζονται στη στοά με τα tours, δεν ακούς ούτε κραυγή, όχι ψίθυρο.
Οφθαλμαπάτη
Οι εκκλησίες είναι ο καλύτερος χώρος για να καθίσεις να ξεκουραστείς, είναι ήσυχες, είναι δωρεάν, δεν έχουν πολύ κόσμο (κάποιες, anyway) και έχουν πάντα στασίδια διαθέσιμα. Στο Μιλάνο, που τον Μάιο βρέχει σχεδόν τόσο συχνά όσο και στο Λονδίνο, είναι ένα καλό καταφύγιο. Στη Santa Maria presso San Satiro μπήκαμε επειδή έβρεχε καταρρακτωδώς, αλλά κάνοντας Google για να δω πού βρισκόμαστε διαπίστωσα ότι δεν είναι μια τυχαία εκκλησία.
Το 1472 ο Δούκας Galeazzo Maria Sforza αποφάσισε να χτίσει μια εκκλησία σε έναν πολυσύχναστο δρόμο του Μιλάνου και ανέθεσε στον Ντονάτο Μπραμάντε να τη σχεδιάσει. Οι φιλοδοξίες του ήταν μεγάλες, αλλά ο χώρος που είχε στη διάθεσή του ήταν ελάχιστος, γιατί κανένα από τα γειτονικά κτίρια δεν γινόταν να κατεδαφιστεί, και ήταν αδύνατο να χτίσουν πάνω στον δρόμο.
Ο Μπραμάντε έπρεπε να βρει μια λύση, για να χωρέσει έπρεπε να περικοπεί ο χώρος πίσω από τον βωμό και η χορωδία, για να μη φαίνεται λειψή, κατέφυγε στην trompe-l'œil, την αρχιτεκτονική οπτική ψευδαίσθηση που ήταν δημοφιλής στην ύστατη Αναγέννηση και το Μπαρόκ, καταφέρνοντας να την πάει σε άλλο επίπεδο.
Μπαίνοντας στην εκκλησία έχεις την εντύπωση ενός χώρου με βάθος, που εκτείνεται πίσω από τον βωμό, αν πας όμως στα πλάγια, στα δεξιά ή στα αριστερά της εκκλησίας, η μαγεία χάνεται, όπως χάνεται και η μαγεία ενός θαύματος όταν ανακαλύπτεις ότι είναι απάτη.
Το μπρούντζινο αυτί της Casa Sola-Busca
Στη Ζώνη της Σιωπής του Μιλάνου, μια γειτονιά με μοντερνιστικά κτίρια που ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν πολύ ήσυχη, υπάρχει το Casa Sola-Busca ή «το σπίτι του αυτιού», γιατί δεξιά από την κύρια είσοδο υπάρχει ένα μικρό μπρούντζινο γλυπτό που δείχνει ένα αυτί. Το αυτί, που ήταν ένα πρωτότυπο «κουδούνι», στην ουσία μια κόρνα για την αναγγελία της άφιξης κάποιου επισκέπτη, κατασκευάστηκε το 1930 από τρεις εικαστικούς, τον Adolfo Wildt, τον Lucio Fontana και τον Luigi Broggini.
Οι επισκέπτες ανακοίνωναν ότι έφτασαν στο μπρούντζινο ακουστικό όργανο και ο ήχος ταξίδευε μέχρι μέσα στο σπίτι – ό,τι κάνει σήμερα το σύστημα ενδοσυνεννόησης. Σήμερα είναι απλώς διακοσμητικό, οι σύγχρονοι ένοικοί του το αχρήστεψαν γιατί φρίκαραν από τους τουρίστες που φώναζαν τα ονόματά τους στο αυτί 24 ώρες το 24ωρο.
Τα κέρατα του διαβόλου
Ακριβώς έξω από την εκκλησία του Αγίου Αμβροσίου βρίσκεται μια λευκή μαρμάρινη κολόνα σχεδόν μέσα στον υπαίθριο χώρο ενός καφέ, ανάμεσα στα τραπέζια, που έχει δυο τρύπες κοντά στη βάση της. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Διάβολος προσπάθησε να παρασύρει τον Αμβρόσιο στον πειρασμό, αλλά απογοητευμένος από την αδιαφορία του αγίου χτύπησε με το κεφάλι τη στήλη, τρυπώντας το μάρμαρο με τα κέρατά του. Σήμερα ο Άγιος Αμβρόσιος έχει πολλούς επισκέπτες, την κολόνα δεν την επισκέπτεται (σχεδόν) κανείς.
Bar Luce, το καφέ που σχεδίασε ο Wes Anderson
Μέσα στο σύμπλεγμα των κτιρίων που αποτελούν το Fondazione Prada, με δική του ξεχωριστή είσοδο, βρίσκεται το Bar Luce, ένα καφέ μπαρ που σχεδίασε ο Wes Anderson και άνοιξε το 2015, φτιαγμένο με την αισθητική που υπάρχει και στις ταινίες του, με έντονα παστέλ χρώματα, vintage μοτίβα στην ταπετσαρία και ιδιόρρυθμες λεπτομέρειες, όπως τα φλιπεράκια που παραπέμπουν στο Steve Zissou και στο Castello Cavalcanti.
Τα έπιπλα και η διακόσμηση αποτελούν επίσης φόρο τιμής στον τυπικό σχεδιασμό του μιλανέζικου καφέ του προηγούμενου αιώνα, ενώ η οροφή θυμίζει τη θολωτή γυάλινη οροφή της Galleria Vittorio Emanuele II στο Μιλάνο. Για πολύ κόσμο είναι ο μόνος λόγος για να πάει μέχρι το Fondazione Prada, αλλά, αν σου αρέσει η σύγχρονη τέχνη, οι γκαλερί του αξίζουν την επίσκεψη. Η καλύτερη ώρα για να πας στο καφέ είναι νωρίς το πρωί, όταν ανοίγει, γιατί είναι η μόνη ώρα που θα βρεις σίγουρα μέρος να καθίσεις, μετά γίνεται πανικός. Το ροζ παστέλ κέικ του, την torta rosa, δεν τη βρίσκεις μόνο εκεί στο Μιλάνο, αλλά πουθενά αλλού δεν ταιριάζει τόσο με το περιβάλλον (τα σχολικά καθίσματα και τη γαλάζια φορμάικα των τραπεζιών).
Οι γκαλερί (που χρειάζονται ποδαρόδρομο για να τις δεις) έχουν αρκετά ενδιαφέροντα εκθέματα, από Robert Gober και Louise Bourgeois, ολόκληρο το «στούντιο του Ορφέα» του Jean-Luc Godard (το ατελιέ όπου δούλευε τις ταινίες του από το 2010), τις μύγες του Damien Hirst και τις τουλίπες του Τζεφ Κουνς μέχρι μια έκθεση με έργα του David Cronenberg σε συνεργασία με το La Specola, το Μουσείο Ζωολογίας και Φυσικής Ιστορίας της Φλωρεντίας.
Η έκθεση του Cronenberg που έχει τίτλο «Κέρινα Ανατομικά» περιλαμβάνει κέρινα ομοιώματα της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι σε φυσικό μέγεθος, σε κάθε φάση της ανατομίας-νεκροτομίας, με όλα τα όργανα βγαλμένα από το σώμα της, μαζί με 72 σχέδια από ανθρώπινα όργανα και μία ταινία που δείχνει την Αφροδίτη ξεκοιλιασμένη – πιο Cronenberg δεν γίνεται.
Ένα κάθετο δάσος σε δύο σύγχρονους πύργους
Κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Milano Porta Garibaldi, μεταξύ της Via Gaetano de Castillia και της Via Federico Confalonieri, σε μία από τις πιο όμορφες περιοχές του Μιλάνου, βρίσκονται δύο τεράστιες πολυκατοικίες που είναι σχεδιασμένες από το Boeri Studio (Stefano Boeri, Gianandrea Barreca και Giovanni La Varra) με τη συμβολή κηπουρών και βοτανολόγων. Τα κτίρια, που έχουν ύψος 116 και 84 μέτρα αντίστοιχα, έχουν φυτεμένα στα μπαλκόνια τους περισσότερα από 900 δέντρα (περίπου 550 και 350 αντίστοιχα) – και όταν λέμε δέντρα εννοούμε μεγάλα δέντρα, όχι θάμνους και μικρά φυτά.
Η κατασκευή των κτιρίων ξεκίνησε το 2010 και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2014. Το έργο σχεδιάστηκε ως μέρος της αποκατάστασης της ιστορικής συνοικίας του Μιλάνου στην Porta Nuova, μία από τις πλουσιότερες επιχειρηματικές περιοχές στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Stefano Boeri, έμπνευση για το κτίριο τού έδωσε το μυθιστόρημα που ο Italo Calvino έγραψε το 1957, «The baron in the trees», στο οποίο ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να εγκαταλείψει το έδαφος και να ζήσει στα δέντρα για το υπόλοιπο της ζωής του.
Το «Κάθετο Δάσος» περιλαμβάνει επίσης 5.000 θάμνους και 1.500 πολυετή φυτά, τα οποία συμβάλλουν στον μετριασμό της αιθαλομίχλης και στην παραγωγή οξυγόνου. Η γύρω περιοχή είναι επίσης ένα θαύμα κηποτεχνικής, γιατί έχει παντού πάρκα φυτεμένα με άγρια φυτά που μοιάζουν με παρατημένο αγρό, γεμάτα παπαρούνες και δεκάδες αγριολούλουδα, που σκοπό έχουν να προσελκύσουν νέα είδη πουλιών και εντόμων στην πόλη, το ίδιο και τα φυτά και τα δέντρα στα μπαλκόνια. Είναι ένας αστικός παράδεισος.
Τα δέντρα στα μπαλκόνια «διορθώνουν» τις θερμοκρασίες στα κτίρια τον χειμώνα και το καλοκαίρι, σκιάζοντας τους εσωτερικούς χώρους και εμποδίζοντας τους δυνατούς ανέμους. Η βλάστηση προστατεύει επίσης τους εσωτερικούς χώρους από την ηχορρύπανση και τη σκόνη. Τα κτίρια χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από ηλιακούς συλλέκτες (είναι αυτάρκη 100%) και φιλτραρισμένα λύματα για τη διατήρηση της φυτικής ζωής των κτιρίων. Έχουν κερδίσει ένα σωρό βραβεία σε διεθνείς οργανισμούς αρχιτεκτονικής.
Το Μιλάνο είναι μία από τις πόλεις με τη μεγαλύτερη μόλυνση του αέρα στην Ευρώπη.
Δίπλα στους πράσινους πύργους βρίσκεται το Ratanà, το εστιατόριο όπου ο Cesare Battisti μαγειρεύει κλασικά μιλανέζικα πιάτα, ριζότο με σαφράν και μεδούλι, οσομπούκο και vitello tonnato. Καλό φαγητό σε λογικές τιμές. Η ευρύτερη περιοχή της Isola, όπου βρίσκονται και οι πύργοι, είναι από τις πιο όμορφες του Μιλάνου, με πολλά μικρά μαγαζιά, γκράφιτι, καταστήματα βιολογικών τροφίμων και μαγαζιά μεταχειρισμένων ειδών, τρατορίες, καφέ, μπαρ και πολύ ωραίο κόσμο, κυρίως νεαρόκοσμο.
Και επειδή το φαγητό στο Μιλάνο είναι καταπληκτικό, αρκεί να κάνεις σωστές επιλογές, αν μπορείς να εκτιμήσεις τα εντόσθια, η Trattoria Trippa είναι μια εμπειρία αξέχαστη. Αρκεί να έχεις την τύχη να βρεις τραπέζι.
Η τελευταία Πιετά και αληθινό πρόσωπο του Μιχαήλ Άγγελου
Μέσα στο κάστρο των Sforza, σε μία από τις πιο δημοφιλείς αίθουσές του, εκτίθεται το τελευταίο ημιτελές έργο του Michelangelo Buonarroti (1475-1564), η Pietà, «ένας στοχασμός για τον θάνατο και τη σωτηρία». Η Pietà (που σημαίνει έλεος) ήταν το πρώτο έργο που έφτιαξε ο Μιχαήλ Άγγελος όταν ήταν 20 χρονών για το παρεκκλήσι της Santa Patronilla στη Ρώμη και το μοναδικό που υπέγραψε. Σήμερα βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στην πόλη του Βατικανού.
Ο Μιχαήλ Άγγελος δημιούργησε και δεύτερη, την Pietà Bandini, μεταξύ των ετών 1547 και 1555, όταν ο ίδιος είχε ήδη περάσει τα 70, με δύο επιπλέον πρόσωπα, τη Μαρία Μαγδαληνή και τον ηλικιωμένο Φαρισαίο Νικόδημο, που παρουσιάζεται με το πρόσωπο του καλλιτέχνη. Η τελευταία Pietà του Michelangelo, η Pietà Rondanini, φιλοτεχνήθηκε μεταξύ του 1552 και του 1564 και τη δούλευε μέχρι τον θάνατό του.
Το συγκεκριμένο γλυπτό βρέθηκε στο ατελιέ του όταν πέθανε και πήρε το όνομά του από το Palazzo Rondanini της Ρώμης, την αυλή του οποίου κοσμούσε για αιώνες. Στην τελευταία Pietà ο καλλιτέχνης δούλεψε πάνω σε κάποια άλλη εκδοχή του έργου με πιο αφαιρετικό τρόπο, πιο λιτό, με φιγούρες πιο επιμήκεις, σαν του Ελ Γκρέκο, με έντονα τα στοιχεία της πνευματικότητας και της φθοράς του σώματος.
Μαζί με το έργο, στην ίδια αίθουσα, εκτίθεται προτομή του Daniele de Volterra που έγινε με παραγγελία του ανιψιού του Μιχαήλ Άγγελου, του Λεονάρντο Μπουοναρότι, χρησιμοποιώντας τη νεκρική μάσκα του θείου του. Ο De Volterra μετέφερε τη μάσκα από κερί σε μπρούντζο, απαθανατίζοντας το πρόσωπο του καλλιτέχνη.
Αν προσθέσεις την εμφάνιση της Lisette Oropesa στον ρόλο της Lucia στη Σκάλα, τα πανετόνε και την επίσκεψη στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη, το Μιλάνο ήταν ένα ταξίδι που άξιζε κάθε λεπτό του τριημέρου.
Μια συμβουλή: μην ακούς ποτέ προτάσεις Ιταλών σχετικά με την πατρίδα τους.
