— Έχει διαφοροποιηθεί το ρεπερτόριο των παραστάσεων χορού που παρουσιάζει η ΕΛΣ τα τελευταία χρόνια;
Κωνσταντίνος Ρήγος: Απ’ όταν ανέλαβα τη θέση του διευθυντή του Μπαλέτου της ΕΛΣ το βασικό ζητούμενο ήταν να ανεβάσουμε ξανά τα κλασικά έργα, να τα ξαναδούμε με έναν νέο τρόπο, να φέρουμε μεγάλους τίτλους στο μπαλέτο ούτως ώστε, είτε με κλασικό ανέβασμα είτε με πιο σύγχρονο, να έρθουν οι Έλληνες χορογράφοι για πρώτη φορά σε επαφή με τους χορευτές της ΕΛΣ – έξι χρόνια μετά, όπως διαπιστώνουμε, ο σκοπός επετεύχθη. Άλλο ένα ζητούμενο ήταν να έρθουν σε επαφή και με το διαφορετικό κινησιολογικό λεξιλόγιο που πρέπει να δημιουργηθεί, καθώς, ως χορευτές κλασικού ρεπερτορίου, έχουν τελείως διαφορετική τεχνική. Επίσης, να βρεθούμε σε εναλλακτικούς χώρους, όπως με τα πρότζεκτ που κάναμε στα μουσεία και αλλού, αλλά και με αυτά της Εναλλακτικής, με πιο πειραματικά και πιο μικρού μεγέθους σχήματα.
Φέτος έχουμε την Κάρμεν και την Κοππέλια, που είναι μεν δύο κλασικοί τίτλοι, αλλά από δύο χορογράφους που ουσιαστικά ανήκουν στη γενιά μου, τον Ίνγκερ και τον Κλουγκ. Και οι δύο κινούνται στα σύγχρονα χορευτικά πρότυπα της Ευρώπης, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί αυτήν τη στιγμή ο νεοκλασικός χορός. Την Κάρμεν ο Ίνγκερ τη δημιούργησε για τα μπαλέτα της Ισπανίας. Λίγο πριν την παρουσιάσουμε εμείς στη Λυρική, θα ανέβει στο Μόντε Κάρλο, στα μπαλέτα της Αυστραλίας και μία εβδομάδα μετά στο English National Ballet στο Λονδίνο.
Έχουμε πολλούς χορευτές μεγάλης ηλικίας, των οποίων το συνταξιοδοτικό δεν έχει λυθεί, οπότε αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο θέμα στην αναλογία των χορευτών που χρειαζόμαστε για να μπορούμε να χορέψουμε αυτά τα έργα. Είναι πολύ σημαντικό να λυθεί με πολιτική βούληση αυτό το ζήτημα που δεν μας επιτρέπει να επιλέγουμε ελεύθερα το ρεπερτόριο.
Δηλαδή είναι μια παραγωγή που εμείς επιλέξαμε δύο χρόνια πριν, αλλά αυτήν τη στιγμή είναι στο peak της. Αυτό δείχνει με έναν τρόπο το πώς η νεοκλασική φόρμα γίνεται κάτι σύγχρονο τελικά, το οποίο έχει νόημα να το παρακολουθήσει κάποιος στην κεντρική σκηνή μιας όπερας – όπως το ανεβάζουμε εμείς. Το ίδιο είναι και η Κοππέλια, μια παραγωγή που ανέβηκε πέρσι για πρώτη φορά στη Βασιλεία. Μάλιστα, ο Κλουγκ θα ολοκληρώσει την παραγωγή σε εμάς, προσθέτοντας καινούργιο υλικό. Είναι μια Κοππέλια πολύ μινιμαλιστική, ο κόσμος της είναι πολύ ασπρόμαυρος και glossy.
Αυτή είναι και η μόνη λύση για να παρουσιάσουμε μεγάλους τίτλους, διότι λόγω των συνθηκών της ομάδας αυτήν τη στιγμή αδυνατούμε να κάνουμε κλασικό μπαλέτο στην original φόρμα του. Για παράδειγμα, να ανεβάσουμε αυθεντική Λίμνη των κύκνων. Πρέπει να γίνεται ή υβριδικά, χρησιμοποιώντας και το κλασικό και το σύγχρονο στοιχείο, ή ως καινούργια εκδοχή.
— Υπάρχουν περιοριστικοί παράγοντες;
Κ.Ρ.: Έχουμε πολλούς χορευτές μεγάλης ηλικίας, των οποίων το συνταξιοδοτικό δεν έχει λυθεί, οπότε αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο θέμα στην αναλογία των χορευτών που χρειαζόμαστε για να μπορούμε να χορέψουμε αυτά τα έργα. Είναι πολύ σημαντικό να λυθεί με πολιτική βούληση αυτό το ζήτημα που δεν μας επιτρέπει να επιλέγουμε ελεύθερα το ρεπερτόριο. Με μεγάλη δυσκολία ανεβάσαμε πέρσι τον Δον Κιχώτη, αλλά σίγουρα είναι «αιματηρή» διαδικασία το να παρουσιάσεις ένα κλασικό μπαλέτο με την ομάδα αυτήν τη στιγμή. Πραγματικά, δεν υπάρχουν αρκετοί χορευτές για να καλύψουν ένα corps de ballet 10 χορευτών. Είναι μια κατάσταση η οποία υπήρχε όταν ήρθα και τη γνώριζα, αλλά, όπως καταλαβαίνεις, ο χρόνος στον χορό λειτουργεί κυρίως αρνητικά.
— Πού θεωρείς ότι βρίσκεται η θέση της Λυρικής όσον αφορά τον χορό σε σχέση με τα μεγάλα διεθνή ιδρύματα στα έξι χρόνια της δικής σου θητείας;
Κ.Ρ.: Την πρώτη χρονιά που ήρθα εδώ, όταν καλέσαμε τον Nacho Duato να χορογραφήσει, ήταν σαν να μας έγινε ένα δώρο ξαφνικά. Έτσι ξεκίνησε να τραβάει την προσοχή η ομάδα. Όμως αυτό δεν ήταν κάτι που έγινε μέσα σ’ έναν χρόνο. Πέρασε καιρός για να μπορέσουμε να έχουμε χορογράφους οι οποίοι να πουν «ναι» στην ομάδα. Μπορεί να έρχονταν ξένοι χορογράφοι και να απέρριπταν την ομάδα, θεωρώντας ότι δεν είναι έτοιμη για το έργο τους. Αυτήν τη στιγμή είμαστε σε θέση να έχουμε ένα ensemble περιορισμένο μεν, αλλά τέτοιο που να μπορεί να χορέψει οποιοδήποτε έργο δεν είναι κλασικό. Στην αρχή, επίσης, ήταν πολύ δύσκολο να έχουμε καλεσμένους χορευτές από το εξωτερικό, κάτι που τώρα όχι μόνο είναι ζητούμενο αλλά το θέλουν και οι ίδιοι.
Χορευτές από το εξωτερικό μού στέλνουν requests για να συμμετάσχουν σε παραστάσεις μας και πολλοί χορογράφοι από το εξωτερικό πια, και μερικοί από αυτούς που θα φέρουμε τα επόμενα χρόνια, έρχονται οι ίδιοι σε επαφή με εμάς πρώτα, αντί να τους ζητήσουμε εμείς. Έχουμε μπει στις ατζέντες. Η ομάδα αρχίζει να παίρνει τη θέση της στην Ευρώπη, στις κεντροευρωπαϊκές πόλεις που έχουν μεγάλες ομάδες χορού. Θέλω όμως να μπορούμε, αν καταφέρουμε να λύσουμε το συνταξιοδοτικό, να έχουμε και την Bayadère την original και την Bayadère την παραλλαγμένη. Αυτό είναι το ζητούμενο, γιατί είμαστε το Εθνικό Μπαλέτο, είμαστε κομμάτι της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Δεν μπορούμε να λέμε ότι δεν θα παρουσιάσουμε ποτέ κλασικό ρεπερτόριο. Τα παιδιά πρέπει να το δουν κάπου και πρέπει να το δουν με τον καλύτερο τρόπο.
— Μιλώντας για τους σπουδαστές, Γιώργο, σε τι επίπεδο βρίσκεται αυτήν τη στιγμή το δυναμικό της σχολής που διευθύνεις;
Γιώργος Μάτσκαρης: Η σχολή της ΕΛΣ υπηρετεί πρωτίστως το κλασικό μπαλέτο και θα έλεγα ότι είναι το σχολείο στην Ελλάδα που εκπροσωπεί το κλασικό μπαλέτο και όσον αφορά την εκπαιδευτική διαδικασία. Το όραμα το δικό μου είναι να εκσυγχρονιστεί το σχολείο, να μπορέσει να αντεπεξέλθει στη σημερινή πραγματικότητα και να αφομοιώσει διαφορετικές τεχνικές χορού. Οπότε δεν μένουμε μόνο στο κλασικό μπαλέτο αλλά έχουμε ανεβάσει πολύ και το επίπεδο του σύγχρονου χορού που διδάσκεται στη σχολή.
— Άρα το πρόγραμμα σπουδών έχει τροποποιηθεί τα τελευταία χρόνια;
Γ.Μ.: Σε μεγάλο βαθμό, τουλάχιστον τα τελευταία έξι χρόνια που είμαι εγώ εδώ. Αυτήν τη στιγμή προσπαθούμε να προσφέρουμε το καλύτερο στο κλασικό μπαλέτο προφανώς. Συνέχεια ανανεώνουμε το πρόγραμμα σπουδών του κλασικού μπαλέτου, αλλά έχουμε εστιάσει και στον σύγχρονο χορό. Οι χορευτές που λαμβάνουν μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση σήμερα έχουν, σε μεγάλο ποσοστό, μια ποικιλομορφία στο τι μπορούν να κάνουν και στο τι τους ζητείται ενδεχομένως να κάνουν. Είναι μεγάλες οι πιθανότητες να τους ζητηθεί να εκπροσωπήσουν ένα είδος λίγο διαφορετικό από αυτό που έχουν σπουδάσει και πρέπει να μπορούν να προσαρμοστούν. Το να κρατήσουμε το κλασικό μπαλέτο σε πολύ υψηλό επίπεδο είναι ένα στοίχημα.
Έχουμε πολύ καλό δυναμικό, έχουμε τη μεγάλη τύχη να επιλέγουμε τους σπουδαστές και τις σπουδάστριες που μπαίνουν στη σχολή – περνάνε από διαδικασία ακρόασης. Ωστόσο κι εκείνοι/-ες εμάς επιλέγουν. Η αλήθεια είναι ότι δίνουν εισαγωγικές εξετάσεις σε πολλές σχολές και όσοι και όσες περνάνε στη δική μας σχολή στο μεγαλύτερο ποσοστό μας επιλέγουν.
Όλα αυτά είναι εφικτά με την πολύ καλή συνεργασία με έναν σύλλογο καθηγητών πολύ προσεκτικά επιλεγμένων και είναι σημαντικό το ότι όλοι συμπορευόμαστε στο πρόγραμμα της σχολής, το ασπαζόμαστε και έχουμε πολύ καλή συνεργασία. Τυχαίνει το επίπεδο των σπουδαστών μας, εκτός από το τεχνικό και το καλλιτεχνικό κομμάτι, να είναι πολύ υψηλό και ως προς το ήθος τους και τη συμπεριφορά τους. Βλέπουμε ότι αλλάζουν δραστικά πολλά στην κοινωνία και όλα αυτά αφομοιώνονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Το κλασικό μπαλέτο χρειάζεται πολύ μεγάλη πειθαρχία και οι γενικότερες απαιτήσεις είναι πολύ υψηλές. Οι σπουδαστές/σπουδάστριες διεκδικούν κάθε εξάμηνο την παραμονή τους. Για να κρατηθεί υψηλό το επίπεδο της σχολής είναι υποχρεωτική αυτή η διαδικασία. Και όταν τελειώνουν, θέλουμε να κάνουν όσο περισσότερες συνεργασίες γίνεται με το Μπαλέτο της ΕΛΣ. Οι παραγωγές της Λυρικής μάς ενδιαφέρουν πολύ. Είναι μοναδική ευκαιρία το να χορέψει ένας επαγγελματίας χορευτής, πόσο μάλλον ένας σπουδαστής, στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, που δεν είναι μια τυχαία αίθουσα στην Ελλάδα και θα έλεγα ότι δεν τη βρίσκεις εύκολα παγκοσμίως. Μπορεί να μην τους ξανασυμβεί, και ειδικά σε μια παραγωγή όπου τα πάντα είναι ιδιαίτερα περιποιημένα. Αυτά δεν είναι δεδομένα στην ελεύθερη αγορά.
— Τι περιλαμβάνει η θέση του α’ χορευτή σε ένα μπαλέτο όπως αυτό της Λυρικής;
Βαγγέλης Μπίκος: Δεν μου αρέσει ιδιαίτερα να μιλάω ως α’ χορευτής. Καταλαβαίνω ότι είναι ένας τίτλος που πρέπει να υπάρχει σε μια ομάδα, σε μια όπερα που έχει ιεραρχίες. Εγώ όμως δεν αισθάνομαι έτσι. Δεν υπάρχει στο δικό μου μυαλό α’ και β και γ’ χορευτής. Υπάρχει χορευτής ή μη χορευτής ή κάποιος που είναι στη διαδικασία να γίνει χορευτής. Έτσι το βιώνω.
Κ.Ρ.: Το να μπορέσεις να φτάσεις στο επίπεδο να μη σε ενδιαφέρει ο χαρακτηρισμός αλλά να λειτουργείς στην ουσία της τέχνης, είναι ένα μεγάλο βήμα εξέλιξης. Κάθε χορευτής είναι μια οντότητα, με τις ιδιαιτερότητές του. Το σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, είναι να είσαι καλλιτέχνης και αυτή η ιδιότητα να υπερισχύει του τίτλου.
Β.Μ.: Ωριμάζοντας και κάνοντας αυτές τις συνειδητοποιήσεις, σκέφτομαι πως μου δόθηκαν τα τελευταία χρόνια τόσο ωραίες ευκαιρίες να ανέβω στη σκηνή και να χορέψω κομμάτια τα οποία ούτε καν φανταζόμουν πριν, ανεξάρτητα από το αν θα είμαι μόνος μου στη σκηνή, αν θα είναι κάποιο σόλο ή κάποιο group. Οι ευκαιρίες που τα τελευταία χρόνια δίνονται εν γένει σε εμάς τους χορευτές να ερμηνεύσουμε είτε στην Κεντρική Σκηνή είτε στην Εναλλακτική είναι κάτι πολύ σπάνιο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δεν έχουν όλες οι ομάδες του εξωτερικού τέτοιο ρεπερτόριο μέσα σε μία σεζόν, ούτε την ευκαιρία να μπορούν να κάνουν από κλασικό μέχρι σύγχρονο, ή κάτι πιο πειραματικό. Είναι ευλογία.
— Η δική σου καθημερινότητα ποιες απαιτήσεις έχει σε επίπεδο προετοιμασίας;
Β.Μ.: Κοίταξε, ένας χορευτής έχει μια πολύ συγκεκριμένη ρουτίνα, που είναι το μάθημα, η εκγύμναση και η πρόβα. Κάθε τεχνική έχει διαφορετική ρουτίνα και κάθε χορογράφος έχει κι αυτός τη δική του. Δηλαδή όλα είναι ένας συνδυασμός ο οποίος στο σώμα λειτουργεί αθροιστικά και ταυτόχρονα δημιουργεί καθημερινές δυσκολίες. Οπότε φαντάζομαι ότι ο χορευτής πρέπει να είναι πραγματικά πολύ συνειδητοποιημένος για να μπορέσει να αντέξει το ρεπερτόριο μιας τέτοιας ομάδας. Αλλιώς στον πρώτο μήνα θα είναι off.
— Πώς επηρεάζει το έργο της Λυρικής και της Σχολής της ΕΛΣ τη συνολική χορογραφική παραγωγή στην Ελλάδα;
Πατρίσια Απέργη: Αυτήν τη στιγμή τα παιδιά της Λυρικής θεωρούνται οι πιο μετρήσιμες δυνάμεις καλλιτεχνών. Αν κάτι έχουν πετύχει εδώ, είναι το να ανοίξει ο ορίζοντας σε σχέση με το τι ορίζουμε ως τέχνη και ποιον ορίζουμε ως καλλιτέχνη. Αναφέρομαι στη γενικότερη κόντρα που στο παρελθόν υπήρχε με τους σύγχρονους και τους κλασικούς. Για μένα δεν υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός, έτσι κι αλλιώς. Θεωρώ ότι όλοι είναι καλλιτέχνες. Υπάρχει καλός και κακός χορός, καλός και κακός καλλιτέχνης. Πρέπει να έχεις μια πιο σφαιρική εικόνα και γνώση του αντικειμένου σου. Tο αν θα ασχοληθείς με κάτι περισσότερο είναι άλλο ζήτημα. Έχω κάνει πάρα πολλά χρόνια κλασικό χορό και τον απέρριψα γιατί υπήρχε αυτή η λογική τότε, ή το ένα ή το άλλο, ή ο ένας τρόπος ή ο άλλος. Το έκανα όμως με τρόπο επαναστατικό, δηλαδή δεν ήθελα να ακούω καν για κλασικό χορό.
Τα τελευταία χρόνια, μέσα από ακροάσεις και διάφορα σεμινάρια που κάνω, παρατηρώ ότι τα παιδιά που έχουν τελειώσει τη Λυρική είναι πιο ολοκληρωμένοι καλλιτέχνες. Ακόμη και αν αγαπούν ή έλκονται περισσότερο από ένα είδος, έχουν, αν μη τι άλλο, την αντίληψη ενός καλλιτέχνη, που σημαίνει ότι αυτό που θέλουν να κάνουν πρέπει να μάθουν, να του σπάσουν τη φόρμα και να το δουν από άλλη οπτική γωνία. Αυτό το σκεπτικό είναι ουσιώδες για να μπορούμε να μιλήσουμε για εξέλιξη, πρόοδο και ανάπτυξη, ώστε να αλλάξει κάτι. Και η αλλαγή έχει έρθει, το θέμα τώρα είναι να δούμε πώς μπορεί να χτιστεί ακόμα περισσότερο.
Ταυτόχρονα, για μένα είναι αδιανόητα γοητευτικό το να μου προτείνει κάποιος να επανέλθω σε ένα έργο, φέρνοντάς το στο τώρα υπό το δικό μου πρίσμα και τη δική μου ματιά. Για μένα, έτσι κι αλλιώς, η έννοια του σύγχρονου χορού, όσο και να μιλάμε για τεχνικές, έχει να κάνει με αυτό. Το να πάρουμε μια ιστορία του παρελθόντος και να τη φέρουμε στο σήμερα είναι για μένα κάτι πολύ ενδιαφέρον και προκλητικό.
Δεν χρειάζεται κάθε φορά να ανακαλύπτουμε τον τροχό για να μπορούμε, ως χορογράφοι, να υπάρξουμε. Η δική μου εμπειρία από τη συνεργασία με τη Λυρική, όταν κάναμε την Εθνική Ενηλικίωση, ήταν ακριβώς αυτό: το ότι συνεργάστηκα με άτομα που γνώριζα πως είναι κατά κύριο λόγο καλλιτέχνες του κλασικού, ενώ εγώ δεν είμαι, και επικοινώνησα μαζί τους. Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας: ενώ η κοινωνία εξελίσσεται, οι δομές μένουν προσκολλημένες σ’ ένα απαρχαιωμένο εκπαιδευτικό σύστημα.
— Αυτή η αλλαγή, Κωνσταντίνε, ήταν και για σένα προσωπικό στοίχημα;
Κ.Ρ.: Αυτό ήταν το κέρδος για όλους μας. Είχα δουλέψει τριάντα χρόνια σε μια αγορά όπου έπρεπε να επιβιώσω χωρίς να κάνω πίσω στο τι θέλω – πολλοί το καταφέραμε αυτό, όχι μόνο εγώ. Αυτός ήταν και ο λόγος που θεωρώ ότι μπόρεσα μέσα στη Λυρική να δημιουργήσω αυτή την αλλαγή που, ακόμα και όταν δεν θα είμαι εγώ εδώ, θα μπορέσει να είναι αειφόρα για το μέλλον της ομάδας. Για μένα η ΕΛΣ είναι σταθμός μέσα σε μια πορεία σημαντικών στόχων, οι οποίοι έχουν να κάνουν με την καλλιτεχνική δημιουργία και την οργάνωση της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Και όταν η Πατρίσια ή ο οποιοσδήποτε χορογράφος έρχεται εδώ, εγώ πρέπει να μπω μπροστά για να τον αφήσω να δημιουργήσει ελεύθερα.
Π.Α.: Έχει σημασία, ως προσκεκλημένη χορογράφος, να νιώθω προστατευμένη. Να μιλάμε την ίδια γλώσσα, να με καταλαβαίνουν, να μη χρειάζεται να μιλάω με έναν διευθυντή ο οποίος αναγνωρίζει τη φόρμα του μπαλέτου όπως υπήρξε στο παρελθόν.
Κ.Ρ.: Δεν υπάρχει πια πουθενά στον κόσμο αυτός ο διευθυντής που αισθάνεται το μπαλέτο ως μια διαφορετική τέχνη απ’ τις υπόλοιπες τέχνες του χορού, και δεν είναι τυχαίο ότι όλοι σχεδόν οι διευθυντές μπαλέτων στην Ευρώπη αυτήν τη στιγμή προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τον νεοκλασικό, σύγχρονο χορό και όχι από τον αμιγώς κλασικό, ειδικά στις όπερες.
Π.Α.: Έτσι ανοίγει και ένας διάλογος. Έχει σημασία αυτός ο διάλογος να συνεχίζεται, να μην είναι παγιωμένες οι θέσεις.
Κ.Ρ.: Μιλάμε για μια τέχνη που κάποιοι θέλουν να παραμείνει αγκυλωμένη στο αρχειακό της υλικό, όταν στους ίδιους οργανισμούς, στις όπερες, οι παραστάσεις είναι πολύ πιο πρωτοποριακές ακόμα και από το θέατρο. Οπότε μιλάμε για μια εποχή που η όπερα έχει εξελιχθεί σε σημείο που πρέπει ο χορός τώρα να τρέξει να τη φτάσει. Πριν από δεκαπέντε χρόνια δεν ίσχυε αυτό. Όλοι λέγαμε ότι από το χοροθέατρο, από τον σύγχρονο χορό και το physical dance κέρδιζαν το θέατρο και η όπερα, δεν γίνεται αυτήν τη στιγμή ο χορός να μένει πίσω.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
