Πριν από 14 χρόνια, όταν το Instagram εμφανίστηκε και γέμισε με φωτογραφίες φαγητού, τα πράγματα ήταν πιο αγνά και το «instagrammer» δεν ήταν ιδιότητα που μπορούσες να θεωρήσεις επάγγελμα. Μετά ήρθαν οι influencers με τους εκατοντάδες χιλιάδες followers και τα stories και μια ολόκληρη γενιά είδε το Instagram ως μέσο για εύκολο κέρδος, γιατί με λίγες φωτογραφίες μπορούσες να βγάλεις μεροκάματο, που σε αρκετές περιπτώσεις σήμαινε χιλιάδες ευρώ (δολάρια κ.λπ.).
Υπάρχουν λογαριασμοί χρηστών που βγάζουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ τον χρόνο, ακόμα και εκατομμύρια, με μηδέν κόστος, με μόνο εξοπλισμό ένα καλό smart phone και content μερικές φωτογραφίες ή σύντομα βίντεο φαγητού. Το φαγητό είναι απίστευτα ελκυστικό, εθιστικό και τους αφορά όλους − είναι κάτι που όλοι φωτογραφίζουν (κυριολεκτικά όλοι) και μοιράζονται σε story και σε post, και συνήθως μαζεύει τα περισσότερα like.
Ο αριθμός των followers και των like ορίζει και την αξία σου στο «χρηματιστήριο» των social media και, με όρους οικονομίας, σε κάνει μέχρι και πολύτιμο. Δεν έχει σημασία ποιος είσαι ή αν γνωρίζεις το αντικείμενο∙ το μόνο που έχει σημασία είναι το πόσο δημοφιλής είσαι. Η αισθητική και η γνώση έρχονται σε δεύτερη μοίρα.
Ο κόσμος διψάει για hate watching, διψάει για κριτική, έστω και σε επίπεδο ανοησίας, διψάει για σχόλια για το φαγητό ενός μαγαζιού, και τα βίντεο με τη βαθμολογία σε εστιατόρια και ταβέρνες έχουν πολλαπλασιαστεί. Στην αναζήτηση του like και των νέων followers η κατάσταση έχει γίνει ασύδοτη και ανεξέλεγκτη, και το πιο μεγάλο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν τα μαγαζιά.
Όλη αυτή η ψευδαίσθηση εξουσίας που δημιουργεί αυτή η νέα κατάσταση έκανε τα πράγματα να ξεφύγουν εντελώς στο TikTok, όπου οι ηλικίες των χρηστών είναι όλο και μικρότερες: μια γενιά μεγαλωμένη με το Instagram, που θεωρεί ότι τα βίντεο μπορούν να γίνουν η εύκολη λύση για χρήμα και δημοτικότητα. Αυτή την ψευδαίσθηση την ενίσχυσε η απόλυτη ελευθερία που θεωρούν ότι τους παρέχει το μέσο και η έλλειψη νομικού πλαισίου που να ορίζει κανόνες − γιατί ήταν κάτι εντελώς νέο και απρόβλεπτο.
Το TikTok γέμισε ανθρώπους που κάνουν βίντεο φαγητού και θεωρούν ότι μετά τους πέντε χιλιάδες followers ο κόσμος τους ανήκει. Έχουν πιστέψει ότι η ιδιότητα «tiktoker» τους δίνει το δικαίωμα να μπαίνουν όπου θέλουν και να τραβούν βίντεο, να μοιράζονται με όλους κάθε στιγμή της καθημερινότητάς τους, να κάνουν κριτική και να βαθμολογούν ό,τι τους αρέσει και ό,τι δεν τους αρέσει. Τα ratings είναι από τα πιο δημοφιλή βίντεο και όσο πιο κάφρικος και σκληρός ο τρόπος που τα παρουσιάζει κανείς, τόσο πιο μεγάλη είναι και η ανταπόκριση των followers.
Ο κόσμος διψάει για hate watching, διψάει για κριτική, έστω και σε επίπεδο ανοησίας, διψάει για σχόλια για το φαγητό ενός μαγαζιού, και τα βίντεο με τη βαθμολογία σε εστιατόρια και ταβέρνες έχουν πολλαπλασιαστεί. Στην αναζήτηση του like και των νέων followers η κατάσταση έχει γίνει ασύδοτη και ανεξέλεγκτη, και το πιο μεγάλο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν τα μαγαζιά. Τα οποία μαγαζιά δημιούργησαν εν μέρει όλο αυτό που συμβαίνει, γιατί είχαν και έχουν το πιο μεγάλο όφελος από την προβολή. Πλήρωναν και πληρώνουν tiktokers για να προωθήσουν το μαγαζί τους. Όταν όμως ακολουθεί μια στρατιά από άσχετους δημιουργούς βίντεο, που ζητάνε δωρεάν γεύματα και λεφτά για να κάνουν ένα story, βρίσκονται μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση που δεν ξέρουν πώς να τη διαχειριστούν.
Το ζήτημα είναι, μπορεί οποιοσδήποτε να έρθει ακάλεστος στο μαγαζί σου και να κάνει live μετάδοση, ακόμα κι αν δεν δείχνει πρόσωπα πελατών και εργαζομένων; Μήπως τα αμέτρητα βίντεο που ανεβαίνουν στο TikTok χωρίς κανένα μοντάζ, χωρίς καμία αισθητική κατεύθυνση και από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με το φαγητό κάνουν μεγαλύτερο κακό από ό,τι καλό; Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι έχουν δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, και χρειάζονται νέοι νόμοι για να ξεκαθαριστεί το θολό τοπίο που επικρατεί αυτήν τη στιγμή. Και για τους ιδιοκτήτες ενός μαγαζιού, αλλά και για τους tiktokers.
«Έχω δει να παραπονιούνται σε βίντεο ότι ήταν ωμό το ταρτάρ!»
Ο Ikon5 (Κωνσταντίνος Αντωνιάδης) έχει έναν από τους πιο δημοφιλείς λογαριασμούς φαγητού στο ελληνικό TikTok, το ikon5eats, με περισσότερους από 140 χιλιάδες followers. «Η επαγγελματική σχέση μου με το φαγητό ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, όσο καιρό έχω το ΤikΤok και το Instagram, το οποίο είναι πλέον αμιγώς φαγητού», λέει. Στο Instagram έχει περίπου 30 χιλιάδες followers.
«Τα βίντεο που κάνω δεν είναι κριτικής, θα τα χαρακτήριζα μικρά ντοκιμαντέρ που παρουσιάζουν τα εστιατόρια και τα σημεία όπου μπορείς να φας το πιο νόστιμο φαγητό στην Αθήνα και εκτός Αθήνας, τους δημιουργούς, την ιστορία τους, το πώς παρασκευάζουν το φαγητό που μας προσφέρουν κ.λπ.
Δεν κάνω κριτική, καταρχάς γιατί δεν έχω γνώσεις πάνω στη γαστρονομία, δεν μαγειρεύω, εμπιστεύομαι απλώς τον ουρανίσκο μου. Πέρα απ’ αυτό, ό,τι παρουσιάζω είναι κάτι που το έχω προεγκρίνει. Δεν θα παρουσιάσω τα φαγητά που γίνονται trends και είναι υποκινούμενα από PR agencies τα οποία έχουν στείλει ταυτόχρονα δέκα ανθρώπους να γράψουν γι' αυτά. Θα πάω μόνος μου όταν γουστάρω, θα το κανονίσω με τους δικούς μου χρόνους, κι όταν έχω τσεκάρει ότι κάτι είναι πραγματικά καλό.
Το κοινό που με παρακολουθεί θεωρώ ότι με εμπιστεύεται γιατί δεν έχει φάει ποτέ “φόλα” από μένα. Ποτέ δεν έχω κάνει βίντεο live. Δεν θέλω να προσβάλω ανθρώπους που κάνουν live στο TikTok, αλλά δεν μου αρέσει καθόλου αυτό το πράγμα, θεωρώ ότι γίνεσαι μαϊντανός. Με ενοχλεί που κάνουν βίντεο για φαγητό άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση μαζί του, που όλοι τα κάνουν όλα. Με πλησιάζουν για χορηγίες, για πράγματα που είναι άσχετα με το φαγητό, και με πολύ καλά λεφτά, και λέω όχι γιατί θέλω να είμαι πολύ συγκεκριμένος. Θέλω να με ταυτίζουν με το φαγητό και τα εστιατόρια, ούτε να διαφημίζω ξυραφάκια, ούτε αυτοκίνητα, ούτε ρούχα.
Πάντα όπου πάω είναι ενημερωμένοι, δεν διανοούμαι να ανοίξω το κινητό μου αν δεν έχω συνεννοηθεί με τον ιδιοκτήτη, με τον εστιάτορα και με τον σεφ και με τα παιδιά στην κουζίνα ότι είναι όλοι σύμφωνοι, το θεωρώ φοβερή αγένεια να πας και να μην το ξέρουν. Εκτός κι αν πάω για να δοκιμάσω. Αν μου αρέσει, θα έρθω σε επικοινωνία με τον σεφ, με τον εστιάτορα και θα τους πω “μου αρέσει αυτό και θέλω να το δείξω”. Κι επειδή η δουλειά που κάνω σχετίζεται με πολύ γνωστούς σεφ, που πάνε κόντρα σε αυτό που γίνεται συνήθως στο TikTok, συνήθως με καλούν οι ίδιοι, οπότε δεν τίθεται τέτοιο θέμα με μένα.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου influencer, σιχαίνομαι τον όρο. Δυστυχώς, επειδή για το φαγητό ενδιαφέρονται όλοι και βλέπουν ότι φέρνει πολλά views, έχουν αναμειχθεί άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν καθόλου γνώσεις∙ δεν ξέρουν ποιοι είναι οι σεφ, δεν ξέρουν τι είναι αυτό που τρώνε, δεν ξέρουν καν ότι το ταρτάρ δεν πρέπει να είναι ψημένο, ότι τρώγεται ωμό (έχω δει να παραπονιούνται σε βίντεο ότι ήταν ωμό το ταρτάρ!), είναι άνθρωποι παντελώς άσχετοι με το αντικείμενο αυτό και δυστυχώς το μόνο που έχουν για να πορευτούν είναι τη γλώσσα τους. Και είναι μια απαίδευτη γλώσσα, τα μόνα που τους αρέσουν είναι το τσένταρ, το μπέικον και το σουβλάκι, τίποτα άλλο.
Αυτό που κάνουν είναι επικίνδυνο, γιατί απευθύνονται σε μικρό ηλικιακά κοινό, το οποίο επίσης δεν έχει κριτήριο για να ξεχωρίσει ποιος είναι γνώστης και ποιος δεν είναι, ποιος παρουσιάζει πράγματα με σωστό τρόπο και ποιος όχι. Το κοινό επηρεάζεται και διαμορφώνει τάσεις, δυστυχώς, και για μένα αυτό είναι απαράδεκτο. Γι’ αυτό και διαφοροποιούμαι από όσα συμβαίνουν, ποτέ δεν θα κάνω ratings, δεν θα πω ποτέ 8 στα 10 και 9 στα 10, αυτές τις βλακείες τις θεωρώ κακόγουστες. Δεν λέω “τιμούλες”, αυτό το απαράδεκτο, λες και είμαι κατάλογος. Μπες στο Google και δες τις τιμές, αν σου κάνουν ή όχι. Επίσης, δεν μου αρέσει η αυθαιρεσία να μπαίνει ο καθένας όπου θέλει, να ανοίγει το κινητό του και να λέει βλακείες. Είναι για μένα εγκληματικό.
Θεωρώ ότι πρέπει να απαγορευτεί διά νόμου η βαθμολογία από οποιονδήποτε σε οποιοδήποτε μέσο, αλλά ξέρω ότι είναι ακραίο αυτό που λέω και δεν γίνεται να εφαρμοστεί. Όλοι ξέρουμε όμως ότι στο Google θα μπουν να βαθμολογήσουν ή οι φίλοι σου ή οι εχθροί σου, γι’ αυτό και βλέπεις μόνο πέντε αστέρια ή μόνο ένα. Κανείς δεν μπαίνει χωρίς λόγο. Το Google κάνει μεγάλο κακό, γιατί μπαίνει ο κάθε άσχετος, ο οποίος ανυπόγραφα και αυθαίρετα εκφράζει μια γνώμη. Δεν γίνεται να αφηγηθείς κάτι που δεν γνωρίζεις. Θα είναι βλακεία αυτό που θα πεις.
Δυστυχώς είναι απαίδευτο το κοινό. Δεν φταίνε οι tiktokers −αυτοί μπορεί να είναι ανόητοι−, αλλά φταίνε οι ανόητοι που τους ακολουθούν και τους ακούνε. Γιατί οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να πει οτιδήποτε σε αυτή την ιντερνετική συνθήκη, το θέμα είναι εσύ τι παιδεία έχεις, από ποιον επιτρέπεις στον εαυτό σου να επηρεαστεί. Υπάρχει πάρα πολλή ανοησία, υπάρχει έλλειψη παιδείας, υπάρχει έλλειψη γνώσης και ό,τι συμβαίνει είναι ανεξέλεγκτο. Κάποτε ίσως να γινόταν λίγο διαφορετικά, δηλαδή μπορούσες να διαβάσεις από κριτικούς κάποια πράγματα, από ανθρώπους που ήταν πιο εκπαιδευμένοι. Σήμερα είναι μεγαλύτερη η επικινδυνότητα, γιατί είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα αυτό που θα διαβάσεις ή θα δεις να είναι από κάποιον ημιμαθή, που μπορεί να κάνει κακό σε ένα εστιατόριο, ακόμη και ακούσια, επειδή είναι άσχετος και μεταφέρει λάθος πληροφορίες. Αυτό έχει διογκωθεί πολύ λόγω των social media».
«Το ότι έχεις στόμα δεν σημαίνει ότι ξέρεις και τι τρως»
Ο Θωμάς Δεληγιάννης είναι chef και content creator, με ένα εξαιρετικά δημοφιλές προφίλ για φαγητό στο ελληνικό TikTok: Το chefthomas_ έχει σχεδόν 110 χιλιάδες followers.
«Είμαι μάγειρας εδώ και δώδεκα χρόνια και τα τελευταία τέσσερα σεφ», λέει. «Βίντεο ξεκίνησα να κάνω πριν από ακριβώς έναν χρόνο. Έχω συνολικά περίπου 130 followers σε όλες τις πλατφόρμες, και τα βίντεο που κάνω είναι διάφορα facts μαγειρικής, πηγαίνω σε μαγαζιά, κάνω food reviews και δείχνω συνταγές μαγειρικής και όσα ξέρω γενικά για τη μαγειρική.
chefthomas_
Επιλέγω τα μαγαζιά που θα πάω και δεν βρήκα ποτέ τον λόγο να κάνω κακή κριτική. Αν πάω σε ένα μαγαζί και δεν μου αρέσει, δεν το αναφέρω καν, το βρίσκω τελείως χαζό να δείξω στον κόσμο ένα μαγαζί και να του πω να μην πάει. Δεν θα ανέβαζα ποτέ μια κακή κριτική, το βρίσκω κακόγουστο και άχαρο, για ποιον λόγο να μπεις σε ένα προφίλ το οποίο βασίζεται στην ψυχαγωγία για να δεις δράμα; Είναι και ο λόγος που δεν βλέπω τηλεόραση. Αν δεν έχω να σου δείξω κάτι ευχάριστο, αυτόματα δεν έχω και λόγο ύπαρξης. Είναι πολλά τα μαγαζιά που έχω πάει για να γυρίσω βίντεο και δεν μου άρεσαν. Και δεν γύρισα το βίντεο. Είναι τόσο απλό. Τα μαγαζιά που δείχνω το γνωρίζουν, δεν έχω ποτέ πάει σε μαγαζί χωρίς άδεια και δεν θα το έκανα και ποτέ.
Δεν ξέρω αν μετράει η γνώμη μου ή όχι λόγω ιδιότητας, κυρίως έχει να κάνει με το αν κάποιος δει το βίντεο και αποφασίσει να πάει εκεί και συμφωνήσει ή διαφωνήσει με αυτά που λέω. Από εκεί και πέρα, δεν θεωρώ ότι είμαι πιο έξυπνος ή περισσότερο γνώστης από τον δίπλα σε καμία περίπτωση, απλώς ως άνθρωπος ο οποίος έχει εργαστεί κάποια χρόνια σε αυτόν τον χώρο, μπορώ να φάω ένα πιάτο φαΐ και να καταλάβω δύο πράγματα παραπάνω από κάποιον που δεν μαγειρεύει. Θεωρώ ότι για να υπάρχει αξιοπιστία σε οποιαδήποτε μορφή social media, πρέπει αυτό που δείχνεις να το γνωρίζεις κιόλας. Δηλαδή αυτός που θα δείξει φαΐ, πρέπει να είναι μάγειρας, π.χ. Βλέπω τον τελευταίο καιρό ότι ο κάθε άσχετος, ο οποίος ασχολείται με γυμναστήριο και απλώς μετά την προπόνηση πεινάει πολύ, ξαφνικά γίνεται ειδικός και κάνει review στα μαγαζιά, με ποιο κριτήριο; Το ότι έχεις στόμα δεν σημαίνει ότι ξέρεις και τι τρως.
Η αλήθεια είναι πως ακούγεται στην πιάτσα ότι υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν εκβιαστικά∙ δεν ξέρω ποιοι είναι, αλλά σοβαροί άνθρωποι δεν θα έκαναν κάτι τέτοιο. Ηθικά δεν το δέχομαι. Οι περισσότεροι που κάνουμε αυτή τη δουλειά είμαστε ερωτευμένοι με το φαγητό, οπότε δεν θα μπορούσαμε ποτέ να το δούμε σαν ωμή μπίζνα. Βλέπεις άτομα που το κάνουν τελείως corporate όλο αυτό και δεν πάνε παρακάτω, ο κόσμος δεν θέλει να τους δει.
Μόνο την τελευταία εβδομάδα, έχω λάβει πενήντα e-mail από ανθρώπους που με καλούν στο μαγαζί τους για να φάω και να κάνω βίντεο, με αμοιβή, με τα οποία η ομάδα μου δεν ασχολείται καν. Εμείς επιλέγουμε πού θα πάμε. Ήρθε κάποιος, π.χ., και μου λέει “έχω ανοίξει ταβέρνα στον Όλυμπο, σε παρακαλώ έλα και πες μου και πόσα θες”. Δεν πάει έτσι. Δεν γίνεται να παρουσιάσεις ένα μαγαζί που δεν ξέρεις πώς είναι, αν είναι ασφαλή τα φαγητά τους, και να πεις στον κόσμο “πήγαινε φάε εκεί” απλώς επειδή πήρες λεφτά. Δεν θα το έκανα ποτέ αυτό.
Στα βίντεό μου παρουσιάζω αυτά που στο δικό μου στόμα έκρινα ότι μου αρέσουν. Δηλαδή, ακόμα και να μην είναι γαστρονομικά άρτιο ένα μαγαζί, αν το φαΐ το βρω νόστιμο −γιατί στο τέλος της ημέρας μιλάμε για το να είναι νόστιμο το φαΐ−, εκεί τελειώνει το έργο, γιατί δεν είμαι κριτικός φαγητού, είμαι μάγειρας. Ως μάγειρας κρίνω αν κάτι μου αρέσει ή όχι. Και ξαναλέω, είμαι μάγειρας, φαντάσου αύριο να δείχνω βίντεο με μέικ απ ή να δείχνω μαθήματα για πιλότους, αντιλαμβάνεσαι πόσο γελοίο θα είναι αυτό.
Με το φαγητό ασχολούνται πάρα πολλοί, αλλά αυτήν τη στιγμή στο ελληνικό TikTok είναι ζήτημα αν είμαστε πέντε οι άνθρωποι που δείχνουμε φαγητό και όντως έχουμε μαγειρέψει φαγητό για κόσμο σε εργασιακό περιβάλλον. Άντε να είμαστε έξι…».
«Το viral κρατάει μια βδομάδα, άντε δύο, το πολύ»
Ο Κώστας Καπετανάκης είναι CEO του Estrella Group με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Το Estrella είναι από τα μαγαζιά που προωθήθηκαν πολύ από τα social media και μάλιστα το μπουγατσάν ήταν από τα πρώτα viral φαγητού στην Ελλάδα, με προβολή σε πολλά ξένα μέσα.
«Παρακολουθώ στο TikTok φαγητό αναγκαστικά, κυρίως λόγω δουλειάς, αλλά γενικά τα περισσότερα βίντεο τα θεωρώ βαρετά και κάνω κατευθείαν scroll down», λέει. «Λόγω αλγορίθμου, μου βγαίνει πιο πολύ το ελληνικό TikTok, αλλά παρακολουθώ κάποια εστιατόρια −περισσότερο στο εξωτερικό και λίγα στην Ελλάδα− που έχουν TikTok. Οι Έλληνες tiktokers που μου βγαίνουν πηγαίνουν και τρώνε και κάνουν κριτικές και οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι άσχετοι. Είναι πάρα πολύ νεαροί, δεν έχουν κάποια εμπειρία και καταλαβαίνουμε όλοι ότι αυτό το πράγμα γίνεται για λεφτά.
CEO του Estrella Group
Υπάρχουν τέσσερις-πέντε tiktokers που ασχολούνται με το φαγητό στην Ελλάδα οι οποίοι είναι σοβαροί, μετράει για μένα η γνώμη τους και με επηρεάζουν σε κάποιον βαθμό. Θα πήγαινα σε ένα μαγαζί που το προτείνει κάποιος από αυτούς που παρακολουθώ. Για μένα παίζει μεγάλο ρόλο ποιος κάνει το βίντεο. Δεν με επηρεάζει καθόλου ένας που βγαίνει στην πιάτσα και προτείνει ένα μαγαζί, δεν θα πήγαινα να το δοκιμάσω. Γενικά, πάντως, επηρεάζεται το μαζικό κοινό.
Δεν έχουμε δουλέψει με το TikTok ως επιχείρηση, έχουμε κάνει κάποια δικά μας βίντεο παρουσίασης επαγγελματικά, με κάμερες και με σκηνοθέτες, χωρίς να κάνουμε αυτό το απαίσιο story telling ή να βάζουμε τα παιδιά που δουλεύουν σε μας να μιλάνε· για μένα αυτό είναι αποκρουστικό. Δεν κυνηγάμε το viral αυτήν τη στιγμή, χτίζουμε ένα επαγγελματικό προφίλ. Και ό,τι κάνουμε είναι δικιά μας παραγωγή, δεν έχουμε συνεργαστεί με tiktokers, παρότι έχουμε παραπάνω από δέκα αιτήματα την εβδομάδα για να έρθουν να κάνουν TikTok με ανταπόδοση, κυρίως δίνοντάς τους φαγητό.
Πλέον ζητάνε και λεφτά. Στην εποχή του Instagram, όταν ξεκίναγε όλο αυτό, έφτανε μόνο η ανταποδοτικότητα σε φαγητό∙ την εποχή του TikTok ζητάνε και χρήματα. Είδα πρόσφατα μια περίπτωση που την αποκάλυψε επιχειρηματίας από την Τήνο στο Instagram, ότι είχε στείλει κάποια σε ένα γνωστό μαγαζί ένα μήνυμα και ζητούσε ανταποδοτικά φαγητό, όχι εκβιαστικά, αλλά απαιτούσε, και της απάντησε η επιχειρηματίας “δεν μπορώ να το κάνω αυτό και κάνε ό,τι θες”.
Αυτό που είναι πραγματικότητα είναι ότι τη νέα γενιά, 16-25, ίσως και μέχρι τα 30, την επηρεάζει ακόμα και ένας άγνωστος tiktoker και έχω δει να γίνονται μαγαζιά viral ή γνωστά επειδή κάποιος πήγε και έφαγε εκεί και το πρότεινε στο προφίλ του. Ή έκανε έναν διαγωνισμό, ένα giveaway, έτσι δουλεύει τώρα το σύστημα, δυστυχώς. Έχω δει μαγαζιά που δεν έχουν κάποιο περιεχόμενο να αποκτούν τρελό hype. Έχω ακούσει ότι tiktoker πήγε σε ένα μαγαζί, έκανε βίντεο με ένα γεύμα, το ανέβασε στο TikTok και μετά ο μαγαζάτορας τον πήρε τηλέφωνο και του είπε ότι ήταν fully booked για τρεις εβδομάδες. Βέβαια, το viral κρατάει μια βδομάδα, άντε δύο, το πολύ.
Επειδή κι ο γιος μου είναι σε νεαρή ηλικία, ξέρω ότι είναι μια γενιά που νομίζει ότι όλα μπορούν να γίνουν πάρα πολύ εύκολα, παίρνω μια κάμερα και είμαι tiktoker. Ε, δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα, κι αυτό το λέω από την εμπειρία μου. Οπότε γίνονται χοντρά λάθη. Αν δεν κάνεις ό,τι ζητήσουν, καταλήγουν στον ρεβανσισμό, λένε “θα βάλω κακή κριτική ή θα πω στους φίλους μου να μην έρχονται”, τα έχω δει αυτά και τα έχω ακούσει, στην πιάτσα ακούγονται. Κάποιοι ζητάνε πολύ λίγα λεφτά, 50, 100 ευρώ, κάποιοι ζητάνε πολύ περισσότερα. Μας έχουν ζητήσει για ένα βίντεο και 500 και 700 ευρώ, τα οποία φυσικά δεν δώσαμε.
Προσωπικά δεν θα επέτρεπα σε κάποιον που δεν έχει πάρει άδεια να μπει στο μαγαζί μου και να κάνει ζωντανή μετάδοση∙ όχι με τραμπουκισμούς και βία. Αυτό που θα έκανα, αν ήμουν εκεί και το έβλεπα, θα ήταν να τηλεφωνήσω στον δικηγόρο μου. Τι γίνεται με τα προσωπικά δεδομένα; Αυτός που κάνει το βίντεο μπορεί να δείχνει το δικό του πρόσωπο, αλλά είναι σε ιδιωτική επιχείρηση, είναι πολύ λεπτό το ζήτημα και θέλει νομική υποστήριξη, γιατί είναι άγνωστο ποια είναι τα δικαιώματά σου και ποια του επισκέπτη στο μαγαζί σου.
Σίγουρα θα άφηνα τον οποιονδήποτε να κάνει βίντεο τα φαγητά, δεν μπορώ να το απαγορεύσω, ακόμα και αν λέει ότι δεν του αρέσουν. Όπως κάνει ο άλλος μια κριτική στο Google, μπορεί να βγει από το μαγαζί και να ανεβάσει ένα βίντεο και να πει “δεν μ’ άρεσε αυτό”. Δεν μπορείς να το αποφύγεις. Αλλά το να κάνει live κάποιος μες στο μαγαζί και να δείχνει πρόσωπα εργαζομένων και πελατών, αυτό είναι σίγουρο ότι απαγορεύεται.
Επειδή είμαστε ήδη δώδεκα χρόνια στο κομμάτι της εστίασης, έχουμε πλέον εμπειρία, ξέρουμε ποιοι είναι στην πιάτσα, ποιοι είναι αξιόλογοι, αν κάνουν σοβαρή δουλειά − έχει μεγάλη βαρύτητα και η ποιότητα της εικόνας και ο εξοπλισμός με τον οποίο γυρίζουν τα βίντεο. Επίσης, τι μαγαζιά ανεβάζει; Δεν το λέω ελιτίστικα, θέλω κάποιον που έχει συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και συγκεκριμένες επιλογές, δηλαδή η μαζικότητα δεν μας ενδιαφέρει, όσο καλός κι αν είναι. Έχουμε μπει σε μια λογική, όλη η αγορά, να βγάλουμε το νέο viral γιατί νομίζουμε ότι αυτό θα μας φέρει τον κόσμο. Πιστεύω όμως ότι το κομμάτι viral τελειώνει σιγά-σιγά, γιατί κρατάει πάρα πολύ λίγο, εξαιτίας της άπειρης πληροφορίας που δέχεται ο χρήστης και των πολλών κοινωνικών δικτύων. Έχω δει κατά τη διάρκεια της χρονιάς να γίνονται πράγματα viral αλλά να ξεχνιούνται σε τρεις μέρες, οπότε δεν ήρθαν για να μείνουν.
Γενικά, το κακό με τα social media έχει παραγίνει. Διάβαζα ότι στη Βρετανία θα απαγορευτούν οι διαφημίσεις πρόχειρου φαγητού μετά τις εννιά το βράδυ και αυτό θα ισχύει και για τα social media, κάτι που είναι τρομερή αλλαγή, γιατί αν ένας/μία influencer ζει απ’ αυτό και θέλει να διαφημίσει ένα μπέργκερ ή μια πίτσα, δεν θα μπορεί στην Αγγλία να το κάνει, θα στενέψουν τα περιθώρια».
«Τα μαγαζιά που έχουν στηθεί ινσταγκραμικά ή έχουν δομηθεί πάνω στο TikTok "ταΐζουν" το σύστημα με τους tiktokers»
O Κωστής Καρατζιάς είναι επιχειρηματίας στον χώρο της εστίασης, συνδεδεμένος με μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα και πετυχημένα projects των τελευταίων χρόνων: το Tarantino, το Pizza Ηood και το Fysika by Dough, με μεγάλη εμπειρία στα social media.
«Ανήκω σε μια κατηγορία ανθρώπων που τους έχουν κουράσει τα social media», λέει, «και μας πετυχαίνεις σε μια φάση που ως επιχείρηση όλο αυτό που γίνεται με τα social media το διαχειριζόμαστε κάπως ιδιαίτερα, στην ουσία το “κόβουμε”, γιατί έχει ξεφύγει πλέον το παιχνίδι. Βέβαια, εμείς το φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση, δηλαδή κάποια μαγαζιά στήθηκαν πάνω στα social και πλέον έχουν περάσει στη δεύτερη φάση τους, που έχει χαθεί ο έλεγχος. Κι αυτό αφορά κριτικές ανθρώπων σχετικών και μη με το φαγητό και τα TikTok βίντεο που κάνουν μπαίνοντας μέσα στα μαγαζιά, το οποίο ήταν κάτι που το θέλαμε, αλλά τώρα δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε. Όχι μόνο στην Ελλάδα, το ίδιο γίνεται παντού.
επιχειρηματίας στον χώρο της εστίασης
Υπάρχουν μαγαζιά που έτσι κι αλλιώς έχουν ουρές και δεν το έχουν ανάγκη το TikTok, που λειτουργούν με τον old school τρόπο, το word of mouth, κι εγώ είμαι σε αυτήν τη μεριά, δεν με κερδίζει η εικόνα για να πάω να φάω κάπου. Δηλαδή αν μου πει κάποιος που εμπιστεύομαι “έφαγα εκεί και ήταν γαμάτα”, θα πάω να το δοκιμάσω. Μου αρέσει αυτή η διαδικασία, γιατί νιώθω ότι όλο το άλλο είναι λίγο εφήμερο. Δεν εμπιστεύομαι το TikTok. Το παρακολουθώ γιατί είναι παντού μες στη ζωή μου, εννοείται, πιάνω τον εαυτό μου να σκρολάρει και να βλέπει πράγματα, αλλά είναι τόσο γρήγορη αυτή η διαδικασία και είναι όλα τόσο ίδια πια, συνεχίζουμε με το επόμενο και το επόμενο βίντεο. Αυτό με έχει κουράσει, βλέπεις να κάνουν όλα τα μαγαζιά το ίδιο γύρισμα. Η φάση με το φαγητό έχει παραγίνει.
Το inbox στα προφίλ και των τριών μαγαζιών μας είναι γεμάτα μηνύματα ανθρώπων που ζητάνε να έρθουν στα μαγαζιά να κάνουν βίντεο − από μοντέλα μέχρι ανθρώπους με ελάχιστα views. Δεν καταλαβαίνω τι θέλουν, να τους κάνω εγώ διάσημους τελικά; Άλλο να είναι ένας opinion leader, να ‘χει μια πορεία στον χώρο, να το κάνει σοβαρά, κι άλλο να το κάνουν όλοι για τη φάση των views.
Όσοι έρχονται στα μαγαζιά το κάνουν από μόνοι τους, δεν απαγορεύω σε κανέναν, είμαστε στην εποχή του TikTok και του βίντεο. Όπως μπορείς να γράψεις στο Google ότι έφαγες καλά ή χάλια χωρίς να έχεις έρθει, το ίδιο μπορεί να κάνει και οποιοσδήποτε για ένα μαγαζί. Κρινόμαστε από όλους, αυτό είναι de facto, άρα το αφήνω να συμβαίνει και απλά δεν το "ταΐζω". Δεν μπορούμε να το κράζουμε αυτό, γιατί εμείς το δημιουργήσαμε. Γι’ αυτό αφήνω να έρθει οποιοδήποτε στα μαγαζιά μου να κάνει βίντεο, αλλά στην κουζίνα μου δεν περνάει κανείς. Είναι νόμος απαράβατος να μην ενοχλήσει το προσωπικό, στην κουζίνα μπαίνει μόνο με άδεια από μένα. Τώρα το τι θα κάνει έξω στη σάλα, εάν θα κάνει αρνητική ή θετική κριτική στο βίντεο, είναι κάτι το οποίο το αφήνω να συμβαίνει γιατί δεν με αφορά. Δεν με αφορά μια καλή ή κακή κριτική στο Google, ούτε σε ένα βίντεο. Εγώ ξέρω τι κάνω στα μαγαζιά μου.
Αυτοί που μας προσεγγίζουν συνήθως ζητάνε το γεύμα για να πάρουν από σένα views. Το 70-80% δεν ζητάνε κάποια οικονομική συναλλαγή, αλλά να έρθουν να κάνουν το βίντεο και να πάρουν ό,τι views μπορούν για να ανεβάσουν τα προφίλ τους. Αυτοί που ζητάνε και χρήματα είναι αυτοί που έχουν πολύ μεγάλο αριθμό followers − συνήθως όμως είναι άνθρωποι που θέλουν να πάρουν αναγνωρισιμότητα μέσα από τα μαγαζιά.
Μας έχει συμβεί το εξής: μας έστελνε ένας άνθρωπος εμμονικά την κλασική ατάκα “τι μου δίνεις για να κάνω ένα giveaway τώρα;”. Ούτε καν “γεια”, μόνο αυτή την ερώτηση. Την έστειλε σε όλες τις σελίδες που διαχειριζόμαστε πάνω από 200 φορές. Τον μπλόκαρα, με κίνδυνο να βγει να με κράξει, αλλά δεν με ενδιαφέρει. Στην Ελλάδα είναι λίγα και πολύ συγκεκριμένα τα άτομα που κάνουν σοβαρά αυτήν τη δουλειά, ειδικά στο TikTok.
Το Trip Advisor έχει πεθάνει, αλλά πολύς κόσμος μπαίνει στο Google για να βρει πού να πάει να φάει. Είσαι στον χάρτη, π.χ., στο Κουκάκι, πατάς να δεις πού έχει καλές κριτικές και εκεί θα πας να φας. Αυτό παίζει πάρα πολύ, μπαίνουν στα μαγαζιά μας κοιτώντας τα κινητά, τουρίστες ως επί το πλείστον, που σημαίνει ότι ένα καλό Google account σού φέρνει πελατεία. Απλώς το Google account το κερδίζεις με την ποιότητα και το σέρβις σου, κι αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω tiktokers.
Από την άλλη, υπάρχουν μαγαζιά που έχουν στηθεί ινσταγκραμικά ή έχουν δομηθεί πάνω στο TikTok, τα οποία έχουν κάνει “γωνιές” για Instagram και TikTok· αυτά τα μαγαζιά “ταΐζουν” όλο αυτό το σύστημα με τους tiktokers, και φυσικά αυξάνεται και πληθύνεται το κοινό που κάνει βίντεο stories. Είναι και μια εύκολη δουλειά για τους νέους, πολύ καλύτερη από μια συμβατική δουλειά, και προφανώς τούς αποφέρει και χρήματα αυτό το πράγμα, οπότε γιατί να μην το κάνουν; Oι ίδιοι οι μαγαζάτορες συντηρούμε αυτό το σύστημα: αν ο tiktoker πάει σε 10 μπεργκεράδικα, π.χ., και του ανοίξουν την πόρτα γιατί έχουν ανάγκη να πάρουν αναγνωρισιμότητα, θα απαιτήσει να έρθει και στο δικό σου μαγαζί, και αν του πεις “όχι, φίλε μου, δεν θέλω”, θα γίνεις και ο μαλάκας της υπόθεσης.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν κριτική φαγητού στα βίντεο και στο Google είναι άσχετοι με το αντικείμενο, και η δουλειά της κουζίνας μου περνάει σε τελείως δεύτερη μοίρα, δεν υπολογίζεται από κανέναν. Δυστυχώς, αυτό είναι πλέον κομμάτι του παιχνιδιού. Ήμουν μέτοχος σε ένα μαγαζί το οποίο κυνηγούσε το TikTok πάρα πολύ και αποχώρησα γι’ αυτόν τον λόγο, δεν με αφορούν αυτού του είδους τα μαγαζιά. Θέλω να προσφέρω αυτό που είμαι, και είμαι εστιατόριο. Μπορεί να μου κάνει και καλό όταν κάποιος έρθει και κάνει βίντεο, αλλά δεν το επιζητώ. Και το όφελος είναι κάτι παροδικό, γι’ αυτό και κλείνουν συνέχεια μαγαζιά. Κάνουν ένα buzz τρελό, έναν, δύο, τρεις μήνες, μετά πέφτει η δουλειά και κλείνουν. Η εστίαση θέλει 24/7 να είσαι από πάνω. Αν δεν έχεις ποιότητα να προσφέρεις, τι να σου κάνει το TikTok;».
«Το να μπαίνεις στον ιδιωτικό χώρο του άλλου με το κινητό στο χέρι είναι βίαιο, ασκείς bullying»
Η Μαριλού Παντάκη είναι σεφ, συγγραφέας δύο γαστρονομικών βιβλίων και food blogger με ένα από τα πιο ισχυρά brand names στα ελληνικά social media, το Madam Ginger.
«Έχω 225 χιλιάδες followers στο Instagram, άλλους τόσους στο Facebook και 80 χιλιάδες στο TikTok», λέει. «Κάνω βίντεο μαγειρικής, βίντεο για το πώς θα κάνεις τη ζωή σου πιο οικολογική, πώς θα ζεις πιο βιώσιμα, ενημερωτικά βίντεο για τη χορτοφαγία, και κάνω και βίντεο για το πού θα φας στην πόλη, σε ποια μαγαζιά, πού είναι τα ωραία σημεία, ποια είναι τα καινούργια spots. Δεν κάνω κριτική, παρουσιάζω κάποια μαγαζιά που μου αρέσουν και πηγαίνω και τρώω, τα οποία τα προτείνω γιατί έχουν καλό φαγητό, ή έχουν κάτι να πουν, ή έχουν κάτι καινούργιο. Δεν είναι η δουλειά μου να κάνω κριτική, δεν είναι κάτι που έχω σπουδάσει, δεν είμαι γευσιγνώστρια, πρέπει να έχεις τεράστια εμπειρία σ’ αυτό, να έχεις φάει σε πάρα πολλά διαφορετικά εστιατόρια για να μπορείς να κάνεις κριτική. Εγώ δεν θα μπορούσα να το κάνω.
Η κατάσταση που ζούμε ξεκίνησε από το Instagram, αλλά το TikTok την έχει μπουστάρει τρομερά γιατί είναι μια πλατφόρμα που απευθύνεται σε ακόμα πιο νέα παιδιά, που είναι στα social media και κάνουν βίντεο από τα 9 και τα 10 τους, ενώ η γενιά μου ξεκίνησε στα 30.
Υπάρχει και κόσμος που, εκτός από το ότι ο ίδιος κάνει hate watching, δηλαδή παρακολουθεί accounts ή lives που μισεί, για τα οποία νιώθει άσχημα συναισθήματα, και γουστάρει να το αισθάνεται αυτό εκείνη την ώρα, υπάρχουν κι αυτοί που δημιουργούν accounts τα οποία ανταποκρίνονται σε αυτό το πράγμα: θα κάνω ένα account το οποίο θα είναι μισητό, θα έχει unpopular opinions ή θα έχει hating, ή θα έχει βία ή θα έχει κάτι ενοχλητικό, και υπάρχουν άνθρωποι που τρέφονται από αυτό. Είναι ο απόηχος της κοινωνίας αυτήν τη στιγμή, που είναι σούπερ βίαιος, βλέπεις κάθε μέρα παραδείγματα, τη βία στα σχολεία ανάμεσα στα παιδιά και μια κοινωνία που βράζει, και αυτό το πράγμα μεταφέρεται στα social media. Ειδικά από τα πιτσιρίκια που πέρασαν εγκλεισμό λόγω Covid, που έμειναν δύο χρόνια κλεισμένα στο σπίτι και με περιορισμούς κι ακόμα δεν μπορούν να συνέλθουν.
Το να μπαίνεις στον ιδιωτικό χώρο του άλλου με το κινητό στο χέρι είναι βίαιο, ασκείς βία εκείνη τη στιγμή. Ασκείς bullying, και το ξέρεις και το τρέφεις αυτό, γιατί από κάτω θα έχεις χίλια σχόλια που θα σε αποθεώνουν, “μπράβο, καλά του τα 'πες, μάγκα μου”, και μπορεί να λες βλακείες, ανοησίες, να μην ξέρεις τι σου γίνεται. Μπορεί να στράβωσες από κάτι που σου είπε κάποιος και να είπες “τώρα θα δεις τι θα σου κάνω με το ΤικΤοκ!”. Για μένα όμως φταίει και ο viewer, φταίει κι αυτός που θα πει “δεν θα φάω σε αυτό το μαγαζί” γιατί το είπε το 16χρονο που πήγε με το live, που έβαλε 3,5 στα 10 και υπάρχει μόνο μέσα από αυτό. Τη σαχλαμάρα την τρέφουν οι 1.000 viewers και τα 1.000 like που θα πάρει αυτός που τη λέει.
Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που όσο πιο πολύς κόσμος σε βρίζει, τόσο πιο σημαντικός γίνεσαι. Αυτό δείχνει μεγάλη δόση εμπάθειας. Είναι και θέμα ηθικής, πρέπει να έχεις και ένα είδος ηθικής μέσα σου για να καταλάβεις ότι αυτό που κάνεις μπορεί να βλάψει περισσότερους ανθρώπους, και όχι απλώς έναν μαγαζάτορα που στην έσπασε ή και όντως δεν κάνει καλή δουλειά. Πέρα απ’ αυτόν, υπάρχουν ψήστες, ντελιβεράδες, κάποιος που καθαρίζει, δέκα και δεκαπέντε οικογένειες που βιοπορίζονται από το μαγαζί.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κριτική σκέψη, δεν υπάρχει γνώση, όλα αυτά που συμβαίνουν είναι μια ξεπατικωτούρα της Αμερικής. Βλέπεις ότι στην Αμερική είναι όλοι με ένα κινητό στο χέρι και κάνουν TikTok, υπάρχουν στιγμιότυπα πλέον από παντού, τράκαρε ο τάδε και το κάνει βίντεο, υπάρχουν άπειρα βίντεο σεξιστικά, ρατσιστικά, σεξουαλικά, οπότε τα πιτσιρίκια παρακολουθώντας ένα αμερικανικό TikTok βλέπουν ότι εκεί υπάρχει ελευθερία, οπότε σου λένε “γιατί να μην το κάνω κι εγώ;”.
Έχω φίλους στο Instagram ή στο TikTok που μπορεί να έχουν μια κανονική δουλειά, είναι δημόσιοι υπάλληλοι, διαφημιστές, και παρ’ όλα αυτά χειρίζονται τα social media τους σαν να είναι influencers, θα πάνε στην παραλία και θα ανεβάσουν το αντηλιακό τους, θα πάνε στην ταβέρνα και θα κάνουν φωτογράφιση του φαγητού, θα αναλύσουν τα πιάτα. Ο ρόλος του influencer έχει φύγει από το επαγγελματικό κομμάτι, υπάρχει το ερασιτεχνικό και πλέον έχει περάσει και στο “είμαστε όλοι influencers, οπότε όλοι κάνουμε stories”. Είναι τρομερό φαινόμενο αυτό.
Το κριτήριο για την αξία, το credibility του καθενός μας για τις γνώσεις του είναι, δυστυχώς, ο αριθμός των followers, το πόσους χιλιάδες followers έχει. Έχουμε γίνει όπως στο “Black Mirror”, που η αξία σου στην κοινωνία υπολογιζόταν από το πόσες καρδούλες είχες πάνω απ' το κεφάλι σου».
Τι ορίζει η νομοθεσία
Τι γίνεται όμως με τη νομοθεσία; Υπάρχει νομικό πλαίσιο που καθορίζει τα δικαιώματα ενός καταστηματάρχη ή ενός video creator; Μέχρι πού φτάνει η εξουσία ενός tiktoker; Η Λασκαρίνα Λιακάκου, νομικός και συνεργάτιδα της LiFO, αναφέρει όσα ορίζει το ισχύον νομικό πλαίσιο.
«Έστω ότι tiktoker πάει σε κατάστημα και μαγνητοσκοπεί live το μαγαζί, κάνοντας κριτική και τραβώντας βίντεο τα πρόσωπα των πελατών και των εργαζομένων. Μεταξύ tiktoker και εργαζομένων δεν υπάρχει κάποια έννομη σχέση. Άρα αυτοί δεν μπορούν να πουν “είμαι εργαζόμενος και έχω δικαίωμα να μη βιντεοσκοπούμαι λόγω αυτής μου της ιδιότητας”. Αυτό θα το έλεγαν αν τους βιντεοσκοπούσε ο εργοδότης.
νομικός και συνεργάτιδα της LiFO
Μεταξύ tiktoker και ιδιοκτήτη δεν υπάρχει κάποια έννομη σχέση πάνω στην οποία ο ιδιοκτήτης να πατήσει και να πει “βάσει αυτής της σχέσης δεν έχεις δικαίωμα να βιντεοσκοπήσεις την επιχείρησή μου”. Επειδή δεν υπάρχουν αυτά, εργατικές διατάξεις και αστικός κώδικας φεύγουν απ’ το παράθυρο. Όταν δεν έχουμε έννομη σχέση, αναγκαστικά πάμε στο Σύνταγμα, στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και σε ειδικούς νόμους.
Δικαιώματα του δημιουργού και της ελευθερίας έκφρασης: Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Συντάγματος, η ελευθερία έκφρασης είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα, το οποίο περιλαμβάνει την ελευθερία του λόγου και την καλλιτεχνική έκφραση (άρθρο 16 Σ). Επομένως, ο tiktoker, ως δημιουργός περιεχομένου, μπορεί να επικαλεστεί την ελευθερία έκφρασης όταν βιντεοσκοπεί και δημοσιεύει το περιεχόμενο του φαγητού. Το δικαίωμα αυτό προστατεύεται επίσης από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
Παράλληλα, η βιντεοσκόπηση ως καλλιτεχνική έκφραση καλύπτεται και από την προστασία του πνευματικού δικαιώματος, το οποίο κατοχυρώνεται τόσο από το Σύνταγμα (άρθρα 2 παρ. 1, 3 και 5 Σ) όσο και από διεθνείς συνθήκες, όπως το άρθρο 27 παρ. 2 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το άρθρο 17 παρ. 2 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ωστόσο, οι ελευθερίες αυτές δεν είναι απόλυτες. Η επίκληση της ελευθερίας της έκφρασης δεν είναι θεμιτή όταν παραβιάζονται άλλες νομοθετικές διατάξεις που επιβάλλουν θεμιτούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, η ελευθερία έκφρασης δεν επιτρέπει την προσβολή της προσωπικότητας ή την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, όπως ορίζεται στα άρθρα 9 και 9Α του Συντάγματος. Αυτές οι προσβολές, όπως η δυσφήμηση ή η καταγραφή χωρίς συναίνεση, μπορούν να αποτελέσουν ποινικά κολάσιμες πράξεις (άρθρα 361 επ. Ποινικού Κώδικα).
Δικαιώματα του ιδιοκτήτη και προστασία της ιδιοκτησίας: Ο ιδιοκτήτης/η ιδιοκτήτρια του καταστήματος έχει το δικαίωμα να προστατεύει τον χώρο του/της, καθώς η ιδιοκτησία προστατεύεται από το άρθρο 17 του Συντάγματος. Το δικαίωμα της προστασίας της ιδιωτικής περιουσίας δίνει στον ιδιοκτήτη τον έλεγχο για το τι επιτρέπεται ή όχι να συμβαίνει εντός του καταστήματός του, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά εμπορικές δραστηριότητες, όπως η βιντεοσκόπηση για διαφημιστικούς ή άλλους σκοπούς.
Επιπλέον, με βάση το άρθρο 9 του Συντάγματος περί απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής, ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε καταγραφή που αφορά την προσωπική του σφαίρα ή τον επαγγελματικό του χώρο, εφόσον δεν έχει δώσει ρητή συγκατάθεση. Αυτό συνδέεται και με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, που ενισχύεται από τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (GDPR). Σύμφωνα με το άρθρο 85 του GDPR, η χρήση προσωπικών δεδομένων για δημοσιογραφικούς ή καλλιτεχνικούς σκοπούς πρέπει να σέβεται τις αρχές της αναλογικότητας και της συναίνεσης.
Σύγκρουση δικαιωμάτων και αρχή της αναλογικότητας: Όπως προκύπτει από τα άρθρα 5Α και 9Α του Συντάγματος, τα δικαιώματα στην πληροφόρηση και την προστασία των προσωπικών δεδομένων μπορεί να συγκρούονται. Στην περίπτωση αυτή, η αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Σ) απαιτεί μια στάθμιση των συμφερόντων. Η ελευθερία έκφρασης δεν πρέπει να ματαιώνει το δικαίωμα της ιδιοκτήτριας να ελέγχει τον χώρο της ή να προστατεύει την εικόνα και τη φήμη της επιχείρησής της.
Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΠΔ) έχει αποφανθεί ότι η καταγραφή σε δημόσιους χώρους για πολιτιστικούς, καλλιτεχνικούς ή ενημερωτικούς σκοπούς δεν παραβιάζει την προστασία προσωπικών δεδομένων, αρκεί να μην προσβάλλεται η ιδιωτική ζωή και να υπάρχει συναίνεση. Στην παρούσα περίπτωση, ωστόσο, το κατάστημα αποτελεί ιδιωτικό χώρο, και η βιντεοσκόπηση χωρίς τη συναίνεση του ιδιοκτήτη μπορεί να θεωρηθεί παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία και την προστασία προσωπικών δεδομένων.
Τι πιστεύω ότι συμβαίνει πρακτικά: αν και είναι συχνό φαινόμενο οι επιχειρηματίες να επιδιώκουν τη διαφήμιση μέσω των social media και να επιτρέπουν τη βιντεοσκόπηση, αυτό δεν αίρει την ανάγκη για ρητή συγκατάθεση, ιδιαίτερα όταν ο ιδιοκτήτης εκφράζει σαφώς την επιθυμία του να σταματήσει η καταγραφή. Η σιωπηρή συναίνεση μπορεί να ισχύει σε περιπτώσεις που υπάρχει προφανής αποδοχή ή ενθάρρυνση για την καταγραφή, αλλά όταν υπάρχει αντίθεση από την πλευρά του ιδιοκτήτη, η νομική υποχρέωση του καταγράφοντος είναι να σεβαστεί το αίτημα αυτό.
Άρα: ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη διακοπή της βιντεοσκόπησης, καθώς προστατεύεται από το δικαίωμα στην ιδιοκτησία (άρθρο 17 Σ) και την προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 9Α Σ, GDPR). Αντίθετα, η ελευθερία έκφρασης του tiktoker δεν μπορεί να υπερισχύσει όταν παραβιάζονται τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη, ειδικά σε ιδιωτικό χώρο.
Αν ο tiktoker πάρει το σουβλάκι και πάει σε δημόσιο χώρο, ο περιορισμός σχετικά με την ιδιωτικότητα του καταστήματος δεν ισχύει».
