ΜΙΑ ΝΕΑ ΓΥΝΑΙΚΑ κυκλοφορεί χωρίς σουτιέν στη Γ’ Σεπτεμβρίου. «Έτσι που κυκλοφορείς, θα το φας το κεφάλι σου», της φωνάζουν.
Αθήνα, 2024, η μία πλευρά.
Σε μια άλλη πλευρά της σύγχρονης πραγματικότητας οι γυναίκες διεκδικούν, έχουν δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός τους, μπορούν να αποφασίσουν αν θέλουν να γίνουν μητέρες. Όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν κόσμο που ασχολείται με το γυναικείο σώμα με κάθε τρόπο, αδιάλειπτα, εδώ και αιώνες· με τη γυμνότητα, τη μητρότητα, την έκτρωση, το βάρος, τις ρυτίδες, τις ραγάδες, τα σημάδια, το στήθος, τα οπίσθια. Όλα αυτά συμβαίνουν στον ίδιο κόσμο που έχει επιλέξει να σιωπά και να θεωρεί ταμπού συζητήσεις που αφορούν το γυναικείο σώμα και τις λιγότερο «ευχάριστες» περιοχές του.
Το σώμα είναι το όχημα της αναζήτησης της γυναικείας ομορφιάς και παράλληλα όχημα εξουσίας και καταπίεσης, βασανισμού και αποθέωσης. Το Σώμα της, το πολυφωνικό έργο που έγραψαν η Ελένη Ευθυμίου, η Σοφία Ευτυχιάδου και η Νεφέλη Μαϊστράλη, θα κάνει πρεμιέρα στο Εθνικό Θέατρο στις 13 Νοεμβρίου. Μεταφέρει στη σκηνή αφηγήσεις για τα θαύματα, τις χαρές, τις κατακτήσεις αλλά και τις καταπιέσεις που έχει υποστεί το γυναικείο σώμα μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Είκοσι πέντε γυναίκες παίρνουν μέρος σε αυτό το εγχείρημα, απαρτίζοντας μια δημιουργική ομάδα που αναλαμβάνει να μιλήσει μέσα από το πρίσμα του σώματος για ένα θέμα που αφορά όλα τα φύλα.
Το γυναικείο σώμα ακόμα και σήμερα σημαίνει συναγερμό, βρίθει στερεοτύπων, γι’ αυτό το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο. Γυναίκες που γνωρίζονται μεταξύ τους και έχουν δουλέψει μαζί ανακάλυψαν ότι γνωρίζουν λιγότερα απ’ όσα φαντάζονταν η μία για την άλλη.
Απέναντί μου είναι οι δημιουργοί του έργου, τρεις γυναίκες με διαφορετική εμπειρία, σε άλλη ηλικία και οικογενειακή κατάσταση. Η Νεφέλη είναι 36 ετών, παντρεμένη χωρίς παιδιά, η Ελένη είναι 38 ετών, μητέρα τριών παιδιών που μόλις βγήκε από την περίοδο της λοχείας και θηλάζει, και η Σοφία, στο κατώφλι των πενήντα ετών, είναι μητέρα ενός παιδιού από τον πρώτο της γάμο και παντρεμένη δεύτερη φορά.
Όταν τις ρωτώ τι είναι αυτό που δεν τους αρέσει στο σώμα τους, καθεμιά μου μιλά για μια διαφορετική φάση. «Ανακάλυψα πρόσφατα ότι έχω πέτρα στη χολή κι έτσι κάνω εξαντλητική δίαιτα. Χάνω τα παραπάνω κιλά της εγκυμοσύνης, αλλά χάνω και πολύ χρόνο επειδή ασχολούμαι με τη διατροφή μου», λέει η Ελένη. «Σκέφτομαι πώς όταν αγχώνομαι το στομάχι μου ζητάει τροφή. Πάντα ήθελα να είμαι πιο αδύνατη, όταν ήμουν μικρότερη ήθελα να είναι η μύτη μου πιο μικρή, τα χείλια μου πιο φουσκωτά, τα μήλα πιο έντονα, μεγάλωσα με αυτές τις ιδέες. Τελικά, συνειδητά έχω αποφασίσει να μην αφιερώνω τόσο χρόνο στην εμφάνισή μου, γιατί δεν μου φτάνει ώστε να κάνω άλλα πράγματα, που με ενδιαφέρουν περισσότερο».
Μπορεί σήμερα το βάρος της Νεφέλης να είναι κανονικό, με μικρές αυξομειώσεις, αλλά έχει περάσει από είχε διατροφική διαταραχή κατά περιόδους και ο δρόμος της συμφιλίωσης με το σώμα ήταν μακρύς. «Ήμουν παχύσαρκη ως έφηβη, έχασα στη συνέχεια 30 κιλά μόνη μου, ήμουν σε μόνιμη κατάσταση αγωνίας με το σώμα μου, με δίαιτες και αυξομειώσεις μέχρι να ισορροπήσω και να ηρεμήσω. Αυτό για μένα είναι σημαντικό γιατί είμαι ηθοποιός και το σώμα είναι το εργαλείο μου. Παίζεις με το κορμί σου σε άλλες πίστες, αναμετριέσαι με άλλους όρους, όχι με το αν είμαι λεπτή ή έχω παραπάνω κιλά, αυτό με αφορά λιγότερο, αλλά με το αν είσαι συμφιλιωμένη με την κατάστασή σου. Τα άλλα, ότι θα ήθελα να έχω πιο λεπτούς αστραγάλους π.χ., τα βλέπω με χιούμορ», εξηγεί.
Η Σοφία αισθάνεται ότι βρίσκεται στην αρχή μιας μεγάλης αλλαγής που της δημιουργεί υπερένταση. Ένα θέμα με τα γόνατά της φανέρωσε πόσο πιο αργή είναι η επούλωση λόγω των ορμονικών αλλαγών που έχουν ξεκινήσει να συμβαίνουν στο σώμα της στο κατώφλι της εμμηνόπαυσης και σκέφτεται διαρκώς την εξωτερική πίεση που δέχεται μια γυναίκα σε αυτή την ηλικία.
Η ιδέα να γραφτεί αυτό το έργο δεν προέκυψε καθόλου τυχαία: η Ελένη είχε μόλις μείνει έγκυος στο τρίτο της παιδί και μέσα στο άγχος και στον πανικό εκείνης της περιόδου για το πώς θα κρατούσε τη θέση της στο Εθνικό, πώς θα κρατούσε το παιδί και, τελικά, τη ζωή που ονειρεύτηκε, σκέφτηκε ότι ήθελε να μιλήσει γι’ αυτό που βίωνε. Πάντα την ενδιέφερε η oμαδικότητα και με τη Σοφία αποφάσισαν να ανοίξουν το θέμα του σώματος σε γυναικείες καταστάσεις, σε φάσεις, μεταμορφώσεις και βιώματα που συμβαίνουν συνεχώς και είναι καθοριστικά για τη ζωή των γυναικών. Συνάντησαν τη Νεφέλη και άρχισαν να εξερευνούν τις θεματικές, την εγκυμοσύνη, την εμμηνόπαυση, την πρώτη φορά, την έκτρωση, την έννοια της ομορφιάς, το κομμάτι της εικόνας, και καταστάσεις λιγότερο ορατές που εμπεριέχουν το στοιχείο της βίας, την κακοποίηση, τον βιασμό, το κομμάτι που σχετίζεται με την κοινωνία και εγγράφεται στο γυναικείο σώμα και στις κρυφές και φανερές μεταβολές του.
«Θεωρητικά, μπορούμε να μιλήσουμε πολύ ανοιχτά, στην πραγματικότητα όχι», λέει η Νεφέλη. «Το ενδιαφέρον είναι να ανοίξει μια συζήτηση πέρα από τον δικό μας στενό καλλιτεχνικό κύκλο και να μπορέσουν άνθρωποι που δεν θα είχαν ποτέ πρόσβαση σε τέτοιες συζητήσεις να δουν στο θέατρο ή να βιώσουν αυτήν τη θεματική. Αυτό θέλουμε, να φύγουμε από την περιαυτολογία και το “έλα, αυτό ξέρουμε”, γιατί στην πραγματικότητα ούτε το ξέρουμε το θέμα του σώματος ούτε το συζητάμε ανοιχτά».
Το γυναικείο σώμα ακόμα και σήμερα σημαίνει συναγερμό, βρίθει στερεοτύπων, γι’ αυτό το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο. Γυναίκες που γνωρίζονται μεταξύ τους και έχουν δουλέψει μαζί ανακάλυψαν ότι γνωρίζουν λιγότερα απ’ όσα φαντάζονταν η μία για την άλλη. «Υπάρχουν πράγματα που ούτε εμείς γνωρίζουμε, έχουμε άγνοια, και στην πορεία έπρεπε να εξηγήσουμε πολλά που έχουν παρερμηνευθεί αλλά και να μη μιλήσουμε συγκρουσιακά για τα δυο φύλα», λέει η Σοφία. «Κάνουμε μια παράσταση για να εξερευνήσουμε κι εμείς το τι είναι γυναικείο σώμα και φύλο, τι σημαίνει και κοινωνικοπολιτικά. Ο θίασος αυτών των τόσο διαφορετικών γυναικών συγκροτήθηκε με βάση αυτά τα κριτήρια: διαφορετικές εμπειρίες, προσεγγίσεις, σωματότυποι».
«Είναι εντυπωσιακό», λέει η Ελένη, «πόσο γρήγορα αυτές οι δώδεκα ηθοποιοί έγιναν ομάδα. Από τη δεύτερη πρόβα έγινε μια συγκλονιστική συζήτηση, μας ένωσε το θέμα, γιατί έχουμε ανάγκη να μιλήσουμε, και συνειδητοποιήσαμε πόσο λίγο μιλάμε γι’ αυτό. Είδαμε πόσο μια ειλικρινής συζήτηση απελευθερώνει τις γυναίκες και τις κάνει να συνδέονται και να μοιράζονται πράγματα για τον εαυτό τους. Μπήκαμε πολύ βαθιά και αποκαλυπτικά στη συζήτηση».
Πόσο χιλιοειπωμένα είναι όλα αυτά για το γυναικείο σώμα;
«Αυτή είναι μια καλλιτεχνική αγωνία. Δεν θα υποκριθούμε ότι δεν υπάρχει», συνεχίζει η Ελένη, «ωστόσο η ειλικρινής απάντηση είναι πως θα είναι χιλιοειπωμένα, αλλά πρέπει να ειπωθούν εκατομμύρια φορές».
Μου παραθέτουν μια λίστα από στερεότυπα και ταμπού που όσες φορές και να συζητηθούν εξακολουθούν να παραμένουν σε μια γωνιά ή στο σκοτάδι, σαν βρόμικα μυστικά. «Θα μπορούσε να γραφτεί ένα δοκίμιο περί της ομολογίας του γυναικείου αυνανισμού», εξηγεί η Νεφέλη, «που είναι αυτονόητος για τους εφήβους και εκτός συζήτησης για τα συνομήλικά τους κορίτσια. Ή για τον μύθο ότι μόνο τα αγόρια ερεθίζονται όταν είναι μικρά· αν το πεις για τα κορίτσια ακούγεται πορνό».
«Αν σκεφτούμε πότε χαρτογραφήθηκε η κλειτορίδα, το τι συνέβαινε μέχρι τότε δεν μπορούμε να το φανταστούμε, ούτε τι συμβαίνει με τις κλειτοριδεκτομές ακόμα και σήμερα», λέει η Σοφία.
«Για μένα το πιο σοβαρό στερεότυπο σε σχέση με το γυναικείο σώμα», λέει η Ελένη, «είναι η επιταγή και όχι η επιλογή να κάνεις παιδί, ότι κάθε γυναίκα πρέπει να μείνει έγκυος, το να κάνεις έκτρωση είναι ταμπού. Ότι μέχρι κάποια ηλικία σε ρωτούν αν θα κάνεις παιδί και μετά, αν μετάνιωσες που δεν έκανες».
Η επιλογή να δουλέψουν μόνο γυναίκες σε αυτή την παράσταση ήταν εξίσου συνειδητή με την επιλογή του θέματος. Όταν τις ρωτάω αν περιμένουν επικρίσεις, απαντούν καταφατικά, αλλά βρίσκουν πιο σημαντικό να μπορούν, ως γυναίκες, να μιλάνε ελεύθερα, πιο ανοιχτά, να βάζουν νεοφυή στοιχεία στη συζήτηση χωρίς ταμπού, σε μια κοινωνία στην οποία ο σεξισμός δίνει σκληρή μάχη για να επιβάλει τα πρότυπά του και ο νεοσυντηρητισμός κάνει τις γυναίκες φοβισμένες και άτολμες.
«Θέλαμε και κάτι άλλο», λέει η Ελένη, «να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο οι γυναίκες ηθοποιοί να μπορούν να χαρούν, να απολαύσουν, να ανοιχτούν μέσα στη δουλειά τους, κάτι που δεν είναι δεδομένο ούτε αυτονόητο. Το σπονδυλωτό κείμενο με τις 15 σκηνές εμπλουτίζεται καθημερινά με τις σημειώσεις από τις ψηφίδες που προσθέτουν οι ηθοποιοί. Η ιστορίες θα ακουστούν σε έναν σκηνικό χώρο που μοιάζει με χαμάμ που είναι παραδοσιακά εξομολογητήριο, όπου οι γυναίκες μπορούν να μιλήσουν όπως θέλουν. Εκεί τα στυλιζαρισμένα και περιορισμένα σώματα θα αποδομηθούν, θα απελευθερωθούν και θα αναγεννηθούν προς έναν νέο προορισμό.
«Το γυναικείο σώμα έχει υποστεί άπειρα μικρά και μεγάλα βασανιστήρια για να γίνει επιθυμητό», λέει η Σοφία, «από τη βιομηχανία της μόδας, της ομορφιάς, από την Εκκλησία, τις κάθε λογής κουλτούρες. Υπάρχουν μέρη του κόσμου που θεωρούν μίασμα την περίοδο και τα σωματικά υγρά, ενώ οι γυναίκες σε παγκόσμιο επίπεδο υποβάλλονται στη δοκιμασία του “συνδρόμου απροσδιόριστης ηλικίας” και από τα 15 υποβάλλονται σε ένα σωρό πλαστικές επεμβάσεις για να διατηρήσουν την όψη της νεότητας, κάτι που τις αποπροσανατολίζει, απομακρύνοντάς τες από την ανακάλυψη του εαυτού, του σώματος και των λειτουργιών του, και τις μεταμορφώνει σε κάτι μη πραγματικό, χωρίς ψεγάδι, χωρίς το ίχνος του χρόνου και της αληθινής ζωής. Το να μιλήσουμε για το γυναικείο σώμα είναι σαν να μιλάμε για τη θάλασσα που αλλάζει σχήματα και όψεις και έχει έναν βυθό που πάντα μπορείς να εξερευνήσεις. Αυτό θα θέλαμε να έχει αυτή η παράσταση».
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
