Ο ΒΛΑΣΣΗΣ ΜΠΟΝΑΤΣΟΣ, που θα έφευγε από τη ζωή πριν από 20 χρόνια, στις 14 Οκτωβρίου 2004, υπήρξε μια μεγάλη pop icon –βασικά από τη δεκαετία του ’90 και μετά και έως τον πρόωρο θάνατό του– εξαιτίας της παρουσίας του στην ιδιωτική τηλεόραση. Χοντρικά θα έλεγα πως ο Μπονάτσος ήταν ένας ρόκερ στα 70s, ένας ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου στα 80s και μια δημοφιλέστατη τηλεοπτική περσόνα από τα 90s και έως το τέλος.
Ως ηθοποιό τον έχω δει λίγο και δεν μπορώ να πω πως με συνάρπαζε (απ’ όσα έχω δει). Βασικά, ο άνθρωπος υποδυόταν τον εαυτό του, εκείνο που ήταν, αλλά το να υποδύεσαι τον εαυτό σου δεν σε καθιστά αυτομάτως και ηθοποιό. Ως τηλεοπτικό αστέρα, δε, τον είχα δει μόνο ως μέλος της κριτικής επιτροπής στο τρίτο «Να η Ευκαιρία» –ένα talent show, που προβαλλόταν από το MEGA στο διάστημα 2001-2003–, καθώς παρακολουθούσα την εκπομπή (τακτικά και όχι ανελλιπώς) λόγω μουσικού ενδιαφέροντος. Από ’κει λοιπόν έχω σχηματίσει την όποια γνώμη έχω, σαν άνθρωπο, για τον Βλάσση Μπονάτσο.
Κοντολογίς, θα έγραφα για έναν πολύ θετικό χαρακτήρα, καλόκαρδο, ακομπλεξάριστο, αληθινά και όχι υποκριτικά άνετο, ανεπιτήδευτο, γνώστη που δεν ενδιαφερόταν να το δείξει, πάντα καλής προαίρεσης – απ’ αυτούς τέλος πάντων, που έβλεπαν το ποτήρι μισογεμάτο, όπως λέμε, και όχι μισοάδειο. Εξέπεμπε μία θετική αύρα αυτός ο άνθρωπος, η οποία συνυπήρχε κάπου-κάπου και με μια αδιόρατη θλίψη, που είχε να κάνει προφανώς με την πάλη που συνέβαινε μέσα του, με τις δικές του αγωνίες και τα ζόρια.
Οι ερμηνείες του σε τραγούδια όπως τα «Πυρετός 42», «Ανατριχίλα», «Το φυλαχτό», «Ύμνος στη ζωή», «Κάποιος πεθαίνει» κ.λπ. (σε κάποια εξ αυτών ο Μπονάτσος ήταν και συν-δημιουργός) είναι ανεπανάληπτες – ερμηνείες που τον τοποθετούν, ασυζητητί, στην κορυφή των τραγουδιστών του ελληνικού ροκ.
Εν κατακλείδι θα σημείωνα πως επρόκειτο για έναν άνθρωπο που πάλευε να βρει ένα σημείο επικοινωνίας ανάμεσα στη δημόσια τηλε-εικόνα του και το προσωπικό του βάδισμα – μια... επικίνδυνη ισορροπία οπωσδήποτε. Κι έτσι, όταν κάποια στιγμή αυτά τα δύο θα συμπορεύονταν η ισορροπία θα πήγαινε περίπατο και το ένα (η τηλε-εικόνα) θα κατασπάραζε το άλλο. Δεν ξέρω αν χρειάζεται να πω πως, μέσα στα χρόνια, προσωπικά, με ενδιάφερε περισσότερο ο μουσικός Βλάσσης Μπονάτσος – και σχεδόν καθόλου όλες οι υπόλοιπες περσόνες του. Αυτόν παρακολουθούσα και αυτόν πάντα απολάμβανα, επιχειρώντας κάθε φορά να τον «τοποθετήσω» στο ευρύτερο μουσικό περίγραμμα.
Φυσικά αν μιλάμε για τον Βλάσση Μπονάτσο, σε σχέση με τη μουσική, το πρώτο που έρχεται στο νου όλων μας είναι οι Πελόμα Μποκιού. Είναι ο τρόπος που τραγούδησε ο Μπονάτσος σε κείνο τον δίσκο του 1972 (Lyra), τον κορυφαίο, μάλλον, δίσκο στην ιστορία του ελληνικού ροκ (αν εξαιρέσεις τον «Μπάλλο» και «Το Βρώμικο Ψωμί» του Σαββόπουλου, που ήταν ροκ, μα και πολλά άλλα ταυτοχρόνως). Οι ερμηνείες του σε τραγούδια όπως τα «Πυρετός 42», «Ανατριχίλα», «Το φυλαχτό», «Ύμνος στη ζωή», «Κάποιος πεθαίνει» κ.λπ. (σε κάποια εξ αυτών ο Μπονάτσος ήταν και συν-δημιουργός) είναι ανεπανάληπτες – ερμηνείες που τον τοποθετούν, ασυζητητί, στην κορυφή των τραγουδιστών του ελληνικού ροκ.
Ο Μπονάτσος, ως γνωστόν θα πω(;), δεν είχε ξεκινήσει την πορεία του στο τραγούδι με τους Πελόμα Μποκιού – καθώς από τη δεκαετία του ’60 ήδη συμμετείχε σε διάφορα συγκροτήματα. Τα κυριότερα ήταν δύο... Πρώτα οι Darks, την περίοδο 1966-67 και λίγο πιο μετά οι Loubogg – μια τελευταία μορφή τους, χωρίς τον Γιάννη Κιουρκτσόγλου, με μέλη μόνο ένα από τα πρωταρχικά και όλους τους Darks (βασικά ήταν οι Darks με άλλο όνομα).
Στο ξεκίνημα της φάσης με τους Πελόμα Μποκιού τοποθετείται και η συνύπαρξη του Βλάσση Μπονάτσου με τον Σταύρο Ξαρχάκο στο περιώνυμο «Κοντσέρτο 70», στο Θέατρο Κοτοπούλη (Rex), στις 29 Μαΐου 1970, εκεί όπου θα τραγουδούσε και η Φλέρυ (Παπαδαντωνάκη) Νταντωνάκη. Μια σχεδόν ροκ συνεργασία.
Η φάση του Βλάσση με τους Πελόμα Μποκιού, από την άνοιξη-καλοκαίρι του ’70 έως και το καλοκαίρι του ’73, είναι σχετικά καλά ντοκουμενταρισμένη, αλλά το μετά παραμένει κάπως σκοτεινό. Εν τάχει... Γύρω στον Σεπτέμβριο του ’73, και μετά την διάλυση των Πελόμα Μποκιού, ο Βλάσσης Μπονάτσος φεύγει από την Ελλάδα. Βρισκόμαστε δύο μήνες πριν από το Πολυτεχνείο και η εποχή αρχίζει να μην σηκώνει το ροκ. Στην Πλάκα κυριαρχούν πλέον τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ, τη σεζόν 1973-74, ο Γιάννης Μαρκόπουλος στη Λήδρα συγκινεί περισσότερο τη νεολαία από τον Διονύση Σαββόπουλο στο Κύτταρο. Το ροκ... ψιλοπεθαίνει.
Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό μια μετάβαση στο εξωτερικό για τους Έλληνες ρόκερ θα μπορούσε να αναθερμάνει κάπως την κατάσταση, αλλά και αυτό, βεβαίως, θα ήταν πλέον δύσκολο, αφού το ροκ, και διεθνώς πια, έπνεε τα λοίσθια εκείνη την εποχή. Παρά ταύτα το ταξίδι στο Λονδίνο θα γίνει. Και κάπως έτσι ο Βλάσσης, μαζί με τον κιθαρίστα Παντελή Δεληγιαννίδη, από τα επίσης διαλυμένα Μπουρμπούλια, θα βρεθούν να συνεργάζονται με τους Gordian, του κιθαρίστα, πιανίστα κ.λπ. Γιώργου Σκλήρη, που ήδη βρισκόταν στη βρετανική πρωτεύουσα.
Ο Βλάσσης Μπονάτσος θα τραγουδούσε, παίζοντας επίσης ντραμς και κρουστά, με τους Gordian –το βινύλιο, ως “Madeka”, θα τυπωνόταν μόλις το 2016 από την Anazitisi Records–, αλλά η προσπάθεια δεν θα μπορούσε παρά να ήταν θνησιγενής. Και κάπως έτσι, λίγο καιρό πιο μετά, ο Βλάσσης θα βρισκόταν και πάλι στην Αθήνα.
GORDIAN - Evening Train
Σε γενικές γραμμές θα έλεγα πως ο Μπονάτσος ήταν ένας άνθρωπος με ανοιχτό μυαλό και δίχως αισθητικές παρωπίδες. Υπάρχει μία λίγο μεταγενέστερη συνέντευξή του στο νεανικό περιοδικό «Μαρί-Λένα» (από τον Μάιο του 1976), στην οποία μιλάει με θερμά λόγια για τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ «θάβει» την ελληνική ποπ, λέγοντας πως τα περισσότερα τραγούδια είναι ξένες μεταγλωττισμένες «επιτυχίες» και πως ο ελληνικός στίχος είναι φτωχός, ελαφρύς έως και πολύ κακός και πως δεν πραγματεύεται καμιά σύγχρονη ανησυχία, ούτε τα προβλήματα της νεολαίας, ξεχωρίζοντας από το χώρο μόνο τον Διονύση Σαββόπουλο, που, όπως έλεγε, είχε ρίζες από το δημοτικό και το λαϊκό τραγούδι.
Ακόμη λέει ο Μπονάτσος –και αυτό έχει νόημα– πως οι νέοι, εκτός από το να διαμαρτύρονται θα πρέπει να συνεργάζονται και με τους μεγαλύτερους (γιατί, προφανώς, κάτι θα μάθαιναν κι απ’ αυτούς) και ακόμη πως θα πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με το θέμα «μουσική», επαγγελματικά κτλ.
Έχοντας τέτοιες απόψεις, ο Μπονάτσος, από εκείνη ήδη την εποχή τής... ροκ ανυπαρξίας, δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός πως θα τραγουδούσε στο «έντεχνο» άλμπουμ (για το Πολυτεχνείο) «Εκείνη τη Νύχτα» [Lyra, Οκτώβριος 1974] των Μίμη Πλέσσα-Γιώργου Καλαμαριώτη, όπως και στο λαϊκό «Μαγικά Ταξίδια» [Lyra, Απρίλιος 1975] των Κώστα Καπλάνη-Άκου Δασκαλόπουλου. Δοκίμαζε... και δεν θα ήταν ο μόνος ρόκερ, που θα έμπλεκε, τότε, με το εντεχνολαϊκό. Το ίδιο θα έκανε και ο Παύλος Σιδηρόπουλος (στις συνεργασίες του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο), ενώ ακόμη και ο Δημήτρης Πουλικάκος, τη σεζόν 1976-77, θα τραγουδούσε στην μπουάτ Θεμέλιο, στην Πλάκα, μαζί με τον Μανώλη Μητσιά, την Μαρίζα Κωχ και την Τάνια Τσανακλίδου. Συνέβαιναν κι αυτά...
Πάντως ο Μπονάτσος δεν εγκαταλείπει το ποπ-ροκ προς χάριν του «έντεχνου», όπως θα έκανε ο Σιδηρόπουλος ας πούμε, καθώς μέσα στο 1975 θα έδινε το παρόν στη ροκ όπερα «Τρωικός Πόλεμος» [Philips] του παιδικού φίλου του Γιάννη Πετρίτση, θα τραγουδούσε στην «Καινούργια Μέρα» [Lyra] του Στέλιου Φωτιάδη, ενώ θα πεταγόταν και μέχρι τη Ρώμη, για να κάνει φωνητικά και να παίξει κρουστά στο άλμπουμ του Λουκά Σιδερά “Pax Spray” [RCA].
Δεν θα πει όχι ούτε στο Ελληνικόν Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης εκείνης της χρονιάς (19-20 Σεπτεμβρίου 1975) ο Μπονάτσος, καθώς θα ακουγόταν στον «Κάιν» της Εύης Ρουμελιώτη (θα ελάμβανε και βραβείο ερμηνείας), ενώ η χάρη του θα έφθανε έως το Tokyo International Pop Festival (14-16 Νοεμβρίου 1975), εκεί όπου θα έλεγε το τραγούδι «Κυριακή» των Στέλιου Φωτιάδη-Τ. Στεφανίδη. Η θέση δεν ήταν καλή (18η σε 21 συμμετοχές, στον τελικό), αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Ήταν καλό το τραγούδι...
Βλάσσης Μπονάτσος - Κυριακή
Τον Ιανουάριο του 1976 ο Βλάσσης Μπονάτσος δίνει μια συνέντευξη στον Αργύρη Ζήλο, για το περιοδικό «Ήχος & Hi-Fi». Ο άνθρωπος είχε όνειρα για τη μουσική, σκεπτόταν πάνω στο συνδυασμό δυτικών και ντόπιων παραδοσιακών στοιχείων, που είναι ένα διαχρονικό ζητούμενο, είχε μάλλον εντυπωσιαστεί από τους δίσκους του Χριστόδουλου Χάλαρη («Δροσουλίτες», «Ακολουθία» κ.λπ.), βάζοντας πλώρη για μεγάλα πράγματα, που, δυστυχώς, θα έμεναν στα χαρτιά...
«Ξέρω, θετικά, ότι αυτό που θα ήθελα να πετύχω είναι μια ουσιαστικά ελληνική μουσική, που να κυριαρχείται όμως από στοιχεία ροκ. Δηλαδή μια ελληνική μουσική μέσα στο ευρωπαϊκό πνεύμα, που να έχει διεθνή απήχηση. Που να μπορεί να την ακούσει ένας Ευρωπαίος ή ένας Αμερικάνος χωρίς να τον ξενίζει, αλλά ν’ απευθύνεται κυρίως σε ελληνικό ακροατήριο.(...) Χρήματα από τη μουσική ούτε έχω ποτέ μου κερδίσει, ούτε και επιδιώκω να κερδίσω. Η μόνη μου επιδίωξη είναι η δημιουργία του μουσικού είδους που είπα, δηλαδή της ελληνικής δημοτικής ποπ. Στην προσπάθειά μου αυτή θα χρησιμοποιήσω κάθε μέσον που μου προσφέρεται, ακόμη και γνήσιους οργανοπαίκτες της δημοτικής μουσικής, που να υπακούουν όμως στις κλίμακες και στην αισθητική, που θα τους έχει ήδη υπαγορευθεί. Κάτι δηλαδή σαν αυτό περίπου που κάνει ο Χάλαρης, ο οποίος ναι μεν χρησιμοποιεί μουσικούς της δημοτικής, αλλά το μιξάρισμα που κάνει μετά στις ταινίες αλλάζει εντελώς το αρχικό αποτέλεσμα. Βέβαια δεν θα κάνω ακριβώς αυτό. Ο Χάλαρης άλλωστε είναι μια σημαντικότατη παρουσία στον ελληνικό χώρο, όπως είναι και ο Σαββόπουλος, και όλοι αυτοί που κάνουν προοδευτική μουσική με βάση τις ελληνικές παραδοσιακές ρίζες – που δεν νομίζω να είναι και πολλοί».
Ωραία ήταν όλα αυτά, αλλά, το 1976, δεν υπάρχει ροκ σκηνή στη χώρα. Κάποιοι ροκ δίσκοι, όπως το «Μεταφοραί Εκδρομαί ο Μήτσος» [ΕΜΙ] του Δημήτρη Πουλικάκου, το «Σε Άλλους Κόσμους» [ΕΜΙ] του Ηρακλή Τριανταφυλλίδη (που ίσως πιάνει κάτι απ’ αυτά που είχε κατά νου ο Μπονάτσος) ή και το LP των Τέσσερα Επίπεδα της Ύπαρξης [Venus] μπορεί να κυκλοφόρησαν, αλλά ροκ κλαμπ ουσιαστικά δεν υπάρχουν, ενώ με το ροκ, ως ζωντανό δεδομένο, ασχολούνται ελάχιστοι.
Αυτά που κυριαρχούν είναι τα «έντεχνα» και τα αντάρτικα και βεβαίως τα μαγαζιά της λαϊκής διασκέδασης (τα κοσμικά ή τα λιγότερο...), στα οποία θα εύρισκαν δουλειά αρκετοί ρόκερ – όσοι απ’ αυτούς, τέλος πάντων, δεν τα είχαν παρατήσει και εξακολουθούσαν να ζουν από τη μουσική. Και ήταν αυτή την πεθαμένη ροκ εποχή, όταν ο Βλάσσης Μπονάτσος με τους συνεργάτες του θα κυκλοφορούσε τελικά ένα πολύ καλό LP, που θα είχε τίτλο «Επικίνδυνη Ισορροπία» [Lyra, Μάιος 1976].
Φυσικά ο δίσκος θα περνούσε απαρατήρητος στην εποχή του – κάτι που ήταν, όπως και να το κάνουμε, αναμενόμενο. Σημασία, όμως, έχει πως ήταν ένας δίσκος διαφορετικός, που θα μπορούσε να προξενήσει εντύπωση αν η συγκυρία ήταν κάπως πιο ευνοϊκή. Περιείχε, δε, πολλά καλά τραγούδια, με ωραίες μουσικές και στίχους, που αντέχουν στο χρόνο και τα οποία ακούγονται με ενδιαφέρον ακόμη και σήμερα.
Βλάσσης Μπονάτσος - Τη Φάτσα Μου Βαρέθηκα
Βασικοί συντελεστές της «Επικίνδυνης Ισορροπίας» ήταν, κατ’ αρχάς, ο συνθέτης Σπύρος Βλασσόπουλος (1945-2024) και ο στιχουργός Ανδρέας Αγγελάκης (1940-1991). Ο Σπύρος Βλασσόπουλος ήταν ο Σπύρος από το ντουέτο Λήδα-Σπύρος, ενώ ο Ανδρέας Αγγελάκης ήταν ο στιχουργός (του ντουέτου). Δύο άνθρωποι, σε κάθε περίπτωση, που είχαν τη δική τους ιστορία στο μοντέρνο τραγούδι, επιχειρώντας από το ξεκίνημά τους να παρουσιάσουν κάτι άλλο, κάτι που να μπορούσε να ξεφύγει από την πεπατημένη. Το οποίο και θα κατόρθωναν, τελικά, μέσα από τα δύο ωραία LP (και κάποια 45άρια), που θα ηχογραφούσαν στο διάστημα 1972-74 οι Λήδα-Σπύρος. Η ιστορία, όμως, του πειραιώτη στιχουργού, ποιητή και άλλα τινά Ανδρέα Αγγελάκη είναι πιο βαθιά.
Όσον αφορά το στίχο το πρώτο μοντέρνο στιχάκι τού Αγγελάκη πρέπει να ήταν η «Αντζέλικα», που είχαν πει οι συντοπίτες του (από τον Πειραιά) Blue Birds το 1968, ενώ δικά του λόγια θα τραγουδούσαν η Μαρίνα, η Ελπίδα κ.ά. – και δεν αναφέρομαι, εδώ, στις «έντεχνες» παρουσίες του στη δισκογραφία, που είναι και αυτές πολλές (τραγούδια του έχουν πει οι Γιώργος Νταλάρας, Γιάννης Πουλόπουλος κ.ά.). Να υπενθυμίσω ακόμη πως ο Αγγελάκης ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη του ΑΚΟΕ (Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας), ενώ η βιβλιογραφία του περιλαμβάνει περισσότερα από 30 βιβλία (ποίηση, θέατρο, πεζογραφία, παιδικά λογοτεχνήματα, δοκίμιο, μεταφράσεις).
Επίσης ο Ανδρέας Αγγελάκης πρέπει να ήταν ο πρώτος, που είχε μεταφράσει Leonard Cohen στα ελληνικά. Και αναφέρομαι στο βιβλίο του «Μικρό Ανθολόγιο Παγκόσμιας Ποίησης» [Καστανιώτης, 1971], στο οποίο ο πειραιώτης ποιητής θα μετέφραζε συναδέλφους του από διάφορες χώρες – Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία, Γερμανία, Σουηδία, Αυστρία, Ισπανία, Σοβιετική Ένωση, Μεξικό, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Καναδάς. Από τον Καναδά, φυσικά, θα επιλεγόταν ο Leonard Cohen.
Οι στίχοι λοιπόν του Ανδρέα Αγγελάκη είναι ένα πρώτο πολύ σοβαρό δεδομένο στην «Επικίνδυνη Ισορροπία». Στίχοι παράξενοι, προσωπικοί, άλλοτε ερωτικοί, άλλοτε με κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, σε κάθε περίπτωση γοητευτικοί και συχνά με πολλά μεταφυσικά στοιχεία και νοήματα. Τρία δείγματα...
Πρώτα από το τραγούδι «Εφτά και τέταρτο»: «Εφτά και τέταρτο η ώρα / φεύγω και πάω ταξίδι πάλι / και κάτω χάνεται η Γη μου / σαν φλογισμένο πορτοκάλι. Σφαίρες κυλάνε μετεωρίτη / γαλάζια όστρακα περνάνε / και μέσα απ’ το πηχτό σκοτάδι / όντα περίεργα με κοιτάνε. Δεν έχω μνήμη ούτε σημαία / είμαι ποντίκι σ’ άδειο τρένο / τι ψάχνω σ’ άλλους κόσμους νά ’βρω; / και πού πηγαίνω, πού πηγαίνω;».
Από το τραγούδι «Οι Πύλες»: «Όλες οι πύλες κλείσανε / με τ’ άλογα του Ρήσου / μόνο μια πύλη απόμεινε / αυτή του παραδείσου. Χιλιάδες χέρια υψώνονται / φωνάζοντας βοήθεια / και κολασμένα στόματα / που δίψασαν γι’ αλήθεια. Κάποιος το ρούχο μου τραβά / κι άλλος κρασί μού δίνει / κι άλλος τα πόδια μου φιλά / κι αρχίζει να με γδύνει. Ένα μαστίγιο άστραψε / και βγήκαν οι Αρχαγγέλοι / κι ο ένας, ο ερμαφρόδιτος / την κεφαλή μου παίρνει».
Και από το «Ένα κι ένα κάνουν δύο»: «Ονειρεύτηκα ν’ αλλάξουμε τον κόσμο / με τσεκούρι και φωτιά / κι όχι με δυόσμο. Ένα κι ένα κάνουν δύο / λέω στους φίλους μου αντίο / παίρνω μόνος μου το δρόμο / κι έχω τ’ όπλο μου στον ώμο».
Ο Σπύρος Βλασσόπουλος μπορεί να είχε γράψει ωραίες μουσικές, πάνω σ’ αυτούς τους ιδιαίτερους στίχους τού Αγγελάκη, αλλά το πράγμα θα ήταν μισό χωρίς την ενορχήστρωση του Σαράντη Κασσάρα και τις ερμηνείες του Βλάσση Μπονάτσου. Ο Κασσάρας, ως οργανίστας-πιανίστας, είχε ξεκινήσει από τα νεανικά γκρουπ τού δεύτερου μισού των σίξτις, στη Θεσσαλονίκη, έχοντας περάσει διαδοχικά από τους Monks, τους Boomerangs, τους Blow Up και τους Blue Velvet, ενώ ως ακόμη πιο σημαντική κρίνεται η παρουσία του στο progressive συγκρότημα Ζηλωτής (μαζί με τον Νίκο Παπάζογλου κ.ά.), το 1972. Περαιτέρω τη σεζόν 1976-77 ο Κασσάρας θα συμμετείχε στην ορχήστρα, που θα απέδιδε το μιούζικαλ του Κώστα Τουρνά «Πρόβα», στο κλαμπ Κύτταρο.
Βασικά, όμως, ο Κασσάρας είναι «κλασικός» συνθέτης και διπλωματούχος πιανίστας, με πλατύ έργο (όπερες κ.ά.), ένα μικρό μέρος του οποίου έχει αποτυπωθεί στη δισκογραφία – ενώ, και πέρα από τις κατά καιρούς ενορχηστρώσεις του, θα εμφανιζόταν ως πιανίστας και σε δίσκους των Διονύση Σαββόπουλου («Η Ρεζέρβα»), Μαρίας Φαραντούρη («Η Μαρία Φαραντούρη Τραγουδάει Μπρεχτ»), Μαρίζας Κωχ («Ο Καθρέφτης»), Μίκη Θεοδωράκη («Ραντάρ»), Βαγγέλη Γερμανού («Τα Μπαράκια») κ.ά. Μνημειακή, δε, είναι και η ενορχήστρωσή του, στα πνευστά, στη «Νινόν» των Διονύση Σαββόπουλου-Ορέστη Λάσκου-Σώτου Παναγόπουλου, από το “Happy Day” [Lyra, 1976]. Τέτοιες ενορχηστρώσεις, με δυνατές γραμμές πνευστών και με εμφανείς επιρροές από Blood, Sweat & Tears και όλα τα υπόλοιπα γκρουπ του τραγουδιστικού τζαζ-ροκ, συναντάμε και στην «Επικίνδυνη Ισορροπία», μαζί βεβαίως με χρήση εγχόρδων, πιάνου, τσέμπαλου, πλήρους ροκ σχήματος, γυναικείων φωνητικών κ.λπ.
Βλάσσης Μπονάτσος - Ένα Αυτοκίνητο Στο Δρόμο
Μπορεί να μην είναι γνωστό ποιοι ακριβώς μουσικοί συμμετείχαν στο δίσκο, όμως η δουλειά που είχε γίνει σ’ αυτό το επίπεδο, των παιξιμάτων και της ενορχήστρωσης, είναι εντυπωσιακή – και τούτο ανεξαρτήτως της τυπικής παραγωγής, που οπωσδήποτε δεν βοηθά το άλμπουμ ώστε να αναδειχθεί ηχητικά. Φυσικά, και ο Βλάσσης Μπονάτσος είναι τέλειος εδώ, γεμίζοντας με τη φωνή του το χώρο, ερμηνεύοντας με τον δικό του τρόπο, άλλοτε δυναμικά και παθιασμένα, και άλλοτε πιο λυρικά και πιο «χαμηλά», δημιουργώντας για άλλη μια φορά ένα ροκ ερμηνευτικό πρότυπο.
Γύρω από την ποπ και το ροκ, μα και για τις ελληνικές εκδοχές τους, ο Μπονάτσος εξέφραζε από τότε κάποιες απόψεις, κάπως ιδιαίτερες (δεν θέλω να πω αν συμφωνώ ή όχι με όσα έλεγε), οι οποίες είχαν ενδιαφέρον. Σκεφτόταν πάνω σ’ αυτά τα θέματα ο Βλάσσης, υποστηρίζοντας τα εξής (πάντα από το περιοδικό «Μαρί-Λένα» του Μαΐου ’76):
«Η ορολογία “ελληνική ποπ” είναι ανύπαρκτη διότι η ποπ και το ροκ είναι κινήματα μουσικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και πάντα νεολαιίστικα, τα οποία δεν δέχονται εθνικά χρώματα. Είναι δε απόρροια των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων και θέσεων που συμβαίνουν κατά μεγάλες περιόδους (ανά δεκαετία περίπου) στον δυτικό πολιτισμό και που έχουν άμεση σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου. Μπορούμε όμως, κάλλιστα, αν θέλετε να μιλήσουμε για την ελληνική μοντέρνα νεανική μουσική, δηλαδή τη μουσική που δημιουργείται από νέα παιδιά και απευθύνεται σε νέα παιδιά. Διότι υπάρχει και άλλη εξίσου μοντέρνα μουσική, το λεγόμενο ελαφρό τραγούδι (Κλειώ Δενάρδου, Σώτος Παναγόπουλος, Γιοβάννα, Γιάννης Βογιατζής κ.ά.), με ευρωπαϊκές επιρροές, το οποίο δεν είναι για πολλούς νέους σύγχρονο. Κατά συνέπεια το πρόβλημα είναι για την μουσική παραγωγή τύπου Robert Williams, Πασχάλη, Ελπίδας κ.ά., που εκφράζουν αγανάκτηση και μίσος τόσο για το λαϊκό τραγούδι, όσο και για το ελαφρό. Κατά τη γνώμη μου αυτό το πρόβλημα δεν λύνεται με λόγια, αλλά με έργα».
Ο Βλάσσης Μπονάτσος, με την «Επικίνδυνη Ισορροπία», προτείνει, αναμφισβήτητα, κάτι άλλο. Λέμε, βασικά, για την πιο δημιουργική φάση της μουσικής πορείας του, που συντελέστηκε στη δεκαετία του ’70 και η οποία θα ολοκληρωνόταν με την παρουσία του στη Μέδουσα, δίπλα στους Γιώργο Μαρίνο, Μαρίνα κ.ά., υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Νίκου Δανίκα, τις σεζόν 1975-76 και 1976-77, και βεβαίως με τη δεύτερη παρουσία του στο 16ον Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (15-16 Σεπτεμβρίου 1977), εκεί όπου θα απέδιδε το τραγούδι του Σάκη Τσιλίκη «Η παρέα της Χαλκιδικής» (και δισκάκι, στην Lyra, από την ίδια εποχή, με flip-side την «Αγάπη» των Σάκη Τσιλίκη-Τάκη Καρνάτσου).
Τα επόμενα χρόνια ο Βλάσσης θα βρεθεί στην Αμερική. Όταν θα επιστρέψει στην Ελλάδα, στο ξεκίνημα της δεκαετίας του ’80, το ροκ είχε μετατοπιστεί πια σε άλλες σφαίρες. Παρά ταύτα ο ίδιος θα κάνει μια προσπάθεια να επανασυνδεθεί με το παρελθόν του, μέσω του άλμπουμ «Γενικά...» [CBS, 1981], αλλά πλέον το μέλλον του φαινόταν πως ήταν αλλού. Θα το έβλεπε εκείνος πρώτος απ’ όλους...
Βλάσσης Μπονάτσος - Επικίνδυνη Ισορροπία
