Ο Αλέξανδρος Κασσανδρινός κατάφερε να παντρέψει τη δικηγορία με την τέχνη. Ωστόσο το διαμέρισμά του στο Παγκράτι δεν μαρτυρά καμία από τις δυο του αγάπες. Είναι ένας ελεύθερος και ουδέτερος χώρος όπου μπορεί να αναπνέει και να γεμίζει τις μπαταρίες του, δεν έχει τίποτα περιττό. Ένα σπίτι σωστά ζυγισμένο, που λούζεται στο φως.
Η πολυκατοικία είναι του’70 και το διαμέρισμα νομίζεις ότι ξεπήδησε από ταινία εκείνης της δεκαετίας, ότι από κάπου θα φανεί ο Κωνσταντάρας να κάνει την πρωινή του γυμναστική.
Μαύρο μάρμαρο και λιτές γραμμές που χάρη στον πρωτοποριακό αρχιτέκτονα Nίκο Ζουλαμόπουλο αντέχουν στον χρόνο. «Γιατί επέλεξες το Παγκράτι;» τον ρωτάω. «Δεν το αλλάζω με τίποτα το Παγκράτι», μου λέει με ζωντάνια.
Εδώ αισθάνεται τον πραγματικό παλμό της πόλης και μου εξηγεί ότι στη δική του γεωγραφία το πραγματικό κέντρο ξεκινάει από το Παγκράτι και καταλήγει στην Κυψέλη, είναι σαν τα δυο νοητά άκρα του κέντρου.
«Δεν μ’ αρέσουν τα παλιά έπιπλα, με βαραίνουν. Δεν θέλω την ενέργεια των παλιών αντικειμένων. Δεν έχω φέρει τίποτε από το πατρικό, μόνο τα βιβλία μου και μια παλιά κόκκινη φωτογραφική μηχανή.
Αυτό που αγαπά στο Παγκράτι είναι η αίσθηση της συνοικίας, της γειτονιάς. Κατεβαίνει στο ψιλικατζίδικο που μοιάζει με παλιό μπακάλικο και αγοράζει τα πράγματα που του λείπουν. «Από την ώρα που θα βγω το πρωί απ’ την είσοδο της πολυκατοικίας μέχρι να μπω στο αυτοκίνητο, έχω καλημερίσει τουλάχιστον πέντε-έξι ανθρώπους», λέει.
Το διαμέρισμα το βρήκε τυχαία από αγγελία και με το που άνοιξε η εξώπορτα και είδε αυτό το «ποιητικό» φως, προτού τσεκάρει τις λεπτομέρειες, είπε αυθόρμητα «το θέλω», πιστεύει άλλωστε πολύ στο ένστικτο της πρώτης εντύπωσης.
Το διαμέρισμα είχε ανακαινιστεί προτού το κατοικήσει, αλλά είχαν γίνει λίγες επεμβάσεις με σεβασμό στις αρχικές λιτές γραμμές του. Του λέω ότι μου αρέσει πολύ το μαύρο μάρμαρο στο πάτωμα αλλά και το σαλόνι, που είναι σαν να βουλιάζει και σου δημιουργεί την αίσθηση της αγκαλιάς. Παρατηρούμε ότι τα χωρίσματα της κουζίνας είναι σαν σύγχρονα αρχιτεκτονικά σχέδια.
«Είναι το μόνο σπίτι στο οποίο δεν χρειάστηκε να επέμβω καθόλου. Απλώς έβαλα τα έπιπλά μου και δεν άλλαξα τίποτα». Τα έπιπλα μού εξηγεί ότι ήρθαν και κούμπωσαν, σαν να ήταν σχεδιασμένα για εδώ. «Ακόμα και η βιβλιοθήκη χώρεσε ακριβώς τον αριθμό των βιβλίων που έφερα», λέει και μου δείχνει τη βιβλιοθήκη.
Για τον Αλέξανδρο η μεγαλύτερη αρετή του σπιτιού είναι αυτό το ακατέργαστο φως, σαν από κάπου να απαγγέλλει τον «Άξιον εστί» ο Ελύτης. «Το καλοκαίρι χρειάζεσαι γυαλιά ηλίου για να καθίσεις ακόμα και στο καθιστικό», μου εξηγεί με χαμόγελο. Τον ρωτάω τι είναι για εκείνον το σπίτι. Μου εξομολογείται ότι το συγκεκριμένο είναι το πρώτο σπίτι που νιώθει ότι το κατοικεί, ότι χαλαρώνει και γεμίζει τις εσωτερικές του μπαταρίες.
Μέχρι πρότινος με τα σπίτια του είχε μια ξενοδοχειακή σχέση. «Γυρνούσα πάντα πολύ αργά, έπαιρνα delivery, έκανα ένα μπάνιο και κοιμόμουν. Το πραγματικό μου σπίτι ήταν για πολλά χρόνια το γραφείο μου γιατί η ζωή του δικηγόρου έχει πάρα πολλές ώρες στο γραφείο. Κακά τα ψέματα, τα δυόμισι τρίτα της ημέρας μου τα περνούσα εκεί».
Του λέω ότι τα σπίτια των δικηγόρων που έχω επισκεφτεί έχουν βαριά διακόσμηση, θυμίζουν τα γραφεία τους, έχουν κάτι το συντηρητικό. Συμφωνεί. «Ναι, κι εγώ τόσα χρόνια δεν έχω δει ούτε ένα σπίτι ή γραφείο δικηγόρου που να έχει κάτι το ελεύθερο, κάτι ντιζαϊνάτο, χρώμα». Μου εξηγεί ότι τους περισσότερους δικηγόρους τούς απορροφά πολύ η ενασχόληση με τα νομικά και μετά τις σπουδές δεν ανοίγονται σε άλλου είδους γνώσεις, τους τρώει το δικηγοριλίκι. Έτσι, μένουν στην αισθητική «Άρειος Πάγος»: κοστούμι, γραβάτα, Chesterfield καναπές.
«Δύσκολα βγάζει ένας δικηγόρος τη γραβάτα του;» τον ρωτάω. Η μεγαλύτερη πρόκληση και για τον ίδιο ήταν να βγάλει, τουλάχιστον από το γραφείο του, το καθημερινό κολλαριστό πουκάμισο, τα κοστούμια και τη γραβάτα, και να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πελατών χωρίς αυτά. Είναι σαν ο κόσμος να περιμένει έναν δικηγόρο να φοράει τη «στολή» του και μόνο τότε αρχίζει να νιώθει ασφάλεια.
Ο Αλέξανδρος, όμως, διαφέρει σε όλα. Πάντα τον συγκινούσε ο πολιτισμός, η τέχνη. Από μικρός αγαπούσε την Ιστορία και την Αρχαιολογία ‒ η μητέρα του τού εμφύσησε αυτή την αγάπη. Μου λέει περήφανα ότι έχει επισκεφτεί τους περισσότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα και ό,τι υπάρχει σε μουσείο. Ακόμα και σήμερα μέσα σε ένα μουσείο νιώθει να γαληνεύει η ψυχή του και να πάλλεται από την ομορφιά. Μέσα απ’ τα μουσεία γνώρισε και αγάπησε την τέχνη. Τη θαύμαζε, τη μελετούσε και τον γοήτευε το ταξίδι που προσφέρει. Έτσι, σχεδόν χωρίς να το καταλάβει, ανέβηκε σε αυτό το καράβι.
«Άρχισα να αγοράζω τέχνη. Στην αρχή επένδυα σε μικρά έργα, αργότερα σε μεγαλύτερα». Τα έργα αυτά δεν τα έφερε στο τωρινό διαμέρισμα. Ξεκίνησε να τα βάζει στο γραφείο του στο Κολωνάκι, γιατί αυτό αισθανόταν τότε σπίτι του. Στο εδώ διαμέρισμα δεν θέλει τόση πληροφορία, ούτε και την έννοια αν έχουν μπει σωστά οι πίνακες και αν ανοίγει διάλογο το ένα έργο με το διπλανό του. «Στο γραφείο ξεκίνησε αυτή η συλλογή, ας μείνει εκεί. Ήθελα στο σπίτι μόνο κάποια έργα αγαπημένων καλλιτεχνών, που να ταιριάζουν με τη ’70s ρετρό αισθητική».
Έτσι έβαλε στο διαμέρισμα έργα του Ανέστη Ιωάννου, του Δημήτρη Αναστασίου, ένα πολύχρωμο έργο του Γιώργου Πουλή, το βάζο του Γιώργου Χαδούλη, ένα έργο του Αλέξανδρου Γεωργίου, ένα κεραμικό της Στέλλας Καπεζάνου, δύο σχέδια της Φωτεινής Πούλια, μια φωτογραφία του Robert ΜacCabe και φωτογραφίες της Καρολίνας Πέτση.
Παρατηρώ ότι το σπίτι δεν έχει καθόλου παλιά έπιπλα ή αντίκες. H τραπεζαρία είναι BoConcept οι καναπέδες Zuiver. «Δεν μ’ αρέσουν τα παλιά έπιπλα, με βαραίνουν. Δεν θέλω την ενέργεια των παλιών αντικειμένων. Δεν έχω φέρει τίποτε από το πατρικό», λέει. «Ούτε ένα πράγμα;» ρωτάω με απορία. «Όχι, τίποτε απολύτως, μόνο τα βιβλία μου και μια παλιά κόκκινη φωτογραφική μηχανή.
Δεν τον ενδιαφέρουν τα ντιζαϊνάτα έπιπλα, προτιμά τα πιο βολικά. Γενικά, δεν το αφορά το να δηλώνει το σπίτι «τα κατάφερα» αλλά να τον βοηθά να συνδέεται με τον εσώτερο εαυτό του. Αν είσαι ταπεινός στην ουσία σου, τέτοιο θα είναι και το σπίτι σου. Μου λέει ότι τον περισσότερο χρόνο τον περνάει στο καθιστικό και απολαμβάνει πολύ και τη βεράντα, που του ανοίγει την καρδιά. Του αρέσει πολύ να έχει φίλους σπίτι, να τους μαγειρεύει, να τους φροντίζει, να ανοίγει ωραία κρασιά.
Δεν πιστεύει στην αρνητική ενέργεια που έρχεται και φωλιάζει στον χώρο. Και το φενγκ σούι «το ακούει», αλλά έχει βάλει τον καθρέφτη να κοιτάει την πόρτα, που κανονικά απαγορεύεται. «Τελικά, κέρδισε το ότι μου αρέσει σε αυτό το σημείο. Είμαι ανοιχτός σχεδόν σε όλα, όμως στο τέλος κάνω αυτό που αισθάνομαι. Άλλωστε, ένα τόσο φωτεινό σπίτι είναι σαν να καθαρίζει από μόνο του ό,τι ενεργειακά σκοτεινό».
Τον ρωτάω αν, όταν τελειώνει μια ερωτική σχέση, αφήνει ένα αποτύπωμα πόνου στο σπίτι. «Και στο σπίτι και στην καρδιά υπάρχει μια θλίψη. Έπειτα, όλο και κάποιο αντικείμενο αφήνουν πίσω να τους θυμίζει, που δεν το ζητούν πίσω ποτέ. Συνήθως ‒δεν ξέρω γιατί‒ μου άφηναν ηλεκτρικές συσκευές. Έχω μηχανή εσπρέσο, μια τοστιέρα, έναν λεμονοστύφτη και ένα σωρό άλλα μικροπράγματα που έμειναν σαν μάρτυρες αυτού που υπήρξε κάποτε».
Του ζητάω να μου μιλήσει για το επιτυχημένο του πρότζεκτ, το «just art», που ξεκίνησε πριν από κάποια χρόνια. Μου εξηγεί ότι στη ζωή του υπήρχαν πάντα φίλοι καλλιτέχνες, έχει επενδύσει σε αυτές τις φιλίες. Τον γοήτευε ο μποέμ τρόπος ζωής τους, απολάμβανε τις συζητήσεις μαζί τους.
Κάποια στιγμή ήρθε ένας φίλος και επειδή είχε πολλή τέχνη στο γραφείο του τού πρότεινε να κάνει μια έκθεση εκεί με έργα του ταλαντούχου Στρατή Ταυλαρίδη. «Αρχικά, μου φάνηκε κάπως παράξενο και ήθελα να υπάρχει κάποιος λόγος για να γίνει η έκθεση. Έτσι, γεννήθηκε το “just art”, μια συντόμευση το justice art». Το όνομα το βρήκε ο φίλος του Νικόλας Γιατρομανωλάκης που δημιούργησε και την οπτική του εικόνα κάπως και τον βοήθησε ουσιαστικά να κάνει αυτό το πρώτο βήμα.
«Είναι ένας διάλογος δικαιοσύνης και τέχνης, οι δυο μoυ ιδιότητες δηλαδή μέσα από θέματα που άπτονται των εννοιών αυτών. Όταν έγινε αυτό το βήμα κάτι μέσα μου γαλήνεψε. Ενώ μέχρι τότε ήμουν ο δικηγόρος που αγόραζε τέχνη ή με κάποιον τρόπο ασχολούνταν, η πιο βαθιά και ουσιαστική ενασχόληση με αυτήν είναι σαν να με ισορρόπησε και να γεφύρωσε αυτά τα φαινομενικά αντίθετα πράγματα που τελικά δεν ήταν τόσο ασύνδετα το ένα απ’ το άλλο. Η τέχνη μού δίνει και μια άλλη ελευθερία στη δικηγορία, η σύγχρονη ματιά της έχει βοηθήσει τη δικηγορική μου σκέψη. Με έχει κάνει πιο χαλαρό, πιο ήρεμο, λιγότερο τσιτωμένο, με περισσότερη αυτοκυριαρχία».
Τον ρωτάω αν ο κόσμος της τέχνης τον κοιτούσε αυτά τα χρόνια με δυσπιστία. «Ίσως στην αρχή αναρωτιόντουσαν όλοι από πού ήρθα. Όμως, δεκαεπτά εκθέσεις μετά έστρεψαν το βλέμμα σ’ εμένα και πολλοί είναι αυτοί που μου είπαν ότι το κάνω καλά αυτό που κάνω». Από τα ηχεία ακούμε Melody Gardot, το «Baby, Ι am a fool».
Ο Αλέξανδρος ακούει πολλή μουσική. Δεν είναι της τηλεόραση, oύτε «σειράκιας» κολλημένος στο Νέτφλιξ. Αγαπά να διαβάζει. Αγαπά τις Κυριακές να μελετά με πάθος τις εφημερίδες, μια συνήθεια που δεν νίκησαν ο ηλεκτρονικός Τύπος. Του αρέσει να μαγειρεύει, να περνάει χρόνο δίπλα στα φυτά του, στη βεράντα, που μοιάζει με προέκταση του σπιτιού. «Δεν νιώθω ποτέ μοναξιά», λέει, «μ’ αρέσει πολύ η παρέα με τον εαυτό μου. Τα βρήκαμε επιτέλους», λέει και το πρόσωπό του αστράφτει. Δεν ξέρω αν τελικά το φως έρχεται μόνο του ή αν το κάνει πιο δυνατό αυτό το φωτεινό αγόρι.
