Μια «Ηλέκτρα» φτιαγμένη από κλισέ

Μια «Ηλέκτρα» φτιαγμένη από κλισέ Facebook Twitter
Οι ηθοποιοί ερμηνεύουν «σχήματα», καμώνονται την ιδιότητα του ρόλου τους, χωρίς ποτέ να βρίσκουν τη δική τους αλήθεια σ' αυτό που κάνουν, μετατρέποντας την τραγωδία σε μια παρωχημένη, απλοϊκή ηθογραφία.
0

Ορφανή από τον λατρεμένο πατέρα της, περιφρονημένη από την αδίστακτη μητέρα της, στερημένη από τον εξόριστο αδελφό της, η Ηλέκτρα του Ευριπίδη έχει υποστεί, όπως ανακαλύπτουμε στην αρχή του έργου, έναν ακόμα οδυνηρό υποβιβασμό: η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος την πάντρεψαν μ' έναν γεωργό. Αποκομμένη από την κληρονομιά της και τα βασιλικά δώματα, η ηρωίδα βρίσκεται τώρα καταδικασμένη σε μια ζωή φτώχειας και χειρωνακτικής εργασίας, σε ένα καλύβι απομακρυσμένο απ' την κοινότητα του Άργους.


Αυτός ο «θανάσιμος γάμος» συνιστά πολλαπλά ταπεινωτικό πλήγμα για την άτυχη πριγκιποπούλα. Δεν είναι μόνο πως όλοι γνωρίζουν την ντροπή της και την οικτίρουν. Είναι και ότι ο καλοκάγαθος γεωργός, σεβόμενος την αριστοκρατική της καταγωγή, την αφήνει ανέγγιχτη: έτσι, ως παντρεμένη παρθένα και άτεκνη σύζυγος ταυτόχρονα –συνδυασμός ανήκουστος για τα δεδομένα της εποχής–, η Ηλέκτρα μετατρέπεται σε κοινωνικό «τέρας».

Μέσα απ' αυτή την καινοτόμο παραλλαγή του μύθου που επινοεί ο Ευριπίδης, η σωματική, συναισθηματική και πνευματική απομόνωση της ηρωίδας αγγίζει νέα, εντυπωσιακά ύψη*: «ἄγαμος ἄτεκνος ἄπολις ἄφιλος», όπως ήταν και η αδελφή της Ιφιγένεια πριν απ' αυτήν, η Ηλέκτρα περιφέρεται καθημερινά σε μια υπαρξιακή άβυσσο.


Μέσα απ' αυτή την καινοτόμο παραλλαγή του μύθου που επινοεί ο Ευριπίδης, η σωματική, συναισθηματική και πνευματική απομόνωση της ηρωίδας αγγίζει νέα, εντυπωσιακά ύψη*: «ἄγαμος ἄτεκνος ἄπολις ἄφιλος», όπως ήταν και η αδελφή της Ιφιγένεια πριν απ' αυτήν, η Ηλέκτρα περιφέρεται καθημερινά σε μια υπαρξιακή άβυσσο.

Γδέρνει το πρόσωπό της, αναζητά διέξοδο σε σκέψεις ζοφερές, σε σχέδια δολοφονικά και όνειρα αιματοβαμμένα. Οι θρήνοι της τρυπάνε τον αέρα, σκίζουν τη γη και φτάνουν ως τον Άδη.

Την ίδια στιγμή, μια ομάδα από εύθυμες χωριατοπούλες χτυπούν την πόρτα και την καλούν στη γιορτή προς τιμήν της Ήρας, προστάτιδας του γάμου και της γέννας. Η μακάβρια ειρωνεία του Ευριπίδη γίνεται όλο και πιο σαρωτική.

Καταρχάς, το σεξουαλικά νηστικό ζεύγος-παρωδία Ηλέκτρας και Γεωργού αντιπαρατίθεται στο λαμπερό ζεύγος φονιάδων εραστών που συνουσιάζονται ανεξέλεγκτα στο βασιλικό κρεβάτι του πόθου.

Στη συνέχεια, το εορταστικό πνεύμα του Χορού αποδεικνύεται μια ψευδαίσθηση. Σιγά-σιγά, οι παραμορφωμένες τελετές πολλαπλασιάζονται με τον πιο θεαματικό τρόπο, αποδεικνύοντας ότι τα πάντα σ' αυτή την κοινωνία έχουν μολυνθεί από τον ιό της εκδίκησης.

 
Ο Αίγισθος θυσιάζεται σαν ταύρος στον τάφο του Αγαμέμνονα. Εν τω μεταξύ, η χρυσοστόλιστη Κλυταιμνήστρα ταξιδεύει προς τη φτωχική αγροικία για να γνωρίσει το ανύπαρκτο εγγόνι της. Το αντεστραμμένο τελετουργικό που έχει ετοιμάσει η Ηλέκτρα –πόσο καιρό περίμενε αυτήν τη στιγμή– δεν αφορά την υποτιθέμενη γέννηση του παιδιού της αλλά τον φόνο της μητέρας της.

Η ηρωίδα, μάλιστα –άλλη μια πρωτοτυπία του Ευριπίδη–, συμμετέχει ενεργά στη μητροκτονία. Η θυσία προς τιμήν της Ήρας δεν είναι τελικά παρά ένα στυγερό έγκλημα και ο επινίκιος ύμνος του Χορού έρχεται για να επισφραγίσει μια αφύσικη, φοβερή πράξη. Το τίμημα της «νίκης» του Ορέστη και της Ηλέκτρας θα αποδειχτεί πολύ ακριβό.

Μια «Ηλέκτρα» φτιαγμένη από κλισέ Facebook Twitter
Οι ηθοποιοί εισέρχονται κι εξέρχονται λες και υπηρετούν αυτόνομα επεισόδια που δεν συνενώνονται σε ένα όλον.


Τα δύο αδέλφια θα αποχωριστούν εκ νέου, λίγο μετά την επανασύνδεσή τους. Το μέλλον δεν διαγράφεται ιδιαίτερα φωτεινό και η σωτηρία κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένη. Η κοσμική ισορροπία που διαταράχθηκε κάποτε από τις ανίερες πράξεις του Θυέστη, πατέρα του Αίγισθου, δεν αποκαθίσταται. Μένουν όλοι μετέωροι και προπαντός η Ηλέκτρα, η οποία «θα συμμεριστεί τη μοίρα του Ορέστη, αλλά χωρίς να έχει καμία ελπίδα πως κάποια νομική και θρησκευτική διαδικασία θα την απαλλάξει κάποτε από την ενοχή. Η επίκληρος κόρη "έδωσε ζωή" στον οίκο του πατέρα της, αλλά κανείς δε θα έρθει να τη βοηθήσει»**.


Αυτή η τραγωδία της στέρησης, των μιασμένων παθών και των διαστρεβλωμένων σκοπών μετατράπηκε σε μια κούφια παράσταση στα χέρια του Θέμη Μουμουλίδη – μια ξερή, επιφανειακή ανάγνωση, μια διεκπεραιωτική αναπαράσταση της ιστορίας, με τις αρθρώσεις της να τρίζουν σε κάθε στροφή του κεφαλιού, σε κάθε κίνηση των άκρων.

Οι ηθοποιοί εισέρχονται κι εξέρχονται λες και υπηρετούν αυτόνομα επεισόδια που δεν συνενώνονται σε ένα όλον. Μελοδραματικές κορόνες, ενοχλητικά επιτηδευμένοι τονισμοί, ξεχειλωμένα, τυποποιημένα αισθήματα, γλυκερές μελωδίες και δήθεν ανταριασμένα τρεξίματα συνθέτουν το τοπίο της δυστυχίας μας. Δεν υπάρχει καμία θεατρική πειστικότητα σε όσα βλέπουμε και ακούμε. Οι ηθοποιοί ερμηνεύουν «σχήματα», καμώνονται την ιδιότητα του ρόλου τους, χωρίς ποτέ να βρίσκουν τη δική τους αλήθεια σ' αυτό που κάνουν, μετατρέποντας την τραγωδία σε μια παρωχημένη, απλοϊκή ηθογραφία. Μιλούν και είναι ο λόγος τους σαν φορεμένο κοστούμι δανεικό που δεν το προσάρμοσαν ποτέ στο σώμα τους.

 
Σε κακοτράχαλα μονοπάτια παρέσυρε ο σκηνοθέτης και την πρωταγωνίστριά του, οδηγώντας τη σε μια παλιομοδίτικη, στομφώδη εκφορά του λόγου, τόσο αντίθετη με τις ευαισθησίες της. Η Ηλέκτρα της Λένας Παπαληγούρα σφίγγει τα χεράκια της σε γροθιές, τινάζει το στέρνο της, υπερτονίζει και υπερβάλλει, μένει δέσμια ενός μιμητικού «ωιμέ» που όχι μόνο δεν μας αγγίζει αλλά μας αφήνει «εκτός». Μια Ηλέκτρα δισδιάστατη, φτιαγμένη από «τραγικά» κλισέ.


Ο Νίκος Κουρής ως Ορέστης κατάφερε να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία του και να αποφύγει τον βούρκο του συναισθηματισμού και της επιπολαιότητας πάνω στον οποίο στήθηκε το όλο εγχείρημα. Αν μη τι άλλο, κράτησε ένα σύγχρονο μέτρο στον λόγο του. Κι αυτό είναι μάλλον το μόνο θετικό που μπορεί να πει κανείς για τούτη την παράσταση.

*Βλέπε σχετικά το άρθρο της Froma I. Zeitlin «The Argive Festival of Hera and Euripides' Electra» (1970)

**Έλενα Πατρικίου, «Ψευδοσύζυγος, ψευδομητέρα, αυθεντική παρθένος: Η Ηλέκτρα στην Ηλέκτρα του Ευριπίδη» (2000)

Info:

Ευριπίδης

Ηλέκτρα

Σκηνοθεσία: Θέμης Μουμουλίδης

Μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης

Επεξεργασία κειμένου: Παναγιώτα Πανταζή

Σκηνικό - Κοστούμια: Παναγιώτα Κοκκορού

Μουσική: Θύμιος Παπαδόπουλος

Στον ρόλο της Ηλέκτρας η Λένα Παπαληγούρα.

Παίζουν: Νίκος Κουρής, Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, Γιάννης Νταλιάνης, Νίκος Αρβανίτης, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Μαριάννα Πολυχρονίδη, Ελένη Ζαραφίδου, Δανάη Επιθυμιάδη, Παναγιώτης Εξαρχέας.

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπορεί το ελληνικό θέατρο να σατιρίσει τον εαυτό του;      

Θέατρο / Μπορεί το ελληνικό θέατρο να σατιρίσει επιτυχημένα τον εαυτό του;      

«Αν θες να αναμετρηθείς με κάτι, αν θες να πας στην ουσία, πρέπει να πονέσεις» – Κριτική για την πολυσυζητημένη παράσταση «Merde!» των Βασίλη Μαγουλιώτη και Γιώργου Κουτλή στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ο Γιάννος Περλέγκας βρίσκει τη χαρά της δημιουργίας στη φλόγα για συνύπαρξη

Θέατρο / «Έχω νιώσει ακατάλληλος και παρωχημένος δεινόσαυρος μέσα στο θεατρικό τοπίο που αλλάζει»

Με αφορμή το έργο του Μπέρνχαρντ «Η δύναμη της συνήθειας», ο Γιάννος Περλέγκας μιλά με ταπεινότητα και πάθος για το θέατρο, με το οποίο συνεχίζει να παλεύει και που διαρκώς τον νικά. Αυτό, όμως, είναι που τον κρατά ζωντανό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Άρης Χριστοφέλλης

Όπερα / «Ακόμα και όσοι θαυμάζουν σχεδόν ειδωλολατρικά την Κάλλας, λίγα γνωρίζουν για την τέχνη της»

Ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης, επιστημονικός σύμβουλος του ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας», εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η θρυλική σοπράνο παραμένει μια ανυπέρβλητη καλλιτέχνιδα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Αργυρώ Χιώτη: Ένα «αουτσάιντερ» στο τιμόνι του Εθνικού Θεάτρου

Θέατρο / Αργυρώ Χιώτη: Ένα «αουτσάιντερ» στο τιμόνι του Εθνικού Θεάτρου

Ποια είναι τα προσωπικά της στοιχήματα και ποιες είναι οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού - η πρώτη γυναίκα που αναλαμβάνει αυτή τη θέση από το 1994.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Κληρονομιά μας, ένα πανόραμα της και της ιστορίας των γκέι ανδρών

Θέατρο / «Η κληρονομιά μας»: Η ιστορία της gay κοινότητας γίνεται ένα συγκινητικό θεατρικό έργο

Ο Γιάννης Μόσχος σκηνοθετεί το έργο του Αμερικανού συγγραφέα Μάθιου Λόπεζ, ένα έργο με αφετηρία την γκέι ζωή που αφορά την αγάπη και την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων, είτε ομόφυλες είτε ετερόφυλες, τα όνειρα, τους φόβους και τα ματαιωμένα σχέδια. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια απρόβλεπτη συζήτηση για τη σεξουαλικότητα με τη Γαλήνη Χατζηπασχάλη

Θέατρο / Γαλήνη Χατζηπασχάλη: «Δεν μιλάμε για τα σεξουαλικά βοηθήματα κι ας πουλιούνται εκατομμύρια δονητές»

Πρωταγωνιστεί στο «Στο διπλανό δωμάτιο ή το έργο του δονητή», μια παράσταση που φωτίζει το πώς, ακόμη και σήμερα, δυσκολευόμαστε να μιλήσουμε ανοιχτά για το σεξ. Με αφορμή το έργο, κάναμε μια απρόβλεπτη συζήτηση με την αγαπημένη ηθοποιό για τα ταμπού, την εμμηνόπαυση και τη γυναικεία σεξουαλική χειραφέτηση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Mάνα Κουράγιο στο Εθνικό: Πόσο «κουράγιο» πια;

Θέατρο / Mάνα Κουράγιο στο Εθνικό: Πόσο «κουράγιο» πια;

Mια επιμελής εικονογράφηση του μπρεχτικού αριστουργήματος εκτυλίσσεται ενώπιόν μας, χωρίς να δονείται από καμία εσωτερική αναγκαιότητα - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση που σκηνοθετεί ο Στάθης Λιβαθινός.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Βαρόνος “Φ”»: Ένας καταχρεωμένος «ευγενής» σε μια τρελή κωμωδία εξαπάτησης

Θέατρο / Ένας καταχρεωμένος «ευγενής» σε μια τρελή κωμωδία εξαπάτησης

Πιάνοντας το νήμα από την ιδέα μιας καυστικής κωμωδίας ηθών του 1870 που μιλά για την απάτη, η ιστορία ενός ψευτοευγενούς στην παράσταση «Βαρόνος “Φ”» φτάνει στη σύγχρονη υποκρισία και στον εαυτό που θέλουμε να δείχνουμε στην κοινωνία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το ΜΑΜΙ είναι ένα ποίημα για τις ζωές των γυναικών

Θέατρο / «ΜΑΜΙ»: Εικόνες από τη ζωή μιας μητέρας

Το ποιητικό σύμπαν του 26χρονου σκηνοθέτη που μας μάγεψε με το «Goodbye Linditta», εστιάζει αυτήν τη φορά στην ιστορία μιας γυναίκας μέσα από τα μάτια ενός αγοριού που δεν θέλει να τη θεοποιήσει αλλά να την παρατηρήσει.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O Τομά Ζολί στην Αθήνα: Ποιος είναι ο προκλητικός, ανατρεπτικός τελετάρχης των Ολυμπιακών Αγώνων

Θέατρο / O Τομά Ζολί στην Αθήνα: Ποιος είναι ο προκλητικός, ανατρεπτικός τελετάρχης των Ολυμπιακών Αγώνων

Ο πολυσυζητημένος σκηνοθέτης της τελετής έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, που έγινε διάσημος για τις φιλόδοξες, μεγαλειώδεις παραστάσεις του, πιστεύει απόλυτα στη μαγική δύναμη του θεάτρου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Αντικείμενα»: Μια παράσταση για τη υπόθεση των αδερφών Παπέν

Θέατρο / Μια παράσταση για τις εξουσιαστικές σχέσεις και ένα φρικτό έγκλημα

Στην παράσταση «Αντικείμενα», ο Γιάννης Αποσκίτης, ο Γιώργος Κατσής και ο Πάνος Παπαδόπουλος αφηγούνται με ένα δικό τους πρωτότυπο έργο μια ιστορία που κρύβεται στην υπόθεση των αδερφών Παπέν, αλλά δεν έχει ακόμα γραφτεί.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Merde!»: Μια παράσταση για τα κωμικοτραγικά παρασκήνια του θεάτρου

Θέατρο / «Merde!»: Μια παράσταση για τα κωμικοτραγικά παρασκήνια του θεάτρου

Ο Βασίλης Μαγουλιώτης και ο Γιώργος Κουτλής συνσκηνοθετούν τον Νίκο Καραθάνο και την ομάδα των «Παιχτών» σε ένα νέο έργο με έναν αδηφάγο παραγωγό, έναν «ποιοτικό» σκηνοθέτη, έναν «εμπορικό» ηθοποιό, και τον γολγοθά της προετοιμασίας μιας παράστασης που πρέπει να αφορά τους πάντες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ