Εξήντα οκτώ ταινίες, 12 τηλεοπτικές σειρές, εκατομμύρια θεατές και ένας άνθρωπος που, παρότι απεβίωσε στην ηλικία των 87 ετών, ήταν έφηβος μέχρι τα τελευταία του.
—Σας λείπει η ζωή σας μέσα στα στούντιο;
Όταν έχεις αφιερώσει τόσο πολύ χρόνο για να κάνεις ταινίες, είναι φυσικό να σου λείπει, από τη στιγμή που παροπλίζεσαι.
—Θα 'λεγε κανείς ότι με τόσο πολλές ταινίες έχετε εκπληρώσει όλα σας τα κινηματογραφικά όνειρα...
Ακριβώς το αντίθετο! Ο δημιουργός πάντα ονειρεύεται. Αλίμονο αν σταματήσει να ονειρεύεται. Πέθανε.
—Πόσο βασιστήκατε σε προσωπικά βιώματα στις ταινίες σας;
Ασφαλώς, όταν γράφεις μια ιστορία, πρέπει να ξέρεις τι γράφεις. Αυτό σημαίνει ότι κάποια γεγονότα επηρέασαν κι εμένα. Καταρχάς, είμαι παιδί του πολέμου. Αυτό λέει πολλά. Που εδώ ακολουθήθηκε και από έναν δεύτερο, εμφύλιο πόλεμο. Όταν έχεις ζήσει αυτά τα γεγονότα έντονα, κάποια από αυτά σε επηρεάζουν.
Στο δικό μας επάγγελμα, όταν έχεις κάποια δύναμη, είναι όλοι γύρω σου. Όταν σταματήσεις να έχεις αυτήν τη δύναμη, τότε απομακρύνονται όλοι.
—Εσείς αψηφήσατε κάθε κίνδυνο κι εν μέσω πολέμου διασχίσατε με τρένο, σε ηλικία 17-18 χρονών, μια σπαρασσόμενη Ευρώπη για να φτάσετε στη Βιέννη των μεγάλων στούντιο.
Όταν είσαι τόσο νέος, δεν έχεις την αίσθηση των κινδύνων σε οποιοδήποτε βήμα σου. Το ίδιο συνέβη και σε μένα. Μην ηρωοποιούμε τα πράγματα.
—Ήρωας ή όχι, περάσατε ένα σύντομο διάστημα την τρομακτική εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, εκτίοντας ποινή για πολιτικούς λόγους. Πώς αντέξατε εκείνη την εμπειρία;
Ήταν πράγματι μια συνταρακτική εμπειρία. Ξέρεις τι είναι να νιώθεις τόσο απελπισμένος που να θέλεις να πεθάνεις; Να βλέπεις τον θάνατο ως εξιλέωση; Αλλά, από την άλλη, αν ξέραμε πόσα μπορεί να αντέξει και τι φόβους να ξεπεράσει ο άνθρωπος στη ζωή του, θα αντιμετωπίζαμε με μεγαλύτερη ψυχραιμία τα δραματικά γεγονότα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης είναι ισχυρότατο!
—Δεν νιώσατε πίκρα και οργή για τους ανθρώπους;
Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Όχι μόνο δεν είχα καμία διάθεση για εκδίκηση -άλλωστε, δεν ήταν εύκολο να την πάρεις- αλλά ούτε καν μνησικακία γι' αυτούς που με βασάνισαν. Είναι μαζοχιστικά στοιχεία που κρύβει ο άνθρωπος μέσα του; Δεν ξέρω. Αλλά χαίρεσαι γιατί τα πέρασες. Που πλούτισες με βιώματα τέτοιου είδους.
—Στις ταινίες σας, πάντως, δεν τα συμπεριλάβατε. Υπάρχει ελάχιστη βία και σκληρότητα. Σας έχουν μάλιστα κατηγορήσει ότι ωραιοποιείτε τη ζωή.
Μόλις τα τελευταία χρόνια έκανα κάποιες νύξεις για ορισμένες πολύ κακές πλευρές της ζωής μου. Παλιότερα δεν τις συζητούσα καν. Κάτι τις απωθούσε. Όχι απλά δεν ήθελα να πάρω το σχήμα, αλλά ούτε καν να υποπτευτούν οι άλλοι ότι μπορούσα να είμαι «ήρωας». Ήθελα πάντα να είμαι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, που είχα να πω μόνο ευχάριστα πράγματα. Γι' αυτό δεν υπάρχει στο έργο μου αυτή η πλευρά μου. Εκτός από μια περίπτωση, που αφορούσε μια ταινία-χρονικό του πολέμου, το Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο. Εκεί ζωντάνεψα άσχημα βιώματα. Την πείνα, όπως την έζησε η οικογένειά μου, την κατάρρευση του μετώπου όταν όλοι οι πιτσιρικάδες προσπαθήσαμε να φύγουμε για την Αίγυπτο και μας πρόλαβε ο βομβαρδισμός του Πειραιά.
—Έχετε νιώσει ποτέ μοναξιά;
(παύση) Προσπαθώ να σκεφτώ. Στιγμές μοναξιάς δεν θα 'λεγα ότι έχω ζήσει. Μια φορά που ένιωσα «μόνος», ένα παράξενο συναίσθημα που μ' έκανε να τρομάξω, ήταν όταν έχασα τη μητέρα μου. Ήμουν υιοθετημένος, αλλά αυτή η γυναίκα με λάτρεψε. Όταν πέθανε, έκανα τη διαπίστωση ότι κανένας άλλος άνθρωπος δεν μ' αγάπησε στη ζωή τόσο! Ξαφνικά, είχα χάσει την προστασία της αγάπης αυτής της γυναίκας. Ήμουν τότε και στις μεγάλες μου στιγμές επαγγελματικά και υπήρχε κόσμος τριγύρω μου που έδινε μεν αγάπη, αλλά αυτό -έτσι το εκλάμβανα τότε- ξεκινούσε από τη γενικότερη επιτυχία που είχα. Κι έτσι είναι. Ειδικότερα στο δικό μας επάγγελμα, που όταν έχεις κάποια δύναμη, είναι όλοι γύρω σου. Όταν σταματήσεις να έχεις αυτήν τη δύναμη, τότε απομακρύνονται όλοι.
—Εσείς ζήσατε ποτέ αυτήν τη μεταστροφή;
Κατά κάποιο τρόπο, τη ζω τώρα. Αλλά το βρίσκω φυσικό, δεν με απογοητεύει. Πρώτα το τηλέφωνο του σπιτιού κτυπούσε ασταμάτητα. Τώρα είναι ζήτημα αν κτυπήσει 2-3 φορές την ημέρα και μόνο από φίλους. Συν το γεγονός ότι πάρα πολλοί αγαπημένοι μου άνθρωποι και συνεργάτες έφυγαν.
—Λίγο πριν αλλά κυρίως μετά τον πόλεμο, ο κινηματογράφος είχε τεράστια μαγεία και ήταν μια συλλογική εμπειρία. Όλα αυτά πια μοιάζουν να έχουν χαθεί.
Εγώ εξακολουθώ να μαγεύομαι και σήμερα κάθε φορά που μπαίνω σε μια σκοτεινή αίθουσα. Όσον αφορά την εποχή, η διαφορά δεν υπάρχει μόνο στο σινεμά αλλά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Όλα έχουν αλλάξει. Οι σχέσεις των ανθρώπων έχουν αλλάξει. Όταν τις δεκαετίες του '40 του '50 βλέπαμε σ' ένα αμερικανικό φιλμ πολυτελή αυτοκίνητα σε μια λεωφόρο, αυτό ήταν κάτι πάρα πολύ εντυπωσιακό γιατί ήταν μια άγνωστη εικόνα. Σήμερα δεν προκαλεί καμία συγκίνηση.
—Το λαϊκό σινεμά της εποχής σας, εν τω μεταξύ, αντικαταστάθηκε από την τηλεόραση που είναι το κυρίαρχο μαζικό μέσο, ενώ οι κινηματογραφιστές υπηρετούν ένα σινεμά καθαρά καλλιτεχνικό.
Τώρα πια γίνονται περισσότερες ταινίες που προσπαθούν να έχουν καλλιτεχνικούς στόχους και που απευθύνονται σε ένα ελιτίστικο κοινό. Αλλά, αν σκεφτούμε τη δεκαετία του '60 και τις ταινίες που είδαμε κι από ποιους σκηνοθέτες, δεν μπορεί να συγκριθεί ο σημερινός κινηματογράφος.
—Θεωρηθήκατε σκηνοθέτης τολμηρών σκηνών...
Εξαιτίας μιας ελάχιστα γυμνής σκηνής της Λάσκαρη στον Κατήφορο. Στην πραγματικότητα, όταν επρόκειτο να βγάλω ρούχο ηθοποιού, πάθαινα τρομερό τρακ, βρισκόμουν σε φοβερή αμηχανία. Δεν ήξερα πού να στήσω την κάμερα. Με αποτέλεσμα να μη μου βγαίνουν καθόλου χυδαίες. Γιατί ακριβώς δεν κοιτούσα να ερεθίσω τον θεατή με το γυμνό.
—Κάνατε μια τελείως γυμνή ταινία, το χαμένο σας «αριστούργημα» -κατά τον Κούνδουρο-, που ήταν και η τελευταία παραγωγή της Φίνος Φίλμ. Δυστυχώς, το νεγκατίφ εξαφανίστηκε, χωρίς τελικά να τη δούμε ποτέ.
Ναι, είναι το μεγάλο μου παράπονο. Εξαφανίστηκε, εξαερώθηκε, χάθηκε εντελώς αναίτια και αδικαιολόγητα. Σαν να μην είχε γυριστεί ποτέ. Τι έγινε, δεν το έμαθα ποτέ. Την τοποθετούσα σε μια απροσδιόριστη εποχή και οι άνθρωποι κυκλοφορούσαν γυμνοί. Ένα γυμνό που όσοι πρόλαβαν να το δουν το έβρισκαν αισθητικότατο. Όπως ο Κούνδουρος, που βρήκε την ταινία μια αναπάντεχη έκπληξη. Ήταν γυρισμένη σ' ένα νταμάρι. Ένα πάρα πολύ σκληρό περιβάλλον με φόντο πέτρα. Κι αυτό ακριβώς ήθελα να δείξω. Πόσο γυμνός και ευάλωτος είναι ο άνθρωπος μέσα στη φύση.
—Ζηλέψατε ποτέ, καλλιτεχνικά, τον ανεξάρτητο κινηματογράφο;
Ποτέ. Κι όταν έβλεπα μια ωραία ταινία, όχι μόνο χαιρόμουν αλλά έπαιρνα και κουράγιο για τον ελληνικό κινηματογράφο. Οι πρόχειρες λαϊκές ταινίες ήταν που μ' ενοχλούσαν, γιατί έδιωχναν τον κόσμο από τις αίθουσες. Χαιρόμουν, ας πούμε, τις ταινίες του Γεωργιάδη.
—Ο οποίος υπήρξε υποψήφιος δύο φορές για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Εσείς γιατί δεν επιδιώξατε διεθνή καριέρα;
Φοβόμουν. Ήμουν πολύ σεμνός για να στοχεύω τόσο ψηλά. Μετρούσα τις δυνάμεις μου και έβρισκα ότι οι γνώσεις μου δεν ήταν αρκετές. Ήμουν φτιαγμένος για τις ταινίες που έκανα. Έτσι έβλεπα τον κόσμο εγώ κι από μικρός αυτό ήθελα. Να λέω ιστορίες με τις οποίες να περνάει καλά ο κόσμος. Ως εκεί έφταναν οι φιλοδοξίες μου. Όποτε μπορούσα να πω κάτι παραπάνω, το 'κανα.
—Σας πίκρανε που η «προοδευτική» μερίδα του Τύπου σας έκρινε υπερβολικά αυστηρά;
Δεν με χαροποιούσε, πάντως. Από την άλλη, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν ένα καλό μάθημα. Γιατί κάθε φορά προσπαθούσαμε, με όσες δυνάμεις είχαμε, να τους διαψεύσουμε. Η κριτική, φυσικά, προερχόταν από έναν κόσμο που έβλεπε τον κινηματογράφο ως Τέχνη και τον δικό μας της διασκέδασης εχθρικά. Στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν τα πράγματα κι αυτοί, ώστε να αποκτήσει ο τόπος υψηλού καλλιτεχνικού αποτελέσματος κινηματογράφο, μας έκριναν αυστηρά. Πολλές φορές υπερβολικά αυστηρά, σχεδόν παράλογα. Σε μια φιλμογραφία για τη Θεσσαλονίκη με κατέκριναν που ενώ έκανα τόσα μιούζικαλ, ποτέ δεν έδειξα τη φτώχια της πόλης. Μια παρατήρηση άκαιρη. Μα, ακριβώς επειδή ήταν τόσο δύσκολες οι εποχές, εγώ ήθελα να διασκεδάσω τον κόσμο. Σε όλα τα είδη, άλλωστε, από το πιο σοβαρό μέχρι το πιο ελαφρύ, υπάρχει ή δεν υπάρχει ποιότητα. Εγώ καλλιέργησα ένα συγκεκριμένο είδος. Το έκανα καλά ή κακά; Εκεί έπρεπε να κριθώ.
—Θα επιζήσει ο κινηματογράφος;
Πάντα ο κόσμος θα θέλει να δει την ιστορία ενός που αγάπησε μία...!
σχόλια