Μία σκέψη για τον Τζούλιο Καΐμη ανακαλύπτοντας τυχαία τον τάφο του.
Μάθαμε τον Τζούλιο Καΐμη από την 'Αννα Κοκκίνου τότε που ετοίμαζε την παράστασή της με τον Καραγκιόζη του Μόλλα. Είχε χαρίσει το κλασικό του βιβλίο στη Μάρω.
'Ενα βιογραφικό σημείωμα για τον Τζούλιο Καΐμη (Giulio Caimi) αναδημοσιευμένο από το περιοδικό Χρονικά, Ιούλιος-Αύγουστος 2008:
Τζούλιο Καΐμη (1897-1982)
Ελληνικές εβραϊκές προσωπικότητες του 20ου αιώνα
του Δ. Ρηγίνου
'Ενας μοναχικός άνθρωπος, αποσιωπημένος στη ζωή, φτωχότατος, χωρίς αναγνώριση του σημαντικού για την ιστορία του ελληνικού πνεύματος έργου του υπήρξε ο Ιούλιος Καΐμης. "Είχε μία άγια ζωή και απίστευτη αφιλοκέρδεια" (Δ. Π. Κοκκινίδης). Ο γράφων αυτές τις γραμμές τον είχε γνωρίσει προς το τέλος της ζωής του να κυκλοφορεί με μία ρυπαρή καπαρντίνα, εγκαταλειμμένος, βυθισμένος σε ποιές άραγε σκέψεις, περιπλανώμενος οδοιπόρος, κουφός, ενώ η αδελφή του Ραχήλ ζήταγε βοήθεια γι' αυτόν, δεδομένου ότι το Υπουργείο Πολιτισμού είχε αρνηθεί να του χορηγήσει σύνταξη.
Προερχόταν από παλιά εβραϊκή οικογένεια της Κέρκυρας. Ο πατέρας του Καΐμης Μωυσής υπήρξε προσωπικός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος -όπως αναφέρεται- τον απέστειλε στην τότε πολυπληθή από Εβραίους Θεσσαλονίκη, κατά τα ρευστά χρόνια της Συμμαχικής παρουσίας, με την ιδιότητα του πρώτου αντιπροσώπου του ελληνικού Κράτους. (Μ . Φάϊς, επίμετρον σε Τζούλιο Καΐμη "Ελληνικά Τοπία", έκδοση Γαβριηλίδη 1993). Από περιβάλλον διανοουμένων ο Τζούλιο σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών του Ε.Μ.Π., δημιούργησε φιλικές σχέσεις με τον συμφοιτητή του ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη (του οποίου αναδρομική έκθεση έργων έγινε στην Αθήνα φέτος, τον Ιούνιο 2008) και συνδέθηκε με τους Σικελιανό, Καζαντζάκη, Κόντογλου, κ.ά. Ο Καΐμης μελέτησε βαθιά την ελληνική μυθολογία, την εβραϊκή ιστορία, τον πολιτισμό της Ανατολής και της Ινδίας. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα, επίσης, με τη Βίβλο, το Ταλμούδ και την Καβάλα στην προσπάθειά του να βρει κοινά σημεία, μεταξύ του ελληνισμού και του εβραϊσμού. Όπως ο ίδιος έγραφε: "Η ιουδαϊκή γραφή σώθηκε, παραδόξως, από τους Έλληνες και όχι από τους Εβραίους. Καθώς οι Έλληνες βρήκαν την Πεντάτευχο, αυτό που είχανε χάσει: τη γραφή - το συμβολισμό δηλαδή της σκέψης και των μορφών.
Ενώ οι Εβραίοι, βλέποντας τους 'Ελληνες πανθεϊστές να λατρεύουν την Πεντάτευχο, άρχισαν να την ερμηνεύουν και αυτοί στην ελληνική γλώσσα, γι' αυτό και η εβραϊκή γραφή λησμονήθηκε". (Βασικές ιδέες της παράδοσης).
Η μεγάλη προσφορά του: Ο ελληνικός Καραγκιόζης.
Ολη η ζωή του Καΐμη αφιερώθηκε στη μελέτη και παρουσίαση του ελληνικού Καραγκιόζη δεδομένου ότι πάντα θεώρησε ότι το θέατρο σκιών είναι συνέχεια της αρχαίας τραγικής παράδοσης με το σατιρικό και ηρωολατρικό χαρακτήρα που εκφράζει. Το πρώτο του σχετικό βιβλίο εκδόθηκε το 1935 γαλλικά, στην Αθήνα, με τίτλο "Karaghiozis ou la comédie grecque dans l' âme du thêatre des ombres". (Έκδοση «Hellinikes Technes". Η ίδια μελέτη εκδόθηκε το 1990, στα ελληνικά με μετάφραση των Κώστα Μέκκα - Τάκη Νήλια από τις εκδόσεις Γαβριηλί - δη).
Ακολούθησε, το 1937, το μικρό σε έκταση βιβλίο του Η ιστορία και η τέχνη του Καραγκιόζη (Τυπογραφείο του «Κύκλου»). Για να γράψει αυτά τα βιβλία ο Καΐμης ξεκίνησε από το μηδέν δεδομένου ότι δεν υπήρχε βιβλιογραφία. Γύρισε χωριά της Αττικής, της Εύβοιας, της Πελοποννήσου για να γνωρίσει παλαιούς καραγκιοζοπαίχτες και να συλλέξει στοιχεία. Στο βιβλίο του παρουσιάζει επίσης 66 καραγκιοζοπαίχτες που έπαιξαν από το 1860 μέχρι το 1935. Τα βιβλία του Καΐμη κοσμήθησαν με ξυλογραφίες και ζωγραφιές του Αθαν. Δεδούσαρου και του Ολλανδού Κλάους Φρισλάντερ. Ο Καΐμης, στη σύγχρονη εποχή, θεωρείται ο πρώτος που μελέτησε, μίλησε, ανέλυσε και παρουσίασε τον Καραγκιόζη, την ιστορία και τους ανθρώπους του, στα πλαίσια της λαϊκής παράδοσης. Η άποψή του ήταν ότι: "Από τότε που το ελληνικό κράτος ανασυστάθηκε, στα πρώτα μισά του περασμένου αιώνα, μια πλούσια άνθηση από τα ποικίλα στοιχεία, ειδύλλια, σάτιρες, βουκολικά τραγούδια κ.ά., έδωσαν τη γέννηση στο λαϊκό θέατρο. Και, πράγμα παράξενο, η παράδοση αυτή, που διατηρήθηκε στο πνεύμα και στην ψυχή του λαού, συγχωνεύτηκε και μορφοποιήθηκε σε μια θαυμαστή ενότητα, πάνω στη σκηνή του θεάτρου σκιών του Καραγκιόζη". (Από συνέντευξή του στον Αχ. Χατζόπουλο, στην Ελευθεροτυπία , 4.11.1979).
Εικαστικός Καλλιτέχνης
O Καΐμης αγαπούσε με πάθος τις εικαστικές τέχνες, που είχε - άλλωστε - σπουδάσει. Οι γνωριμίες του στο χώρο ήταν με τους Xαλεπά, Κόντογλου, Τσαρούχη, Mόραλη, Eγγονόπουλο, Λουκόπουλο, Διαμαντόπουλο, Πικιώνη, Xατζηκυριάκο - Γκίκα, Nαταλία Mελά κ.ά. Φιλοτέχνησε πολλούς ζωγραφικούς πίνακες που χάριζε στους φίλους του και σπάνια πουλούσε. Χρησιμοποιούσε, λόγω έλλειψης μέσων, ευτελή υλικά, ζωγράφιζε σε καφενεία, ταβέρνες. Τα θησαυρισμένα λιγοστά του λάδια - ακουαρέλες, εβδομήντα έργα συνολικά, εκτέθηκαν, το 1995, στο Ε βραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Κυκλοφόρησε τότε ένα λεύκωμα (εισαγωγή Μισέλ Φάις - έκδοση Caratzas, χορηγία Σαμ Μπενρουμπή), που έκανε γνωστό τον ζωγράφο στο εξωτερικό ενώ - αντίθετα - στην Ελλάδα παραμένει σχεδόν άγνωστος! ( Αμ. Μιχαλοπούλου, Καθημερινή , 30.8.1995).
Το συγγραφικό του έργο
Ο Καΐμης δημοσίευσε άρθρα και μελετήματα πάνω στα θέματα των άμεσων ενδιαφερόντων του στα περιοδικά Ελληνικά Γράμματα, Νέα Εστία, η Νεολαία κ.λπ. Στο παρόν περιοδικό δημοσιεύτηκε, το 1978 (αρ. 8), άρθρο του με θέμα: "Φίλων: Ιουδαίος ελληνιστής".
Μελέτες του σε βιβλία, εκτός από τα δύο που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι: Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα (1934 και β ́ εκδοση με πρόλογο Άρη Κωνσταντινίδη - 1997), Βιβλικές Ιστορίες - Συντεταγμένα κατά παράδοσιν (1954), Ελληνικά Τοπεία (1973, και β ́ έκδοση 1993), Παραδόσεις (2η έκδοση με αρχεία σχέδια των Φ. Κόντογλου, Γ. Γιάλτα, Γ. Παπαδέλλη, Σπ. Βασιλείου, Μ. Κοφινά και Καΐμη - 1975), Μύθοι (1979), Συναντήσεις (με τους Φ. Κόντογλου, Γιαννούλη Χαλεπά, Ν. Χατζηκυριάκο - Γκίκα - 1992). Επίσης έχει μεταφράσει, κυρίως από τα ιταλικά, διάφορα κείμενα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από τις μεταφράσεις του είναι φροντισμένες γλωσσικά ή εικονογραφημένες από τους Φ. Κόντογλου και Φοίβο Δέλφη.
Τέλος, για τον Καΐμη έχουν δημοσιευθεί πολλά άρθρα από το 1929 μέχρι τις μέρες μας τα οποία περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Δ. Π. Κοκκινίδη, Βιβλιογραφία Ιουλίου Καΐμη (1929-1940 και 1947-2004) , έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, 2004, απ' όπου έχουν ληφθεί αρκετά στοιχεία για το παρόν άρθρο. Επίσης, ο Μισέλ Φάϊς έχει εκδώσει μυθιστορηματική βιογραφία του Ιουλίου Καΐμη, με τίτλο Το Μέλι και η Στάχτη του Θεού, εκδόσεις Πατάκη, 2001. (Πρόσφατο δημοσίευμα του Βασίλη Πλάταρου, με τίτλο "Ο Τζούλιο Καΐμη και η λαϊκή παράδοση", δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ιστορία, Μάιος 2008). Ο Ιούλιος Καΐμης υπήρξε ένας αγνοημένος ερευνητής, μελετητής, ζωγράφος, συγγραφέας γι' αυτό προσεγγίζεται ως τύπος ποιητικού μύθου, ως άνθρωπος που αδυνατούσε να ζήσει την πραγματική ζωή.
Ο Τέρπος Πηλείδης έγραφε ( Ελεύθερος Κόσμος, 9.3.1980): "Τον είδα, τυχαία, στο δρόμο, χαμένον μέσα στο ανώνυμο πλήθος, να περιφέρη το μειλίχιο βλέμμα του, πάνω από την τύρβη του αθηναϊκού δρόμου, αυτόν τον παράξενο, τον αλλόκοσμο θα έλεγα, Ιούλιο Καΐμη... Ποιοί άραγε και πόσοι τον ξέρουν; Σε πόσους λέει κάτι το όνομά του; Και όμως, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις των γραμμάτων μας. Με απέραντες γνώσεις (ξέρει δώδεκα γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης και της... σανσκριτικής!) με βαθύτατη καλλιέργεια, με αυθεντικό "τάλαντον", είναι ο άνθρωπος που πρωτομίλησε για τον Καραγκιόζη (και μάλιστα, με μια μελέτη του στα γαλλικά, που είδε το φως, σαν ελληνική έκδοσι, το 1935) είναι εκείνος που επέβαλε, με τις αισθητικές μελέτες του, πλήθος νέων (και επιβληθέντων κατόπιν) καλλιτεχνών, ζωγράφος εξαίρετος και ο ίδιος, που, όμως, πάντα έμενε στη σκιά..."
Δ. Ρηγίνος
