Τι εννοούμε σήμερα όταν χρησιμοποιούμε τον όρο επανάσταση;
Στη δεκαετία του '50 που η γενιά μου ασπαστήκαμε τις επαναστατικές ιδέες, ήταν η μεγάλη εποχή του αντιπολεμικού κινήματος, με το Βιετνάμ και το ροκ εν ρολ, και η σεξουαλική επανάσταση – τη δοξάσαμε κι αυτήν. Η γενιά μου ασπάστηκε όλα τα μηνύματα αλλά μην ξεχνάμε ότι υπήρχε κι ο γαλλικός Μάης, υπήρχε μια αισιοδοξία στον κόσμο. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, και η αμερικανική, είχαν ασπαστεί τον κομφορμισμό, και οι νέοι το αμφισβήτησαν αυτό. Σε συνδυασμό με τον πόλεμο του Βιετνάμ, που ήταν κάτι πολύ βάρβαρο. Ήρθε και η χούντα, είσαι 20 χρονών, είσαι στο πανεπιστήμιο, συζητάς, έχεις προοπτικές μπροστά σου, και έρχονται κάτι καραβανάδες, αξιωματικοί, κάποια τούβλα πνευματικά και πράκτορες των Αμερικάνων και κάνουν μια δικτατορία, πήγαμε στην άλλη άκρη κι εμείς. Εγώ προσχώρησα σε ένα επαναστατικό κίνημα, το ΕΚΚΕ που ήθελε να κάνει ξανά το επαναστατικό ΚΚ. Καταδικάζαμε τη Σοβιετική Ένωση γιατί είχε κάνει μια στροφή προς τον κρατικό καπιταλισμό και πιστεύαμε ότι η Κίνα με την πολιτιστική επανάσταση το είχε ξεπεράσει. Όμως η Κίνα είναι σήμερα μια καπιταλιστική χώρα.
— Πάνω από όλα, το πολιτικό θέμα δεν είναι πάντα υπαρξιακό;
Αυτό έχει δείξει η Ιστορία. Βέβαια, η γαλλική επανάσταση, που κι αυτή έφαγε τα παιδιά της, δημιούργησε μια άλλη κατάσταση στον κόσμο. Με την έννοια ότι μαζί με την εγγλέζικη, και τον Διαφωτισμό, έδωσε ένα έναυσμα για το πώς πρέπει να κυβερνιούνται τα έθνη. Δηλαδή με δημοκρατικές διαδικασίες και όχι με τη βασιλεία. Έδωσαν ένα τέλος στο θεσμό της απόλυτης μοναρχίας. Που όσα πισωγυρίσματα και να έγιναν, τελείωσε αυτό. Η Ρωσία, επί αιώνες, κυβερνιόταν από τον τσαρισμό, ένα απόλυτα συγκεντρωτικό καθεστώς. Αυτό το καθεστώς αναπαράχθηκε μέσα από το κομμουνιστικό κόμμα. Ο Στάλιν ήταν τσάρος. Ο Σαλβαδόρ Νταλί χαρακτήρισε τον Μάο «τελευταίο Ρωμαίο αυτοκράτορα».
Εγώ από τη στιγμή που έφυγα από την επαναστατική οργάνωση στην οποία βρισκόμουνα, δεν ανήκω σε κανένα κόμμα. Δεν ήθελα να υποστηρίζω κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ.
— Τι σημαίνουν όλα αυτά για εσάς σήμερα;
Εγώ παραμένω αριστερός χωρίς να είμαι ενταγμένος σε κανένα κόμμα. Είναι για μένα θέμα συνείδησης. Μεγάλωσα μέσα σε εκκλησίες. Αυτό ήταν η Ελλάδα και πίστεψα στη χριστιανική διδασκαλία. Αργότερα το σύστημα των αγίων το αντικατέστησα με τους επαναστάτες. Ο Τρότσκι ήταν ο Αγ. Γεώργιος. Είμαι αριστερός με την έννοια ότι είμαι υπέρ των πολλών και των αδυνάτων. Σήμερα κανένα κόμμα που λέει ότι είναι αριστερό δεν είναι. Υπάρχουν τα funds στη θέση των εργοστασιαρχών και τα golden boys. Βγάζουν μέσα σε δευτερόλεπτα δισεκατομμύρια. Είναι πιο δυνατοί και από την Μέρκελ και όλους. Αν θέλει κάποιος να αλλάξει τον κόσμο, πρέπει να δει πώς θέλει να γίνει αυτός ο κόσμος. Στην Ευρώπη έχουν προχωρήσει κάποια κινήματα που μιλάνε για το μίνιμουμ μισθό. Εγώ λέω κάτι πιο επαναστατικό, ποιο είναι το μάξιμουμ που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος; Ο κύκλος εκείνος έχει κλείσει. Ο Μαρξ σαν τρόπος σκέψης παραμένει. Στις καπιταλιστικές χώρες τον μελέτησαν καλύτερα απ' ό, τι στη Σοβιετική Ένωση.
— Στο Βίος και Πολιτεία υποδυόσασταν έναν γιάπη ως προϊόν του κομματικού σωλήνα. Θεωρείτε ότι αποδείχτηκε προφητικός ο ρόλος εκείνος ή ήταν κάτι γκροτέσκο σε ένα πλαίσιο υπερβολής και μυθοπλασίας;
Το Βίος και Πολιτεία ήταν σάτιρα και ο Περάκης είχε μεγάλη έγνοια να μην γίνει γκροτέσκο. Να είναι σάτιρα αλλά και να δείχνει ότι αυτά τα πρόσωπα μας κυβερνάνε και κάνουν ό,τι γουστάρουνε. Ο ρόλος μου ήταν ο υπασπιστής του αρχηγού. Ο κειμενογράφος του πρωθυπουργού, και μάλιστα έκλεβε ιδέες από τις προκηρύξεις μιας οργάνωσης. Ήταν εντελώς προφητική ταινία. Πολιτικά παραμένει μία πολύ σπουδαία. Έκανε σάτιρα σε βάθος ενός συστήματος εξουσίας.
— Οπότε η εξουσία πάντα εξοντώνει το «νέο» και το επαναστατικό, αφομοιώνοντας το;
Αυτός είναι ο στόχος. Έρχεται η εξουσία και λέει: Ποια είναι τα πιο ακραία συνθήματα; Τα υιοθετώ όλα! Για μένα η εξουσία σε κάθε περίπτωση είναι ο εχθρός. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι εξουσίες κι ό,τι κάνουν είναι λάθος. Η εξουσία είναι αναγκαία. Αν και κατά βάθος θα προτιμούσα να μην υπάρχει. Αυτό που με κέρδισε εμένα στις διακηρύξεις του κομμουνισμού είναι ότι στην ουσία αυτό το σύστημα θα καταργήσει την εξουσία. Ήμουν πιο κοντά στους αναρχικούς. Αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει ο άνθρωπος σε υπαρξιακό επίπεδο να ωριμάσει. Για να αλλάξει ο κόσμος πρέπει να αλλάξουν οι συνειδήσεις των ανθρώπων. Αυτή θα είναι η μεγαλύτερη επανάσταση.
— Τι θέση έχει το άτομο μέσα σε ένα μαζικό κίνημα;
Εγώ από τη στιγμή που έφυγα από την επαναστατική οργάνωση στην οποία βρισκόμουνα, δεν ανήκω σε κανένα κόμμα. Δεν ήθελα να υποστηρίζω κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ. Είμαι απέναντι. Αν και όχι αναγκαστικά. Αν ένα κόμμα εκφράσει μια σωστή θέση, θα την υποστηρίξω. Πιστεύω ότι στο δημόσιο λόγο, στη διακυβέρνηση μιας χώρας, πρέπει να υπερισχύει ο ορθολογισμός. Στην ιδιωτική σφαίρα πρέπει να υπάρχει απόλυτη ελευθερία, αρκεί να μην ενοχλείς τον άλλον. Σε κάθε έκφανση: από την ερωτική επιλογή έως την οικογενειακή φιλελευθεροποίηση. Το τρίπτυχο «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα» να μην τα ασπάζεσαι επειδή τα λέει το κόμμα σου, αλλά να είναι βαθύτερο πιστεύω. Πρέπει να υπάρχει σεβασμός από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο σεβασμός απέναντι στη διαφορετικότητα είναι μια κατάκτηση για την κοινωνία μας.
— Το σύστημα δεν αποδέχτηκε τη διαφορετικότητα μέσα από την οικονομία;
Υπάρχει η ελεύθερη οικονομία, το σύστημα. Στο μέτρο που αυτό απελευθερώνει τον άνθρωπο, είναι θετικό. Οι δυτικές κοινωνίες έχουν μια διττή φυσιογνωμία, τον καπιταλισμό και την αποδοχή ότι τα κράτη πρέπει να κυβερνούνται από τη δημοκρατία. Πιστεύω ότι όσο πιο πολύ κυριαρχεί ο καπιταλισμός τόσο μειώνεται η δημοκρατία. Όσο η δημοκρατία ελέγχει τον καπιταλισμό επέρχεται μια ισορροπία η οποία είναι πιο αποδεκτή.
— Το θέατρο είναι αταξικό;
Αταξικό δεν είναι τίποτα. Όλα περιέχουν ιδέες από τις τάξεις από τις οποίες προέρχονται. Αν εγώ, ας πούμε, ήμουν τραπεζίτης, δεν θα έγραφα για τον Ζαχαριάδη. (Το έκανα) επειδή μέσα μου με πονούσε η ιστορία και η τύχη της αριστεράς.
— Τι είναι εκείνο που εξακολουθείτε να αγαπάτε στο θέατρο;
Σέβομαι όποιον βγει σε μια πλατεία, αρχίζει να παίζει κάτι και μαζευτεί κόσμος να τον δει. Είναι το πρωταρχικό. Θεωρώ ότι κάνουμε την ίδια δουλειά. Δεν απαξιώνω τίποτα. Αγάπησα το θέατρο χωρίς να το κατατάξω πουθενά. Μου άρεσε πάρα πολύ να βλέπω θέατρο. Καταρχήν βλέπω την αφήγηση μιας ιστορίας. Αυτό κάνει πολύ καλό στον κόσμο, ακόμα και σε μια πιο ελαφριά μορφή. Τώρα, ότι υπάρχουν ιδέες, αυτό το επεξεργάστηκε πολύ καλά ο Μπρεχτ, πολιτικοποιώντας το. Έχοντας παίξει πολλά είδη, δεν υποτιμώ κανένα είδος. Ακόμα και ταξικό να είναι το θέατρο, έχει μέσα του αλήθειες οι οποίες ξεπερνάνε τις τάξεις.
— Σημαντικές στιγμές ζήσατε;
Ένας από τους ρόλους μου ήταν ο Φάιμαν, ο Νομπελίστας της κβαντικής φυσικής, στο έργο «Τι απέδειξε ο κύριος Φάιμαν». Όταν το πήγα στην επαρχία πήγε πάρα πολύ καλά, και ερχόντουσαν άνθρωποι και μου έλεγαν «σας θυμόμαστε από τις παραστάσεις του Ελεύθερου Θεάτρου». Για μένα η τέχνη έχει σημασία να μου μιλάει, να έχει έναν κόκκο αλήθειας. Είτε μπρεχτικό θέατρο, είτε αστικό δράμα, είτε φαρσοκωμωδία, είτε μπουλβάρ, να έχει ένα κουκούτσι αληθείας. Η τέχνη είναι ψέμα, παραβολή. Όσο πιο αληθινή είναι η παραβολή τόσο πιο πολύ με αιχμαλωτίζει.
— Υπάρχουν σημαντικοί ηθοποιοί που δεν είχαν την πορεία που άξιζαν;
Ξέρω ηθοποιούς συγκλονιστικούς που δεν είχαν τον τρόπο να διαχειριστούν τον εαυτό τους. Υπήρχαν ηθοποιοί πιο μέτριοι που ήξεραν τον τρόπο. Ο καθένας μας δεν παίρνει πάντα αυτό που του αναλογεί. Και τι είναι αυτό που του αναλογεί; Ο καθένας μας έχει ένα κάρμα, μια μοίρα. Υπάρχουν ηθοποιοί που παίζουν ό,τι θέλεις και άλλοι που προσπαθούν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Το σύστημα είναι έτσι, οι παραγωγοί που θέλουν να γεμίσουν τα θέατρα. Στεναχωριέμαι με νέα ταλέντα που μένουν στάσιμα. Αν κάνεις μια επιτυχία και σου ζητάνε συνεχώς να την επαναλάβεις, αναπτύσσεται ο μηχανισμός των κλισέ.
— Για ποιο πράγμα είστε υπερήφανος για τη γενιά σας και για ποιο ντρέπεστε;
Είμαι περήφανος για τη γενιά μου γιατί απελευθερώθηκε από διάφορα κλειστά σχήματα. Και στο θέατρο (στο Ελεύθερο Θέατρο σπάσαμε όλες τις φόρμες) και στην πολιτική, όπου σπάσαμε το πολιτικό μομέντουμ. Αναζητήσαμε κάτι που ήταν πιο ριζοσπαστικό, πιο ακραίο, δεν μας άρεσε το καλούπι που υπήρχε. Συμβάλαμε στην απομυθοποίηση κάποιων κοινών τόπων και ανοίξαμε κάποιους νέους δρόμους. Επίσης στον αγώνα εναντίον της χούντας, προσωπικά πέρασα δύσκολα, φυλακές, απομονώσεις, και ήμουν από αυτούς που σχεδίασαν το Πολυτεχνείο. Δεν είμαι καθόλου ευτυχής με τη γενιά του Πολυτεχνείου όμως. Το πούλησαν με μεγάλες απολαβές και σε επίπεδο διακυβέρνησης υπήρχαν μεγάλες ευθύνες. Όχι ότι δεν έμειναν άνθρωποι πιστοί.
— Ποια είναι η σχέση σας με το χρόνο;
Να βλέπω τα λάθη μου και να μην κάνω τα ίδια. Αναζητώ καθετί που για την κοινωνία θα είναι αληθινό, σωστό και θετικό, χωρίς κλισέ. Σε προσωπικό επίπεδο αναζητώ την ευτυχία. Αν και είμαι μάλλον ευτυχής άνθρωπος, αλλά ως ζητούμενο παραμένει η επιθυμία να κάνω αυτό που θέλω, να μην συμβιβάζομαι με την εξουσία η οποία το μόνο που ζητάει από τους ανθρώπους, και σε μεγάλο βαθμό από τους καλλιτέχνες, είναι να τους αγκαλιάζει, να τους δοξάζει και βέβαια να την υπηρετούν. Απέναντι στα πάντα κρατάω μία μόνο έννοια, την ελευθερία. Σε καμία περίπτωση δεν θέλω να υποτάξω το μεγάλο πράγμα που είναι η ελευθερία μου. Να πιστεύω αυτό που θέλω, να καταγγέλλω ό, τι θέλω και να βρίζω όποιον θέλω, όταν πιστεύω ότι πρέπει να τον βρίσω. Δεν διαπραγματεύομαι την ελευθερία μου. Επίσης μ' αρέσει πάρα πολύ να βλέπω ωραίες παραστάσεις, να τις χειροκροτώ, ωραίες εκθέσεις που να με συγκινούν, ωραία κονσέρτα τα οποία να με συγκλονίζουν, να αφήνομαι στις τρεις κιθάρες και τα ντραμς του ροκ εν ρολ. Να βλέπω ωραία πράγματα, να τα χειροκροτώ και να μαθαίνω από αυτά.
_________
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από μια συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης στον Χρήστο Παρίδη, το 2017, για το περιοδικό Homme
