Ένας κύκλος λευκός, γεωμετρημένος. Ο Κρέων στο κέντρο του κύκλου. Οι λλοι ήρωες στην περιφέρεια, περιστρέφονται γύρω από τον Κρέοντα. Ο Χορός φτιάχνει ημικύκλια, γεμίζει τον κύκλο, αποσύρεται, εξαφανίζεται, περιστρέφεται. Δεν υπάρχει αναπαράσταση της υπόθεσης. Δεν εικονογραφείται η τραγωδία. Η μουσική προκύπτει από την προσωδία που δημιουργείται από τους βυζαντινούς δρόμους. Υπάρχουν αλχημείες και δάνεια, όχι κλειστά αισθητικά συστήματα, σημαδούρες, φόρμες. Αυτό που βλέπουμε έχει την απλότητα, την ατέλεια και τον κρυμμένο παγανισμό μιας μοναστηριακής τελετής. Είναι ψυχρό και καυτό. Ένα είδος εγκεφαλικής βακχείας. Είναι Τρίτη 3 Φεβρουαρίου στο Theatre Comedie Claude Volter των Βρυξελλών. Βρισκόμαστε στην καρδιά της Ευρώπης, στα λημέρια του Έρασμου. Ακούμε το κείμενο στα αρχαία ελληνικά, όχι όμως με ερασμιακή εκφορά. Πρόκληση και ανακούφιση. Το αρχαίο κείμενο επανέρχεται στη ζωή με την ηχορυθμική εφαρμογή του μετρικού συστήματος. Κάτι σαν ομηρικό λογότυπο, ακουστικό μήνυμα, οπτικό ring tone. Είναι η Αντιγόνητου Σπύρου Βραχωρίτη.
Είκοσι δύο χρόνια πριν, το πρώτο ανέβασμα τηςΑντιγόνης του Σοφοκλή στο πρωτότυπο από τη Θεατρική Λέσχη στην Παλαιά Ηλεκτρική του Βόλου. Πρωτοποριακή παράσταση που συνεχίστηκε. Μακρύ ταξίδι με μεγάλη αναγνώριση. Περιοδεία σε όλη την Ινδία, παραστάσεις στο βομβαρδισμένο εργοστάσιο της Ζίμενς στο πρώην Ανατολικό Βερολίνο, σε εκκλησία του Εδιμβούργου, σε θέατρο της Οξφόρδης, στην expo της Σεβίλλης, στην Κωνσταντινούπολη, στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία, στη Ρώμη, στο Ροβερέτο και αλλού. Πάντα στο πρωτότυπο και παντού αποδεκτή με θέρμη και συγκίνηση. Σήμερα, για πρώτη φορά, η βραβευμένη το 1992 με το Α' Βραβείο της UNESCOΑντιγόνη του Βραχωρίτη εντάχθηκε σε ρεπερτόριο ξένου θεάτρου. Γεγονός σπάνιο και εξαιρετικό για τα ελληνικά δεδομένα. «Ο δικός μας φόβος για τη δυσκολία του αρχαίου κειμένου είναι ο μεγαλύτερος ενθουσιασμός για τους ξένους. Το ζητούμενό τους είναι μια τραγωδία στο πρωτότυπο» μας λέει ο σκηνοθέτης.
Η Αντιγόνηείναι ένα έργο σε εξέλιξη. Ποια η διαφορά της σημερινής παράστασης από άλλες του παρελθόντος;
Η παντοδυναμία του Χορού. Από αυτόν ξεκινούν και τελειώνουν όλα. Όλοι οι ήρωες προκύπτουν από αυτόν και σε αυτόν επιστρέφουν. Δεν ξέρω αν ολοκληρωθεί αυτή η προσέγγιση ρυθμικά, αισθητικά και σε όλα τα επίπεδα, αλλά αυτός είναι ο δρόμος και δεν έχει επιστροφή.
Γιατί δίνετε τόση έμφαση στο Χορό;
Διότι αποτελεί μια πολύ ειδική αισθητική κατηγορία μέσα στην αρχιτεκτονική της αρχαίας τραγωδίας που μας είναι ξένη σήμερα. Το να παραδώσει ο σκηνοθέτης το Χορό σε ένα κινησιολόγο και σε ένα μουσικό σημαίνει παραίτηση από την πρόκληση. Ο σκηνοθέτης πρέπει να πάρει την ευθύνη.
Εμμένετε πάντα στο πρωτότυπο. Γιατί;
Ακόμα και η καλύτερη μετάφραση είναι διασκευή, διότι διασαλεύεται το σώμα της λέξης. Το νόημα της λέξης χωρίς το σώμα της είναι κενός τόπος. Γι' αυτό στις μεταφράσεις πρέπει να προηγείται το όνομα του μεταφραστή από αυτό του συγγραφέα. Όσο για τον πανικό του νοήματος, νομίζω σήμερα έχει εκλείψει χάρη στην τεχνολογία με τους υπέρτιτλους και τις περιλήψεις σε οθόνες.
Μου έκανε εντύπωση ότι στη δική σας σκηνοθετική προσέγγιση της Αντιγόνης ο Κρέων είναι το επίκεντρο του έργου.
Κατά τη γνώμη μου η τραγωδία έπρεπε να ονομάζεται «Κρέων». Η Αντιγόνη είναι η τομή του έργου, ο καταλύτης, αλλά ο Κρέων είναι ένας ρόλος διαμπερής σε όλο το έργο, παρών, στο κέντρο του. Νομίζω ότι οι προσλαμβάνουσες της Δύσης είναι πολύ στενές σε σχέση με τον Κρέοντα, σε σημείο παρεξήγησης. Δεν υπάρχει άλλος ήρωας στην αρχαία δραματουργία, ο οποίος να έχει διαπράξει ύβρι, να έχει τιμωρηθεί και να έχει προλάβει να μεταμεληθεί. Αναγνωρίζει το λάθος του και σπεύδει να επανορθώσει αλλά, δυστυχώς, τα γεγονότα τον ξεπερνούν. Αυτή είναι η τραγικότητά του. Πιστεύω ότι οι Αθηναίοι πολίτες έβλεπαν τον Κρέοντα σαν κάτι ανάλογο του Περικλή και όχι, βεβαίως, σαν ένα δικτατορίσκο λατινοαμερικάνικου τύπου.
Τραγικό δεν είναι και ότι όλοι οι ήρωες έχουν εν μέρει δίκιο;
Βεβαίως. Το οικογενειακό τρίο Αντιγόνη-Κρέων-Ισμήνη βρίσκεται στα όρια της παρωδίας. Όλοι στην υπερβολή. Όλοι εκτός μέτρου, εκτροχιασμένοι, αφηνιασμένοι. Το έργο είναι μια βακχεία από την αρχή μέχρι το τέλος. Στον κομμό του Κρέοντα η ψυχική ασθμαίνουσα κατάσταση του πενθούντος και ολοφυρόμενου ήρωα φτάνει μέχρι τον πυρρίχιο. Επίσης, αυτό που επανέρχεται συνέχεια δεν είναι μόνο ο κύκλος του αίματος αλλά ο αιμομικτικός κύκλος. Είναι η τρομερή δήλωση της Αντιγόνης ότι άλλον άνδρα μπορεί να ξαναβρεί, παιδιά μπορεί να κάνει με οποιονδήποτε, αλλά αδελφό δεν θα ξαναβρεί ποτέ και γι' αυτό είναι απαρηγόρητη. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για μια δήλωση καθαρά ερωτική. Γι' αυτό υποχρεώθηκε ο Γκαίτε, σκανδαλισμένος, να δηλώσει ότι αυτοί οι στίχοι του Σοφοκλή είναι εμβόλιμοι και εξοβελιστέοι. Δεν τους δέχτηκε ποτέ.
Πότε θα θεωρήσετε ότι πετύχατε στη σημερινή σας προσέγγιση;
Όταν επιτευχθεί η πλήρης νοηματοδότηση του έργου σαν να μιλάμε σύγχρονη γλώσσα, χωρίς τα τερτίπια του σύγχρονου θεάματος. Το ντέρμπι της Αντιγόνης είναι με τον εαυτό της, με μοναδικό κίνδυνο το αυτογκόλ!
Μετά τηνΑντιγόνη ποια είναι τα σχέδιά σας;
Η Αντιγόνηθα παιχτεί και στην Αθήνα μετά τις Βρυξέλλες. Επίσης, έχουμε αρχίσει την προετοιμασία του Αίαντατου Σοφοκλή και του Τίμωνα του Αθηναίου του Σαίξπηρ. Προς το τέλος της άνοιξης θα επιχειρήσω την πρώτη παρουσίαση του ανέκδοτου θεατρικού κειμένου που ο Γιώργος Χειμωνάς έγραψε πάνω στη Φαίδρατου Ρακίνα. Για το τόσο σημαντικό αυτό γεγονός, θα μου επιτρέψετε να επανέλθω αργότερα.
σχόλια